İçeriğe atla

Azerbaycan mimarisi: Revizyonlar arasındaki fark

Vikipedi, özgür ansiklopedi
[kontrol edilmiş revizyon][kontrol edilmiş revizyon]
İçerik silindi İçerik eklendi
Nanahuatl (mesaj | katkılar)
niteliksiz çeviriyle oluşturulmuş sürüm öncesine dönüş
Etiket: Elle geri alma
Madde Azericeden çeviri yapılarak,kaynakçalar açıkça belirtilerek geniş hale getirildi.
4. satır: 4. satır:
Azerbaycan'da M.Ö. 9.-7. yüzyıllarda şehirler ortaya çıkmış; savunma yapıları ve görkemli kale duvarları inşa edilmişti. M.Ö. 4. yüzyıl - M.S. 7. yüzyılda şehircilik alanında önemli adımlar atılan Azerbaycan'da [[İslam|İslam dini]]nin yayılmasıyla mimarlıkta cami, medrese, türbe, kervansaray gibi yeni tarz binaların inşası öncelikli oldu ve Azerbaycan mimarisi, [[Orta Çağ]]'da İslam Dünyası'nın mimarisinin gelişmesinde önemli bir rol oynadı.<ref name="cafer">{{Web kaynağı|url=http://irs-az.com/new/pdf/201205/1338467238236735971.pdf|başlık=Ortaçağ Azerbaycan Mimarisi|erişimtarihi=7 Temmuz 2017|arşivtarihi=9 Temmuz 2017|arşivengelli=evet|arşivurl=https://web.archive.org/web/20170709124952/http://irs-az.com/new/pdf/201205/1338467238236735971.pdf|ölüurl=hayır|website=irs-az.com|yayıncı=IRS Miras Dergisi|yıl=2012|soyadı1=Gıyasi|ad1=Cafer}}</ref>
Azerbaycan'da M.Ö. 9.-7. yüzyıllarda şehirler ortaya çıkmış; savunma yapıları ve görkemli kale duvarları inşa edilmişti. M.Ö. 4. yüzyıl - M.S. 7. yüzyılda şehircilik alanında önemli adımlar atılan Azerbaycan'da [[İslam|İslam dini]]nin yayılmasıyla mimarlıkta cami, medrese, türbe, kervansaray gibi yeni tarz binaların inşası öncelikli oldu ve Azerbaycan mimarisi, [[Orta Çağ]]'da İslam Dünyası'nın mimarisinin gelişmesinde önemli bir rol oynadı.<ref name="cafer">{{Web kaynağı|url=http://irs-az.com/new/pdf/201205/1338467238236735971.pdf|başlık=Ortaçağ Azerbaycan Mimarisi|erişimtarihi=7 Temmuz 2017|arşivtarihi=9 Temmuz 2017|arşivengelli=evet|arşivurl=https://web.archive.org/web/20170709124952/http://irs-az.com/new/pdf/201205/1338467238236735971.pdf|ölüurl=hayır|website=irs-az.com|yayıncı=IRS Miras Dergisi|yıl=2012|soyadı1=Gıyasi|ad1=Cafer}}</ref>


Azerbaycan'da farklı mimarlık ekollerinin meydana geldiği 10-12. yüzyıllardan günümüze depremler ve Moğol saldırıları nedeniyle yalnız içkale, kale duvarı, minare gibi yapılara ait çok sayıda harabe ulaşabildi. Nahçıvan mimarlık okulunun kurucusu [[Ecemi Nahçıvani]]'nin eseri [[Yusuf bin Kuseyr Türbesi|Yusuf bin Kuseyr]] ve [[Mümine Hatun Türbesi|Mümine Hatun Türbeleri]]; [[Bakü]]'nün [[Şirvanşahlar Devleti]]'nin başkenti olmasından sonra inşa edilen [[Şirvanşahlar Sarayı]] Orta Çağ Azerbaycan mimarisinin, günümüze gelebilmiş önemli eserlerindendir.<ref name="rayihe">{{Web kaynağı|url=https://tarihtarih.com/?Syf=26&Syz=380150|başlık=I-XVII. Yüzyıllarda Azerbaycan'da Abidevî Yapıların Özellikleri|erişimtarihi=7 Temmuz 2017|arşivengelli=evet|website=tarihtarih.com|soyadı1=Amanzade|ad1=Rayihe}}{{Ölü bağlantı|date=Aralık 2022 }}</ref>
Azerbaycan'da farklı mimarlık ekollerinin meydana geldiği 10-12. yüzyıllardan günümüze depremler ve Moğol saldırıları nedeniyle yalnız içkale, kale duvarı, minare gibi yapılara ait çok sayıda harabe ulaşabildi. Nahçıvan mimarlık okulunun kurucusu [[Ecemi Nahçıvani]]'nin eseri Yusuf bin Kuseyr Türbesi ve [[Mümine Hatun Türbesi|Mümine Hatun Türbeleri]]; [[Bakü]]'nün [[Şirvanşahlar Devleti]]'nin başkenti olmasından sonra inşa edilen [[Şirvanşahlar Sarayı]] Orta Çağ Azerbaycan mimarisinin, günümüze gelebilmiş önemli eserlerindendir.<ref name="rayihe">{{Web kaynağı|url=https://tarihtarih.com/?Syf=26&Syz=380150|başlık=I-XVII. Yüzyıllarda Azerbaycan'da Abidevî Yapıların Özellikleri|erişimtarihi=7 Temmuz 2017|arşivengelli=evet|website=tarihtarih.com|soyadı1=Amanzade|ad1=Rayihe}}{{Ölü bağlantı|date=Aralık 2022 }}</ref>

Rusiya esareti dönemindeki 19. yüzyılda [[Azerbaycan]]'da okul, hastane, tiyatro gibi yeni yapılar inşa edilmiştir. Özellikle 19. yüzyılın ikinci yarısında yapılmaya başlanan tiyatro binaları, Azerbaycan mimarisinde önemli bir yeniliktir. [[Azerbaycan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti|Sovyet]] dönemi Azerbaycan mimarlığının ilk aşaması Bakü çevresinde işçi kasabalarının kurulması ile başladı; bunları fabrika, liman, köprü gibi endüstri ve ulaşım tesisleri takip etti. 1940'ların sonunda dünyanın ilk petrol platformu olarak inşa edilen [[Petrol Taşları]], [[II. Dünya Savaşı]] sonrası mimarlık tarihi açısından önemlidir. Bağımsızlık sonrasına Bakü'de [[Haydar Aliyev Kültür Merkezi]], Uni Plaza gibi modern yapılar inşa edilmiştir.<ref name="runi">{{Web kaynağı|url=http://turkruni.com/content_925_tr.html|başlık=Mimarlık hakkında|erişimtarihi=7 Temmuz 2017|arşivtarihi=9 Temmuz 2017|arşivurl=https://web.archive.org/web/20170709125001/http://turkruni.com/content_925_tr.html|ölüurl=evet|website=turkruni.com}}</ref><ref>{{Web kaynağı |başlık=DEVELOPMENT OF ARCHITECTURE IN AZERBAIJAN IN THE 20th CENTURY |url=https://www.fairmont.com/baku/}}</ref>.

1940'ların sonunda dünyanın ilk petrol platformu olarak inşa edilen [[Petrol Taşları]], [[II. Dünya Savaşı]] sonrası mimarlık tarihi açısından önemlidir. Bağımsızlık sonrasına [[Bakü]]'de [[Haydar Aliyev Kültür Merkezi]], Uni Plaza gibi modern yapılar inşa edilmiştir.<ref name="runi">{{Web kaynağı|url=http://turkruni.com/content_925_tr.html|başlık=Mimarlık hakkında|erişimtarihi=7 Temmuz 2017|arşivtarihi=9 Temmuz 2017|ölüurl=hayır|website=turkruni.com}}</ref><ref>{{Web kaynağı |başlık=Baku Flame Towers Project was granted with the "Best Hotel and Tourism Complex" award by MIPIM |url=https://www.fairmont.com/baku/}}</ref>.


Rus hakimiyeti dönemindeki 19. yüzyılda Azerbaycan'da okul, hastane, tiyatro gibi yeni yapılar inşa edilmiştir. Özellikle 19. yüzyılın ikinci yarısında yapılmaya başlanan tiyatro binaları, Azerbaycan mimarisinde önemli bir yeniliktir. [[Azerbaycan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti|Sovyet]] dönemi Azerbaycan mimarlığının ilk aşaması Bakü çevresinde işçi kasabalarının kurulması ile başladı; bunları fabrika, liman, köprü gibi endüstri ve ulaşım tesisleri takip etti. 1940'ların sonunda dünyanın ilk petrol platformu olarak inşa edilen [[Petrol Taşları]], [[II. Dünya Savaşı]] sonrası mimarlık tarihi açısından önemlidir. Bağımsızlık sonrasına Bakü'de [[Haydar Aliyev Kültür Merkezi]], Uni Plaza gibi modern yapılar inşa edilmiştir.<ref name="runi">{{Web kaynağı|url=http://turkruni.com/content_925_tr.html|başlık=Mimarlık hakkında|erişimtarihi=7 Temmuz 2017|arşivtarihi=9 Temmuz 2017|arşivurl=https://web.archive.org/web/20170709125001/http://turkruni.com/content_925_tr.html|ölüurl=evet|website=turkruni.com}}</ref>
== Mimarî ekolleri ==
== Mimarî ekolleri ==
Bugünkü Azerbaycan topraklarında, İslâm öncesi mimari yapılara daha çok bölgede hâkim [[Urartular]], [[Medler]] ve [[Persler]]'in mimari özellikleri yansımıştır.<ref name="tdvia">{{Web kaynağı|url=http://www.islamansiklopedisi.info/dia/ayrmetin.php?idno=040322|başlık=Azerbaycan|erişimtarihi=7 Temmuz 2017|arşivtarihi=9 Temmuz 2017|arşivurl=https://web.archive.org/web/20170709125007/http://www.islamansiklopedisi.info/dia/ayrmetin.php?idno=040322|ölüurl=evet|website=islamansiklopedisi.info|yayıncı=Türk Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi|yıl=1991|cilt=4|soyadı1=Buniyatov|ad1=Ziya Musa}}</ref> 7. yüzyılda müslümanların bölgeyi fethetmeleriyle bu alanda yeni bir döneme girildi; cami, medrese ve minare gibi İslâmî mimari eserler inşa edildi. [[Abbasiler Devleti]]'nin zayıflamaya yüz tuttuğu 9. yüzyılın sonları ve 10. yüzyılın başlarında ise Azerbaycan topraklarında [[Şirvanşahlar]], [[Saciler]], [[Salariler]], [[Şeddadiler]], [[Revvadiler]] gibi pek küçük feodal devletler ortaya çıkıp güçlendi ve bu devletlerde mimarî alanında gelişmeler görüldü.<ref name="nigar">{{Web kaynağı|url=http://www.sosyalarastirmalar.com/cilt6/cilt6sayi25_pdf_ozelsayi/babayeva_nigar.pdf|başlık=Kuzey Azerbaycan'da Gelişen Mimarî Ekoller|erişimtarihi=7 Temmuz 2017|arşivtarihi=25 Mayıs 2013|arşivurl=https://web.archive.org/web/20130525162400/http://www.sosyalarastirmalar.com/cilt6/cilt6sayi25_pdf_ozelsayi/babayeva_nigar.pdf|ölüurl=evet|sayı=25|website=sosyalarastirmalar.com|yayıncı=Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi|yıl=2013|cilt=6|soyadı1=Babayeva|ad1=Nigar}}</ref> 11-12. yüzyıllardaki [[Selçuklu]] seferlerinde bazı önemli şehirler zarar görmüş olsa da Azerbaycan şehir mimarîsi gelişmeye devam etmiş ve bugünkü Azerbaycan topraklarında üç mimarî ekol ortaya çıkmıştır: Kuzey doğuda ''Şirvan'', kuzey batıda ''Arran'', merkezî hissede ''Nahçivan-Marağa'' mimarî ekolü.<ref name=nigar/>
Bugünkü Azerbaycan topraklarında, İslâm öncesi mimari yapılara daha çok bölgede hâkim [[Urartular]], [[Medler]] ve [[Persler]]'in mimari özellikleri yansımıştır.<ref name="tdvia">{{Web kaynağı|url=http://www.islamansiklopedisi.info/dia/ayrmetin.php?idno=040322|başlık=Azerbaycan|erişimtarihi=7 Temmuz 2017|arşivtarihi=9 Temmuz 2017|arşivurl=https://web.archive.org/web/20170709125007/http://www.islamansiklopedisi.info/dia/ayrmetin.php?idno=040322|ölüurl=evet|website=islamansiklopedisi.info|yayıncı=Türk Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi|yıl=1991|cilt=4|soyadı1=Buniyatov|ad1=Ziya Musa}}</ref> 7. yüzyılda müslümanların bölgeyi fethetmeleriyle bu alanda yeni bir döneme girildi; cami, medrese ve minare gibi İslâmî mimari eserler inşa edildi. [[Abbasiler Devleti]]'nin zayıflamaya yüz tuttuğu 9. yüzyılın sonları ve 10. yüzyılın başlarında ise Azerbaycan topraklarında [[Şirvanşahlar]], [[Saciler]], [[Salariler]], [[Şeddadiler]], [[Revvadiler]] gibi pek küçük feodal devletler ortaya çıkıp güçlendi ve bu devletlerde mimarî alanında gelişmeler görüldü.<ref name="nigar">{{Web kaynağı|url=http://www.sosyalarastirmalar.com/cilt6/cilt6sayi25_pdf_ozelsayi/babayeva_nigar.pdf|başlık=Kuzey Azerbaycan'da Gelişen Mimarî Ekoller|erişimtarihi=7 Temmuz 2017|arşivtarihi=25 Mayıs 2013|arşivurl=https://web.archive.org/web/20130525162400/http://www.sosyalarastirmalar.com/cilt6/cilt6sayi25_pdf_ozelsayi/babayeva_nigar.pdf|ölüurl=evet|sayı=25|website=sosyalarastirmalar.com|yayıncı=Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi|yıl=2013|cilt=6|soyadı1=Babayeva|ad1=Nigar}}</ref> 11-12. yüzyıllardaki [[Selçuklu]] seferlerinde bazı önemli şehirler zarar görmüş olsa da Azerbaycan şehir mimarîsi gelişmeye devam etmiş ve bugünkü Azerbaycan topraklarında üç mimarî ekol ortaya çıkmıştır: Kuzey doğuda ''Şirvan'', kuzey batıda ''Arran'', merkezî hissede ''Nahçivan-Marağa'' mimarî ekolü.<ref name=nigar/>

Sayfanın 16.51, 29 Ekim 2024 tarihindeki hâli

Kız Kulesi, Bakü

Azerbaycan mimarisi (AzericeAzərbaycan memarlığı) Azerbaycan'daki mimari gelişmeyi ifade eder.

Azerbaycan'da M.Ö. 9.-7. yüzyıllarda şehirler ortaya çıkmış; savunma yapıları ve görkemli kale duvarları inşa edilmişti. M.Ö. 4. yüzyıl - M.S. 7. yüzyılda şehircilik alanında önemli adımlar atılan Azerbaycan'da İslam dininin yayılmasıyla mimarlıkta cami, medrese, türbe, kervansaray gibi yeni tarz binaların inşası öncelikli oldu ve Azerbaycan mimarisi, Orta Çağ'da İslam Dünyası'nın mimarisinin gelişmesinde önemli bir rol oynadı.[1]

Azerbaycan'da farklı mimarlık ekollerinin meydana geldiği 10-12. yüzyıllardan günümüze depremler ve Moğol saldırıları nedeniyle yalnız içkale, kale duvarı, minare gibi yapılara ait çok sayıda harabe ulaşabildi. Nahçıvan mimarlık okulunun kurucusu Ecemi Nahçıvani'nin eseri Yusuf bin Kuseyr Türbesi ve Mümine Hatun Türbeleri; Bakü'nün Şirvanşahlar Devleti'nin başkenti olmasından sonra inşa edilen Şirvanşahlar Sarayı Orta Çağ Azerbaycan mimarisinin, günümüze gelebilmiş önemli eserlerindendir.[2]

Rusiya esareti dönemindeki 19. yüzyılda Azerbaycan'da okul, hastane, tiyatro gibi yeni yapılar inşa edilmiştir. Özellikle 19. yüzyılın ikinci yarısında yapılmaya başlanan tiyatro binaları, Azerbaycan mimarisinde önemli bir yeniliktir. Sovyet dönemi Azerbaycan mimarlığının ilk aşaması Bakü çevresinde işçi kasabalarının kurulması ile başladı; bunları fabrika, liman, köprü gibi endüstri ve ulaşım tesisleri takip etti. 1940'ların sonunda dünyanın ilk petrol platformu olarak inşa edilen Petrol Taşları, II. Dünya Savaşı sonrası mimarlık tarihi açısından önemlidir. Bağımsızlık sonrasına Bakü'de Haydar Aliyev Kültür Merkezi, Uni Plaza gibi modern yapılar inşa edilmiştir.[3][4].

1940'ların sonunda dünyanın ilk petrol platformu olarak inşa edilen Petrol Taşları, II. Dünya Savaşı sonrası mimarlık tarihi açısından önemlidir. Bağımsızlık sonrasına Bakü'de Haydar Aliyev Kültür Merkezi, Uni Plaza gibi modern yapılar inşa edilmiştir.[3][5].

Mimarî ekolleri

Bugünkü Azerbaycan topraklarında, İslâm öncesi mimari yapılara daha çok bölgede hâkim Urartular, Medler ve Persler'in mimari özellikleri yansımıştır.[6] 7. yüzyılda müslümanların bölgeyi fethetmeleriyle bu alanda yeni bir döneme girildi; cami, medrese ve minare gibi İslâmî mimari eserler inşa edildi. Abbasiler Devleti'nin zayıflamaya yüz tuttuğu 9. yüzyılın sonları ve 10. yüzyılın başlarında ise Azerbaycan topraklarında Şirvanşahlar, Saciler, Salariler, Şeddadiler, Revvadiler gibi pek küçük feodal devletler ortaya çıkıp güçlendi ve bu devletlerde mimarî alanında gelişmeler görüldü.[7] 11-12. yüzyıllardaki Selçuklu seferlerinde bazı önemli şehirler zarar görmüş olsa da Azerbaycan şehir mimarîsi gelişmeye devam etmiş ve bugünkü Azerbaycan topraklarında üç mimarî ekol ortaya çıkmıştır: Kuzey doğuda Şirvan, kuzey batıda Arran, merkezî hissede Nahçivan-Marağa mimarî ekolü.[7]

Arran mimarî ekolü

Azerbaycan mimarîsi tarihinde bir ekol olarak ilk kez "Arran Mimarî Ekolü" ortaya çıkmış ve yaklaşık olarak 9. yüzyıldan itibaren şekillenmeye başlamıştır. Bu mimarî ekol Berde, Gence ve Beylegan mimarlarının üslup özelliklerini kendinde toplar.[7]

Eski mimarî geleneklerle İslamiyet'in getirdiği tipik özelliklerin bir araya gelmesi sonucunda ortaya çıkan Orta Çağ Azerbaycan mimarîsinin ilk belirtileri, daha hilafet tarafından yönetilmeye başladığı zamanlardan beri büyük ve meşhur bir şehir olarak öne çıkan Berde'de kendini göstermiş ve Arran Mimarî Ekolü'nün ortaya çıkmasına neden olmuştur. Berde'deki inşaat tekniği ve şehirleşme geleneği sonradan dönemin meşhur şehirlerinden olan Gence'de devam etti. Şeddadiler Devleti'nin başkent olarak seçtiği Gence, 10. yüzyılda Kuzey Azerbaycan'ın en büyük mimarî merkezlerinden birine dönüşürken Berde'de ortaya çıkmaya başlamış olan üslup özellikleri Gencede daha bariz biçimde şekillendi. 11. yüzyıldan itibaren Beylegan, daha sonra ise Şemkir şehri dönemin mimarî merkezlerine çevrilmiş, böylece Arran Mimarî Ekolü oldukça geniş bir alanı etkisi altına almıştır. Moğol işgalleri sonucunda Gence ve Beylegan'ın tahrip edilmesi, Berde'nin de ikinci dereceli şehir konumuna düşmesi Arran Mimarî Ekolü'nün 14. yüzyıldan itibaren önemini kaybetmesine neden oldu.[7]

Nahçivan-Marağa mimarî ekolü

13. yüzyılda önemi artan Nahçıvan şehrinde yerli gelenekler Azerbaycan mimarîsinin birleşmesi sonucu yeni bir ekol ortaya çıkmıştır. Nahçivan mimarî ekolünün kurucusu Nahçivanlı meşhur mimar Ecemi Nahçıvani'dir. Mimar Ecemi'nin ortaya koyduğu mimarî üslup 13.-14. yüzyıllarda Nahçivan'a yakın bölgelerde inşa edilen yapıları da etkilemiştir. Güney Azerbaycan'ın Merend şehri Nahçivan mimarî ekolünün önemli merkezlerindendir; bu şehirdeki Cuma Mescidi, Nahçivan ekolünden günümüze ulaşmış dini yapılardandır.[7]

Şirvan-Abşeron mimarî ekolü

Şirvaniler Devleti'nde Kesraniler sülalesi döneminde (1027-1382) ortaya çıkan Şirvan Abşeron mimarî ekolünün başlıca merkezini Bakü ve Şamahı çevreleri ile Derbent şehri oluşturur. Ancak depremler nedeniyle Şamahı ve Derbent'te 11. yüzyılla 13. yüzyılın ortalarına ait hiçbir eser bulunmamaktadır. Bakü'de bulunan Sınıggala Minaresi, Kız Kalesi, Merdekan Kaleleri, Nardaran Kalesi, Ramana Kalesi bu ekolün en seçkin abidelerindendir.[7]

Yapılar

Camiler

Kaleler

Saraylar

Galeri

Kaynakça

  1. ^ Gıyasi, Cafer (2012). "Ortaçağ Azerbaycan Mimarisi" (PDF). irs-az.com. IRS Miras Dergisi. 9 Temmuz 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 7 Temmuz 2017. 
  2. ^ Amanzade, Rayihe. "I-XVII. Yüzyıllarda Azerbaycan'da Abidevî Yapıların Özellikleri". tarihtarih.com. Erişim tarihi: 7 Temmuz 2017. [ölü/kırık bağlantı]
  3. ^ a b "Mimarlık hakkında". turkruni.com. 9 Temmuz 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Temmuz 2017.  Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi: "runi" adı farklı içerikte birden fazla tanımlanmış (Bkz: Kaynak gösterme)
  4. ^ "DEVELOPMENT OF ARCHITECTURE IN AZERBAIJAN IN THE 20th CENTURY". 
  5. ^ "Baku Flame Towers Project was granted with the "Best Hotel and Tourism Complex" award by MIPIM". 
  6. ^ Buniyatov, Ziya Musa (1991). "Azerbaycan". islamansiklopedisi.info. Türk Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 9 Temmuz 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Temmuz 2017. 
  7. ^ a b c d e f Babayeva, Nigar (2013). "Kuzey Azerbaycan'da Gelişen Mimarî Ekoller" (PDF). sosyalarastirmalar.com. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi. 25 Mayıs 2013 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Temmuz 2017. 

Ayrıca bakınız