İçeriğe atla

Deliriant

Vikipedi, özgür ansiklopedi
Tropan deliriantları olan skopolamin, atropin ve hiyosiyamini içeren zehirli Atropa belladonna meyvesi.

Deliriantlar halüsinojen maddelerin bir alt sınıfıdır. Terim, 1980'lerin başında bu maddeleri LSD gibi psikedeliklerden ve ketamin gibi dissosiyatiflerden, deliryuma neden olan birincil etkilerinden dolayı ayırmak için icat edildi.[1] Terim genel olarak nörotransmitter asetilkolinin fonksiyonunu inhibe eden maddeler olan antikolinerjik ilaçları ifade eder. Deliriantların yaygın örnekleri arasında Datura ve Brugmansia cinsi bitkilerin (her ikisi de skopolamin içerir) yanı sıra önerilenden daha yüksek dozlarda difenhidramin (Benadryl) yer alır.[2][3] Solanaceae familyasınınki gibi bazı bitki deliriantları, özellikle Amerika'daki bazı yerli kültürler tarafından, geçiş törenleri, kehanet veya atalarla iletişim kurma gibi gelenekler veya ritüeller için değişik şuur hallerine ulaşmak için kullanılmıştır.[4] Uzun kullanım geçmişine rağmen deliriantlar, davranışsal ve nörolojik etkileri açısından halüsinojenlerin hakkında en az çalışılan sınıfıdır.[5]

Etimoloji

[değiştir | kaynağı değiştir]

Terim, antikolinerjik halüsinojenler için tekrarlayan bir semptom olarak ortaya çıktığı bilinen karakteristik deliryum benzeri etki nedeniyle David F. Duncan ve Robert S. Gold tarafından tanıtıldı.[1] Deliriant terimi, Latince delirare fiilinden gelen delirium (dēlīrĭum) kelimesinden gelir.[5]

Çalışma mekanizması

[değiştir | kaynağı değiştir]

Skopolamin, atropin ve difenhidramin gibi yaygın veya 'klasik' deliriant maddeler tarafından üretilen değişen bilinç durumuna, öncelikle ilaç bileşiklerinin periferik ve merkezi muskarinik asetilkolin reseptörlerinin rekabetçi antagonizması aracılık eder. M1 reseptörleri öncelikle merkezi sinir sisteminde bulunur ve algı, dikkat ve bilişsel işlevlerde rol oynar. Deliryum sadece postsinaptik M1 reseptörlerinin antagonizması ile ilişkilidir ve bugüne kadar; diğer reseptör alt tipleri dahil edilmemiştir.[6] Deliriantların çeşitli sinyal iletim yollarını engellemesi nedeniyle asetilkolin sinyallemesindeki azalma, birçok bilişsel eksiklik ve zihinsel bozukluğa yol açar.[7]

Etkileri

[değiştir | kaynağı değiştir]

Özellikle (M1 inhibe edici) antikolinerjikler tarafından üretilen halüsinojenik deneyim ve deliryum, stupor, ajitasyon, konfüzyon, konfabulasyon, duygusal küntlük, disfori, hafıza bozuklukları, düşüncelerin tutarsızlığı, hipoaktivite veya hiperaktivite (karma deliryum), akatizi. gerçekçi görsel halüsinasyonlar veya illüzyonlar (diğer halüsinojen sınıflarında yaşanan psödohalüsinasyonların aksine) ve soyunma, tüylerini yolma veya hayali nesnelerle etkileşime girme ile karakterize edilir.[6][8] Bu tür antikolinerjik bileşiklerin etkileri aynı zamanda ateşe, uyurgezerliğe, füg durumlarına veya psikotik ataklara da benzetilmektedir; çünkü denek eylemleri üzerinde çok az kontrole sahiptir ve sonrasındaki deneyimi çok az hatırlayabilir veya hiç hatırlamayabilir. Bu, serotonerjik psikedeliklerin etkilerinden dikkate değer bir sapmadır.[3][9] Bazı antihistaminikler de yüksek dozlarda deliriant olarak etki gösterebilir.[<span title="This claim needs references to reliable sources. (January 2023)">kaynak belirtilmeli</span>]

Antimuskarinik bitki bazlı alkaloidler skopolamin ve atropin de karakteristik hiperaktif etkileri ve keskin ve rüya benzeri halüsinasyonlara neden olma yetenekleriyle ünlüdür.[5][10] Halüsinasyonların kendisi kullanıcılar tarafından sıklıkla rahatsız edici, nahoş veya doğası gereği karanlık olarak tanımlanır.[2][11][12] Yaygın olarak bildirilen diğer davranışlar ve deneyimler arasında hayali kişi veya varlıklarla sohbet etmek, var olmayan sigaraları içmek (sigara içmeyenlerle bile), örümceklerin veya gölge figürlerinin görsel halüsinasyonları veya kişinin aynada kendi yansımasını tanıyamaması yer alır.[2] Deliriantların özellikle kullanıcıların davranışları üzerindeki güçlü etkileri nedeniyle dikkat çektiği görülmektedir.[5]

Kaynakça

[değiştir | kaynağı değiştir]
  1. ^ a b Duncan, D. F., and Gold, R. S. (1982). Drugs and the Whole Person. New York: John Wiley & Sons
  2. ^ a b c "Datura reports on Erowid". 13 Mayıs 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Mayıs 2013. 
  3. ^ a b Forest E (27 Temmuz 2008). "Atypical Drugs of Abuse". Articles & Interviews. Student Doctor Network. 27 Mayıs 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  4. ^ Kennedy, David O. (2014). "The Deliriants - The Nightshade (Solanaceae) Family". Plants and the Human Brain. New York: Oxford University Press. ss. 131-137. ISBN 978-0-19-991401-2. 17 Eylül 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Eylül 2021. 
  5. ^ a b c d Volgin, A. D.; Yakovlev, O. A.; Demin, K. A.; Alekseeva, P. A.; Kyzar, E. J.; Collins, C.; Nichols, D. E.; Kalueff, A. V. (16 Ekim 2018). "Understanding Central Nervous System Effects of Deliriant Hallucinogenic Drugs through Experimental Animal Models". ACS Chemical Neuroscience. 10 (1): 143-154. doi:10.1021/acschemneuro.8b00433. PMID 30252437. 
  6. ^ a b Dawson, Andrew H.; Buckley, Nicholas A. (March 2016). "Pharmacological management of anticholinergic delirium ‐ theory, evidence and practice". British Journal of Clinical Pharmacology. 81 (3): 516-524. doi:10.1111/bcp.12839. ISSN 0306-5251. PMC 4767198 $2. PMID 26589572. Delirium is only associated with the antagonism of post‐synaptic M1 receptors and to date other receptor subtypes have not been implicated 
  7. ^ "Abuse of prescription and over-the-counter medications". Journal of the American Board of Family Medicine. 21 (1): 45-54. 2008. doi:10.3122/jabfm.2008.01.070071. PMID 18178702. 
  8. ^ Bersani, F. S.; Corazza, O.; Simonato, P.; Mylokosta, A.; Levari, E.; Lovaste, R.; Schifano, F. (2013). "Drops of madness? Recreational misuse of tropicamide collyrium; early warning alerts from Russia and Italy". General Hospital Psychiatry. 35 (5): 571-3. doi:10.1016/j.genhosppsych.2013.04.013. PMID 23706777. 
  9. ^ Sinclair, Raisa (2019). A Field Guide To Deliriants
  10. ^ Rätsch, Christian, The Encyclopedia of Psychoactive Plants: Ethnopharmacology and Its Applications pub. Park Street Press 2005
  11. ^ Safford, William (1916). Narcotic Plants and Stimulants of the Ancient Americans. United States: Economic Botanist. ss. 405-406. 
  12. ^ Grinspoon, Lester and Bakalar, James B. (1997). Psychedelic Drugs Reconsidered. The Lindesmith Center

Dış bağlantılar

[değiştir | kaynağı değiştir]
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Deliriant&oldid=32703628" sayfasından alınmıştır