Kırgızistan'da seçimler
 | Bu madde, Vikipedi biçem el kitabına uygun değildir. |
 |
|---|
|
|
| Anayasa |
Kırgızistan ulusal düzeyde yapılan genel seçimler ile bir devlet başkanı – cumhurbaşkanı – ve bir yasama organı seçer. Başkan, halk tarafından altı yıllık bir görev süresi için seçilir (önceden, görev süresi dört yıldı ve kısa bir dönem beş yıl olmuştu).[1] Yüksek Konsey (Joghorku Keneš) nisbi temsil ile doldurulan 120 üyeden oluşur.
Son seçimler
[değiştir | kaynağı değiştir]Başkanlık seçimleri
[değiştir | kaynağı değiştir]14 Kasım 2020 tarihi itibarıyla 63 kişi aday olmak için başvuruda bulunmuştur. 4 Aralık 2020'de Kırgız Cumhuriyeti Seçim Merkez Komitesi veya Merkez Seçim Komisyonu onaylanmış 19 adayın kesin listesini açıkladı.[2]
19 adayın tamamı adaylık için gerekli şartları geçici olarak karşılarken, başvurularında verdikleri imzalar doğrulanıncaya kadar nihai sayının düşebileceği açıklandı. Adayların, 10 Ocak 2021'de yapılması planlanan 'erken' cumhurbaşkanlığı seçimleri için, 15 Aralık 2020'den itibaren resmi olarak kampanyaya başlamalarına izin verildi.[3]
Bazıları kendi siyasi partileri tarafından desteklense de, tüm adaylar resmi olarak bağımsız şekilde yarıştı. Nihai seçim pusulasında aralarında Sadır Caparov - eski Cumhurbaşkanı Sooronbay Ceenbekov'un istifasının ardından adı geçen geçici Cumhurbaşkanı - Devlet Ulusal Güvenlik Komitesi eski başkanı Abdil Segizbayev, gazeteci Kanybek Imanaliev, eski İçişleri Bakanlığı Başkan Yardımcısı Kursan Asanov ve işadamı Arstanbek Abdyldaev'in de bulunduğu 17 aday listelendi. Sadece bir tane kayıtlı kadın cumhurbaşkanı adayı vardı.
AGİT'in (Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Teşkilatı) 2021 tarihli bir raporuna göre, Merkez Seçim Komitesi tarafından imzaların doğrulanması "şeffaf ve tutarlı" idi.[4]
Sadyr Japarov oyların yaklaşık %80'ini alarak seçimi kolaylıkla kazandı. Taşınabilir sandıklardan alınan geçersiz 196 oy pusulasına ilave olarak, kullanılan toplam 10.851 oy geçersiz sayıldı. Seçimlere katılım %39,16 oranında oldu. Eşzamanlı yapılan anayasa referandumunun sonuçları da, Kırgızistan'ın 'parlamenter' hükûmet tarzı yerine 'başkanlık sistemine' geçeceği anlamına geliyordu.[5]
Uygun seçmenlerin %40'ından azı bu 'erkeni' cumhurbaşkanlığı seçimlerine katılmıştı. Radio Free Europe/Radio Liberty'nin Kırgız servisine (Azattyk.org) göre, 3.560 milyonluk genel 'oy veren' nüfustan sadece 1.354 milyon oy kullanılmıştı. Sadyr Japarov, Kırgız cumhurbaşkanlığı seçimleri tarihindeki en yüksek 2. oy oranını aldı - 2005'teki Kurmanbek Bakiev'in %89,5'inin biraz gerisinde kaldı.
AGİT'in (Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Teşkilatı) 2021 raporuna göre, Kırgızistan'da Ocak ayında yapılan cumhurbaşkanlığı seçimleri "iyi organize edilmiş ve temel özgürlüklere genel olarak saygı duyulmuştur."[4] Ancak cumhurbaşkanlığı seçimleri, "hem seçim sürecini hem de kamuoyundaki tartışmaları zayıflatan" "erken" anayasa referandumlarıyla eşzamanlı olarak yapılmıştı. Bu seçimin "orantısız derecede büyük finansal araçlardan yararlanan bir aday tarafından domine edilmiş olması ve idari kaynakların kötüye kullanılarak, eşit olmayan bir kampanya sürdürülmesi" açısından kritik öneme sahiptir. Bu seçimlerin yasal çerçevesi "demokrasi için sağlam bir adım atılırken" bir yandan "idari kaynakların kötüye kullanıldığına ilişkin iddialar", "devlet çalışanlarının mitinglere doğrudan katılması" .… devlet yetkilileri ve seçmenler üzerindeki baskı ve organize suçun seçimlere karışmasıyla ilgili endişeler" gibi iddialar da yer almaktadır. Cinsiyet eşitliği konularının kampanyada "neredeyse hiç yer almaması" da anlamlıdır.
"İktidarın ölçüsüz bir şekilde ele geçirilmesiyle sonuçlanan ve önemli ölçüde siyasi şiddet ve gözdağı içeren bu parlamento seçimlerinin" bir sonucu olarak 2021'in sonunda, 'Dünya Özgürlük Endeksi'ne göre Kırgızistan'ın durumu 'Kısmen Özgür'den 'Özgür Değil'e gerilemiştir.[6] Demokrasinin Ne Olduğuna ve Ne Olmadığına (What democracy is... and is not) dönersek, 2021 Kırgızistan cumhurbaşkanlığı seçimini, demokrasinin "temel" bileşenlerini vurgulamak için Schmitter ve Karl tarafından öne sürülen ilgili kriterler temelinde değerlendirebiliriz. Bunlar şunları içerebilir:[7]
1) - Seçilmiş yetkililere 'anayasal' yetki verilmesi - Kırgız anayasası başlangıçta onaylanmasına rağmen, kısa bir süre sonra yeniden değişikliğe tabi tutuldu.
2) - "Sık" ve "adil bir şekilde yürütülen" seçim uygulaması - Bu nitelikteki seçimler 'sık' yapılmasa da AGİT, "COVID-19 güvenlik uygulamalarının" her zaman sürdürülmediğini, ancak seçimin "düzenli ve iyi yönetildiğini" belirlemiştir.[4]
3) - Tüm yetişkinlerin oy kullanma hakkı - Biyometrik kayıt yaptırmamış yaklaşık 450.000 seçmenin "haklarından mahrum" olarak sınıflandırıldı ve seçimlere "katılım" kesinlikle düşük kalmıştır.
4) - "Pratik olarak" tüm yetişkinlerin seçmeli göreve aday olma hakkı vardır - 'açık' siyasi rekabet ilkesi, cumhurbaşkanlığı adaylığı için çok sayıda başvuru olmasıyla yerine gelmiştir, ancak AGİT, Sadır Caparov'un "idari kaynakları kötüye kullandığını" ve böylece diğer adaylara karşı haksız bir avantaj elde ettiğini de açıkça düşünüyor.
5) - Vatandaşların kendilerini özgürce ifade etme hakkı
6) - Vatandaşların alternatif bilgi biçimleri arama hakkı
7) - Vatandaşların nispeten bağımsız dernekler veya kuruluşlar kurma hakkı
| Aday | Parti | Oyları | % | |
|---|---|---|---|---|
| Sadır Caparov | Mekençil | 1,105,248 | 79.83 | |
| Adakhan Madumarov | Birleşik Kırgızistan Partisi | 94,741 | 6.84 | |
| Babur Tolbayev | Bağımsız | 32,979 | 2.38 | |
| Myktybek Arstanbek | Bir Bol | 23,583 | 1.70 | |
| Abdil Segizbaev | Bağımsız | 20,335 | 1.47 | |
| Imamidin Tashov | Bağımsız | 16,383 | 1.18 | |
| Klara Sooronkulova | Reform | 14,005 | 1.01 | |
| Aymen Kasenov | Bağımsız | 12,684 | 0.92 | |
| Ulukbek Kochkorov | New Age | 9,397 | 0.68 | |
| Kanatbek Isaev | Kırgızistan | 8,038 | 0.58 | |
| Eldar Abakirov | Bağımsız | 6,996 | 0.51 | |
| Baktybek Kalmamatov | Bağımsız | 6,893 | 0.50 | |
| Kursan Asanov | Bağımsız | 6,885 | 0.50 | |
| Ravshan Jeenbekov | Bağımsız | 2,652 | 0.19 | |
| Kanybek Imanaliev | Ata Meken Sosyalist Partisi | 2,490 | 0.18 | |
| Jenishbek Baiguttiev | Bağımsız | 1,327 | 0.10 | |
| Arstanbek Abdyldayev | For the People | 1,157 | 0.08 | |
| Hepsine karşı[a][8] | 18,673 | 1.35 | ||
| Toplam | 1,384,466 | 100.00 | ||
| Geçerli oylar | 1,384,466 | 99.21 | ||
| Geçersiz/boş oylar | 11,047 | 0.79 | ||
| Toplam oylar | 1,395,513 | 100.00 | ||
| Kayıtlı seçmen sayısı | 3,563,574 | 39.16 | ||
| Kaynak: CEC 28 Aralık 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., CEC 28 Mart 2023 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. | ||||
Parlamento seçimleri
[değiştir | kaynağı değiştir]Birimdik, 46 sandalyeyle Ata-Curt-Mekenim Kırgızistan ittifakını yüzde birin altında bir oyla geride bırakarak birinci parti oldu. Ata-Zhurt–Mekenim Kırgızistan 45 sandalye aldı. Kırgızistan Partisi 16 sandalye alırken, Birleşik Kırgızistan 13 sandalye ile ilk kez parlamentoya girdi. 2010 Kırgızistan Devrimi'nden bu yana her parlamentoda yer alan Ata Meken Sosyalist Partisi de dahil olmak üzere diğer bazı partiler %7 barajını aşamadılar.
Parlamentoya girmeyi başaran partilerden sadece Birleşik Kırgızistan, Cumhurbaşkanı Ceenbekov liderliğindeki görevdeki hükûmete sürekli olarak karşı çıkıyor.[9]
| |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Parti | Oylar | % | Koltuklar | +/– | |
| Birimdik | 487.685 | 24.90 | 46 | Yeni | |
| Mekenim Kırgızistan | 475.372 | 24.27 | 45 | Yeni | |
| Kırgızistan | 174.317 | 8.90 | 16 | –2 | |
| Birleşik Kırgızistan | 141.940 | 7.25 | 13 | +13 | |
| Mekençil | 136.276 | 6.96 | 0 | Yeni | |
| Respulbika | 115.288 | 5.89 | 0 | Yeni | |
| Ata Meken Sosyalist Partisi | 80.279 | 4.10 | 0 | –11 | |
| İman Nuru | 66.747 | 3.41 | 0 | Yeni | |
| Bir Bol (Birlik) Partisi | 60.305 | 3.08 | 0 | –12 | |
| Büyük Kazak | 46.568 | 2.38 | 0 | Yeni | |
| Zamandaş | 42.862 | 2.19 | 0 | 0 | |
| Sosyal Demokratlar | 42.460 | 2.17 | 0 | Yeni | |
| Reforma Partisi | 32.795 | 1.67 | 0 | Yeni | |
| Meken Intımagı | 12.468 | 0,64 | 0 | Yeni | |
| Merkez | 4.395 | 0,22 | 0 | Yeni | |
| Afgan Savaşı Gazileri Partisi | 3.459 | 0,18 | 0 | Yeni | |
| Herkese karşı | 35.714 | 1.82 | – | – | |
| Toplam | 1.958.930 | 100.00 | 120 | 0 | |
| Geçerli oylar | 1.958.930 | 98.40 | |||
| Geçersiz/boş oylar | 31.823 | 1.60 | |||
| Toplam oy | 1.990.753 | 100.00 | |||
| Kayıtlı seçmen/katılım | 3.523.554 | 56.50 | |||
| Kaynak: CEC 2 Kasım 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., CEC 2 Kasım 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (%98,14 sayıldı) | |||||
Parlamento seçimleri
[değiştir | kaynağı değiştir]2005
[değiştir | kaynağı değiştir]İktidar partisi 69, muhalefet ise 6 sandalye kazandı. Gözlemciler, "ilk turda bazı teknik gelişmeler" olduğunu söyledi, ancak "önemli eksiklikler" olduğunu da vurguladı. Lale Devrimi'nin ardından eksik sonuçlar hiçbir zaman tamamlanmadı ve geçici cumhurbaşkanı Kurmanbek Bakiev başlangıçta yeni bir seçim turunu yılın sonlarına erteledi, ancak daha sonra 2005'ten sonraya erteledi.
2000
[değiştir | kaynağı değiştir]- Halk Temsilcileri Meclisi – 20 Şubat ve 12 Mart 2000
- Yasama Meclisi - 20 Şubat ve 12 Mart 2000
Seçim sonuçları: Yüksek Kurul'da partilere göre toplam koltuk sayısı şöyle oluştu:
- Demokratik Güçler Birliği – 12 (Narın, Celal-Abad)
- Komünistler – 6 (Bişkek, Tokmok, Issık-Göl, Talas, Oş)
- Ülkem Eylem Partisi – 4
- Bağımsızlar - 73
- Diğer – 10
not: Bu sonuçlara hem Halk Temsilcileri Meclisi hem de Yasama Meclisi dahildir.
1995
[değiştir | kaynağı değiştir]- Halk Temsilcileri Meclisi - 5 Şubat 1995
not: 5 Şubat 1995 seçimlerinde 70 sandalyenin tamamı doldurulmamıştı; sonuç olarak, sonraki tarihlerde ikinci tur seçimler yapıldı; meclis yılda iki kez toplanır
- Yasama Meclisi - 5 Şubat 1995
not: 5 Şubat 1995 seçimlerinde 35 sandalyenin tamamı doldurulmamıştır; sonuç olarak, ikinci tur seçimler daha sonraki tarihlerde yapıldınot: yasama organı 5 Şubat 1995 seçimleri için iki meclisli hale geldi
Ayrıca bakınız
[değiştir | kaynağı değiştir]Açıklamalar
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ Oy pusulasında yer alan “hepsine karşı” seçeneğini çoğunluğun tercih etmesi durumunda seçimin tekrarı gerekiyor ve aday olan milletvekili adaylarından hiçbiri yenilenecek seçimde tekrar aday olamıyor.
Kaynaklar
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ "FACTBOX-Key political risks to watch in Kyrgyzstan - AlertNet". 28 Temmuz 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Ekim 2011.
- ^ "Шайлоо өнөктүгүнүн кезектеги этабы аяктады – КР Президентинин кызмат ордуна талапкерлер кол коюу барактарын тапшырышты жана шайлоо күрөөсүн төлөштү - КР БШК". Кыргыз Республикасынын шайлоо жана референдум өткөрүү боюнча борбордук комиссиясы (in Kyrgyz). 4 December 2020. Archived from the original on 21 January 2021. Retrieved 6 December 2020.
- ^ Количество кандидатов на пост президента Киргизии сократилось до 20, ТАСС, 4 декабря 2020 https://tass.ru/me…
- ^ a b c ODIHR Limited Election Observation Mission Final Report, OSCE, June 2021, https://www.osce.org/files/f/documents/7/0/488587_1.pdf 15 Ocak 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- ^ Elections In Kazakhstan, Kyrgyzstan Fail To Satisfy, RFE/RL, January 2021, https://www.rferl.org/a/elections-krygyzstan-kazakhstan-predictable-results-pannier/31043610.html 6 Mart 2023 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- ^ Freedom House, Freedom in the World, 2021https://freedomhouse.org/country/kyrgyzstan/freedom-world/2021
- ^ What Democracy Is...and Is Not, Schmitter and Karl, Journal of Democracy, Volume 2, Number 3, Summer 1991, pp. 75-88 (Article)Published by Johns Hopkins University Press
- ^ "Kırgızistan'daki seçim beklenenden çok daha büyük bir değişime yol açabilir". Anadolu Ajansı. 14 Haziran 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Mayıs 2023.
- ^ Pannier, Bruce (3 October 2020). "Kyrgyzstan: A Guide To The Parties Competing In The Parliamentary Elections" 3 Ekim 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Radio Free Europe/Radio Liberty. Retrieved 5 October 2020.
