İçeriğe atla

Doğu Avrupa'da Kırım-Nogay köle baskınları

Vikipedi, özgür ansiklopedi
Doğu Avrupa'da Kırım-Nogay köle baskınları
Rus-Kırım Savaşları

Kırımlarla savaşan Zaporojya Kazakları'nı tasvir eden 20. yüzyıl resmi
Tarih1468-1769
Bölge
Doğu Avrupa, özellikle Vahşi Ovalar. Baskınlar ayrıca Kafkasya'yı ve Orta Avrupa'nın bazı bölgelerini de hedef aldı.
Sonuç
  • Yüz binlerce Doğu Avrupa, Kafkas ve Orta Avrupa vatandaşı Kırım köle pazarında satılmak üzere köleleştirildi.
  • Baskınların gerçekleştirildiği bölgelerde yıkımlar gerçekleşti.
  • Kazakların gelişimi gerçekleşti.
  • Baskınlar, Kırım Hanlığı'nın Rus İmparatorluğu tarafından ilhak edilmesiyle sona erdi.
Taraflar
Kırım Hanlığı
Nogay Ordası
Destekleyen:
Osmanlı İmparatorluğu

 Rusya

Polonya-Litvanya Birliği

 Boğdan Beyliği
Kazak Hetmanlığı
Zaporijya Siçi
Çerkesya

Macaristan Krallığı

Üç yüzyılı aşkın bir süre boyunca, Kırım Hanlığı ordusu ve Nogay Ordası, esas olarak Rusya[a] ve Litvanya-Polonya[b] tarafından kontrol edilen topraklara ve diğer bölgelere köle baskınları düzenledi.

Bu baskınların ana amaçları, çoğu Konstantinopolis'teki veya Orta Doğu'nun başka bir yerindeki Osmanlı köle pazarlarına ihraç edilmesi amaçlanan kölelerin[1] ele geçirilmesiydi. Cenevizliler ve Venedikli tüccarlar, Kırım'dan Batı Avrupa'ya köle ticaretini kontrol ediyorlardı. Baskınlar, Doğu Avrupa'nın insani ve ekonomik kaynaklarının azalması ile sonuçlandı. Çoğunlukla, Moskova'nın yüz kilometre güneyinden Karadeniz'e kadar uzanan ve günümüzde Rus ve Ukrayna nüfusunun çoğunu barındıran bozkır ve orman-bozkır arazisi olan "Vahşi Ovalar"da yaşıyorlardı. Baskınlar ayrıca Kazakların gelişiminde önemli bir rol oynadı.[2][3][4][5]

Etkilenen insan sayısına ilişkin tahminler değişiklik göstermektedir: Polonyalı tarihçi Bohdan Baranowski, 17. yüzyılda Polonya-Litvanya Birliği'ndeki (bugünkü Polonya, Ukrayna ve Beyaz Rusya) kaybın yılda ortalama 20.000 civarında olduğunu ve 1474'ten 1694'e kadar toplamda bir milyondan fazla insanın köleleştirildiğini yazar.[6] Mihail Khodarkhovsky, 17. yüzyılın ilk 50 yılında 150.000 ila 200.000 kişinin Rusya'dan kaçırıldığını tahmin etmektedir.[7]

İlk büyük baskın 1468'de gerçekleşti ve Polonya'nın güneydoğu sınırına doğru ilerledi.<r[1] Macaristan'a son baskın 1717'de gerçekleşti.[8] 1769'da, Rus-Türk Savaşı sırasında meydana gelen son büyük Tatar baskını sırasında 20.000 kişi köle olarak ele geçirildi.[9]

Nedenleri

[değiştir | kaynağı değiştir]

Ekonomik faktörler

[değiştir | kaynağı değiştir]

Baskınların çoğu, daha önce Moskova Knezliği ve Litvanya arasında bölünmüş olan bugünün Rusya ve Ukrayna topraklarına yoğunlaşırken bazıları Moldova ve Çerkesya'ya (Kuzey Kafkasya) doğru yönlendi. Kırım erkek nüfusunun önemli bir kısmı bu baskınlara katıldı.[10]

Baskınların temel ekonomik amacı ganimet elde etmekti, bazı baskınlar maddi getirileri amaçlamış olsa da çoğu baskın köle elde etmek amacıyla düzenlendi.[11] Kölelerin bir kısmı Kırım'da kalmasına rağmen, çoğu Osmanlı İmparatorluğu'na satıldı. Köleler ve azat edilmiş kişiler kıyaslandığında köleler Kırım nüfusunun yaklaşık %75'ini oluşturuyordu.[10] Encyclopædia Britannica'ya göre, "Kırımlıların pazarda sattıkları her köle için, baskınları sırasında birkaç kişiyi doğrudan ve köle pazarına giderken birkaç kişi daha dolaylı olarak öldürülüyordu."[10] Ana köle pazarı, 1475'ten sonra Osmanlılara ait olan Kırım kıyı şeridinin bir parçası olan Kefe idi. 1570'lerde Kefe'de yılda 20.000'e yakın köle satışa çıkarıldı.[12]

Siyasi faktörler

[değiştir | kaynağı değiştir]
Kırım Hanlığı, 1600 civarları. Polonya ve özellikle Moskova Knezliği olarak işaretlenen alanların idare edilmekten çok bu bölgeler üzerinde hak iddia edildiği ve nüfusun az sayıda olduğu not düşülmelidir.

Kırım Hanlığı 1441'de Altın Orda'dan ayrıldı. Orda 1502'de dağıldığında Kırım ile kuzey komşuları arasındaki tampon ortadan kalktı. Hanlar, Litvanya ve Moskova arasındaki çatışmalardan yararlanarak önce biriyle, sonra diğeriyle ittifak kurdu ve biriyle ittifakı diğerine saldırmak için bir gerekçe olarak kullandı. 1500-1506 Rus-Litvanya Savaşı sırasında Kırımlılar Rusya ile ittifak kurdular ve Litvanya'nın derinliklerine nüfuz ettiler. İlişkiler kısa sürede kötüleşti. Moskova Knezliği'ne yönelen neredeyse sürekli baskınlar 1507'de başladı.[13][14]

Kırım Hanı I. Devlet Giray, 1571 baskını sırasında Moskova'yı yaktı. Çağdaş yazarlar 1571'deki Tatar istilası sırasında 80.000 kişinin öldüğünü, 150.000 kişinin esir alındığını yazar.[15] Kırım Hanlığı ordusunun Moskova'ya yaklaştığını öğrenen Korkunç İvan, opriçninaları ile Moskova'dan Kolomna'ya kaçtı.[14]

Moskova'nın yakılmasından sonra Osmanlı İmparatorluğu tarafından desteklenen Devlet Giray Han, 1572'de tekrar Rusya'yı işgal etti. Tatarlar ve Türklerden oluşan birleşik bir kuvvet, ancak bu sefer Molodi Muharebesi'nde püskürtüldü. Temmuz-Ağustos aylarında, 120.000 kişilik Tatar ordusu, Prens Mihail Vorotynsky ve Prens Dimitri Khvorostinin önderliğindeki Rus ordusu tarafından da mağlup edildi.[16]

1620'de Tatarlar, Türklerin Polonyalılar-Litvanyalılar üzerindeki ezici zaferine büyük ölçüde katkıda bulundukları Cecora Muharebesi'ne katıldılar.[17] 1672'de I. Selim Giray Han, Bar'ın fethinde başarılı olduğu Lehistan-Osmanlı Savaşı (1672-76) sırasında Osmanlı ordusuna katılmak üzere görevlendirildi.[18]

Askeri

[değiştir | kaynağı değiştir]
Max Presnyakov (2010) tarafından çizilen <i id="mweA">Büyük Abatis Sınırı.</i> Sınırın Rusya tarafından, Muravsky Patikası boyunca hızla ilerleyen ve ülkenin güney illerini harap eden Kırım-Nogay akıncılarından korumak için oluşturulduğu iddia ediliyor.

Harp sahası

[değiştir | kaynağı değiştir]

Bu dönemin başında, Kırım Hanlığı ile Moskova Dükalığı arasında, Vahşi Ovalar denen neredeyse 1100 kilometre genişliğe ulaşan, seyrek nüfuslu otlaklar uzanıyordu. Moskova'nın yaklaşık 100 kilometre güneyindeki Oka Nehri, hem ana hat hem de son savunma hattıydı. Beregovaya Sluzhba ("nehir kıyısı hizmeti") tarafından korunuyordu. Bu hat, güneyde Belgorod Hattı'nın inşa edilmesinden sonra bile var olmaya devam etti. Güneydeki kalelere büyük saldırılar olsa bile, saldırganlar nadiren Oka'yı aşabildi.[19]

Mozkova Knezliği ve Kırım arasında yollar olarak da bilinen üç ana rota vardı. Geçitleri aşmak için genellikle bir nehir havzası ile diğeri arasındaki yüksek zemini takip etmekteydiler.[c]

Kırım ve Türkiye'de

[değiştir | kaynağı değiştir]

Ana köle pazarı 1475'ten sonra Osmanlı İmparatorluğu'na ait olan Kefe'deydi. Kasabada toplar ve güçlü bir Yeniçeri garnizonu vardı. Kefe'nin yanı sıra, Karasubazar, Tuzleri, Bahçesaray ve Gözleve'de de köleler satılırdı. Köle tüccarları çeşitli milletlerden oluşuyordu: Türkler, Araplar, Rumlar, Ermeniler ve diğerleri. Ticaret hakkı için Kırım Hanına ve Türk Paşasına vergi ödemekteydiler. Kefe'de, çoğu Moskova Knezliği'nden ve Polonya-Litvanya Birliği'nin güneydoğu topraklarından olmak üzere bazen 30.000 kadar köle bulunurdu. Habsburg diplomatı ve Kutsal Roma İmparatorluğu'nun Moskova Knezliği Büyükelçisi Sigismund von Herberstein, "bir satışta fazla bir gelir getirmeyecek olan yaşlı ve sakat erkekler, Tatar gençlerine ya taşlanmak ya da denize atılmak ya da istedikleri herhangi bir şekilde öldürülmeleri için verilirdi" yazar.[20]

Ukraynalı-Kanadalı tarihçi Orest Subtelny'ye göre, "1450'den 1586'ya kadar seksen altı ve 1600'den 1647'ye kadar yetmiş baskın kaydedildi. Tek bir baskında ele geçirilen esir sayısının 30.000'e kadar çıktığı tahmin edilse de, ortalama sayı 3000'e civarındaydı... Yalnızca Podolya'da, 1578 ile 1583 arasında tüm köylerin yaklaşık üçte biri harap oldu veya terk edildi."[2]

Michalo Lituanus, Kefe'yi "kanımızı içen doyumsuz ve kanunsuz bir uçurum" olarak tanımladı. Kötü yemek, su, giyecek ve barınağın yanı sıra yorucu işlere ve istismara maruz kaldılar. Litvin'e göre "daha güçlü köleler hadım edildi, diğerlerinin burnu ve kulakları kesildi ve alnına veya yanağına damga basıldı. Gündüzleri zorla çalıştırılarak işkence gördüler ve geceleri zindanlarda tutuldular." Müslümanlar, Ermeniler, Yahudiler ve Yunan tüccarların hepsi Kefe'de Slav köleleri satın aldılar.[20]

Ayrıca bakınız

[değiştir | kaynağı değiştir]

Dipnotlar

[değiştir | kaynağı değiştir]
  1. ^ Rusya, baskınlar döneminde bir dizi siyasi değişiklik geçirdi. Moskova büyük Dükalığı, Türk-Moğol hanlığını devirdi ve 1547'de Rusya Çarlığı'na genişledi. 1721'den itibaren, Büyük Petro'nun reformlarını takiben, Rus İmparatorluğu haline geldi.
  2. ^ Polonya ve Litvanya 1385'ten sonra şahsi birlik kurdular. 1569'da, Polonya ve Litvanya Polonya-Litvanya Birliği'ni kurdular.
  3. ^ Muravsky Yolu maddesinde üç yola dair hesaplamalar verilmiştir.

Kaynakça

[değiştir | kaynağı değiştir]
  1. ^ a b Kizilov. "Slaves, Money Lenders, and Prisoner Guards: The Jews and the Trade in Slaves and Captives in the Crimean Khanate" (İngilizce). 24 Nisan 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Nisan 2021. 
  2. ^ a b Subtelny, Orest (2000). Ukraine: A History. University of Toronto Press. ss. 105-106. ISBN 0802083900. OCLC 940596634. 
  3. ^ Davies 2014, s. 14.
  4. ^ Minahan, James (2000). One Europe, Many Nations: A Historical Dictionary of European National Groups. Greenwood Press. s. 216. ISBN 0313309841. OCLC 912527274. 4 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Nisan 2021. 
  5. ^ Breyfogle, Nicholas; Schrader, Abby; Sunderland, Willard (2007). Peopling the Russian Periphery: Borderland Colonization in Eurasian History. New York: Routledge. s. 43. ISBN 978-1134112883. OCLC 182756807. 19 Eylül 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Nisan 2021. 
  6. ^ Roxolana in European Literature, History and Culture. Ashgate Publishing, Ltd. 2010. s. 111. ISBN 978-1409403746. 6 Ocak 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Nisan 2021. 
  7. ^ Khodarkovsky & 200}, s. 22.
  8. ^ Ransom Slavery Along the Ottoman Borders: (Early Fifteenth – Early Eighteenth Centuries). BRILL. 2007. s. 203. ISBN 978-90-04-15704-0. 25 Haziran 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Nisan 2021. 
  9. ^ "Slave Trade in the Early Modern Crimea From the Perspective of Christian, Muslim, and Jewish Sources". Oxford University. ss. 2-7. 27 Ekim 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  10. ^ a b c Slavery 30 Haziran 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Encyclopædia Britannica.
  11. ^ A History of Ukraine: The Land and Its Peoples, Second Edition. University of Toronto Press. 2010. ss. 184-185. ISBN 978-1442698796. 24 Nisan 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Nisan 2021. 
  12. ^ Halil Inalcik. "Servile Labor in the Ottoman Empire" in A. Ascher, B. K. Kiraly, and T. Halasi-Kun (eds), The Mutual Effects of the Islamic and Judeo-Christian Worlds: The East European Pattern, Brooklyn College, 1979, pp. 25–43.
  13. ^ Davies 2014, s. 5.
  14. ^ a b Williams, Brian Glyn (2013). "The Sultan's Raiders: The Military Role of the Crimean Tatars in the Ottoman Empire" (PDF). The Jamestown Foundation. s. 27. 21 Ekim 2013 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. 
  15. ^ Davies 2014, s. 17.
  16. ^ Ivan the Terrible. Cooper Square Press. 2002. ISBN 9781461661085. OCLC 1054786811. 31 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Nisan 2021. 
  17. ^ A global chronology of conflict / Vol. 2 1500-1774. Santa Barbara: ABC-CLIO. 2010. ISBN 9781851096671. OCLC 643904577. 
  18. ^ Türkiye tarihi Cilt III: Osmanlı dönemi, 1566-1730 [Turkish History Volume 3: The Ottoman period, 1566-1730]. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi. 1991. ss. 168-169. ISBN 9751604303. OCLC 645656679. 
  19. ^ Davies 2014, s. 17-79.
  20. ^ a b Matsuki. "The Crimean Tatars and their Russian-Captive Slaves An Aspect of Muscovite-Crimean Relations in the 16th and 17th Centuries" (PDF): 178. 5 Haziran 2013 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. 

Bibliyografya

[değiştir | kaynağı değiştir]
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Doğu_Avrupa%27da_Kırım-Nogay_köle_baskınları&oldid=32762868" sayfasından alınmıştır