Heyet-i Temsiliye

Heyet-i Temsiliye (Temsil Heyeti, Temsil Kurulu, Temsilciler Heyeti), Mondros Mütarekesi’nden sonra Anadolu topraklarının İtilaf Devletleri tarafından işgal edilmesi üzerine başlayan ulusal direniş sırasında, ulusal bir meclisin (TBMM) kuruluşuna dek Millî Mücadelenin yürütme organı olarak görev yapmış kuruldur.

İlk olarak Erzurum Kongresi delegeleri arasından doğu illerini temsil etmek ve kongrenin kararlarını uygulamak üzere seçilen 9 kişilik kurula Sivas Kongresi’nden sonra tüm yurdu temsil etmek görevini verilmiş ve üye sayısı 16 kişiye çıkarılmıştır.

İstanbul hükûmetine alternatif bir geçici hükûmet olarak çalışan Mustafa Kemal Paşa başkanlığındaki kurul, 27 Aralık 1919'dan itibaren faaliyetlerini Ankara'da sürdürmüş ve Millet Meclisi’nin kurulmasında aktif rol oynamıştır.

Erzurum Kongresi Heyet-i Temsiliyesi

23 Temmuz – 7 Ağustos tarihlerinde toplanan Erzurum Kongresi dağılmadan önce tüzüğü gereği 9 kişilik bir temsilci kurul seçti. Bu kurul “Şarkî Anadolu Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti”'nin temsilcisi idi.

Dernekler Kanunu uyarınca verilmesi gerekli dilekçe olarak, Erzurum valiliğine sunulan 24 Ağustos 1919 tarihli bildiride, Temsilci Kurul üyelerinin isim ve kimlikleri şöyle yazılmıştı:^[1]

Mustafa Kemal Paşa (9. Ordu Müfettişi iken 8 Temmuz 1919 askerlikten ayrılma),
Hüseyin Rauf Bey (Bahriye Eski Nazırı ve askerlikten ayrılma),
Hoca Raif Efendi (Erzurum eski Mebusu),
İzzet Efendi (Eski Kaymakam-Mebus),
Servet Bey (Trabzon Eski Mebusu),
Sadullah Efendi (Bitlis eski mebusu),
Hacı Fevzi Efendi (Erzincan Nakş-i Bendi Şeyhi),
Bekir Sami Bey (Beyrut eski valisi),
Hacı Musa Efendi (Mutki'de Aşiret Reisi)

Kongre başkanı Mustafa Kemal, temsil kurulunun da başkanı idi. Kurulun üyesi dokuz kişi hiçbir vakit bir araya gelip birlikte çalışmadı.^[1] Rauf Bey ile Bekir Sami Bey Osmanlı Mebuslar Meclisi'ne katılmalarına kadar Mustafa Kemal ile birlikte bulundular.

Mustafa Kemal ve beraberindeki Heyet-i Temsiliye üyeleri Sivas Kongresi’ne katılmak üzere 29 Ağustos 1919’da Erzurum’dan ayrıldı; 2 Eylül 1919’da Sivas’a ulaştı.^[2]

Sivas Kongresi Heyet-i Temsiliyesi

Temsil Heyeti, Sivas’a geldiğinde Refet Bey onuncu kişi olarak diğer üyeler tarafından heyet üyeliğine kabul edildi. Sivas Kongresi, 4-11 Eylül 1919 tarihleri arasında gerçekleşti.

Kongre’de Heyet-i Temsiliye, “Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti"'nin temsil kurulu haline geldi. 11 Eylül'deki oturumda Heyet-i Temsiliye seçimi yapıldı; Erzurum Kongresi'nde seçilen eski heyet üyeleri aynen korundu; temsilcileri bulunmayan yörelerden seçilen yeni üyelerle heyetin üye sayısı 15'e çıkarıldı. Başkanlık görevi Mustafa Kemal'e verildi. Heyete geçici hükûmet kurma görevi verildi.

Sivas Kongresi ile Temsil Heyeti'ne katılan üyeler şunlardır:

Refet Bey (III. Kolordu komutanlığından ayrılma)
Kara Vasıf Bey (kurmay albaylıktan ayrılma)
Mazhar Müfit Bey (eski mutasarrıflardan)
Ömer Mümtaz Bey (Ankara eski mebuslarından)
Hüsrev Sami Bey (askerlikten ayrılma)
Hakkı Behiç Bey, eski mutasarrıflardan
Ratipzade Mustafa Bey, Niğde delegesi
Ahmed Rüstem Bey, Ankara Milletvekili, eski Amerikan Büyük Elçisi.

Heyet-i Temsiliye'nin üye sayısı 16 kişiye çıkmış olsa da toplantılar ve kararlar 5-6 en fazla 10 kişi ile gerçekleşmiştir.^[3]

Heyet, kongreden sonra 108 gün Sivas'ta kaldı. Ankara'da oluşturulacak millet meclisi için tüm yurtta seçimlerin yapılması ile ilgilendi. 20-22 Ekim tarihinde Ali Rıza Paşa hükûmeti ile Amasya'da görüşme yaptı; bazı isteklerini İstanbul hükûmetine kabul ettirdi; meclisin Ankara'da toplanmasını karara bağladı. 18 Aralık 1919'da Ankara'ya gitmek üzere Sivas'tan ayrıldı.

Heyet-i Temsiliye’nin Ankara’ya gelişi

Sivas'tan Ankara'ya 27 Aralık 1919'da varan Heyet-i Temsiliye kafilesi, beşi Heyeti-i Temsiliye üyesi (Mustafa Kemal Paşa, Hüseyin Rauf Bey, Mazhar Müfit Bey, Hakkı Behiç Bey, Şeyh Fevzi Efendi) olan 19 kişiden oluşuyordu.^[2] Ankara'da kendilerine tahsis edilen Ziraat Mektebi’ne yerleştiler. Heyet-i Temsiliye’nin geçici merkezinin Ankara olduğunu duyuran bir bildiri yayımlandı.

Keçiören tepesi yamacındaki Ziraat Mektebi, bir süre için Heyet-i Temsiliye’nin kararagahı oldu. Heyet, yeniden açılan Osmanlı Mebusan Meclisi’ne üye olarak İstanbul’a gidecek olan mebuslarla görüşmeler yaptı. Misak-ı Milli’yi hazırladı ve Mebusan Meclisi’nde kabul edilmesini sağladı.

TBMM’nin açılmasından kısa süre önce Heyet-i Temsiliye, Ankara Garı’ndaki “Direksiyon binası” adlı yapıya taşındı. TBMM'nin açılması ile Heyet-i Temsiliye'nin görevi sona erdi.

Mecliste Mustafa Kemal Ankara Milletvekili olurken meclis başkanı olamadı.Ayrıca isteği olan Müdafaa-i Hukuk Grubu yerine Felah-ı Vatan Grubu kuruldu. Diğer Heyeti Temsiliye üyelerinden Hüseyin Rauf Bey Sivas, Bekir Sami Bey Amasya, Refet Bey İzmir, Kara Vasıf Bey Sivas, Mazhar Müfit Bey Hakkâri, Ömer Mümtaz Bey Ankara, Hüsrev Sami Bey Eskişehir, Hakkı Behiç Bey Denizli, Ratipzade Mustafa Bey Niğde delegesi olarak mecliste yer aldı.

Heyeti Temsiliye’nin Yayın Organları

Heyeti-i Temsiliye'nin Sivas'ta çalışmalarını sürdürdüğü dönemde halkı ve dünyayı çıkmak üzere olan savaş hakkında bilgilendirmek üzere haftada iki gün İrâde-i Milliye adlı gazete çıkarılmıştır. Sivas Kongresi'nde basın konusunun tartışıldığı 11 Eylül 1919 günü alınan kararla kurulmasına karar verilen gazete, ilk sayısını 14 Eylül 1919'da yayımladı. 10 Ocak 1920'de Hakimiyet-i Milliye Gazetesi yayına başlayıncaya Milli Mücadelenin yayın organı olma vasfını yitiren gazete, yayın hayatını 1922 sonuna kadar devam ettirdi.^[4]

Heyet-i Temsiliye Ankara'ya taşındıktan sonra kurulun yayın organı olarak Hâkimiyet-i Milliye çıkarıldı. Haftada iki gün dört sayfa yayımlanan gazetenin ilk sayısı 10 Ocak 1920'de yayımlandı.

Kaynakça

^ ^a ^b "Mustafa Kemal Atatürk, Nutuk". 5 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Nisan 2012.
^ ^a ^b "Oğuz Aytepe, Ankara'nın Başkent Olması, Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, Sayı: 33-34, Mayıs-Kasım 2004" (PDF). 29 Ekim 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Nisan 2012.
^ "Naim Sönmez, I. T.B.M.M.'nin Meşruiyeti – I. Genişletilmiş Heyet-i Temsiliye Toplantıları ve Son Osmanlı Mebusan Meclisi'nin Toplanma Yeri Meselesi, Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sosyal Bilimler Dergisi,Sayı 14, Nisan 2006" (PDF). 20 Haziran 2012 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Nisan 2012.
^ "Fatih Dervişoğlu, Milli Mücadele Döneminde Basın ve İrade-i Milliye Gazetesi, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, Cilt 2, Sayı 6 ,2009" (PDF). 15 Aralık 2011 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Nisan 2012.

[nutuk-1] "Mustafa Kemal Atatürk, Nutuk". 5 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Nisan 2012.

[Aytepe-2] "Oğuz Aytepe, Ankara'nın Başkent Olması, Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, Sayı: 33-34, Mayıs-Kasım 2004" (PDF). 29 Ekim 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Nisan 2012.

[sönmez-3] "Naim Sönmez, I. T.B.M.M.'nin Meşruiyeti – I. Genişletilmiş Heyet-i Temsiliye Toplantıları ve Son Osmanlı Mebusan Meclisi'nin Toplanma Yeri Meselesi, Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sosyal Bilimler Dergisi,Sayı 14, Nisan 2006" (PDF). 20 Haziran 2012 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Nisan 2012.

[dervisoglu-4] "Fatih Dervişoğlu, Milli Mücadele Döneminde Basın ve İrade-i Milliye Gazetesi, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, Cilt 2, Sayı 6 ,2009" (PDF). 15 Aralık 2011 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Nisan 2012.

[1]

[2]

[3]

[4]