İçeriğe atla

Gürültü kirliliği

Vikipedi, özgür ansiklopedi
Yanlış şehir planlamacılığı gürültü kirliliğinin etkilerini arttırabilir.
Resimdeki São Paulo gibi şehirlerdeki gürültü kirliliğinin ana kaynağı trafiktir.

Gürültü kirliliği veya diğer adıyla ses kirliliği, insan veya hayvan yaşamını olumsuz etkileyen, dengesini bozan her türlü insan, hayvan ya da makine kaynaklı ses oluşumudur. Dünya çapında dış mekan gürültüsünün kaynağı esas olarak makineler, ulaşım ve taşıma sistemlerinden kaynaklanır.[1][2][3] Gürültü kirliliğinin en yaygın biçimlerinden biri, özellikle motorlu araçların neden olduğu kirliliktir. Kötü kentsel planlama, gürültünün dağılmasına veya kirliliğe neden olabilir; sanayi ve konut binalarının yan yana olması, yerleşim alanlarında gürültü kirliliğine neden olabilir. Yerleşim alanlarındaki ana gürültü kaynaklarından bazıları arasında yüksek sesli müzik, ulaşım (trafik, demiryolu, uçaklar vb.), çim bakımı, inşaat, elektrik jeneratörleri, rüzgar türbinleri, patlamalar ve insanlar yer almaktadır.

Kentsel ortamlardaki gürültüyle ilgili belgelenen sorunların kökeni antik Roma'ya kadar uzanır.[4] Araştırmalar, Amerika Birleşik Devletleri'ndeki gürültü kirliliğinin düşük gelirli ve ırksal azınlık mahallelerinde en yüksek seviyede olduğunu[5] ve evdeki elektrik jeneratörlerinden kaynaklanan gürültü kirliliğinin gelişmekte olan birçok ülkede ortaya çıkan bir çevresel bozulma olduğunu ileri sürer.[6]

Gürültü kirliliği yaratan etmenler

[değiştir | kaynağı değiştir]

Dünya çapında en yaygın gürültü türü ulaşım sistemlerinden kaynaklanır. Şehir planlamacılığında yanlışlar yapılması sanayi ve yerleşim alanlarının birbirine bitişmesine neden olabilir ve sonuç olarak sanayi alanının yarattığı gürültü kirliliği komşu yerleşim birimlerinde yaşayanların sağlığı üzerinde olumsuz etkiler yaratabilir. Gürültü kirliliği yaratan diğer etmenler arasında özellikle acil durum sirenleri, çeşitli beyaz eşyalar ile ev âletlerinin gürültüleri, fabrika-makine sesleri, yapım ve onarım çalışmaları, ses çıkaran hayvanlar, ses sistemleri, hoparlörler, maç, eğlence, dini-sosyal faaliyetler sayılabilir.

Gürültü kontrolü

[değiştir | kaynağı değiştir]
Karayolu gürültüsünü azaltmak için Melbourne, Avustralya'da alan estetiğini bozmadan tasarlanmış bir ses tüpü
A man inserting an earplug in his ear to reduce his noise exposure
Gürültüye maruziyeti azaltmak için kulağına kulak tıkacı takan adam

Kontrol hiyerarşisi kavramı, ortamda veya işyerindeki gürültüyü azaltmak için kullanılır. Mühendislik gürültü kontrolleri, gürültü yayılımını azaltmak ve bireyleri aşırı gürültüden korumak için kullanılabilir. Gürültünün kontrolü uygun veya yeterli değilse bireyler kendilerini gürültü kirliliğinin zararlı etkilerinden korumak için bazı adımlar atabilirler. İnsanlar yüksek sesli ortamda bulunmaları şartsa, işitme koruyucu araçlar (örneğin kulak tıkacı veya kulaklık) kullanarak kulaklarının işitme sağlığını koruyabilirler.[7] Son yıllarda mesleki gürültü riskleriyle mücadele etmek için ABD'de Buy Quiet (Türkçesi: Huzur satın al) programları ve girişimleri ortaya çıktı. Bu programlar daha sessiz araç ve ekipman satın almayı ve üreticileri de daha sessiz ekipman tasarlamaya teşvik etmektedir.[8]

Karayollarından ve diğer kentsel faktörlerden kaynaklanan gürültü, kentsel planlama yaparak ve daha iyi yol tasarlayarak azaltılabilir. Karayolunun gürültüsü, gürültü bariyerleri kullanarak, araç hızlarını sınırlandırarak, kara yolu yüzey dokusunu değiştirerek, ağır araçları sınırlandırarak, daha iyi lastik tasarlayarak, frenlemeyi ve hızlanmayı azaltmak için araç akışını iyileştiren trafik kontrolleri kullanarak azaltılabilir. Karayolu gürültüsünü azaltmak için yerel topografya, meteoroloji, trafik işlemleri ve istenen en az gürültü miktarını hedefleyen bir bilgisayar modeli oluşturmak bu stratejilerin uygulanmasında önemlidir. Yolun proje planlamasında bu çözümler araştırılırsa binadaki gürültü azaltma maliyetleri de azalır.

Uçak gürültüsü daha sessiz jet motorları kullanılarak azaltılabilir. Uçuş yolunun ve gün içinde uçak pist kullanım zamanının değiştirilmesi de havaalanı yakınında oturan sakinlere faydalıdır.

İnsan sağlığına etkileri

[değiştir | kaynağı değiştir]

Gürültünün insan sağlığı üzerindeki etkileri hem sağlıksal hem davranışsal yönde ortaya çıkabilir. Genel olarak, gürültü olarak adlandırılan her türlü ses insan sağlığını fizyolojik ve psikolojik olarak etkiler. İstenmeyen bu sesler sinir, saldırganlık, hipertansiyon, yüksek stres, kulak çınlaması ya da kulak uğuldaması, duyma kaybı, uyku bozuklukları gibi pek çok sonuç doğurabilir.[9][10]

Bu sonuçlar içinde, stres ve hipertansiyon ciddi sağlık sorunlarına kapı açabilirken, kulak çınlamaları ve uğuldamaları unutkanlığa, ciddi ruhsal bunalımlara ve kimi zaman panik ataklara neden olabilir.[11]

Türkiye evcil hayvan ve gürültü yasası

[değiştir | kaynağı değiştir]

Türkiye'de evde beslenilen hayvanların çok ses çıkarması hali gürültü kirliliği ve çevreyi rahatsız etme kapsamına alınmış ve şikayet etme hakkı tanınmıştır. Kat Mülkiyeti Kanunu'nun 18. Maddesi gereğince apartman sakinleri şikayette bulunurken öncelikle apartman yönetimi planı kontrol ediliyor. Planda “Kedi köpek, tavuk, keçi gibi hayvanlar beslenemez” gibi bir kural bulunuyorsa herhangi bir gürültü söz konusu olmasa bile şikayet etmek mümkün. Bu kuralın olmaması durumunda ise yine Kat Mülkiyeti Kanunu 18. maddesine dayanılarak şikayet edilebilir. Gürültü kapsamında yer alan hayvan sesleri şikayeti halinde ses ölçümü yapılabilir, beslenen hayvanın gürültü kirliliği yaratmadığına dair hüküm verilerek tahliye talebi reddedilebilir.[12]

Ayrıca bakınız

[değiştir | kaynağı değiştir]

Kaynakça

[değiştir | kaynağı değiştir]
  1. ^ Senate Public Works Committee. Noise Pollution and Abatement Act of 1972. S. Rep. No. 1160, 92nd Congress. 2nd session
  2. ^ Hogan CM, Latshaw GL (May 21–23, 1973). The relationship between highway planning and urban noise. Proceedings of the ASCE Urban Transportation Division Environment Impact Specialty Conference. Chicago, Illinois: American Society of Civil Engineers. Urban Transportation Division. 
  3. ^ Marx, Leo (1964). The Machine in the Garden. New York: Oxford University Press. 
  4. ^ Goines L, Hagler L (Mart 2007). "Noise Pollution: A Modern Plague". Southern Medical Journal. 100 (3). Lippincott Williams and Wilkins. ss. 287-294. doi:10.1097/SMJ.0b013e3180318be5. PMID 17396733. 28 Ocak 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Aralık 2015. 
  5. ^ Casey JA, Morello-Frosch R, Mennitt DJ, Fristrup K, Ogburn EL, James P (Temmuz 2017). "Race/Ethnicity, Socioeconomic Status, Residential Segregation, and Spatial Variation in Noise Exposure in the Contiguous United States". Environmental Health Perspectives. 125 (7). s. 077017. doi:10.1289/EHP898. PMC 5744659 $2. PMID 28749369. 
  6. ^ Menkiti, Nwasinachi U.; Agunwamba, Jonah C. (2015). "Assessment of noise pollution from electricity generators in a high-density residential area". African Journal of Science, Technology, Innovation and Development. 7 (4). ss. 306-312. doi:10.1080/20421338.2015.1082370. 
  7. ^ NIOSH (5 Şubat 2018). "Noise Controls". 16 Aralık 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Haziran 2018. 
  8. ^ "CDC – Buy Quiet – NIOSH Workplace Safety and Health Topics". 19 Temmuz 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Eylül 2015. 
  9. ^ S. Rosen and P. Olin, Hearing Loss and Coronary Heart Disease, Archives of Otolaryngology, 82:236 (1965)
  10. ^ J.M. Field, Effect of personal and situational variables upon noise annoyance in residential areas, Journal of the Acoustical Society of America, 93: 2753-2763 (1993)
  11. ^ Karl D. Kryter, The Effects of Noise on Man , Academic Press (1985)
  12. ^ "Hayvan seslerinin gürültü kapsamından çıkarıldığı iddiası | Teyit". teyit.org. 11 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Haziran 2021. 
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Gürültü_kirliliği&oldid=33899576" sayfasından alınmıştır