İçeriğe atla

Cemal Paşa: Revizyonlar arasındaki fark

Vikipedi, özgür ansiklopedi
Etkileşimli olarak geçmişe göz at
(Tüm bekleyen değişiklikleri göster)
[kontrol edilmiş revizyon][inceleme bekliyor]
← Önceki sürümle aradaki fark
İçerik silindi İçerik eklendi
GörselVikimetin
Mahfuzat (mesaj | katkılar)
1.379 değişiklik
46.106.77.84 (mesaj) tarafından yapılan 33492571 sayılı değişiklik geri alınıyor.
Etiket: Geri al
Enestaha55 (mesaj | katkılar)
2 değişiklik
Değişiklik özeti yok
 
(11 kullanıcı tarafından yapılan 14 ara revizyon gösterilmiyor)
25. satır: 25. satır:
| madalya = {{Mecidiye Nişanı}} {{Osmaniye Nişanı}} {{Liyakat Madalyası}} {{İmtiyaz Madalyası}} {{Harp Madalyası}} {{Pour le Mérite}} {{Eisernes Kreuz 2. Klasse}} {{Eisernes Kreuz 1. Klasse}}
| madalya = {{Mecidiye Nişanı}} {{Osmaniye Nişanı}} {{Liyakat Madalyası}} {{İmtiyaz Madalyası}} {{Harp Madalyası}} {{Pour le Mérite}} {{Eisernes Kreuz 2. Klasse}} {{Eisernes Kreuz 1. Klasse}}
| sonraki_işi =
| sonraki_işi =
|hizmet_dalı=[[Osmanlı ordusu (modern dönem)|Osmanlı Kara Ordusu]]|takma_adı=Kasap Cemâl, El Cezzar, Seffah Cemâl<ref name="yeniufukdergisi.com">{{Dergi kaynağı|url=https://www.yeniufukdergisi.com/2021/07/16/cemal-pasa/|başlık=Cemal Paşa|erişimtarihi=8 Eylül 2022|yazarlar=Murat Özyiğit|tarih=21 Temmuz 2021|dil=Türkçe|çalışma=Cemal Paşa|yayıncı=Yeni Ufuk Dergisi|arşivurl=https://web.archive.org/web/20220908123425/https://www.yeniufukdergisi.com/2021/07/16/cemal-pasa/|arşivtarihi=8 Eylül 2022|ölüurl=hayır}}</ref><ref name="arasyayincilik.com">{{Haber kaynağı|url=https://www.arasyayincilik.com/basindan/1915-destanlari-aman-ne-iyi-kurtuldular-iste-diye-avunmamiza-izin-vermeyen-metinler/|başlık=1915 destanları|erişimtarihi=8 Eylül 2022|tarih=27 Ağustos 2020|dil=Türkçe|çalışma=1915 destanları: “Aman ne iyi, kurtuldular işte diye avunmamıza izin vermeyen metinler…”|yayıncı=Aras Yayıncılık|ad=Mesut|soyadı=Varlık|arşivurl=https://web.archive.org/web/20220908123424/https://www.arasyayincilik.com/basindan/1915-destanlari-aman-ne-iyi-kurtuldular-iste-diye-avunmamiza-izin-vermeyen-metinler/|arşivtarihi=8 Eylül 2022|ölüurl=hayır}}</ref><ref name="turkcemalumatlar.com">{{Web kaynağı | url = https://turkcemalumatlar.com/2022/06/12/cemal-pasa-arap-dusmani-mi-suriyeli-araplari-neden-asti/ | başlık = Cemal Paşa Arap Düşmanı mı? Suriyeli Arapları Neden Astı? | erişimtarihi = 8 Eylül 2022 | tarih = 12 Haziran 2022 | dil = Türkçe | çalışma = Cemal Paşa Arap Düşmanı mı? Suriyeli Arapları Neden Astı? | yayıncı = Türkçe Malumatlar | arşivurl = https://web.archive.org/web/20220612163158/https://turkcemalumatlar.com/2022/06/12/cemal-pasa-arap-dusmani-mi-suriyeli-araplari-neden-asti/ | arşivtarihi = 12 Haziran 2022}}</ref>|Dini=İslam|çocukları=5|eşi=Seniha Hanım|annesi=Binnaz Hanım|babası=Mehmed Nesib Efendi}}
|hizmet_dalı=[[Osmanlı ordusu (modern dönem)|Osmanlı Kara Ordusu]]|takma_adı=Kasap Cemâl,Arap Kasabı, El Cezzar, Seffah Cemâl<ref name="yeniufukdergisi.com">{{Dergi kaynağı|url=https://www.yeniufukdergisi.com/2021/07/16/cemal-pasa/|başlık=Cemal Paşa|erişimtarihi=8 Eylül 2022|yazarlar=Murat Özyiğit|tarih=21 Temmuz 2021|dil=Türkçe|çalışma=Cemal Paşa|yayıncı=Yeni Ufuk Dergisi|arşivurl=https://web.archive.org/web/20220908123425/https://www.yeniufukdergisi.com/2021/07/16/cemal-pasa/|arşivtarihi=8 Eylül 2022|ölüurl=hayır}}</ref><ref name="arasyayincilik.com">{{Haber kaynağı|url=https://www.arasyayincilik.com/basindan/1915-destanlari-aman-ne-iyi-kurtuldular-iste-diye-avunmamiza-izin-vermeyen-metinler/|başlık=1915 destanları|erişimtarihi=8 Eylül 2022|tarih=27 Ağustos 2020|dil=Türkçe|çalışma=1915 destanları: “Aman ne iyi, kurtuldular işte diye avunmamıza izin vermeyen metinler…”|yayıncı=Aras Yayıncılık|ad=Mesut|soyadı=Varlık|arşivurl=https://web.archive.org/web/20220908123424/https://www.arasyayincilik.com/basindan/1915-destanlari-aman-ne-iyi-kurtuldular-iste-diye-avunmamiza-izin-vermeyen-metinler/|arşivtarihi=8 Eylül 2022|ölüurl=hayır}}</ref><ref name="turkcemalumatlar.com">{{Web kaynağı | url = https://turkcemalumatlar.com/2022/06/12/cemal-pasa-arap-dusmani-mi-suriyeli-araplari-neden-asti/ | başlık = Cemal Paşa Arap Düşmanı mı? Suriyeli Arapları Neden Astı? | erişimtarihi = 8 Eylül 2022 | tarih = 12 Haziran 2022 | dil = Türkçe | çalışma = Cemal Paşa Arap Düşmanı mı? Suriyeli Arapları Neden Astı? | yayıncı = Türkçe Malumatlar | arşivurl = https://web.archive.org/web/20220612163158/https://turkcemalumatlar.com/2022/06/12/cemal-pasa-arap-dusmani-mi-suriyeli-araplari-neden-asti/ | arşivtarihi = 12 Haziran 2022}}</ref>|Dini=İslam|çocukları=5|eşi=Seniha Hanım|annesi=Binnaz Hanım|babası=Mehmed Nesib Efendi}}
'''Ahmed Cemâl Paşa''' (d. 6 Mayıs 1872, [[Midilli (ada)|Midilli]] - ö. 21 Temmuz 1922, [[Tiflis]]), [[Türkler|Türk]] siyaset adamı ve asker, [[İkinci Meşrutiyet]] döneminde [[İttihat ve Terakki|İttihat ve Terakkî Cemiyeti]]’nin üç liderinden biridir. Özellikle [[Üç Paşalar|''Üç Paşalar İktidarı'']] olarak da bilinen, 1913-1918 yılları arasında [[Osmanlı İmparatorluğu]]’nun iç ve dış siyasetinin belirlenmesinde etkin rol oynamıştır. 11 Mart 1914 ve 14 Ekim 1918 tarihleri arasında [[Bahriye Nezâreti|bahriye nâzırlığı]], 7 Aralık 1913 ve 21 Mart 1914 tarihleri arasında ise [[Umûr-ı Nâfia Nezâreti|nâfia nazırlığı]] görevini üstlenmiştir. [[I. Dünya Savaşı]]’nda [[Suriye-Filistin Cephesi]]’nin komutanı olarak görev yaptı. 1915 [[Ermeni Kırımı]]'nı planlayanlardan biridir.<ref>{{Kitap kaynağı |soyadı1=Kurt |ad1=Ümit |editör1-soyadı=Kieser |editör1-ad=Hans-Lukas |editör2-soyadı=Anderson |editör2-ad=Margaret Lavinia |editör3-soyadı=Bayraktar |editör3-ad=Seyhan |editör4-soyadı=Schmutz |editör4-ad=Thomas |başlık=The End of the Ottomans: The Genocide of 1915 and the Politics of Turkish Nationalism |tarih=2019 |yayıncı=Bloomsbury Publishing |isbn=978-1-78672-598-1 |sayfa=225 |dil=İngilizce|bölüm=A Rescuer, an Enigma and a Génocidaire: Cemal Pasha}}</ref>
'''Ahmed Cemâl Paşa''' (d. 6 Mayıs 1872, [[Midilli (ada)|Midilli]] - ö. 21 Temmuz 1922, [[Tiflis]]), [[Türkler|Türk]] siyaset adamı ve asker, [[İkinci Meşrutiyet]] döneminde [[İttihat ve Terakki|İttihat ve Terakkî Cemiyeti]]'nin üç liderinden biridir. Özellikle [[Üç Paşalar|''Üç Paşalar İktidarı'']] olarak da bilinen, 1913-1918 yılları arasında [[Osmanlı İmparatorluğu]]'nun iç ve dış siyasetinin belirlenmesinde etkin rol oynamıştır. 11 Mart 1914 ve 14 Ekim 1918 tarihleri arasında [[Bahriye Nezâreti|bahriye nâzırlığı]], 7 Aralık 1913 ve 21 Mart 1914 tarihleri arasında ise [[Umûr-ı Nâfia Nezâreti|nâfia nazırlığı]] görevini üstlenmiştir. [[I. Dünya Savaşı]]'nda [[Suriye-Filistin Cephesi]]'nin komutanı olarak görev yaptı. 1915 yılında Türklere saldıran çetelere destek Ermenilerin sürgün edilmesini planlayanlardan birisidir.<ref>{{Kitap kaynağı |soyadı1=Kurt |ad1=Ümit |editör1-soyadı=Kieser |editör1-ad=Hans-Lukas |editör2-soyadı=Anderson |editör2-ad=Margaret Lavinia |editör3-soyadı=Bayraktar |editör3-ad=Seyhan |editör4-soyadı=Schmutz |editör4-ad=Thomas |başlık=The End of the Ottomans: The Genocide of 1915 and the Politics of Turkish Nationalism |tarih=2019 |yayıncı=Bloomsbury Publishing |isbn=978-1-78672-598-1 |sayfa=225 |dil=İngilizce|bölüm=A Rescuer, an Enigma and a Génocidaire: Cemal Pasha}}</ref>
[[Dosya:Cemalpashass.jpg|küçükresim|[[3. Ordu (Osmanlı İmparatorluğu)|3. Ordu]] komutanlığı döneminde Cemal Paşa, [[Werner von Frankenberg und Proschlitz]] adlı Alman generali ile birlikte]]
[[Dosya:Cemalpashass.jpg|küçükresim|[[3. Ordu (Osmanlı İmparatorluğu)|3. Ordu]] komutanlığı döneminde Cemal Paşa, [[Werner von Frankenberg und Proschlitz]] adlı Alman generali ile birlikte]]


== Gençliği ve eğitimi ==
== Gençliği ve eğitimi ==
Askerî [[eczacı]] Mehmed Nesib Efendi’nin ve Binnaz Hanım'ın oğludur.<ref name=":1">{{Web kaynağı | url = https://ataturkansiklopedisi.gov.tr/bilgi/cemal-pasa-1872-1922/ | başlık = Cemal Paşa (1872-1922) | erişimtarihi = 9 Nisan 2023 | tarih = 19 Kasım 2020 | dil = Türkçe | çalışma = Atatürk Ansiklopedisi | arşivurl = https://web.archive.org/web/20210815224637/https://ataturkansiklopedisi.gov.tr/bilgi/cemal-pasa-1872-1922/ | arşivtarihi = 15 Ağustos 2021}}</ref> 1890’da [[Kuleli Askerî Lisesi|Kuleli Askeri İdadisi]]’nden, 1893’te [[Kara Harp Okulu|Harbiye Mektebi]]’nden mezun oldu. 28 Ocak 1895’te [[Kurmay Yüzbaşı|kurmay yüzbaşı]] olarak orduya katıldı.
Askerî [[eczacı]] Mehmed Nesib Efendi'nin ve Binnaz Hanım'ın oğludur.<ref name=":1">{{Web kaynağı | url = https://ataturkansiklopedisi.gov.tr/bilgi/cemal-pasa-1872-1922/ | başlık = Cemal Paşa (1872-1922) | erişimtarihi = 9 Nisan 2023 | tarih = 19 Kasım 2020 | dil = Türkçe | çalışma = Atatürk Ansiklopedisi | arşivurl = https://web.archive.org/web/20210815224637/https://ataturkansiklopedisi.gov.tr/bilgi/cemal-pasa-1872-1922/ | arşivtarihi = 15 Ağustos 2021}}</ref> 1890'da [[Kuleli Askerî Lisesi|Kuleli Askeri İdadisi]]'nden, 1893'te [[Kara Harp Okulu|Harbiye Mektebi]]'nden mezun oldu. 28 Ocak 1895'te [[Kurmay Yüzbaşı|kurmay yüzbaşı]] olarak orduya katıldı.
[[Dosya:Ahmed Cemal Paşa & his wife.gif|küçükresim|Cemal Paşa ve eşi Seniha Hanım.]]
[[Dosya:Ahmed Cemal Paşa & his wife.gif|küçükresim|Cemal Paşa ve eşi Seniha Hanım.]]
Önce genelkurmay 1. şubesinde görev aldı. 1896’da [[2. Ordu (Osmanlı İmparatorluğu)|2. Ordu]]’ya bağlı [[Kırklareli]] istihkâm inşaat şubesine atandı. Ertesi yıl [[kolağası]] (önyüzbaşı) oldu.
Önce genelkurmay 1. şubesinde görev aldı. 1896'da [[2. Ordu (Osmanlı İmparatorluğu)|2. Ordu]]'ya bağlı [[Kırklareli]] istihkâm inşaat şubesine atandı. Ertesi yıl [[kolağası]] (önyüzbaşı) oldu.


1898’de Selanik’teki [[3. Ordu (Osmanlı İmparatorluğu)|3. Ordu]]’ya redif fırkası ([[tümen]]i) [[kurmay başkanı]] olarak atandı. Selanik’te iken o sırada gizli bir örgüt durumundaki İttihat ve Terakkî Cemiyeti’ne girerek cemiyetin askeri kanadının örgütlenmesiyle görevlendirildi. 1899’da [[Selanik]]’te Seniha Hanım’la evlendi.
1898'de Selanik'teki [[3. Ordu (Osmanlı İmparatorluğu)|3. Ordu]]'ya redif fırkası ([[tümen]]i) [[kurmay başkanı]] olarak atandı. Selanik'te iken o sırada gizli bir örgüt durumundaki İttihat ve Terakkî Cemiyeti'ne girerek cemiyetin askeri kanadının örgütlenmesiyle görevlendirildi. 1899'da [[Selanik]]'te Seniha Hanım'la evlendi.


1905’te [[binbaşı]] oldu. Ertesi yıl [[Rumeli Demiryolu|Rumeli Demiryolları]] müfettişliğine getirildi. Bu görevi sırasında İttihat ve Terakkî Cemiyeti’nin [[Rumeli]]’de örgütlenmesinde etkin rol oynadı; cemiyetin [[Bölük (askerî birim)|bölük]] adı verilen yerel birimlerini oluşturdu. 1907’de [[3. Ordu (Osmanlı İmparatorluğu)|3. Ordu]] kurmay heyetine atandı. Burada [[Fethi Okyar|Binbaşı Ali Fethi Bey]] ve [[Mustafa Kemal Atatürk|Kolağası Mustafa Kemal]] ile birlikte çalıştı.
1905'te [[binbaşı]] oldu. Ertesi yıl [[Rumeli Demiryolu|Rumeli Demiryolları]] müfettişliğine getirildi. Bu görevi sırasında İttihat ve Terakkî Cemiyeti'nin [[Rumeli]]'de örgütlenmesinde etkin rol oynadı; cemiyetin [[Bölük (askerî birim)|bölük]] adı verilen yerel birimlerini oluşturdu. 1907'de [[3. Ordu (Osmanlı İmparatorluğu)|3. Ordu]] kurmay heyetine atandı. Burada [[Fethi Okyar|Binbaşı Ali Fethi Bey]] ve [[Mustafa Kemal Atatürk|Kolağası Mustafa Kemal]] ile birlikte çalıştı.


== İkinci Meşrutiyet ==
== İkinci Meşrutiyet ==
İkinci Meşrutiyet’in ilanının (1908) ardından Selanik’teki İttihat ve Terakkî Cemiyeti genel merkezi tarafından İstanbul’a gönderilen on kişilik temsil heyetinde yer aldı. Ardından cemiyetin genel merkez üyeliğine seçildi. Aynı yıl [[Kaymakam (rütbe)|kaymakamlığa]] ([[yarbay]]) yükseltilerek [[Anadolu]]’ya gönderilen ''Heyet-i İslâhiye'' üyeliğine getirildi.
İkinci Meşrutiyet'in ilanının (1908) ardından Selanik'teki İttihat ve Terakkî Cemiyeti genel merkezi tarafından İstanbul'a gönderilen on kişilik temsil heyetinde yer aldı. Ardından cemiyetin genel merkez üyeliğine seçildi. Aynı yıl [[Kaymakam (rütbe)|kaymakamlığa]] ([[yarbay]]) yükseltilerek [[Anadolu]]'ya gönderilen ''Heyet-i İslâhiye'' üyeliğine getirildi.


[[31 Mart Vakası|31 Mart Olayı]]’nın (13 Nisan 1909) çıkması üzerine [[İstanbul]]’a dönerek [[Yeşilköy]]’de ayaklanmayı bastırmakla görevlendirilen [[Hareket Ordusu]]’na katıldı. Ayaklanmanın bastırılmasının ardından [[Üsküdar]] muhafızlığına atandı (Mayıs 1909).
[[31 Mart Vakası|31 Mart Olayı]]'nın (13 Nisan 1909) çıkması üzerine [[İstanbul]]'a dönerek [[Yeşilköy]]'de ayaklanmayı bastırmakla görevlendirilen [[Hareket Ordusu]]'na katıldı. Ayaklanmanın bastırılmasının ardından [[Üsküdar]] muhafızlığına atandı (Mayıs 1909).


31 Mart Olayından kısa bir süre sonra [[Çukurova]]’da patlak veren [[Ermeni isyanları|Ermeni ayaklanmasını]] denetim altına almak üzere [[Adana]] valiliğine getirildi (8 Ağustos 1909). 1910 sonlarında hastalandığı için İstanbul’a döndü.
31 Mart Olayından kısa bir süre sonra [[Çukurova]]'da patlak veren [[Ermeni isyanları|Ermeni ayaklanmasını]] denetim altına almak üzere [[Adana]] valiliğine getirildi (8 Ağustos 1909). 1910 sonlarında hastalandığı için İstanbul'a döndü.


Ağustos 1911’de [[Araplar|Arap]] aşiretlerinin çıkardığı ayaklanmaları bastırmak üzere [[Bağdat]] valiliğine atandı. [[İttihatçılar]]ın desteğindeki [[Mehmed Said Paşa]] hükûmetinin istifa etmesi üzerine, Temmuz 1912’de bu görevinden ayrılarak İstanbul’a döndü.
Ağustos 1911'de [[Araplar|Arap]] aşiretlerinin çıkardığı ayaklanmaları bastırmak üzere [[Bağdat]] valiliğine atandı. [[İttihatçılar]]ın desteğindeki [[Mehmed Said Paşa]] hükûmetinin istifa etmesi üzerine, Temmuz 1912'de bu görevinden ayrılarak İstanbul'a döndü.


Bir süre sonra [[Konya]] Redif Fırkası komutanı oldu. Ekim 1912’de [[miralay]]lığa ([[albay]]) yükseldi. Kasım 1912’de tümeniyle [[Balkan Savaşları|Balkan Savaşı]]’na katıldı. [[Pınarhisar]]-[[Vize]]’de [[Bulgaristan Krallığı|Bulgarlar]]'a karşı ağır bir yenilgiye uğrayınca fırkası ile birlikte [[Çatalca]]’ya çekildi. Aralık 1912’de İstanbul menzil müfettişi ve ordu idare reisi oldu.
Bir süre sonra [[Konya]] Redif Fırkası komutanı oldu. Ekim 1912'de [[miralay]]lığa ([[albay]]) yükseldi. Kasım 1912'de tümeniyle [[Balkan Savaşları|Balkan Savaşı]]'na katıldı. [[Pınarhisar]]-[[Vize]]'de [[Bulgaristan Krallığı|Bulgarlar]]'a karşı ağır bir yenilgiye uğrayınca fırkası ile birlikte [[Çatalca]]'ya çekildi. Aralık 1912'de İstanbul menzil müfettişi ve ordu idare reisi oldu.


== Bâb-ı Âli Baskını ==
== Bâb-ı Âli Baskını ==
[[Dosya:İkdam, 4 Kasım 1918.jpg|küçükresim|sol|[[İkdam]]’ın [[Talat Paşa|Talat]], [[İsmail Enver|Enver]] ve Cemâl Paşaların yurtdışına kaçışını duyuran ilk sayfası, ''4 Kasım 1918''.|261x261pik]]
[[Dosya:İkdam, 4 Kasım 1918.jpg|küçükresim|sol|[[İkdam]]’ın [[Talat Paşa|Talat]], [[İsmail Enver|Enver]] ve Cemâl Paşaların yurtdışına kaçışını duyuran ilk sayfası, ''4 Kasım 1918''.|261x261pik]]
[[Dosya:1909 08 06 ServetiFunun Cemal Bey.jpg|küçükresim|6 Ağustos 1909 tarihli [[Servet-i Fünûn|Servet-i Fünun]] dergisinde [[Üsküdar]] [[Mutasarrıf]]ı Cemal Bey.|416x416pik]]
[[Dosya:1909 08 06 ServetiFunun Cemal Bey.jpg|küçükresim|6 Ağustos 1909 tarihli [[Servet-i Fünûn|Servet-i Fünun]] dergisinde [[Üsküdar]] [[Mutasarrıf]]ı Cemal Bey.|416x416pik]]
[[Bâb-ı Âli Baskını]] (23 Ocak 1913) olarak bilinen hükûmet darbesinin ardından İttihatçılar başa geçince İstanbul muhafızlığına getirildi. Bu görevi sırasında İttihat ve Terakkî Cemiyeti’ne karşı gelişen muhalefeti bastırarak partinin yönetimine destek sağlamaya çalıştı. Aynı yıl Bulgarlarla yapılan barış görüşmelerine askeri üye olarak katıldı.
[[Bâb-ı Âli Baskını]] (23 Ocak 1913) olarak bilinen hükûmet darbesinin ardından İttihatçılar başa geçince İstanbul muhafızlığına getirildi. Bu görevi sırasında İttihat ve Terakkî Cemiyeti'ne karşı gelişen muhalefeti bastırarak partinin yönetimine destek sağlamaya çalıştı. Aynı yıl Bulgarlarla yapılan barış görüşmelerine askeri üye olarak katıldı.


İstanbul muhafızlığının kaldırılması üzerine [[1. Kolordu (Osmanlı İmparatorluğu)|1. Kolordu]] komutan vekili oldu. Aralık 1913’te [[mirliva]]lığa ([[tuğgeneral]]) yükseldi.
İstanbul muhafızlığının kaldırılması üzerine [[1. Kolordu (Osmanlı İmparatorluğu)|1. Kolordu]] komutan vekili oldu. Aralık 1913'te [[mirliva]]lığa ([[tuğgeneral]]) yükseldi.


26 Şubat 1914’te [[Nafıa Nazırlığı|nafia]] (bayındırlık), 11 Mart 1914’te [[Bahriye Nazırlığı]]na atandı. Bahriye Nezareti’nde ve donanmada yeni düzenlemeler yaptı.
26 Şubat 1914'te [[Nafıa Nazırlığı|nafia]] (bayındırlık), 11 Mart 1914'te [[Bahriye Nazırlığı]]na atandı. Bahriye Nezareti'nde ve donanmada yeni düzenlemeler yaptı.


Öteden beri [[Fransa|Fransız]] yanlısı olarak bilinen Cemâl Paşa, I. Dünya Savaşı öncesinde [[Fransa]]’nın desteğini kazanmak amacıyla Fransa’ya gitti. Ama siyasal ittifak sağlayamadı ve bunun üzerine [[Alman İmparatorluğu|Alman]] yanlısı [[Enver Paşa]] ve [[Talat Paşa]] ile birlikte 2 Ağustos 1914’te yapılan [[Osmanlı-Alman İttifakı]]’nı isteksizce destekledi.
Öteden beri [[Fransa|Fransız]] yanlısı olarak bilinen Cemâl Paşa, I. Dünya Savaşı öncesinde [[Fransa]]'nın desteğini kazanmak amacıyla Fransa'ya gitti. Ama siyasal ittifak sağlayamadı ve bunun üzerine [[Alman İmparatorluğu|Alman]] yanlısı [[Enver Paşa]] ve [[Talat Paşa]] ile birlikte 2 Ağustos 1914'te yapılan [[Osmanlı-Alman İttifakı]]'nı isteksizce destekledi.


== I. Dünya Savaşı ==
== I. Dünya Savaşı ==
66. satır: 66. satır:
[[Dosya:JemalPasha.jpg|küçükresim|upright=0.91|sol|El-Hindiye Barajı, [[Hilla]].]]
[[Dosya:JemalPasha.jpg|küçükresim|upright=0.91|sol|El-Hindiye Barajı, [[Hilla]].]]


Osmanlı Devleti’nin I. Dünya Savaşı’na girmesi üzerine bahriye nazırlığının yanı sıra [[2. Ordu (Osmanlı İmparatorluğu)|2. Ordu]] komutanı olarak görevlendirildi. Kısa bir süre sonra da Filistin’deki [[4. Ordu (Osmanlı İmparatorluğu)|4. Ordu]] komutanlığına atandı (Kasım 1914).1915’te [[Ferîk|Ferikliğe]] ([[Korgeneral]]) yükseldi. [[Mısır]]’ı [[Britanya İmparatorluğu|İngilizler]]'den almak amacıyla düzenlenen [[Kanal Seferi]] olarak bilinen çarpışmalarda komuta ettiği Osmanlı güçleri ağır kayıplar verince geri çekilmek zorunda kaldı.{{Kaynak belirt}}
Osmanlı Devleti'nin I. Dünya Savaşı'na girmesi üzerine bahriye nazırlığının yanı sıra [[2. Ordu (Osmanlı İmparatorluğu)|2. Ordu]] komutanı olarak görevlendirildi. Kısa bir süre sonra da Filistin'deki [[4. Ordu (Osmanlı İmparatorluğu)|4. Ordu]] komutanlığına atandı (Kasım 1914).1915'te [[Ferîk|Ferikliğe]] ([[Korgeneral]]) yükseldi. [[Mısır]]'ı [[Britanya İmparatorluğu|İngilizler]]'den almak amacıyla düzenlenen [[Kanal Seferi]] olarak bilinen çarpışmalarda komuta ettiği Osmanlı güçleri ağır kayıplar verince geri çekilmek zorunda kaldı.{{Kaynak belirt}}


1916’da Enver Paşa’yı devirmek için darbe planladığı ama sonra korkarak bundan vazgeçtiği söylenir ([[Falih Rıfkı Atay]]’ın anılarında geçer).
1916'da Enver Paşa'yı devirmek için darbe planladığı ama sonra korkarak bundan vazgeçtiği söylenir ([[Falih Rıfkı Atay]]'ın anılarında geçer).


Bunu Filistin Cephesi'ndeki başka yenilgiler izledi. Gittikçe kötüleşen durumu düzeltmek amacıyla Temmuz 1917’de [[Yıldırım Ordular Grubu]] kurularak 4. Ordu kaldırıldı. Cemâl Paşa da göstermelik bir görev olan [[Suriye]] ve Batı Arabistan orduları genel komutanlığına ([[Suriye]], Filistin, [[Hicaz]], [[Yemen]] ve Asir bölgesi komutanlığı) atandı ve [[Ferîk-i evvel|ferik-î evvel]] ([[Orgeneral]]) rütbesine yükseltildi. 1918’de bölgenin denetimi [[Yıldırım Ordular Grubu|Yıldırım Orduları Grubu]]’na verilince bu görevden de alındı. Cemâl Paşa Suriye’de bulunduğu sırada [[Halide Edib Adıvar]]’la birlikte çeşitli toplumsal hizmetlerin ve bayındırlık etkinliklerinin yaygınlaştırılması için çalıştı; yörenin [[arkeoloji]]k özellikleriyle yakından ilgilendi. Suriye’deki [[Almanlar|Alman]] arkeoloji uzmanlarına ''Suriye ve Filistin ve Garbi Arabistan Âbidât-ı Atikası'' (Suriye, Filistin ve Batı Arabistan’daki Eski Anıtlar) adlı bir eser hazırlattı.
Bunu Filistin Cephesi'ndeki başka yenilgiler izledi. Gittikçe kötüleşen durumu düzeltmek amacıyla Temmuz 1917'de [[Yıldırım Ordular Grubu]] kurularak 4. Ordu kaldırıldı. Cemâl Paşa da göstermelik bir görev olan [[Suriye]] ve Batı Arabistan orduları genel komutanlığına ([[Suriye]], Filistin, [[Hicaz]], [[Yemen]] ve Asir bölgesi komutanlığı) atandı ve [[Ferîk-i evvel|ferik-î evvel]] ([[Orgeneral]]) rütbesine yükseltildi. 1918'de bölgenin denetimi [[Yıldırım Ordular Grubu|Yıldırım Orduları Grubu]]'na verilince bu görevden de alındı. Cemâl Paşa Suriye'de bulunduğu sırada [[Halide Edib Adıvar]]'la birlikte çeşitli toplumsal hizmetlerin ve bayındırlık etkinliklerinin yaygınlaştırılması için çalıştı; yörenin [[arkeoloji]]k özellikleriyle yakından ilgilendi. Suriye'deki [[Almanlar|Alman]] arkeoloji uzmanlarına ''Suriye ve Filistin ve Garbi Arabistan Âbidât-ı Atikası'' (Suriye, Filistin ve Batı Arabistan'daki Eski Anıtlar) adlı bir eser hazırlattı.


=== Arap isyancılarına olan tavrı ===
=== Arap isyancılarına olan tavrı ===
Paşa, Arap ileri gelenleri arasında ortaya çıkan siyasi hoşnutsuzluğa ve düşmanca yönelimlere karşı başta uzlaşmacı bir yol izledi. Bu bağlamda bölgedeki [[Mısır (eyalet)|Mısır]] kaynaklı olan [[Arap milliyetçiliği]] yanlısı yayınlar yapan gazete ve dergilerin bölgeye sokulmasını yasakladı. Dostluk mesajı vermek amacıyla [[Bağdat]], [[Kerbela]], [[Necef]] ileri gelenleriyle bölgedeki Arap şeyhlerine, [[Hicaz]]’daki İbnürreşid ve İbnisuud’a, [[Yemen]]’deki [[İmam Yahya]]’ya mektuplar gönderdi ve Şam ulemasında bazı kişilerle yakın dostluklar kurdu. Arap ahaliyi memnun etmek için savaş yükümlülüklerinden muaf tuttu ve kendilerinden satın alınacak her ürünün ücretinin peşin ödeneceği güvencesi verdi. Paşa, [[Otoriteryanizm|otoriter]] yönetim şekli, [[Halife]]’ye bağlılık ve [[Vatanseverlik|vatanseverlği]] ön plana çıkararak Arapları kazanmaya çalıştı.<ref>{{Kitap kaynağı|başlık=Anılarım (1913-1922)|yazarlar=Ahmet Cemal Paşa|editörler=Fahri Parin|dil=Türkçe|sayfa=235|yayıntarihi=2010|yayıncı=Paraf Yayınları}}</ref> Daha sonra Paşa tavrını değiştirecek ve sert önlemler almasına sebep olacak olaylar yaşadı. Mayıs 1915’te, bazı Mısır gazetelerini ele geçirdiğinde, Arap ihtilalcileri amaçlarından vazgeçmemiş olduklarını anladı. En önemli gelişmeler Haziran sonunda yaşandı. İlk olarak, [[4. Ordu (Osmanlı İmparatorluğu)|IV. Ordu]] [[Müftü]]sü Şeyh Esad Şukayr'ın bazı ihtilalcilerin devlete karşı durmaları hakkında kesin konuşması, daha sonra IV. Ordu istihbarat şubesinin Mısır'dan Said Şükrü'ye yönelik yazılan 20 Ağustos 1914 tarihli mektubu ele geçirmesiyle Cemal Paşa uzlaşmacı siyasetinden kısmen uzaklaşmasına neden oldu. Mektupta, Osmanlı’nın savaşa girmesi durumunda çöküşe gideceği, tüm Arapların aynı tehlike ile karşı karşıya kalacağı ve bu nedenle hazırlıklı olunması gerektiği tavsiye ediliyordu. Bu sırada, IV. Ordu'nun önemli bir kısmı [[Çanakkale Savaşları]] nedeniyle cephede bulunması, olası bir isyan durumunda zor durumda kalınacağını gösteriyordu. Cemal Paşa, Lübnan'da [[Fransa|Fransız]] yanlılarının çoğunlukta olduğunu ve [[Şerif Hüseyin]]'in Hicaz'da önemli bir tehdit oluşturduğunu ve Mısır'daki bağımsızlık yanlısı Arap cemiyetlerinin her an komploya başvurabileceklerini biliyordu. 1916 yılı başlarında, [[Mekke]]'ye gitmek bahanesiyle Suriye'ye gelen ve halkı kışkırtmaya çalışan [[Mısırlılar|Mısırlı]] birkaç kişinin varlığının haber alınması, Cemal Paşa'nın şüphelerini daha da artırdı. Şam ve Beyrut Fransız [[Konsolosluk]]ları'ndan ele geçirilen belgeler, bu kuşkuları haklı çıkaracak nitelikteydi.<ref name=":2">{{Akademik dergi kaynağı|url=https://www.academia.edu/42161999/CEMAL_PA%C5%9EA|başlık=CEMAL PAŞA|çalışma=CEMAL PAŞA|ad=Recep|soyadı=Ayçiçek|erişim-tarihi=11 Nisan 2024|arşivurl=https://web.archive.org/web/20230329190155/https://www.academia.edu/42161999/CEMAL_PA%C5%9EA|arşivtarihi=29 Mart 2023|ölüurl=hayır}}</ref>
Paşa, Arap ileri gelenleri arasında ortaya çıkan siyasi hoşnutsuzluğa ve düşmanca yönelimlere karşı başta uzlaşmacı bir yol izledi. Bu bağlamda bölgedeki [[Mısır (eyalet)|Mısır]] kaynaklı olan [[Arap milliyetçiliği]] yanlısı yayınlar yapan gazete ve dergilerin bölgeye sokulmasını yasakladı. Dostluk mesajı vermek amacıyla [[Bağdat]], [[Kerbela]], [[Necef]] ileri gelenleriyle bölgedeki Arap şeyhlerine, [[Hicaz]]'daki İbnürreşid ve İbnisuud'a, [[Yemen]]'deki [[İmam Yahya]]'ya mektuplar gönderdi ve Şam ulemasında bazı kişilerle yakın dostluklar kurdu. Arap ahaliyi memnun etmek için savaş yükümlülüklerinden muaf tuttu ve kendilerinden satın alınacak her ürünün ücretinin peşin ödeneceği güvencesi verdi. Paşa, [[Otoriteryanizm|otoriter]] yönetim şekli, [[Halife]]'ye bağlılık ve [[Vatanseverlik|vatanseverlği]] ön plana çıkararak Arapları kazanmaya çalıştı.<ref>{{Kitap kaynağı|başlık=Anılarım (1913-1922)|yazarlar=Ahmet Cemal Paşa|editörler=Fahri Parin|dil=Türkçe|sayfa=235|yayıntarihi=2010|yayıncı=Paraf Yayınları}}</ref> Daha sonra Paşa tavrını değiştirecek ve sert önlemler almasına sebep olacak olaylar yaşadı. Mayıs 1915'te, bazı Mısır gazetelerini ele geçirdiğinde, Arap ihtilalcileri amaçlarından vazgeçmemiş olduklarını anladı. En önemli gelişmeler Haziran sonunda yaşandı. İlk olarak, [[4. Ordu (Osmanlı İmparatorluğu)|IV. Ordu]] [[Müftü]]sü Şeyh Esad Şukayr'ın bazı ihtilalcilerin devlete karşı durmaları hakkında kesin konuşması, daha sonra IV. Ordu istihbarat şubesinin Mısır'dan Said Şükrü'ye yönelik yazılan 20 Ağustos 1914 tarihli mektubu ele geçirmesiyle Cemal Paşa uzlaşmacı siyasetinden kısmen uzaklaşmasına neden oldu. Mektupta, Osmanlı'nın savaşa girmesi durumunda çöküşe gideceği, tüm Arapların aynı tehlike ile karşı karşıya kalacağı ve bu nedenle hazırlıklı olunması gerektiği tavsiye ediliyordu. Bu sırada, IV. Ordu'nun önemli bir kısmı [[Çanakkale Savaşları]] nedeniyle cephede bulunması, olası bir isyan durumunda zor durumda kalınacağını gösteriyordu. Cemal Paşa, Lübnan'da [[Fransa|Fransız]] yanlılarının çoğunlukta olduğunu ve [[Şerif Hüseyin]]'in Hicaz'da önemli bir tehdit oluşturduğunu ve Mısır'daki bağımsızlık yanlısı Arap cemiyetlerinin her an komploya başvurabileceklerini biliyordu. 1916 yılı başlarında, [[Mekke]]'ye gitmek bahanesiyle Suriye'ye gelen ve halkı kışkırtmaya çalışan [[Mısırlılar|Mısırlı]] birkaç kişinin varlığının haber alınması, Cemal Paşa'nın şüphelerini daha da artırdı. Şam ve Beyrut Fransız [[Konsolosluk]]ları'ndan ele geçirilen belgeler, bu kuşkuları haklı çıkaracak nitelikteydi.<ref name=":2">{{Akademik dergi kaynağı|url=https://www.academia.edu/42161999/CEMAL_PA%C5%9EA|başlık=CEMAL PAŞA|çalışma=CEMAL PAŞA|ad=Recep|soyadı=Ayçiçek|erişim-tarihi=11 Nisan 2024|arşivurl=https://web.archive.org/web/20230329190155/https://www.academia.edu/42161999/CEMAL_PA%C5%9EA|arşivtarihi=29 Mart 2023|ölüurl=hayır}}</ref>


==== İsyancıların ve isyana teşvik edenlerin akıbeti ====
==== İsyancıların ve isyana teşvik edenlerin akıbeti ====
Cemal Paşa, daha sert önlemlerin alınması gerektiğine karar vererek [[Harbiye Nezâreti]] ile görüştü ve ilgili kişileri yakalatıp milliyetçilere gözdağı vermek için Beyrut Sıkıyönetim Mahkemesi’nde yargılamaların başlatılmasını emretti. Beyrut'ta, 21 Ağustos 1915'te gerçekleştirilen ilk yargılamalar sonucunda, bağımsızlık isteyen 11 milliyetçi, halka açık şekilde idam edildi.<ref name=":1" /><ref name=":2" /><ref>{{Akademik dergi kaynağı|url=http://encyclopedia.1914-1918-online.net/article/pasa_cemal/2015-05-12|başlık=Cemal Paşa, Ahmed|erişimtarihi=13 Nisan 2024|tarih=12 Mayıs 2015|dil=İngilizce|çalışma=1914-1918-Online International Encyclopedia of the First World War|diğerleri=Ute Daniel, Peter Gatrell, Oliver Janz, Heather Jones, Jennifer Keene, Alan Kramer, Bill Nasson, Nicolas Apostolopoulos, Oliver Janz, Gregor Horstkemper|ad=Hasan|soyadı=Kayalı|doi=10.15463/IE1418.10639|arşivurl=https://web.archive.org/web/20200301041123/https://encyclopedia.1914-1918-online.net/article/pasa_cemal/2015-05-12|arşivtarihi=1 Mart 2020|ölüurl=hayır}}</ref> Bölgede Paşa’ya ''Kasap Cemâl, El Cezzar ve'' ''Seffah Cemâl'' lakabı takılmıştı.<ref name="yeniufukdergisi.com"/><ref name="arasyayincilik.com"/><ref name="turkcemalumatlar.com"/><ref>Cleveland, William: ''A History of the Modern Middle East''. Boulder: Westview Press, 2004. "World War I and the End of the Ottoman Order", 146–167.</ref><ref>{{Kitap kaynağı|başlık=Osmanlı Filistininde Bir Posta Memuru|erişimtarihi=3 Şubat 2024|yazarlar=Muhammed İzzet Derveze|tarih=16 Nisan 2007|dil=Türkçe|sayfalar=320,322|yayıncı=Klasik Yayınları|isbn=9789758740413}}</ref>
Cemal Paşa, daha sert önlemlerin alınması gerektiğine karar vererek [[Harbiye Nezâreti]] ile görüştü ve ilgili kişileri yakalatıp milliyetçilere gözdağı vermek için Beyrut Sıkıyönetim Mahkemesi'nde yargılamaların başlatılmasını emretti. Beyrut'ta, 21 Ağustos 1915'te gerçekleştirilen ilk yargılamalar sonucunda, bağımsızlık isteyen 11 milliyetçi, halka açık şekilde idam edildi.<ref name=":1" /><ref name=":2" /><ref>{{Akademik dergi kaynağı|url=http://encyclopedia.1914-1918-online.net/article/pasa_cemal/2015-05-12|başlık=Cemal Paşa, Ahmed|erişimtarihi=13 Nisan 2024|tarih=12 Mayıs 2015|dil=İngilizce|çalışma=1914-1918-Online International Encyclopedia of the First World War|diğerleri=Ute Daniel, Peter Gatrell, Oliver Janz, Heather Jones, Jennifer Keene, Alan Kramer, Bill Nasson, Nicolas Apostolopoulos, Oliver Janz, Gregor Horstkemper|ad=Hasan|soyadı=Kayalı|doi=10.15463/IE1418.10639|arşivurl=https://web.archive.org/web/20200301041123/https://encyclopedia.1914-1918-online.net/article/pasa_cemal/2015-05-12|arşivtarihi=1 Mart 2020|ölüurl=hayır}}</ref> Bölgede Paşa'ya ''Kasap Cemâl, El Cezzar ve'' ''Seffah Cemâl'' lakabı takılmıştı.<ref name="yeniufukdergisi.com"/><ref name="arasyayincilik.com"/><ref name="turkcemalumatlar.com"/><ref>Cleveland, William: ''A History of the Modern Middle East''. Boulder: Westview Press, 2004. "World War I and the End of the Ottoman Order", 146–167.</ref><ref>{{Kitap kaynağı|başlık=Osmanlı Filistininde Bir Posta Memuru|erişimtarihi=3 Şubat 2024|yazarlar=Muhammed İzzet Derveze|tarih=16 Nisan 2007|dil=Türkçe|sayfalar=320,322|yayıncı=Klasik Yayınları|isbn=9789758740413}}</ref>


[[Beyrut]] ve [[Şam]]’da öldürttüğü milliyetçilerin adlarının verildiği iki ana meydan bulunmaktadır.
[[Beyrut]] ve [[Şam]]'da öldürttüğü milliyetçilerin adlarının verildiği iki ana meydan bulunmaktadır.


== Savaş sonrası ==
== Savaş sonrası ==
[[Dosya:Ahmed Djemal - Project Gutenberg eText 10338.png|küçükresim|upright=0.91]]Osmanlı Devleti’nin I. Dünya Savaşı’ndan yenik çıkması üzerine 1-2 Kasım 1918 gecesi [[Enver Paşa]] ve [[Talat Paşa]] ile birlikte bir Alman denizaltısıyla [[Odessa]]’ya, oradan da [[Berlin]]’e gitti. Tam bu sırada İstanbul’daki sıkıyönetim mahkemesince (''[[Âliye Divan-ı Harb-i Örfi]]''), Osmanlı’da yaşayan Arap unsurlarının isyanına sebep olmak suçundan 13 Ocak 1919 tarihinde gıyabında verilen kararla ordudan atılmasına, 5 Temmuz 1919’daki hükümle idamına karar verildi.<ref>{{Web kaynağı|url=https://dspace.gazi.edu.tr/bitstream/handle/20.500.12602/175190/09266d2e79f095a165d9851d1fdc6942.pdf;jsessionid=C2A4D9F3F3D730BA444E0B8856B1638C?sequence=1|başlık=Birinci Dünya Savaşı’nda Türk Komutanları|erişimtarihi=20 Aralık 2016|tarih=20 Aralık 2016|çalışma=Mehmet Fatih Baş|yayıncı=[[Gazi Üniversitesi]] Sosyal Bilimler Enstitüsü|arşivurl=https://web.archive.org/web/20220403020122/https://dspace.gazi.edu.tr/bitstream/handle/20.500.12602/175190/09266d2e79f095a165d9851d1fdc6942.pdf;jsessionid=C2A4D9F3F3D730BA444E0B8856B1638C?sequence=1|arşivtarihi=3 Nisan 2022|ölüurl=hayır}}</ref>
[[Dosya:Ahmed Djemal - Project Gutenberg eText 10338.png|küçükresim|upright=0.91]]Osmanlı Devleti'nin I. Dünya Savaşı'ndan yenik çıkması üzerine 1-2 Kasım 1918 gecesi [[Enver Paşa]] ve [[Talat Paşa]] ile birlikte bir Alman denizaltısıyla [[Odessa]]’ya, oradan da [[Berlin]]’e gitti. Tam bu sırada İstanbul’daki sıkıyönetim mahkemesince (''[[Âliye Divan-ı Harb-i Örfi]]''), Osmanlı’da yaşayan Arap unsurlarının isyanına sebep olmak suçundan 13 Ocak 1919 tarihinde gıyabında verilen kararla ordudan atılmasına, 5 Temmuz 1919’daki hükümle idamına karar verildi.<ref>{{Web kaynağı|url=https://dspace.gazi.edu.tr/bitstream/handle/20.500.12602/175190/09266d2e79f095a165d9851d1fdc6942.pdf;jsessionid=C2A4D9F3F3D730BA444E0B8856B1638C?sequence=1|başlık=Birinci Dünya Savaşı’nda Türk Komutanları|erişimtarihi=20 Aralık 2016|tarih=20 Aralık 2016|çalışma=Mehmet Fatih Baş|yayıncı=[[Gazi Üniversitesi]] Sosyal Bilimler Enstitüsü|arşivurl=https://web.archive.org/web/20220403020122/https://dspace.gazi.edu.tr/bitstream/handle/20.500.12602/175190/09266d2e79f095a165d9851d1fdc6942.pdf;jsessionid=C2A4D9F3F3D730BA444E0B8856B1638C?sequence=1|arşivtarihi=3 Nisan 2022|ölüurl=hayır}}</ref>


Ardından İngilizlere karşı mücadele eden Afgan ordusunun modernleştirilmesi için [[Afganistan]]’a gitti. [[Bolşevizm|Bolşevikler]]'in siyaset değişikliği sonucu Tiflis’e geçti. Burada bir süre Enver Paşa ile bir grup ittihatçının [[Rusya]] ve tüm Asya’daki Türkleri [[Antiemperyalizm|antiemperyalist]] ve [[Turancılık|turancı]] amaçlar etrafında birleştirmeye yönelik etkinliklerine katıldı. Anadolu’daki [[Türk Kurtuluş Savaşı]]’nın önderleriyle ilişki kurdu.
Ardından İngilizlere karşı mücadele eden Afgan ordusunun modernleştirilmesi için [[Afganistan]]’a gitti. [[Bolşevizm|Bolşevikler]]'in siyaset değişikliği sonucu Tiflis’e geçti. Burada bir süre Enver Paşa ile bir grup ittihatçının [[Rusya]] ve tüm Asya’daki Türkleri [[Antiemperyalizm|antiemperyalist]] ve [[Turancılık|turancı]] amaçlar etrafında birleştirmeye yönelik etkinliklerine katıldı. Anadolu’daki [[Türk Kurtuluş Savaşı]]’nın önderleriyle ilişki kurdu.


== Ölümü ==
== Ölümü ==
[[Türkiye]]’ye dönme hazırlıkları içindeyken, [[Ankara Hükûmeti]]'nin Tiflis Mümessili (Büyükelçisi) [[Muhtar Berker|Ahmet Muhtar Bey]]'le mümessillikte akşam yemeği yediği<ref>{{kitap kaynağı |soyadı1=Şimşir |ad1=Bilal |başlık=Şehit Diplomatlarımız (1973-1994) |tarih=2000 |yayıncı=Bilgi Yayınevi |yer=Ankara |isbn=975-494-924-7 |basım=2015}}</ref> 21 Temmuz 1922 tarihinde Tiflis’te bulunduğu sırada Stepan Dzaghigyan tarafından öldürüldü. Cenazesi [[Türk Kurtuluş Savaşı Doğu Cephesi|Doğu Cephesi]] Komutanı [[Kâzım Karabekir]] tarafından [[Erzurum]]’a getirilerek Karskapı Şehitliği’ne defnedildi. Sonraları [[Atatürk Üniversitesi]] öğretim üyeleri, mezarı başında yapılan anmada Cemâl Paşa'nın mezarındaki yazıtın Fosfor Mustafa Paşa'ya ait olduğunu ve bu yanlışlığın giderilmesi adına çalışma yapılacağını belirtti.<ref>{{Web kaynağı | url = https://www.milliyet.com.tr/gundem/cemal-pasa-ya-yanlis-kitabe-5209319 | başlık = Cemal Paşa’ya yanlış kitabe | erişimtarihi = 9 Nisan 2023 | dil = Türkçe | çalışma = Milliyet | arşivurl = https://web.archive.org/web/20210728110607/https://www.milliyet.com.tr/gundem/cemal-pasa-ya-yanlis-kitabe-5209319 | arşivtarihi = 28 Temmuz 2021}}</ref>
[[Türkiye]]’ye dönme hazırlıkları içindeyken, [[Ankara Hükûmeti]]'nin Tiflis Mümessili (Büyükelçisi) [[Muhtar Berker|Ahmet Muhtar Bey]]'le mümessillikte akşam yemeği yediği<ref>{{kitap kaynağı |soyadı1=Şimşir |ad1=Bilal |başlık=Şehit Diplomatlarımız (1973-1994) |tarih=2000 |yayıncı=Bilgi Yayınevi |yer=Ankara |isbn=975-494-924-7 |basım=2015}}</ref> 21 Temmuz 1922 tarihinde Tiflis’te bulunduğu sırada Ermeni asıllı Stepan Dzaghigyan tarafından yaverleri ile beraber öldürüldü. Cenazesi [[Türk Kurtuluş Savaşı Doğu Cephesi|Doğu Cephesi]] Komutanı [[Kâzım Karabekir]] tarafından [[Erzurum]]’a getirilerek Karskapı Şehitliği’ne defnedildi. Sonraları [[Atatürk Üniversitesi]] öğretim üyeleri, mezarı başında yapılan anmada Cemâl Paşa'nın mezarındaki yazıtın Fosfor Mustafa Paşa'ya ait olduğunu ve bu yanlışlığın giderilmesi adına çalışma yapılacağını belirtti.<ref>{{Web kaynağı | url = https://www.milliyet.com.tr/gundem/cemal-pasa-ya-yanlis-kitabe-5209319 | başlık = Cemal Paşa’ya yanlış kitabe | erişimtarihi = 9 Nisan 2023 | dil = Türkçe | çalışma = Milliyet | arşivurl = https://web.archive.org/web/20210728110607/https://www.milliyet.com.tr/gundem/cemal-pasa-ya-yanlis-kitabe-5209319 | arşivtarihi = 28 Temmuz 2021}}</ref>


Bu suikastın, [[Josef Stalin|Stalin]]’in emriyle, o sırada Gürcistan [[Çeka]]’sının başında olan [[Lavrenti Beriya]] tarafından tertiplendiğine dair iddialar vardır.<ref>{{Web kaynağı |url=http://www.taraf.com.tr/makale/3601.htm |başlık=Arşivlenmiş kopya |erişimtarihi=18 Ocak 2009 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20090122021842/http://taraf.com.tr/makale/3601.htm |arşivtarihi=22 Ocak 2009 |ölüurl=evet }}</ref> Cemâl Paşa’yı [[Ermeniler]]in mi, yoksa Rus Gizli Servisi’nin mi öldürdüğü meselesi bugün hâlâ tartışılmaktadır.<ref>{{Web kaynağı | url = http://m.haberturk.com/ | arşivurl = https://web.archive.org/web/20180514164344/http://m.haberturk.com/ | başlık = Atatürk, 1915'e 'soykırım' diyen Hasan ağabeyin ailesine 'kan parası' olarak Ermeni gayrımenkullerini bağışlamıştı | yazar = Murat Bardakçı | yayıncı = HABER TÜRK | arşivtarihi = 14 Mayıs 2018 | erişimtarihi = 14 Mayıs 2018 | ölüurl = hayır }}</ref>
Bu suikastın, [[Josef Stalin|Stalin]]’in emriyle, o sırada Gürcistan [[Çeka]]’sının başında olan [[Lavrenti Beriya]] tarafından tertiplendiğine dair iddialar vardır.<ref>{{Web kaynağı |url=http://www.taraf.com.tr/makale/3601.htm |başlık=Arşivlenmiş kopya |erişimtarihi=18 Ocak 2009 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20090122021842/http://taraf.com.tr/makale/3601.htm |arşivtarihi=22 Ocak 2009 |ölüurl=evet }}</ref> Cemâl Paşa’yı [[Ermeniler]]in mi, yoksa Rus Gizli Servisi’nin mi öldürdüğü meselesi bugün hâlâ tartışılmaktadır.<ref>{{Web kaynağı | url = http://m.haberturk.com/ | arşivurl = https://web.archive.org/web/20180514164344/http://m.haberturk.com/ | başlık = Atatürk, 1915'e 'soykırım' diyen Hasan ağabeyin ailesine 'kan parası' olarak Ermeni gayrımenkullerini bağışlamıştı | yazar = Murat Bardakçı | yayıncı = HABER TÜRK | arşivtarihi = 14 Mayıs 2018 | erişimtarihi = 14 Mayıs 2018 | ölüurl = hayır }}</ref>


[[Rıza Nur]], Cemal Paşa'nin ölümünü anlatıyor:<blockquote>''"Ermeniler meramlarını söktüremeyince terör yaparlar. Evvelce Ruslardan kaçan [[Azerbaycan Demokratik Cumhuriyeti|Millî Azeri Cumhuriyetinin]] başvekili [[Nesib Bey Yusufbeyli|Nasib’i]] Araş ırmağı üzerinde öldürdüler. Yanında paraları vardı, aldılar. Derminasyan Paris’te bana : «Paralan alamadık, Ruslar yetişti. Onlara kaldı», dedi. Amma bilmem öyle midir?.. Bu, herhalde Nasib’i Ermen ilerin öldürdüğünü gösterir. Halbuki biz Bakü’de iken bu katlin üstünde karanlık bir örtü vardı. Kimse vazıh bir şey göremiyordu. İşte dirayetli Azerî recüllerini Ermeniler birer birer öldürüyorlardı. Bu öldürülenler [[Behbud Han Cevanşir|Civanşir]] ile altı kadar olmuştur. Sonra Tal’ât ile Türkiye recüllerinden de bir o kadar öldürdüler ki, sonuncusu Cemâl Paşa’dır. Halbuki harb-i umumide bu adam sağlam elli bin Ermeniyi muhakkak bir ölümden kendi eliyle kurtarmıştı. Cemâl’i Ermenilere Ruslar öldürttüler."''<ref>{{Kitap kaynağı|url=https://archive.org/details/HayatVeHatiratimDrRizaNur/docslide.net_hayat-ve-hatiratim-dr-riza-nur-cilt-3/page/n99/|başlık=Doktor Rıza Nur, Hayat ve Hatıratım|erişimtarihi=10 Şubat 2021|tarih=1967|dil=Türkçe|sayfa=|sayfalar=747-748|çalışma=|yayıncı=Altındağ Yayınevi}}</ref></blockquote>
[[Rıza Nur]], Cemal Paşa'nin ölümünü anlatıyor:<blockquote>''"Ermeniler meramlarını söktüremeyince terör yaparlar. Evvelce Ruslardan kaçan [[Azerbaycan Demokratik Cumhuriyeti|Millî Azeri Cumhuriyetinin]] başvekili [[Nesib Bey Yusufbeyli|Nasib’i]] Aras ırmağı üzerinde öldürdüler. Yanında paraları vardı, aldılar. Derminasyan Paris’te bana : «Paralan alamadık, Ruslar yetişti. Onlara kaldı», dedi. Amma bilmem öyle midir?.. Bu, herhalde Nasib’i Ermenilerin öldürdüğünü gösterir. Halbuki biz Bakü’de iken bu katlin üstünde karanlık bir örtü vardı. Kimse vazıh bir şey göremiyordu. İşte dirayetli Azerî recüllerini Ermeniler birer birer öldürüyorlardı. Bu öldürülenler [[Behbud Han Cevanşir|Civanşir]] ile altı kadar olmuştur. Sonra Tal’ât ile Türkiye recüllerinden de bir o kadar öldürdüler ki, sonuncusu Cemâl Paşa’dır. Halbuki harb-i umumide bu adam sağlam elli bin Ermeniyi muhakkak bir ölümden kendi eliyle kurtarmıştı. Cemâl’i Ermenilere Ruslar öldürttüler."''<ref>{{Kitap kaynağı|url=https://archive.org/details/HayatVeHatiratimDrRizaNur/docslide.net_hayat-ve-hatiratim-dr-riza-nur-cilt-3/page/n99/|başlık=Doktor Rıza Nur, Hayat ve Hatıratım|erişimtarihi=10 Şubat 2021|tarih=1967|dil=Türkçe|sayfa=|sayfalar=747-748|çalışma=|yayıncı=Altındağ Yayınevi}}</ref></blockquote>


== Kişiliği ve Düşünceleri ==
== Kişiliği ve Düşünceleri ==
102. satır: 102. satır:


== Hatırası ==
== Hatırası ==
Cemâl Paşa, İkinci Meşrutiyet Dönemi’nde İttihat ve Terakkî Cemiyeti’nin önde gelen yöneticilerindendi. Özellikle ''[[Üç Paşalar]] İktidarı'' olarak da bilinen 1913-1918 arasında Osmanlı Devleti’nin iç ve dış siyasetinin belirlenmesinde önemli rol oynadı. Ayrıca I. Dünya Savaşı’nda en önemli cephenin komutanı olarak görev yaptı. Bundan dolayı yenilginin ve İttihat ve Terakkî Cemiyeti yönetiminin birinci dereceden sorumlularından sayıldı.
Cemâl Paşa, İkinci Meşrutiyet Dönemi’nde İttihat ve Terakkî Cemiyeti’nin önde gelen yöneticilerindendi. Özellikle ''[[Üç Paşalar]] İktidarı'' olarak da bilinen 1913-1918 arasında Osmanlı Devleti’nin iç ve dış siyasetinin belirlenmesinde önemli rol oynadı. Ayrıca I. Dünya Savaşı’nda en önemli cephenin komutanı olarak görev yaptı. Bundan dolayı yenilginin ve İttihat ve Terakkî Cemiyeti yönetiminin birinci dereceden sorumlularından sayıldı. 2010 yılında vurulduğu yere Gürcü yetkililer tarafından anısına plaket yerleştirildi. Ancak Ermenilerin tepkisi üzerine kaldırıldı.


Cemâl Paşa’nın Seniha Hanım’la olan evliliğinden Ahmed, Mehmed, Kamuran, Nejdet ve Behçet isimli beş çocuğu vardır. Oğullarından Ahmed Cemâl gazeteci [[Hasan Cemal|Hasan Cemâl]]’in babasıdır.
Cemâl Paşa’nın Seniha Hanım’la olan evliliğinden Ahmed, Mehmed, Kamuran, Nejdet ve Behçet isimli beş çocuğu vardır. Oğullarından Ahmed Cemâl gazeteci [[Hasan Cemal|Hasan Cemâl]]’in babasıdır.
110. satır: 110. satır:
* ''Alte Denkmaeler aus Syrien, Palastina und West Arabien'' (1918) (Suriye, Filistin ve Batı Arabistan’daki Eski Anıtlar)
* ''Alte Denkmaeler aus Syrien, Palastina und West Arabien'' (1918) (Suriye, Filistin ve Batı Arabistan’daki Eski Anıtlar)
* ''Cemâl Paşa Hatırası 1913-1922'' (1923)
* ''Cemâl Paşa Hatırası 1913-1922'' (1923)
* ''Birinci Dünya Harbi’nde Suriye Hatıraları'' (2003) - [[Ali Fuad Erden]]
* ''Birinci Dünya Harbi'nde Suriye Hatıraları'' (2003) - [[Ali Fuad Erden]]


== Kaynakça ==
== Kaynakça ==

14.13, 16 Ekim 2024 itibarı ile sayfanın şu anki hâli.

Ahmed Cemâl Paşa

1309 (1893) P.-2[1]

LakabıKasap Cemâl,Arap Kasabı, El Cezzar, Seffah Cemâl[2][3][4]
Doğum6 Mayıs 1872(1872-05-06)
Midilli, Osmanlı İmparatorluğu
Ölüm21 Temmuz 1922 (50 yaşında)
Tiflis, Transkafkasya SFSC
Ölüm sebebiSuikast
Defin yeriKarskapı Şehitliği, Erzurum
BağlılığıOsmanlı İmparatorluğu Osmanlı İmparatorluğu
Afganistan Emirliği Afganistan Emirliği (1920-1922)
BranşıOsmanlı Kara Ordusu
Hizmet yılları1893-1918
Rütbesi Birinci Ferik
BirimiBahriye Nazırlığı
Komutası2. Ordu
3. Ordu
4. Ordu
Çatışma/savaşları
ÖdülleriMecidiye Nişanı Osmaniye Nişanı Liyakat Madalyası İmtiyaz Madalyası Harp Madalyası Demir Haç (2. Sınıf) Demir Haç (1. Sınıf)
Ailesi
BabasıMehmed Nesib Efendi
AnnesiBinnaz Hanım
EşiSeniha Hanım
Çocukları5

Ahmed Cemâl Paşa (d. 6 Mayıs 1872, Midilli - ö. 21 Temmuz 1922, Tiflis), Türk siyaset adamı ve asker, İkinci Meşrutiyet döneminde İttihat ve Terakkî Cemiyeti'nin üç liderinden biridir. Özellikle Üç Paşalar İktidarı olarak da bilinen, 1913-1918 yılları arasında Osmanlı İmparatorluğu'nun iç ve dış siyasetinin belirlenmesinde etkin rol oynamıştır. 11 Mart 1914 ve 14 Ekim 1918 tarihleri arasında bahriye nâzırlığı, 7 Aralık 1913 ve 21 Mart 1914 tarihleri arasında ise nâfia nazırlığı görevini üstlenmiştir. I. Dünya Savaşı'nda Suriye-Filistin Cephesi'nin komutanı olarak görev yaptı. 1915 yılında Türklere saldıran çetelere destek Ermenilerin sürgün edilmesini planlayanlardan birisidir.[5]

3. Ordu komutanlığı döneminde Cemal Paşa, Werner von Frankenberg und Proschlitz adlı Alman generali ile birlikte

Gençliği ve eğitimi

[değiştir | kaynağı değiştir]

Askerî eczacı Mehmed Nesib Efendi'nin ve Binnaz Hanım'ın oğludur.[6] 1890'da Kuleli Askeri İdadisi'nden, 1893'te Harbiye Mektebi'nden mezun oldu. 28 Ocak 1895'te kurmay yüzbaşı olarak orduya katıldı.

Cemal Paşa ve eşi Seniha Hanım.

Önce genelkurmay 1. şubesinde görev aldı. 1896'da 2. Ordu'ya bağlı Kırklareli istihkâm inşaat şubesine atandı. Ertesi yıl kolağası (önyüzbaşı) oldu.

1898'de Selanik'teki 3. Ordu'ya redif fırkası (tümeni) kurmay başkanı olarak atandı. Selanik'te iken o sırada gizli bir örgüt durumundaki İttihat ve Terakkî Cemiyeti'ne girerek cemiyetin askeri kanadının örgütlenmesiyle görevlendirildi. 1899'da Selanik'te Seniha Hanım'la evlendi.

1905'te binbaşı oldu. Ertesi yıl Rumeli Demiryolları müfettişliğine getirildi. Bu görevi sırasında İttihat ve Terakkî Cemiyeti'nin Rumeli'de örgütlenmesinde etkin rol oynadı; cemiyetin bölük adı verilen yerel birimlerini oluşturdu. 1907'de 3. Ordu kurmay heyetine atandı. Burada Binbaşı Ali Fethi Bey ve Kolağası Mustafa Kemal ile birlikte çalıştı.

İkinci Meşrutiyet

[değiştir | kaynağı değiştir]

İkinci Meşrutiyet'in ilanının (1908) ardından Selanik'teki İttihat ve Terakkî Cemiyeti genel merkezi tarafından İstanbul'a gönderilen on kişilik temsil heyetinde yer aldı. Ardından cemiyetin genel merkez üyeliğine seçildi. Aynı yıl kaymakamlığa (yarbay) yükseltilerek Anadolu'ya gönderilen Heyet-i İslâhiye üyeliğine getirildi.

31 Mart Olayı'nın (13 Nisan 1909) çıkması üzerine İstanbul'a dönerek Yeşilköy'de ayaklanmayı bastırmakla görevlendirilen Hareket Ordusu'na katıldı. Ayaklanmanın bastırılmasının ardından Üsküdar muhafızlığına atandı (Mayıs 1909).

31 Mart Olayından kısa bir süre sonra Çukurova'da patlak veren Ermeni ayaklanmasını denetim altına almak üzere Adana valiliğine getirildi (8 Ağustos 1909). 1910 sonlarında hastalandığı için İstanbul'a döndü.

Ağustos 1911'de Arap aşiretlerinin çıkardığı ayaklanmaları bastırmak üzere Bağdat valiliğine atandı. İttihatçıların desteğindeki Mehmed Said Paşa hükûmetinin istifa etmesi üzerine, Temmuz 1912'de bu görevinden ayrılarak İstanbul'a döndü.

Bir süre sonra Konya Redif Fırkası komutanı oldu. Ekim 1912'de miralaylığa (albay) yükseldi. Kasım 1912'de tümeniyle Balkan Savaşı'na katıldı. Pınarhisar-Vize'de Bulgarlar'a karşı ağır bir yenilgiye uğrayınca fırkası ile birlikte Çatalca'ya çekildi. Aralık 1912'de İstanbul menzil müfettişi ve ordu idare reisi oldu.

Bâb-ı Âli Baskını

[değiştir | kaynağı değiştir]
İkdam’ın Talat, Enver ve Cemâl Paşaların yurtdışına kaçışını duyuran ilk sayfası, 4 Kasım 1918.
6 Ağustos 1909 tarihli Servet-i Fünun dergisinde Üsküdar Mutasarrıfı Cemal Bey.

Bâb-ı Âli Baskını (23 Ocak 1913) olarak bilinen hükûmet darbesinin ardından İttihatçılar başa geçince İstanbul muhafızlığına getirildi. Bu görevi sırasında İttihat ve Terakkî Cemiyeti'ne karşı gelişen muhalefeti bastırarak partinin yönetimine destek sağlamaya çalıştı. Aynı yıl Bulgarlarla yapılan barış görüşmelerine askeri üye olarak katıldı.

İstanbul muhafızlığının kaldırılması üzerine 1. Kolordu komutan vekili oldu. Aralık 1913'te mirlivalığa (tuğgeneral) yükseldi.

26 Şubat 1914'te nafia (bayındırlık), 11 Mart 1914'te Bahriye Nazırlığına atandı. Bahriye Nezareti'nde ve donanmada yeni düzenlemeler yaptı.

Öteden beri Fransız yanlısı olarak bilinen Cemâl Paşa, I. Dünya Savaşı öncesinde Fransa'nın desteğini kazanmak amacıyla Fransa'ya gitti. Ama siyasal ittifak sağlayamadı ve bunun üzerine Alman yanlısı Enver Paşa ve Talat Paşa ile birlikte 2 Ağustos 1914'te yapılan Osmanlı-Alman İttifakı'nı isteksizce destekledi.

I. Dünya Savaşı

[değiştir | kaynağı değiştir]
Lut Gölü sahilinde (3 Mayıs 1915).
SMS Goeben’de, 1914.
Kudüs’e giren Avusturya askerlerini teftiş eden Cemâl Paşa (1916).
El-Hindiye Barajı, Hilla.

Osmanlı Devleti'nin I. Dünya Savaşı'na girmesi üzerine bahriye nazırlığının yanı sıra 2. Ordu komutanı olarak görevlendirildi. Kısa bir süre sonra da Filistin'deki 4. Ordu komutanlığına atandı (Kasım 1914).1915'te Ferikliğe (Korgeneral) yükseldi. Mısır'ı İngilizler'den almak amacıyla düzenlenen Kanal Seferi olarak bilinen çarpışmalarda komuta ettiği Osmanlı güçleri ağır kayıplar verince geri çekilmek zorunda kaldı.[kaynak belirtilmeli]

1916'da Enver Paşa'yı devirmek için darbe planladığı ama sonra korkarak bundan vazgeçtiği söylenir (Falih Rıfkı Atay'ın anılarında geçer).

Bunu Filistin Cephesi'ndeki başka yenilgiler izledi. Gittikçe kötüleşen durumu düzeltmek amacıyla Temmuz 1917'de Yıldırım Ordular Grubu kurularak 4. Ordu kaldırıldı. Cemâl Paşa da göstermelik bir görev olan Suriye ve Batı Arabistan orduları genel komutanlığına (Suriye, Filistin, Hicaz, Yemen ve Asir bölgesi komutanlığı) atandı ve ferik-î evvel (Orgeneral) rütbesine yükseltildi. 1918'de bölgenin denetimi Yıldırım Orduları Grubu'na verilince bu görevden de alındı. Cemâl Paşa Suriye'de bulunduğu sırada Halide Edib Adıvar'la birlikte çeşitli toplumsal hizmetlerin ve bayındırlık etkinliklerinin yaygınlaştırılması için çalıştı; yörenin arkeolojik özellikleriyle yakından ilgilendi. Suriye'deki Alman arkeoloji uzmanlarına Suriye ve Filistin ve Garbi Arabistan Âbidât-ı Atikası (Suriye, Filistin ve Batı Arabistan'daki Eski Anıtlar) adlı bir eser hazırlattı.

Arap isyancılarına olan tavrı

[değiştir | kaynağı değiştir]

Paşa, Arap ileri gelenleri arasında ortaya çıkan siyasi hoşnutsuzluğa ve düşmanca yönelimlere karşı başta uzlaşmacı bir yol izledi. Bu bağlamda bölgedeki Mısır kaynaklı olan Arap milliyetçiliği yanlısı yayınlar yapan gazete ve dergilerin bölgeye sokulmasını yasakladı. Dostluk mesajı vermek amacıyla Bağdat, Kerbela, Necef ileri gelenleriyle bölgedeki Arap şeyhlerine, Hicaz'daki İbnürreşid ve İbnisuud'a, Yemen'deki İmam Yahya'ya mektuplar gönderdi ve Şam ulemasında bazı kişilerle yakın dostluklar kurdu. Arap ahaliyi memnun etmek için savaş yükümlülüklerinden muaf tuttu ve kendilerinden satın alınacak her ürünün ücretinin peşin ödeneceği güvencesi verdi. Paşa, otoriter yönetim şekli, Halife'ye bağlılık ve vatanseverlği ön plana çıkararak Arapları kazanmaya çalıştı.[7] Daha sonra Paşa tavrını değiştirecek ve sert önlemler almasına sebep olacak olaylar yaşadı. Mayıs 1915'te, bazı Mısır gazetelerini ele geçirdiğinde, Arap ihtilalcileri amaçlarından vazgeçmemiş olduklarını anladı. En önemli gelişmeler Haziran sonunda yaşandı. İlk olarak, IV. Ordu Müftüsü Şeyh Esad Şukayr'ın bazı ihtilalcilerin devlete karşı durmaları hakkında kesin konuşması, daha sonra IV. Ordu istihbarat şubesinin Mısır'dan Said Şükrü'ye yönelik yazılan 20 Ağustos 1914 tarihli mektubu ele geçirmesiyle Cemal Paşa uzlaşmacı siyasetinden kısmen uzaklaşmasına neden oldu. Mektupta, Osmanlı'nın savaşa girmesi durumunda çöküşe gideceği, tüm Arapların aynı tehlike ile karşı karşıya kalacağı ve bu nedenle hazırlıklı olunması gerektiği tavsiye ediliyordu. Bu sırada, IV. Ordu'nun önemli bir kısmı Çanakkale Savaşları nedeniyle cephede bulunması, olası bir isyan durumunda zor durumda kalınacağını gösteriyordu. Cemal Paşa, Lübnan'da Fransız yanlılarının çoğunlukta olduğunu ve Şerif Hüseyin'in Hicaz'da önemli bir tehdit oluşturduğunu ve Mısır'daki bağımsızlık yanlısı Arap cemiyetlerinin her an komploya başvurabileceklerini biliyordu. 1916 yılı başlarında, Mekke'ye gitmek bahanesiyle Suriye'ye gelen ve halkı kışkırtmaya çalışan Mısırlı birkaç kişinin varlığının haber alınması, Cemal Paşa'nın şüphelerini daha da artırdı. Şam ve Beyrut Fransız Konsoloslukları'ndan ele geçirilen belgeler, bu kuşkuları haklı çıkaracak nitelikteydi.[8]

İsyancıların ve isyana teşvik edenlerin akıbeti

[değiştir | kaynağı değiştir]

Cemal Paşa, daha sert önlemlerin alınması gerektiğine karar vererek Harbiye Nezâreti ile görüştü ve ilgili kişileri yakalatıp milliyetçilere gözdağı vermek için Beyrut Sıkıyönetim Mahkemesi'nde yargılamaların başlatılmasını emretti. Beyrut'ta, 21 Ağustos 1915'te gerçekleştirilen ilk yargılamalar sonucunda, bağımsızlık isteyen 11 milliyetçi, halka açık şekilde idam edildi.[6][8][9] Bölgede Paşa'ya Kasap Cemâl, El Cezzar ve Seffah Cemâl lakabı takılmıştı.[2][3][4][10][11]

Beyrut ve Şam'da öldürttüğü milliyetçilerin adlarının verildiği iki ana meydan bulunmaktadır.

Savaş sonrası

[değiştir | kaynağı değiştir]

Osmanlı Devleti'nin I. Dünya Savaşı'ndan yenik çıkması üzerine 1-2 Kasım 1918 gecesi Enver Paşa ve Talat Paşa ile birlikte bir Alman denizaltısıyla Odessa’ya, oradan da Berlin’e gitti. Tam bu sırada İstanbul’daki sıkıyönetim mahkemesince (Âliye Divan-ı Harb-i Örfi), Osmanlı’da yaşayan Arap unsurlarının isyanına sebep olmak suçundan 13 Ocak 1919 tarihinde gıyabında verilen kararla ordudan atılmasına, 5 Temmuz 1919’daki hükümle idamına karar verildi.[12]

Ardından İngilizlere karşı mücadele eden Afgan ordusunun modernleştirilmesi için Afganistan’a gitti. Bolşevikler'in siyaset değişikliği sonucu Tiflis’e geçti. Burada bir süre Enver Paşa ile bir grup ittihatçının Rusya ve tüm Asya’daki Türkleri antiemperyalist ve turancı amaçlar etrafında birleştirmeye yönelik etkinliklerine katıldı. Anadolu’daki Türk Kurtuluş Savaşı’nın önderleriyle ilişki kurdu.

Ölümü

[değiştir | kaynağı değiştir]

Türkiye’ye dönme hazırlıkları içindeyken, Ankara Hükûmeti'nin Tiflis Mümessili (Büyükelçisi) Ahmet Muhtar Bey'le mümessillikte akşam yemeği yediği[13] 21 Temmuz 1922 tarihinde Tiflis’te bulunduğu sırada Ermeni asıllı Stepan Dzaghigyan tarafından yaverleri ile beraber öldürüldü. Cenazesi Doğu Cephesi Komutanı Kâzım Karabekir tarafından Erzurum’a getirilerek Karskapı Şehitliği’ne defnedildi. Sonraları Atatürk Üniversitesi öğretim üyeleri, mezarı başında yapılan anmada Cemâl Paşa'nın mezarındaki yazıtın Fosfor Mustafa Paşa'ya ait olduğunu ve bu yanlışlığın giderilmesi adına çalışma yapılacağını belirtti.[14]

Bu suikastın, Stalin’in emriyle, o sırada Gürcistan Çeka’sının başında olan Lavrenti Beriya tarafından tertiplendiğine dair iddialar vardır.[15] Cemâl Paşa’yı Ermenilerin mi, yoksa Rus Gizli Servisi’nin mi öldürdüğü meselesi bugün hâlâ tartışılmaktadır.[16]

Rıza Nur, Cemal Paşa'nin ölümünü anlatıyor:

"Ermeniler meramlarını söktüremeyince terör yaparlar. Evvelce Ruslardan kaçan Millî Azeri Cumhuriyetinin başvekili Nasib’i Aras ırmağı üzerinde öldürdüler. Yanında paraları vardı, aldılar. Derminasyan Paris’te bana : «Paralan alamadık, Ruslar yetişti. Onlara kaldı», dedi. Amma bilmem öyle midir?.. Bu, herhalde Nasib’i Ermenilerin öldürdüğünü gösterir. Halbuki biz Bakü’de iken bu katlin üstünde karanlık bir örtü vardı. Kimse vazıh bir şey göremiyordu. İşte dirayetli Azerî recüllerini Ermeniler birer birer öldürüyorlardı. Bu öldürülenler Civanşir ile altı kadar olmuştur. Sonra Tal’ât ile Türkiye recüllerinden de bir o kadar öldürdüler ki, sonuncusu Cemâl Paşa’dır. Halbuki harb-i umumide bu adam sağlam elli bin Ermeniyi muhakkak bir ölümden kendi eliyle kurtarmıştı. Cemâl’i Ermenilere Ruslar öldürttüler."[17]

Kişiliği ve Düşünceleri

[değiştir | kaynağı değiştir]

Cemâl Paşa, Alman yazanaklarında "Sıcak kanlı, coşkun, zeki ancak yeterli eğitimi olmayan biri" olarak geçmiştir.[18]

Ziya Gökalp, Cemâl Paşa'yı tıpkı Halide Edip'i tanımladığı gibi "fertçi" olarak tanımlamıştır.[19]

Kendisi gösterişi ve kadınları seven, hovarda bir kişiliğe sahip birisi olarak da geçer.[18] Ancak eşinin belirttiğine göre kendisi paradan nefret ederdi. Eşi onun paraya düşkünlüğünü olmadığını şu sözlerle anlatıyor:

"Filhakika Cemal Paşa ölümünden sonra bu hususta bir itham, hatta şüpheye maruz kalacağını aklına getirince hasta olurdu. Ve yine bu endişe iledir ki benim mücevherat almama bile mâni olmak isterdi."[20]

Hatırası

[değiştir | kaynağı değiştir]

Cemâl Paşa, İkinci Meşrutiyet Dönemi’nde İttihat ve Terakkî Cemiyeti’nin önde gelen yöneticilerindendi. Özellikle Üç Paşalar İktidarı olarak da bilinen 1913-1918 arasında Osmanlı Devleti’nin iç ve dış siyasetinin belirlenmesinde önemli rol oynadı. Ayrıca I. Dünya Savaşı’nda en önemli cephenin komutanı olarak görev yaptı. Bundan dolayı yenilginin ve İttihat ve Terakkî Cemiyeti yönetiminin birinci dereceden sorumlularından sayıldı. 2010 yılında vurulduğu yere Gürcü yetkililer tarafından anısına plaket yerleştirildi. Ancak Ermenilerin tepkisi üzerine kaldırıldı.

Cemâl Paşa’nın Seniha Hanım’la olan evliliğinden Ahmed, Mehmed, Kamuran, Nejdet ve Behçet isimli beş çocuğu vardır. Oğullarından Ahmed Cemâl gazeteci Hasan Cemâl’in babasıdır.

Yazdıkları

[değiştir | kaynağı değiştir]
  • Plevne Müdafaası (1898)
  • Alte Denkmaeler aus Syrien, Palastina und West Arabien (1918) (Suriye, Filistin ve Batı Arabistan’daki Eski Anıtlar)
  • Cemâl Paşa Hatırası 1913-1922 (1923)
  • Birinci Dünya Harbi'nde Suriye Hatıraları (2003) - Ali Fuad Erden

Kaynakça

[değiştir | kaynağı değiştir]
  1. ^ Harp Akademileri Komutanlığı, Harp Akademilerinin 120 Yılı, İstanbul, 1968, s. 22.
  2. ^ a b Murat Özyiğit (21 Temmuz 2021). "Cemal Paşa". Cemal Paşa. Yeni Ufuk Dergisi. 8 Eylül 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Eylül 2022. 
  3. ^ a b Varlık, Mesut (27 Ağustos 2020). "1915 destanları". 1915 destanları: “Aman ne iyi, kurtuldular işte diye avunmamıza izin vermeyen metinler…”. Aras Yayıncılık. 8 Eylül 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Eylül 2022. 
  4. ^ a b "Cemal Paşa Arap Düşmanı mı? Suriyeli Arapları Neden Astı?". Cemal Paşa Arap Düşmanı mı? Suriyeli Arapları Neden Astı?. Türkçe Malumatlar. 12 Haziran 2022. 12 Haziran 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Eylül 2022. 
  5. ^ Kurt, Ümit (2019). "A Rescuer, an Enigma and a Génocidaire: Cemal Pasha". Kieser, Hans-Lukas; Anderson, Margaret Lavinia; Bayraktar, Seyhan; Schmutz, Thomas (Ed.). The End of the Ottomans: The Genocide of 1915 and the Politics of Turkish Nationalism (İngilizce). Bloomsbury Publishing. s. 225. ISBN 978-1-78672-598-1. 
  6. ^ a b "Cemal Paşa (1872-1922)". Atatürk Ansiklopedisi. 19 Kasım 2020. 15 Ağustos 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Nisan 2023. 
  7. ^ Ahmet Cemal Paşa (2010). Fahri Parin (Ed.). Anılarım (1913-1922). Paraf Yayınları. s. 235. 
  8. ^ a b Ayçiçek, Recep. "CEMAL PAŞA". CEMAL PAŞA. 29 Mart 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Nisan 2024. 
  9. ^ Kayalı, Hasan (12 Mayıs 2015). Ute Daniel, Peter Gatrell, Oliver Janz, Heather Jones, Jennifer Keene, Alan Kramer, Bill Nasson, Nicolas Apostolopoulos, Oliver Janz, Gregor Horstkemper. "Cemal Paşa, Ahmed". 1914-1918-Online International Encyclopedia of the First World War (İngilizce). doi:10.15463/IE1418.10639. 1 Mart 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Nisan 2024. 
  10. ^ Cleveland, William: A History of the Modern Middle East. Boulder: Westview Press, 2004. "World War I and the End of the Ottoman Order", 146–167.
  11. ^ Muhammed İzzet Derveze (16 Nisan 2007). Osmanlı Filistininde Bir Posta Memuru. Klasik Yayınları. ss. 320,322. ISBN 9789758740413. 
  12. ^ "Birinci Dünya Savaşı'nda Türk Komutanları". Mehmet Fatih Baş. Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. 20 Aralık 2016. 3 Nisan 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Aralık 2016. 
  13. ^ Şimşir, Bilal (2000). Şehit Diplomatlarımız (1973-1994) (2015 bas.). Ankara: Bilgi Yayınevi. ISBN 975-494-924-7. 
  14. ^ "Cemal Paşa'ya yanlış kitabe". Milliyet. 28 Temmuz 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Nisan 2023. 
  15. ^ "Arşivlenmiş kopya". 22 Ocak 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Ocak 2009. 
  16. ^ Murat Bardakçı. "Atatürk, 1915'e 'soykırım' diyen Hasan ağabeyin ailesine 'kan parası' olarak Ermeni gayrımenkullerini bağışlamıştı". HABER TÜRK. 14 Mayıs 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Mayıs 2018. 
  17. ^ Doktor Rıza Nur, Hayat ve Hatıratım. Altındağ Yayınevi. 1967. ss. 747-748. Erişim tarihi: 10 Şubat 2021. 
  18. ^ a b Çalık, Ramazan (1 Haziran 1999). "Alman Kaynaklarına Göre Cemal Paşa". Osmanlı Araştırmaları. 19 (19): -. ISSN 0255-0636. 9 Nisan 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Nisan 2023. 
  19. ^ Zeytindağı. s. 84. 
  20. ^ Artuç, Nevzat (29 Aralık 2021). "Cemal Paşa'nın Eşi Seniha Hanım'ın Hatıraları". Tarih ve Gelecek Dergisi. 7 (4): 748-762. doi:10.21551/jhf.1025413. ISSN 2458-7672. 9 Nisan 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Nisan 2023. 
Vikisöz'de Cemal Paşa ile ilgili sözleri bulabilirsiniz.
Wikimedia Commons'ta Cemal Paşa ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır.
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Cemal_Paşa&oldid=34004002" sayfasından alınmıştır