Harakini
Harakini Harakini | |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 Harakini haritası | |||||||||
| Tür | Özerk devlet, sıklıkla Part İmparatorluğu'nun vasalı | ||||||||
| Başkent | Charax Spasinu | ||||||||
| Yaygın dil(ler) | Aramice (kültürel dil)[1] | ||||||||
| Hükûmet | Monarşi | ||||||||
| |||||||||
| Tarihî dönem | Klasik Antik Çağ | ||||||||
| |||||||||
| |||||||||
Harakini (Antik Yunanca : Χαρακηνή), Messina (Μεσσήνη)[2] veya Meshan olarak da bilinen, İranlı[3] Hyspaosines tarafından kurulan ve çoğunlukla günümüz Irak sınırları içinde kalan Basra Körfezi'nin başında bulunan bir krallıktı. Başkenti Charax Spasinu (Χάραξ Σπασινού), Mezopotamya ile Hindistan arasındaki ticaret için önemli bir limandı ve ayrıca Karun Nehri'nin yukarısındaki Susa şehrine liman olanakları sağlıyordu. Krallık sıklıkla Part İmparatorluğu'nun vasalıydı. Harakini çoğunlukla kültürel dilleri Aramice olan Araplardan oluşuyordu.[1] Prensliğin tüm yöneticilerinin İran isimleri vardı.[4] Arsak hanedanının üyeleri de devleti yönetiyordu.[5]
İsim
[değiştir | kaynağı değiştir]"Harakini" ismi krallığın başkenti Charax Spasinu'nun isminden gelmektedir. Krallık aynı zamanda bölgenin eski adı olan "Mesene" olarak da biliniyordu; bu isim görünüşe göre Farsça kökenli olup "bufalolar diyarı" veya "koyunlar diyarı" anlamına geliyordu.[6]
Tarih
[değiştir | kaynağı değiştir]Harakini'nin başkenti İskenderiye, başlangıçta Makedonya hükümdarı Büyük İskender tarafından, doğu başkenti Babil için önemli bir ticaret limanı olarak şehri kullanma niyetiyle kurulmuştur.[7] Bölgenin kendisi Eritre Denizi Satraplığı haline gelmiştir.[8] Ancak şehir beklentileri asla karşılayamamış ve MÖ 3. yüzyılın ortalarında seller nedeniyle yıkılmıştır.[7] Selefkî Kralı Antiohos'in (h. 175-164 MÖ) şehir yeniden inşa edilmiş ve adı Antiochia olarak değiştirilmiştir.[7] Şehir MÖ 166/5'te tamamen restore edildikten sonra, IV. Antiohos, Hyspaosines'i Antiochia valisi (eparch) ve Eritre Denizi Satraplığı olarak atadı.[9]
Bu dönemde Antiochia, MÖ 163'te IV. Antiohos'un ani ölümüne kadar kısa bir süre gelişti ve bu durum Selefkî otoritesinin imparatorluk genelinde zayıflamasına neden oldu.[7] Selefkîlilerin zayıflamasıyla birlikte imparatorluk içindeki birçok siyasi birim bağımsızlığını ilan etti; örneğin, günümüzde Güney İran'daki Huzistan eyaletinin büyük bir bölümünde yer alan Characene ve Elamais komşu bölgesi.[7] Hyspaosines, artık az çok bağımsız bir hükümdar olmasına rağmen, Selefkîlilerin sadık bir tebaası olarak kaldı.[7] Hyspaosines'in Selefkî valisi olarak kalma konusundaki istekliliği muhtemelen Antiochia ile Seleukia arasındaki karlı ticaretin kesintiye uğramasını önlemekten kaynaklanıyordu.[7]
Selefkîliler, İran Part İmparatorluğu tarafından ağır yenilgilere uğratılmıştı; MÖ 148/7'de Part kralı I. Mithridatis (h. 171-132 MÖ) Medya ve Atropatena'yı fethetti ve M.Ö. 141'de Babil'in mülkiyetine geçti.[10] Partların tehdidi ve yakınlığı Hyspaosines'in bağımsızlığını ilan etmesine neden oldu. [7] Ancak MÖ 124'te Hyspaosines Part egemenliğini kabul etti ve Harakini'yi bir vasal olarak yönetmeye devam etti.[11] Harakini, yıkılışına kadar Part egemenliği altında yarı özerk bir krallık olarak kaldı. Krallığın sınırları Failaka ve Bahreyn adalarını içeriyordu.[12]
Harakini kralları çoğunlukla üzerinde Yunanca ve daha sonra Aramice yazılar bulunan gümüş tetradrahmilerden oluşan sikkeleriyle tanınırlar. Bu sikkeler Selefkî döneminden sonraya tarihleniyor ve bu da kronolojik ardıllık için güvenli bir çerçeve sağlıyor.
Yaşlı Plinius, Doğa Tarihi adlı eserinde Charax limanını şöyle övmektedir:
- Setlerin uzunluğu yaklaşık 4,5 kilometre, genişliği ise biraz daha azdır. Başlangıçta kıyıdan 1¾ km uzaklıkta bulunuyordu ve hatta kendine ait bir limanı bile vardı. Fakat Juba'ya göre denizden uzaklığı 75 kilometredir; günümüzde ise Arabistan'dan gelen elçiler ve burayı ziyaret eden tüccarlarımız, deniz kıyısından 180 kilometre uzaklıkta olduğunu söylemektedirler. Gerçekten de, dünyanın hiçbir yerinde alüvyon birikintileri nehirler tarafından burada olduğundan daha hızlı ve daha büyük ölçüde oluşmamıştır; ve bu şehrin çok ötesine kadar ulaşan gelgitlerin onları geri taşımaması sadece bir sürpriz meselesidir.[13]
Ticaret, önemini korudu. Ünlü bir Harakinili olan Isidoros isimli adam, Part ticaret yolları hakkında Part İstasyonları (Mansiones Parthicae) bir incelemenin yazarıdır. Palmira sakinlerinin Harakini'de kalıcı bir ticaret merkezi vardı. Kervan ticaretinden pek çok yazıtta söz edilmektedir.
Charax'ın yanı sıra diğer önemli şehirler Forat (Dicle kıyısında), Apologos ve Teredon idi.[14] Meredates (131-150/151 yılları arasında hüküm sürmüştür) sikkelerinde kendisini Umman kralı olarak adlandırmaktadır. İkinciler antik yazarlar tarafından ara sıra anılırlar. Plinius'a (VI.145) göre Petra ile Charax arasında yaşıyorlardı. Bazı âlimlere göre bir dönem Çarakenîliğin bir parçasıydılar. Bu nedenle krallığın Basra Körfezi'nin güneyine kadar uzandığı anlaşılıyor.[15] Ancak kralın paraları üzerindeki efsanelerin okunması ve yorumlanması sorunludur.[16]
M.S. 115 yılında Roma İmparatoru Trajan, Part seferinin ana parçası olarak Mezopotamya'yı fethetti. Ayrıca Harakini'ye ulaştı ve orada Hindistan'a giden gemileri gördü. Cassius Dio'ya göre[17] Attambelos orada hüküm sürüyordu ve imparatora dostça davranıyordu. Ayrıca Charax Spasinu halkının imparatora karşı dost canlısı olduğu anlatılmaktadır. Sonraki iki yıl boyunca Karakenliler büyük ihtimalle Romalı olarak kaldılar, ancak İmparator Hadrianus, Trajan'ın toprak kazanımlarından çekilmeye karar verdi. Karakenlerin bağımsız kalıp kalmadıkları ya da doğrudan Part yönetimi altına girip girmedikleri henüz belirsizliğini koruyor. Antik kaynaklarda tasdik edilen bir sonraki Part kralı, 131 yılına tarihlenen Palmira'daki bir yazıtta adı geçen Meredates'tir.[18]
M.S. 221-222 yıllarında Pers Kralı olan etnik bir Pers olan V. Erdeşîr, Partlara karşı bir isyan başlatarak Sasani İmparatorluğu'nu kurdu. Daha sonraki Arap tarihlerine göre, Harakini kuvvetlerini yendi, son hükümdarını öldürdü, şehri yeniden inşa etti ve adını Astarābād-Ardašīr olarak değiştirdi.[19] Charax çevresindeki Characene devleti o zamandan beri Aramice myšn, Babil Talmud'unda myšwn (Baba Kamma 97b; Baba Bathra 73a; Şabat 101a) veya Nippur'dan gelen bir Aramice büyü kasesinde doğrulandığı gibi myšyn olarak biliniyordu [20] ve bu daha sonra Arap fatihler tarafından Maysān [21] olarak benimsendi
Charax, Maysān ismiyle varlığını sürdürdü ve Farsça metinlerde beşinci yüzyıl boyunca çeşitli valilerden bahsedilmektedir. Altıncı yüzyılda burada bir Nesturi Kilisesi'nin varlığından söz edilmektedir. Charax darphanesinin Sasani imparatorluğu boyunca ve Emevi imparatorluğuna kadar devam ettiği ve M.S. 715'e kadar sikke basmaya devam ettiği anlaşılıyor.[22]
M.S. 1. yüzyıla ait en eski kaynaklar, Harakini halkının Μεσηνός olarak anıldığını ve Basra Körfezi'nin başındaki kıyı şeridinin Arap tarafında yaşadığını göstermektedir.
Krallar
[değiştir | kaynağı değiştir]| İran tarihi dizisinin bir parçası |
|---|
 |
|
Zaman çizelgesi |
- Hyspaosines y. 127MÖ
- Apodakos y. 110/09MÖ –104/03
- Tiraios I MÖ 95/94–90/89
- olası gaspçı: Hipokrates Autokrator Nikephoros MÖ 81/80
- Tiraios II MÖ 79/78–49/48
- Artabazos I MÖ 49/48–48/47
- Attambelos I MÖ 47/46–25/24
- Theonesios I. 19/18 civarı
- Attambelos II MÖ 17/16 civarı – MS 8/9
- Abinergaos 10/11; 22/23
- Orabazes I c. 19
- Attambelos III c. 37/38–44/45
- II. Theonesios yaklaşık 46/47
- Theonesios III yaklaşık 52/53
- Attambelos IV 54/55–64/65
- Attambelos V 64/65–73/74
- Orabazes II yaklaşık 73–80
- Pakoros 80–101/02
- Attambelos VI y. 101/02 –105/06
- Theonesios IV y. 110/11 –112/113
- Attambelos VII 113/14–117
- Meredates yaklaşık 131–150/51
- Orabazes II yaklaşık 150/51–165
- Abinergaios II (?) c. 165–180
- Attambelos VIII yaklaşık 180–195
- Maga (?) yaklaşık 195–210
- Abinergaos III yaklaşık 210–222
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- Özel
- ^ a b Bosworth 1986, ss. 201–203.
- ^ Morony, Michael G. (2005). Iraq After The Muslim Conquest. Gorgias Press LLC. s. 155. ISBN 9781593333157.
- ^ Hansman 1991, ss. 363–365; Eilers 1983, s. 487; Erskine, Llewellyn-Jones & Wallace 2017, s. 77; Strootman 2017, s. 194
- ^ Eilers 1983, s. 487.
- ^ Gregoratti 2017, s. 133.
- ^ Gnoli 2022, s. 319.
- ^ a b c d e f g h Hansman 1991, ss. 363–365.
- ^ Potts 1988, s. 137.
- ^ Potts 1988, ss. 137–138.
- ^ Curtis 2007, ss. 10–11; Bivar 1983, s. 33; Garthwaite 2005, s. 76; Brosius 2006, ss. 86–87
- ^ Shayegan 2011, s. 114.
- ^ "Pierre-Louis Gatier, Pierre Lombard, Khaled Al-Sindi (2002)ː Greek Inscriptions from Bahrain. inː Arabian Archaeology and Epigraphy, Wiley, 2002, 13 (2), pp.225". 20 Aralık 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Eylül 2024.
- ^ Plinius (AD 77). Naturalis Historia (Doğa Tarihi). Book VI. xxxi. 138-140. Translation by W. H. S. Jones, Loeb Classical Library, London/Cambridge, Massachusetts (1961).
- ^ Schuol 2000, s. 282.
- ^ Schuol 2000, s. 329, 353.
- ^ Potts 1988, ss. 148–149.
- ^ (LXVIII, 28, 3-29)
- ^ Schuol 2000, s. 350.
- ^ Muhammed bin Cerîr Taberî, Taberî I
- ^ Stephen A. Kaufman (1983). "Appendix C. Alphabetic Texts." In McGuire Gibson. Excavations at Nippur Eleventh Season. Oriental Institute Communications, 22, pp. 151–152. https://oi.uchicago.edu/research/publications/oic/oic-22-excavations-nippur-eleventh-season 25 Mart 2023 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- ^ Yâkût el-Hamevî, Kitab mu'jam al-buldan IV and III
- ^ Characene and Charax, Characene and Charax 26 Mayıs 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Encyclopaedia Iranica
- Genel
- Bivar, A.D.H. (1983). "The Political History of Iran Under the Arsacids". Yarshater, Ehsan (Ed.). The Cambridge History of Iran, Volume 3(1): The Seleucid, Parthian and Sasanian Periods (İngilizce). Cambridge: Cambridge University Press. ss. 21-99. ISBN 0-521-20092-X..
- Bosworth, C. E. (1986). "ʿArab i. Arabs and Iran in the pre-Islamic period". Encyclopaedia Iranica, Vol. II, Fasc. 2. ss. 201-203.
- Brosius, Maria (2006). The Persians: An Introduction. London & New York: Routledge. ISBN 978-0-415-32089-4.
- Curtis, Vesta Sarkhosh (2007), "The Iranian Revival in the Parthian Period", Curtis, Vesta Sarkhosh and Sarah Stewart (Ed.), The Age of the Parthians: The Ideas of Iran, 2, London & New York: I.B. Tauris & Co Ltd., in association with the London Middle East Institute at SOAS and the British Museum, ss. 7-25, ISBN 978-1-84511-406-0.
- Eilers, Wilhelm (1983), "Iran and Mesopotamia", Yarshater, Ehsan (Ed.), Cambridge History of Iran, 3 (1), Londra: Cambridge UP, ss. 481-505
- Erskine, Andrew; Llewellyn-Jones, Lloyd; Wallace, Shane (2017). The Hellenistic Court: Monarchic Power and Elite Society from Alexander to Cleopatra. The Classical Press of Wales. ISBN 978-1910589625.
- Garthwaite, Gene Ralph (2005). The Persians. Oxford & Carlton: Blackwell Publishing, Ltd. ISBN 978-1-55786-860-2.
- Gnoli, Tommaso (2022). "The Parthian and Sasanian Near East (including Hatra, Edessa, and the Characene)". Kaizer, Ted (Ed.). A Companion to the Hellenistic and Roman Near East. John Wiley & Sons. ss. 316-327. ISBN 978-1444339826.
- Gregoratti, Leonardo (2017). "The Arsacid Empire". Daryaee, Touraj (Ed.). King of the Seven Climes: A History of the Ancient Iranian World (3000 BCE - 651 CE). UCI Jordan Center for Persian Studies. ss. 1-236. ISBN 9780692864401.
- Hansman, John F. (1998). "Elymais". Encyclopaedia Iranica, Vol. VIII, Fasc. 4. ss. 373-376.
- Hansman, John (1991). "Characene and Charax". Encyclopaedia Iranica, Vol. V, Fasc. 4. ss. 363-365.
- Potts, Daniel T. (1988). Araby the blest : studies in Arabian archaeology. Kopenhag: Carsten Niebuhr Institute of Ancient Near Eastern Studies. ISBN 8772890517.
- Schippmann, K. (1986). "Arsacids ii. The Arsacid dynasty". Encyclopaedia Iranica, Vol. II, Fasc. 5. ss. 525-536.
- Schuol, Monika (2000), Die Charakene: ein mesopotamisches Königreich in hellenistisch-parthischer Zeit, Stuttgart: . Steiner, ISBN 3-515-07709-X.
- Shayegan, M. Rahim (2011). Arsacids and Sasanians: Political Ideology in Post-Hellenistic and Late Antique Persia. Cambridge University Press. ss. 1-539. ISBN 9780521766418.
- Strootman, Rolf (2017). "Imperial Persianism: Seleukids, Arsakids and Fratarakā". Strootman, Rolf; Versluys, Miguel John (Ed.). Persianism in Antiquity
. Franz Steiner Verlag. ss. 177-201. ISBN 978-3515113823.
Konuyla ilgili yayınlar
[değiştir | kaynağı değiştir]- Gregoratti Leonardo, A Parthian port on the Persian Gulf: Characene and its Trade, "Anabasis, Studia Classica et Orientalia", 2, (2011), 209-229
- Schuol, Monika (2000) Die Charakene : ein mesopotamisches Königreich in hellenistisch-parthischer Zeit. Stuttgart: F. Steiner. 3-515-07709-X
- Sheldon A. Nodelman, A Preliminary History of Charakene, Berytus 13 (1959/60), 83-121, XXVII f.,
- Hansman, John (1991) Characene and Charax Encyclopædia Iranica (print version Vol. V, Fasc. 4, pp. 363–365). Retrieved 25 April 2016.
