İçeriğe atla

Avustralya

Bağlantıları değiştir
Vikipedi, özgür ansiklopedi
Avusturya ile karıştırılmamalıdır.
Başlığın diğer anlamları için Avustralya (anlam ayrımı) sayfasına bakınız.

Koordinatlar: 25°20′N, 135°58′E

Avustralya
Commonwealth of Australia (İngilizce)
Avustralya Milletler Topluluğu
Avustralya haritadaki konumu
BaşkentCanberra
En büyük şehirSidney
Resmî dil(ler)Federal düzeyde yok
Ulusal dilİngilizce[N 1]
Etnik gruplar
  • %37,13 Avustralyalı
  • %31,65 İngiliz
  • %9,08 İrlandalı
  • %7,56 İskoç
  • %4,29 İtalyan
  • %4,09 Alman
  • %3,37 Çinli
  • %1,84 Yunan
DemonimAvustralyalı
HükûmetFederal parlamenter anayasal monarşi
III. Charles
Sam Mostyn
• Başbakan
Anthony Albanese
Yasama organıParlamento
Senato
Temsilciler Meclisi
Birleşik Krallık'tan Bağımsızlık
1 Ocak 1901
9 Ekim 1942 (3 Eylül 1939 tarihinden itibaren geçerli olmak üzere)
3 Mart 1986
Yüzölçümü
• Toplam
7.692.024 km2 (6.)
• Su (%)
1,79 (2015)[2]
Nüfus
• 2023 tahminî
artış 26.557.700[3] (53.)
• 2021 sayımı
25.890.773[4]
• Yoğunluk
3,5/km2 (192.)
GSYİH (SAGP)2021 tahminî
• Toplam
1,416 trilyon $[5] (18.)
• Kişi başına
54.891 $[5] (17..)
GSYİH (nominal)2021 tahminî
• Toplam
1,618 trilyon $[5] (12.)
• Kişi başına
62.723 $[5] (9.)
Gini (2018)▲ 34.0[6]
orta · 22.
İGE (2019)artış 0.944[7]
çok yüksek · 8.
Para birimiAvustralya doları (AUD)
Zaman dilimiUTC+8 ile +10.5 (Avustralya Zamanı[N 2])
• Yaz (YSU)
UTC+8 ile +11.5 (Avustralya Zamanı[N 2])
Tarih formatıgg-aa-yyyy
Trafik akışısol
Telefon kodu+61
İnternet alan adı.au

Avustralya, resmî adıyla Avustralya Milletler Topluluğu (İngilizce: Commonwealth of Australia), Güney Yarımkürede yer alan bir kıta ülkesidir. Hint Okyanusu ve Büyük Okyanus arasında uzanır. Okyanusya kıtasında bulunur ve kıtanın çok büyük bir bölümünü kaplar. Komşuları Endonezya, Doğu Timor, Papua Yeni Gine, Solomon Adaları, Vanuatu, Yeni Kaledonya ve Yeni Zelanda'dır. Başkenti Canberra, en büyük şehri ise Sidney'dir.

Avustralya, 8.617.930 km2 karada, 80.920 km2 sularda olmak üzere toplam 8.698.850 km2'lik bir alana kurulmuştur. Hiçbir ülkeyle kara sınırı yoktur. Bu yüzölçümü ile dünyanın 6'ncı en büyük ülkesi konumunda olan Avustralya, 25.760 kilometrelik bir sahil şeridine sahiptir.

Avrupalıların 18. yüzyıldaki keşif ve göçlerinden önce, yaklaşık 50.000 yıldır yerli Aborjin halkı adaya ev sahipliği yapmaktadır.[8] Aborjinlerin konuştuğu diller ise modern araştırmalar sonucu yapılan hesaba göre yaklaşık 250 farklı gruba ayrılmıştır.[9] Cezai gönderim ile Britanya İmparatorluğu tarafından başlatılan zorunlu göç, 1788 yılından 1868 yılına kadar devam etmiş olup, Yeni Güney Galler civarında yoğunlaşmıştır. İlk yerleşim yapılan yıllardan itibaren nüfus düzenli bir şekilde artmış ve adanın tamamı 19. yüzyılın ortalarında keşfedilmiş olup, 5 yeni kraliyet kolonisi kurulmuştur. 1 Ocak 1901'de 6 koloni birleşerek federal yapı halini almış ve Avustralya Milletler Topluluğu'nu (Commonwealth of Australia) oluşturmuştur. Kurulduğu günden itibaren liberal-demokratik politik sistemi benimseyen Avustralya, 6 eyalet ve bağıl topraklardan oluşmaktadır. 24 milyonluk nüfusun çoğunluğu doğu kıyısına yerleşmiş olup şehirleşme oranı oldukça yüksek bir ülkedir.[10]

Uluslararası Para Fonu'na göre Avustralya, dünyanın en büyük 13. ekonomisi iken kişi başına düşen millî gelir sıralamasında dünyada 9. olmuştur.[11] Ülke ayrıca İnsani Gelişme Endeksi sıralamasında Norveç'in ardından 2. gelerek yaşam standardı, sağlık, eğitim, kişisel özgürlük ve politik haklar gibi birçok kriterde dünya genelinde üst sıralardadır.[12] Avustralya Birleşmiş Milletler, G20, İngiliz Milletler Topluluğu, ANZUS, OECD, Dünya Ticaret Örgütü, Asya Pasifik Ekonomik İşbirliği ve Pasifik Adaları Forumu'na üyedir.

Kökeni

[değiştir | kaynağı değiştir]
Sidney şehrinin kurulduğu, Port Jackson'ın güney kesiminden bir görünüm. (A Voyage to Terra Australisden alınmıştır.)

Avustralya ismi Latincede güneyden, güneye ait olan anlamına gelen Australis kelimesinden türetilmiştir. Roma uygarlığı zamanına dayanan, güneydeki bilinmeyen bir ülke anlamı (terra australis incognita) benzer bir yerin, Orta Çağ coğrafyasında da bulunduğunu gösterir. Ancak bu bilgiler herhangi bilinen bir kıta bilgisi içermemektedir. Latincedeki Terra Australis Incognita terimi; Güneydeki (Australis) Bilinmeyen (Incognita) Toprak parçası (Terra) anlamına gelmektedir.

14 Mayıs 1606'da, Vanuatu'ya ayak basan Pedro Fernandes de Queirós, Güney Kutbu'ndaki tüm kara mülkiyetinin İspanya Krallığı'na ait olduğunu iddia etmiş ve kıtayı Austrialía del Espíritu Santo şeklinde adlandırmıştır.

Felemenkçe Australische kelimesi, Batavia'daki Flemenkler tarafından, 1638 yılından önce, güneyde keşfedilmiş yeni yerleri adlandırmak için kullanılıyordu. "Australia" kelimesinin İngiliz dilinde ilk kullanımı ise 1692 yılında Gabriel de Foigny'nin yazdığı Les Aventures de Jacques Sadeur dans la Découverte et le Voyage de la Terre Australe isimli Fransızca romanının, 1693 yılındaki çevirisinde görülmüştür.[13]

Daha sonraları, 1765'te, Alexander Dalrymple bu kelimeyi, Luis Váez de Torres'ın 1606'da Yeni Gine'nin güney kıyılarına yaptığı seyahati anlattığı kitabını İngilizceye çevirirken kullanmıştır. Dalrymple, ayrıca Avustralya kelimesini, An Historical Collection of Voyages and Discoveries in the South Pacific Ocean (1771) isimli eserinde bütün Okyanusya bölgesini tanımlamak için kullanmıştır. 1793'te George Shaw ve Sir James Smith içerisinde geniş ada, büyük kıta, Avustralya, Australasia ve New Holland tanımlamaların yapıldığı, Zoology and Botany of New Holland eserini yayınlamıştır.

Avustralya ismi, kıtanın etrafını gemi ile dolaşan bilinen ilk insan, kâşif Matthew Flinders'ın A Voyage to Terra Australis (1814) eseri ile popüler hâle gelmiştir. Britanya Krallığı'nın bakış açısını yansıtan ismine rağmen, eserinde Flinders Avustralya ismini kullanmış ve bu isim geniş kitlelerce telaffuz edilen bir terim olmuştur. New South Wales valisi Lachlan Macquarie sonraları bu ismi İngiltere'ye yolladığı yazılı mesajlarda kullanmıştır. 1817'de Macquarie bu ismin resmi olarak kabul edilmesini önerdi ve 1824'te Britanya Krallığı, kıtanın resmen Avustralya ismiyle tanınmasını onayladı.

Tarihçe

[değiştir | kaynağı değiştir]
Ana madde: Avustralya tarihi
Kaptan James Cook, 1770'te HM Bark Endeavour tipi yelkenlisi ile, Avustralya'nın doğu kıyılarının haritasını çıkarmış ve buraları Büyük Britanya topraklarına kattığını ilan etmiştir. Bu kopya Cook'un yedi haftasını harcadığı Cooktown'dan çekilmiş ve 1988 yılında Fremantle yapılmıştır.
Port Arthur, Tazmanya, Avustralya'nın en büyük cezai kolonisiydi.

Avustralya'daki ilk insan yerleşimlerinin 42.000 ila 48.000 yıl öncesinde ortaya çıktığı tahmin edilmektedir. İlk Avustralyalılar günümüzdeki Avustralya yerlisi olan Aborijinlerin atalarıdır. Kara bağlantıları veya kısa mesafeli suları geçerek Güneydoğu Asya'dan, adaya yerleşmişlerdir.

Avrupalılar 18. yüzyılın sonlarında gelmeye başladıklarında bile bu insanların çoğu doğa insanıydı. Karmaşık bir dilsel kültür ve ruhsal değer ile doğaya saygı gösteren ve Aborijin mitolojisi olan düş zamanı (İngilizce: Dreamtime) inancı ile yaşamaktaydılar.

Adada yaşayan diğer bir yerli halk olan Torres Strait Yerlileri (İngilizce: Torres Strait Islanders), etnik olarak Melanezya kökenlidir. Bu insanlar Torres Strait Adaları ve Queensland'ın kuzey uçlarındaki çeşitli bölgelere yerleşmişlerdir. Kültürel alışkanlıkları Aborijinlerden belirgin olarak farklıdır.

Avrupalıların Gelişi

[değiştir | kaynağı değiştir]

Avustralya anakarasını resmî kayıtlara göre gören ilk Avrupalı, Hollandalı kâşif Willem Janszoon'dur. Janszoon Cape York Yarımadası'nı 1606'da görmüştür. 17. yüzyıl boyunca, Hollandalılar tüm batı ve kuzey sahil şeridinin haritasını çıkarmış ve buraları New Holland olarak adlandırmışlardır. Ancak herhangi bir yerleşim yeri kurma çabası göstermemişlerdir. İngiliz kâşif ve korsan William Dampier New Holland'ın kuzey-batı kıyısına 1688 yılında ayak bastı ve 1699 yılında geri döndü.[14] 1770'te James Cook, Avustralya'nın doğu sahillerinde yolculuk yapmış, bölgenin haritasını çıkarmış, New South Wales olarak adlandırdığı bölgeyi Büyük Britanya topraklarına kattığını ilan etmiştir. Seferler sonucu yapılan keşifler, kıtanın sömürümü için, hızla mahkûmların ve tutukluların işçi olarak çalıştırıldığı kolonilerin kurulmasını sağlamıştır.

Britanya Denizaşırı Kolonileri kıtada ilk kez New South Wales kolonisi ile, 26 Ocak 1788'de Kaptan Arthur Phillip tarafından Port Jackson'da bir yerleşim yeri oluşturulması ile başlamıştır.[15] Bu tarih daha sonra Avustralya'nın ulusal günü ilan edilmiştir (Australia Day). Yapılan bu ilk yerleşim Sidney'in kuruluşuna ve çevrenin keşfine giden yolu açarak sonraki yerleşimleri tetiklemiştir. Günümüzde Tazmanya olarak bilinen, Van Diemen's Land'e yerleşim 1803 yılında başlamıştır. Burayı 1642'de keşfeden kâşif Abel Tasman, adaya, kendisini bu yolculuğa yollayan Hollanda Güney Hindistan Kolonileri valisi ve generali Anthony van Diemen'in onuruna Anthoonij van Diemenslandt adını vermiştir. Van Diemen's Land 1825'te ayrı bir koloni hâlini almıştır. Tasmanya yerlilerine karşı 1803-1847 sömürge döneminde Tasmanya Soykırımı işlenmiştir. Birleşik Krallık, 1829'da Avustralya'nın batı bölümünü kontrol altında tutmaktaydı. New South Wales'in çeşitli bölümlerinde yeni ve ayrık koloniler oluşturuldu; sırasıyla Güney Australya (1836), Victoria (1851) ve Queensland (1859). Northern Territory (NT), South Australia eyaletinin bir parçası olarak 1863'te kuruldu. South Australia, bir serbest eyalet olarak kurulmuş ve hiçbir zaman diğer kolonilerde olduğu gibi mahkûm ve tutukluların çalıştırıldığı bir cezai koloni olmamıştır. Suçluların adaya getirilmesi 1840 ve 1864 yılları arasında aralıklarla devam ettirilmiştir. New South Wales'te ise yerleşimcilerin protestoları sonucu 1848 yılında mahkûm ve tutukluların yerleşmesine son vermiştir.[16]

Avustralya yerlilerinin nüfusunun, Avrupalıların kıtaya yerleşmeye başladığı sıralarda 350.000 civarı olduğu tahmin edilmektedir.[17] Bu tarihten itibaren geçen 150 yılda sayıları hızlı bir şekilde azalmıştır. Bunun başlıca nedeni salgın hastalıkların göçe zorlanmaları ile birleşmesi ve kültürel parçalanmadır. Binlercesi daha Avrupalı (çoğu İngiliz) yerleşimcilerle yapılan sınır savaşları sonucu ölmüştür.[18]

Hükûmetin 1869 yılında çıkardığı Aborjin Koruma Yasası ile birlikte başlayan "asimilasyon" süreci birçok Yerli aileyi birbirinden ayırmıştır.[19] Yerli çocukların ailelerinden alınıp devşirilmesi, bazı tarihçiler ve Avustralya yerlileri tarafından “kayıp nesil” oluşturulması olarak adlandırılmaktadır. Aynı zamanda bu tarihçiler ve Avustralya yerlileri, yerli komünitelerinin dağıtılarak, parçalanarak nüfusunun azaltıldığını ve bunun bir soykırım olarak kabul edilmesi gerektiğini savunmaktadırlar.[20] Huzurlu ve sorunsuz bir toplum yaratma amacıyla yapılan devşirme eylemi günümüzde insan hakları ihlali olarak tanımlanmaktadır. Aborijinlerin tarihi hakkındaki bu yorumlara, bazıları karşı gelmekte ve bunların politik ve düşünsel nedenler ile abartıldığını, uydurma olduğunu belirtmektedir.[21] Bu tartışma Avustralya'da History Wars (Türkçe: Tarih Savaşları) olarak bilinir. 1967 referandumundan sonra federal hükûmet yürütme gücünü ve Aborijinler ile ilgili kanun çıkarma hakkını elde etti. Adanın yerli halkındaki mülkiyeti, Avustralya Yüksek Mahkemesinin Mabo v Queensland (No 2) davasına kadar tanınmamıştır. Bu davadan sonra Avustralya'daki mülkiyet kavramı değişmiş ve Avrupalıların istilası sırasında adanın kimseye ait olmadığı belirtilmiştir (Terra Nullius).

Port Melbourne, Victoria'da ANZAC Günü dolayısıyla Last Post seremonisi, 25 Nisan 2005. Bu seremoni Avustralya'nın hemen hemen tüm banliyo ve kasabalarında her sene tekrarlanır.

1850'lerde Avustralya'da Altına hücum başladı ve 1854'te madencilik lisans ücretlerine karşı ilk sivil ayaklanma olan Eureka Stockade ayaklanması gerçekleşti. 1855 ve 1890 yılları arasında, altı koloni bireysel olarak özerk hükûmet olma hakkını kazandı ve birçok kişisel işini kendi yönetmeye başladı. Londra'daki koloni ofisi ise hâlen önemli dış ilişkilerin, savunma konularının ve uluslararası denizcilik ve ticaret konularının yönetimini elinde tutmaktaydı.

Ulus Bilinci

[değiştir | kaynağı değiştir]

1 Ocak 1901'de gerçekleşen federasyonlaşma ile birlikte, on yıllık bir planın ardından seçme ve seçilme, temsil edilme haklarını elde ettiler.[22] Böylece Birleşik Krallık'ın yönetiminde, Avustralya Kraliyet Devleti doğmuş oldu. Canberra'nın yeni federal başkent olarak önerilmesinin ardından, 1911 yılında New South Wales bölgesinde, Avustralya'nın başkent bölgesi olan The Australian Capital Territory (ACT) bölgesi kuruldu. (Melbourne 1901-1927 yılları arasında başkentti.) Yine 1911'de Kuzey Bölgesi (NT), Güney Avustralya (SA) hükûmetinin kontrolünden Avustralya Kraliyet Devleti kontrolüne geçti.[23]

Avustralya kendi isteği ile I. Dünya Savaşı'na katıldı.[24] Bu kararın arkasında Federal Liberal Partisi ve İşçi Partisi'nin de güçlü desteği önemli rol oynar. I. Dünya Savaşı Batı Cephesi'nde birçok savaşta yer almalarına rağmen Çanakkale Savaşı Avustralya için ayrı bir öneme sahiptir. Birçok Avustralyalı, Avustralya ve Yeni Zelanda Askeri Gücü'nün (ANZAC - Australian and New Zealand Army Corps) Çanakkale Savaşı sonrası mağlup olmasını, saygı ile hatırlar ve bu tarihi ulusun doğuş tarihi olarak kabul eder. Bu tarih aynı zamanda, ülkenin ilk önemli askeri olayıdır. Gelibolu Savaşı gibi, II. Dünya Savaşı sırasında meydana gelen Kokoda Track Savaşı da birçokları tarafından ulusal önem verilen bir olaydır.

Whitsunday Adaları'ndaki, Whitehaven Plajı; Queensland/Avustralya.
Sidney Limanı Köprüsü'nün hava karardıktan sonraki durumu

Avustralya ve Birleşik Krallık arasındaki birçok yasal bağlantı, Avustralya'nın 1942 yılında, 1931 Westminister Yasası'nı (İngilizce: Statute of Westminster 1931) kabul etmesi ile resmen son bulmuştur. 1942'de Birleşik Krallık'ın Asya'da uğradığı şok yenilgi ve Japonya'nın Avustralya üzerindeki işgal tehdidi, Avustralya'nın yeni bir müttefik ve koruyucu olarak gördüğü ABD ile yakınlaşmasına neden olmuştur. 1951'den beri Avustralya, ANZUS antlaşması ile ABD'nin resmi olarak askeri müttefikidir. II. Dünya Savaşı sonrası, Avustralya, Avrupa'dan gelen tüm göçleri desteklemiştir. 1970'lerde, sadece Avrupalıların göç etmesine izin veren Beyaz Avrupa Politikası'nın iptali ile de, Asya ve dünyanın diğer yerlerinden gelen göçmenler desteklenmiştir. Bunun sonucunda, Avustralya'nın nüfusu, kültürü ve görüntüsü radikal bir şekilde değişmiştir.[25]

Avustralya ve Birleşik Krallık arasındaki son yasal bağ, 1986 Avustralya Akti ile sona ermiştir. Avustralya eyaletleri üzerindeki Birleşik Krallık hâkimiyeti ve Birleşik Krallık Özel Meclisine yapılan adli başvurular sonlanmıştır.[26] Buna rağmen Avustralyalı seçmenler 1999'daki referandumda % 55 çoğunlukla cumhuriyet yönetimine geçmeyi reddetmişlerdir.[27] 1972 Whitlam Hükûmeti'nden itibaren, Avustralya dış politikasında giderek artan bir Pasifik-Asya aidiyeti kavramı oluşurken, geleneksel müttefik ve ticari partner ile olan ilişkiler de devam etmektedir.[28]

Coğrafya

[değiştir | kaynağı değiştir]

Avustralya Eyaletleri 7.617.930 km2'lik yüzölçümü ile Hint-Avustralya levhası üzerinde bulunur. Hint ve Pasifik Okyanusları ile çevrili olup, Asya Kıtası'ndan Arafura Denizi ve Timor Denizi ile ayrılır. Kuzeydoğu'daki Queensland sahili boyunca Mercan Denizi uzanır. Avustralya ile Yeni Zelanda arasında ise Tasman Denizi bulunur. Dünya'nın toprak büyüklüğü açısından 7. en büyük ülkesi olan Avustralya, bazen "ada kıta" olarak da adlandırılır.[29] Avustralya anakarasının 34.218 kilometre uzunluğunda sahili vardır. Bunun yanında Antarktika'da 8,148,250 km2 lik Münhasır ekonomik bölge iddia etmektedir. Bu alan Avustralya Antarktik Toprakları'nı kapsamamaktadır.[30] Avustralya Macquarie Adası'nın haricinde, 9. güney enlemi ve 44. güney enlemi; 112. doğu boylamı ve 154. doğu boylamı arasında yer alır. Dünya'nın en büyük mercan resifi olan Büyük Set Resifi (Great Barrier Reef) kuzey-doğu kıyısının hemen açıklarında bulunmakla beraber 2000 kilometreden de fazla bir uzunluğa sahiptir.[31] Batı Avustralya'da bulunan Augustus Dağı dünya'nın en büyük tek parça halindeki dağıdır (monolit).[32] Great Dividing Range üzerinde bulunan Kosciuszko Dağı 2228 metre yükseklikle Avustralya anakarasının en yüksek dağıdır. Daha da uzun olan Mawson Zirvesi 2745 metre rakımla anakaradan uzak Heard Adası'nda bulunur.

Avustralya'nın büyüklüğü ona, aynı ülke üzerinde değişik iklim ve yeryüzü görünümü vermiştir. Kuzey-doğu'da tropik yağmur ormanları bulunurken, güney-doğu ve güney-batı bölgelerinde dağlık alanlar, merkezde ise kurak düzlükler bulunur.[33] En eski ve verimsiz toprakların bulunduğu Avustralya, en düz kıta olma özelliğine de sahiptir.[34] Çöl veya yarı-kurak topraklar - Outback olarak da bilinir - karanın çoğunluğunu oluşturur.[35] Yıllık 500 mm'lik yağış ile dünyanın yaşanan en kurak kıtasıdır.[36] Kilometrekare'ye 2.8 insan düşmesi nüfus yoğunluğu bakımından onu son sıraya getirir.[37] Nüfusun büyük bir bölümü ılıman iklimin hüküm sürdüğü güney-doğu'da yaşar.[38]

Doğu Avustralya Great Dividing Range ile birbirinden ayrılır. Bu dağ sırası Quensland, New South Wales ve Victoria eyaletlerinin sahillerine paralel uzanır. Her ne kadar ismi dağ sırası olsa da, gerçekte geçtiği arazilerin çoğunluğu alçak tepelerden ve yüksekliği 1600 metreyi bulmayan platolardan oluşur.[39] Sahil yaylaları ve Brigalow çayırları sahil ile dağ arasına sıkışmışken, dağ sırasının iç tarafı geniş otlaklardan oluşur.[40][41] Bu otlaklar New South Wales'in batı ovaları ile Queensland'in iç toprakları olan Einasleigh Uplands, Barkly Tableland ve Mulga Lands arazilerini kapsar. Doğu kıyısının en kuzey noktası tropik yağmur ormanları ile kaplı Cape York Yarımadası'dır.[42]

Avustralya'nın Topoğrafik Haritası. Koyu yeşil en alçak yüksekltiyi, koyu kahverengi ise en yükseği temsil etmektedir.
Avustralya'nın iklim bölgeleri

Arazi yapısı

[değiştir | kaynağı değiştir]

Genellikle yüksek ve uzun olmayan yaylalar, güneydoğuda verimli ovalar yer almaktadır. Erozyonla ortaya çıkan asıl ana kara 3 milyar yıldan daha yaşlıdır.

Coğrafi not

[değiştir | kaynağı değiştir]

Toprak bakımından Rusya, Kanada, Çin, ABD ve Brezilya'dan sonra 6. en büyük ülkedir. Avustralya'da bulunan Hamilton Adası Cennet Hitabı görülür.

Siyaset

[değiştir | kaynağı değiştir]

Avustralya; anayasası olan, parlamenter monarşiyle yönetilen federal bir devlettir. Dünyanın en eski federasyonlarından biridir.

III. Charles, Avustralya Kralı sıfatıyla Avustralya'nın devlet başkanıdır. Avustralya'da genel vali tarafından temsil olunur. Başbakan ise hükûmet başkanıdır. Kral ve genel vali yürütme konusunda çoğunlukla semboliktir, ülke seçimle göreve gelen başbakan tarafından yönetilir. Ülkenin yasama organı olan Avustralya Parlamentosu; Senato ve Temsilciler Meclisinden oluşur. Ülkedeki mevcut iktidar partisi Avustralya Liberal Partisi, mevcut muhalefet partisi ise Avustralya İşçi Partisi'dir.

Ülkede 1999 yılında referandum yapılmış, halka "Avustralya cumhuriyet olmalı mı ?" diye sorulmuş, Kraliçe Elizabeth'in devlet başkanı unvanının alınıp yerine seçimle göreve gelen bir cumhurbaşkanı getirilmesi teklif edilmiştir. Referandumdan %54,87 oranında hayır oyu çıkmasıyla Avustralya monarşi olarak kalmaya devam etmiştir.

  • III. Charles, Avustralya Kralı
    III. Charles, Avustralya Kralı
  • Sam Mostyn, Avustralya Genel Valisi
    Sam Mostyn, Avustralya Genel Valisi
  • Anthony Albanese, Avustralya Başbakanı
    Anthony Albanese, Avustralya Başbakanı

Ekonomi

[değiştir | kaynağı değiştir]

Avustralya'nın serbest piyasa ekonomisi vardır. Kişi başına gayri safi yurt içi hasılası yüksek, yoksulluk oranı ise düşüktür. Avustralya doları; Christmas Adası, Cocos Adaları ve Norfolk Adası dahil olmak üzere tüm Avustralya'nın para birimi olmasının yanı sıra bağımsız Kiribati, Nauru ve Tuvalu adalarının para birimidir. Australian Stock Exchange ile Sydney Futures Exchange'in 2006'daki birleşmelerinden sonra Australian Securities Exchange, dünyanın en büyük dokuzuncu borsası oldu.[43]

2010 Ekonomik Özgürlük Endeksi'nde üçüncü sırayı[44] alan Avustralya, dünyanın en büyük on üçüncü ekonomisidir ve en yüksek on birinci kişi başına GSYİH'ına sahiptir; bu Birleşik Krallık, Almanya, Fransa, Kanada ve Japonya'dan daha yüksek ve Amerika Birleşik Devletleri ile aynı sıradadır. 2010 İnsani Gelişme Endeksi'nde ikinci, Legatum'un 2008 Refah Endeksi'nde ilk ve The Economist'in küresel 2005 Yaşam kalitesi sıralaması'nda altıncı sırayı aldı.[45] Avustralya'nın bütün büyük şehirleri küresel karşılaştırmalı yaşanabilirlik anketlerinde yüksek puan alır;[46] The Economist'in 2008 Dünyanın en yaşanabilir şehirleri listesinde Melbourne ikinci, Perth dördüncü, Adelaide yedinci ve Sidney dokuzuncu sırayı almıştır.[47]

Demografi

[değiştir | kaynağı değiştir]

Etnik Yapı

[değiştir | kaynağı değiştir]

Avustralya'nın etnik dağılımı; 37,13% yerli, 31,65% İngiliz, 9,08% İrlandalı, 7,56% İskoç, 4,29% İtalyan, 4,09% Alman, 3,37% Çin, 1,84% Yunanlar şeklindedir.


Avustralya büyük şehir ve merkezleri
2019 sayımı[48]
Sıra Şehir ismi Eyalet Nüfus Sıra Şehir ismi Eyalet Nüfus
Sidney
Sidney

Melbourne
Melbourne

1 Sidney Yeni Güney Galler 5.312.163 11 Geelong Victoria 275.794 Brisbane
Brisbane

Perth
Perth

2 Melbourne Victoria 5.078.193 12 Hobart Tazmanya 236.136
3 Brisbane Queensland 2.514.184 13 Townsville Queensland 181.668
4 Perth Batı Avustralya 2.085.973 14 Cairns Queensland 153.951
5 Adelaide Güney Avustralya 1.359.760 15 Darwin Kuzey Toprakları 147.255
6 Gold Coast Queensland 693.671 16 Toowoomba Queensland 138.223
7 Newcastle Yeni Güney Galler 491.474 17 Ballarat Victoria 107.652
8 Canberra Avustralya Başkent Bölgesi 462.136 18 Bendigo Victoria 100.991
9 Sunshine Coast Queensland 341.069 19 Albury Yeni Güney Galler 93.603
10 Wollongong Yeni Güney Galler 306.034 20 Launceston Tazmanya 87.382

Kültür

[değiştir | kaynağı değiştir]
Sidney Opera Evi 1973'te açıldı.

Avustralya, İngilizlerce sömürgeleştirildi ancak bugün dünyanın her yerinden insanlar orada yaşıyor. İngilizce başlıca konuşulan dildir ve bütün dinler kabul edilmesine karşın başlıca din Hristiyanlıktır. Avustralya çok kültürlüdür, bu tüm insanların farklı dil, din ve yaşam yolları olduğu anlamına gelir.

Çağdaş ünlü yazarlar arasında Peter Carey, Thomas Keneally ve Colleen McCullough vardır. 1973 yılında Patrick White, tek Nobel Edebiyat Ödülü alan Avustralyalı oldu. Patrick White, yirminci yüzyılın en büyük İngilizce yazarlarından biri olarak görülüyor.

Avustralya müziğinde birçok dünya çapında yıldız vardır. Örneğin opera şarkıcıları Nellie Melba ve Joan Sutherland, rock and roll gruplarından Bee Gees, AC / DC, Airbourne ve INXS, pop şarkıcısı Kylie Minogue ve Avustralya ülke müziği Slim Dusty ve John Williamson. Avustralya Aborjin müziği çok özel ve çok eskidir. Didgeridoo adlı üflemeli çalgıları çok ünlüdür.

Notlar

[değiştir | kaynağı değiştir]
  1. ^ İngilizcenin de jure statüsü yoktur.[1]
  2. ^ a b Üç ana zaman diliminde küçük farklılıklar bulunmaktadır; bkz Avustralya Zamanı.

Kaynakça

[değiştir | kaynağı değiştir]
  1. ^ "Pluralist Nations: Pluralist Language Policies?". 1995 Global Cultural Diversity Conference Proceedings, Sydney. Department of Immigration and Citizenship. 20 Aralık 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Ocak 2009.  "İngilizcenin de jure statüsü yoktur ancak ortak dil olarak o kadar yerleşmiştir ki, de facto olarak hem resmi dil hem de ulusal dildir."
  2. ^ "Surface water and surface water change". Organisation for Economic Co-operation and Development (OECD). 9 Aralık 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Ekim 2020. 
  3. ^ "Population clock". Australian Bureau of Statistics website. Commonwealth of Australia. 31 Ağustos 2022. 16 Haziran 2004 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Ağustos 2022.  The population estimate shown is automatically calculated daily at 00:00 UTC and is based on data obtained from the population clock on the date shown in the citation.
  4. ^ "National, state and territory population". Australian Bureau of Statistics. 26 Eylül 2022. 21 Eylül 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Eylül 2022. 
  5. ^ a b c d Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi; IMF isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: Kaynak gösterme)
  6. ^ "Inequality in Australia" (PDF). University of New South Wales. 22 Mart 2020 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Mart 2020. 
  7. ^ "Human Development Report 2020" (PDF) (İngilizce). United Nations Development Programme. 15 Aralık 2020. 15 Aralık 2020 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Aralık 2020. 
  8. ^ Wade, Nicholas (22 Eylül 2011). "Australian Aborigine Hair Tells a Story of Human Migration" 23 Nisan 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. The New York Times.
  9. ^ "Australian Social Trends" 13 Temmuz 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Australian Bureau of Statistics website. Commonwealth of Australia. 6 Haziran 2008.
  10. ^ "Population clock". web.archive.org. 29 Mayıs 2012. 29 Mayıs 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Şubat 2024. 
  11. ^ "Report for Selected Countries and Subjects". web.archive.org. 20 Haziran 2017. 20 Haziran 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Şubat 2024. 
  12. ^ International Human Development Indicators. 11 Mayıs 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. UN Development Programme. 21 Mart 2017.
  13. ^ Sidney J. Baker, The Australian Language, second edition, 1966.
  14. ^ Marsh, Lindsay (2010). History of Australia : Understanding what makes Australia the place it is today. Greenwood, W.A.: Ready-Ed Publications. p. 9. ISBN 978-1-86397-798-2.
  15. ^ Davison, Hirst and Macintyre, pp. 157, 254
  16. ^ "Feature Article - The State of New South Wales - Timeline of History (Feature Article)". www.abs.gov.au (İngilizce). 25 Ocak 2001. 6 Mayıs 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Şubat 2024. 
  17. ^ Smith, L. (1980), The Aboriginal Population of Australia, Australian National University Press, Canberra
  18. ^ Attwood, Bain; Foster, Stephen Glynn. Frontier Conflict: The Australian Experience. National Museum of Australia, 2003. ISBN 9781876944117, p. 89.
  19. ^ Attwood, Bain (2005). Telling the Truth about Aboriginal History (İngilizce). Allen & Unwin. ISBN 978-1-74114-577-9. 
  20. ^ Tatz, C. (1999). Genocide in Australia 8 Ağustos 2005 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., AIATSIS Research Discussion Papers No 8, Australian Institute of Aboriginal and Torres Strait Islander Studies, Canberra
  21. ^ The Fabrication of Aboriginal History 10 Mart 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., The New Criterion Vol. 20, No. 1, 20 Eylül.
  22. ^ Davison, Hirst and Macintyre, pp. 243–4.
  23. ^ Official Year Book of the Commonwealth of Australia No. 43 - 1957 (İngilizce). Aust. Bureau of Statistics. 6 Ekim 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Mayıs 2017. 
  24. ^ Bean, C. Ed. (1941). Volume I - The Story of Anzac: the first phase 28 Ağustos 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., First World War Official Histories, Eleventh Edition.
  25. ^ Davison, Hirst and Macintyre, pp. 442-3.
  26. ^ "Australia Act text". 4 Ocak 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Ocak 2007. 
  27. ^ Australian Electoral Commission (2000).1999 Referendum Reports and Statistics 20 Temmuz 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
  28. ^ Thompson, Roger C. (1994). The Pacific Basin since 1945: A history of the foreign relations of the Asian, Australasian, and American rim states and the Pacific islands. Longman. ISBN 0-582-02127-8.
  29. ^ "Continents: What is a Continent?" 12 Aralık 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. National Geographic Society & Geoscience Australia. Retrieved 22 August 2009.
  30. ^ "Oceans and Seas". Geoscience Australia (İngilizce). 3 Şubat 2022. 6 Kasım 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Şubat 2024. 
  31. ^ Protected Areas and World Heritage. United Nations Environment Programme. Mayıs 2007.
  32. ^ Augustus Dağı 10 Ekim 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Sydney Morning Herald. 17 Şubat 2005.
  33. ^ Australia's National Landscapes Environment.gov.au. 23 Kasım 2011.
  34. ^ Macey, Richard (21 Ocak 2005). Map from above shows Australia is a very flat place. 10 Ekim 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Sydney Morning Herald.
  35. ^ Loffler, Ernst; Anneliese Loffler; A. J. Rose; Denis Warner (1983). Australia: Portrait of a continent. Richmond, Victoria: Hutchinson Group (Australia). pp. 37-39. ISBN 0-09-130460-1. 6 Mayıs 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
  36. ^ "Australia – Climate of Our Continent". Bureau of Meteorology. Archived from the original on 17 Mart 2009.
  37. ^ "Countries of the World (by lowest population density)". 26 Aralık 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. WorldAtlas. Archived from the original on 10 Mart 2010.
  38. ^ "1301.0 – Year Book Australia, 2008" 12 Ekim 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Australian Bureau of Statistics. 7 Şubat 2008.
  39. ^ Johnson, David (2009). The Geology of Australia (2 ed.). Cambridge University Press. p. 202. ISBN 978-0-521-76741-5.
  40. ^ Johnson, David (2009). The Geology of Australia (2 ed.). Cambridge University Press. p. 202. ISBN 978-0-521-76741-5.
  41. ^ Seabrooka, Leonie; McAlpinea, Clive; Fenshamb, Rod (2006). Cattle, crops and clearing: Regional drivers of landscape change in the Brigalow Belt, Queensland, Australia, 1840-2004 6 Mayıs 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. p. 375-376.
  42. ^ "Eastern Australia mulga shrublands" 24 Haziran 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Terrestrial Ecoregions. World Wildlife Fund. Haziran 2010.
  43. ^ "On the International Realignment of Exchanges and Related Trends in Self-Regulation - Australian Stock Exchange" (PDF) (İngilizce). 13 Aralık 2010 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Ocak 2011. 
  44. ^ "Australia" (İngilizce). 2010 Index of Economic Freedom. 16 Mayıs 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Ocak 2011. 
  45. ^ "The Economist Intelligence Unit's quality-of-life index" (PDF) (İngilizce). The Economist. 2005. 13 Ağustos 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 25 Ocak 2011. 
  46. ^ "Melbourne 'world's top city'" (İngilizce). The Age. 6 Şubat 2004. 5 Ocak 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Ocak 2011. 
  47. ^ "Liveability ranking" (İngilizce). The Economist. 28 Nisan 2008. 12 Haziran 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Ocak 2011. 
  48. ^ "3218.0 - Regional Population Growth, Australia, 2018-19". Australian Bureau of Statistics. 

Dış bağlantılar

[değiştir | kaynağı değiştir]
Vikipedi'nin kardeş projelerinden
Avustralya
hakkında daha fazla bilgi edinin
Vikisözlük'te ara Vikisözlük'te tanımlar
Commons'ta ara Commons'ta dosyalar
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Avustralya&oldid=33693828" sayfasından alınmıştır