Azıh Mağarası: Revizyonlar arasındaki fark
| [kontrol edilmiş revizyon] | [kontrol edilmiş revizyon] |
Khutuck Bot (mesaj | katkılar) k Bot v3: Kaynak ve içerik düzenleme (hata bildir) |
FaridTürk01 (mesaj | katkılar) Sayfa Azerice versiyonundan çeviri yapılarak ve kaynakçalar belirtilerek okuyucular için geniş hale getirildi |
||
| 102. satır: | 102. satır: | ||
Azerbaycan Milli Bilimler Akademisi Arkeoloji ve Etnografi Enstitüsü'nün altı ciltlik "Azerbaycan Arkeolojisi" yayınında belirtilmiştir ki<ref name="ensiklopedi"/>, “Azerbaycanlı bilim insanlarının Azıh paleolit kampında yaptığı uzun vadeli arkeolojik kazılar sonucunda, oradaki kültürel tabakaların %80'i incelenmiştir. Bu yüzden şu anda orada sadece kazı değil, keşif çalışmaları yapmak insanlığa karşı en büyük suç olarak değerlendirilmelidir. Belki 100 yıl sonra yeni bilimsel araştırma yöntemleri ortaya çıkabilir, o zaman Azıh kampının çökeltilerinden örnekler alınıp kullanılabilir. Bu nedenle şu anda orada kazı çalışmaları yapmak insanlık medeniyetine karşı en büyük sabotaj olarak kabul edilmelidir. İkincisi, Azıh'ta yapılan arkeolojik kazılar sırasında bulunan yüz binlerce maddi kültür kalıntısı Bakü'de saklanmaktadır ve bu kalıntıları incelemek isteyen her bilim insanı onlarla tanış olabilir." |
Azerbaycan Milli Bilimler Akademisi Arkeoloji ve Etnografi Enstitüsü'nün altı ciltlik "Azerbaycan Arkeolojisi" yayınında belirtilmiştir ki<ref name="ensiklopedi"/>, “Azerbaycanlı bilim insanlarının Azıh paleolit kampında yaptığı uzun vadeli arkeolojik kazılar sonucunda, oradaki kültürel tabakaların %80'i incelenmiştir. Bu yüzden şu anda orada sadece kazı değil, keşif çalışmaları yapmak insanlığa karşı en büyük suç olarak değerlendirilmelidir. Belki 100 yıl sonra yeni bilimsel araştırma yöntemleri ortaya çıkabilir, o zaman Azıh kampının çökeltilerinden örnekler alınıp kullanılabilir. Bu nedenle şu anda orada kazı çalışmaları yapmak insanlık medeniyetine karşı en büyük sabotaj olarak kabul edilmelidir. İkincisi, Azıh'ta yapılan arkeolojik kazılar sırasında bulunan yüz binlerce maddi kültür kalıntısı Bakü'de saklanmaktadır ve bu kalıntıları incelemek isteyen her bilim insanı onlarla tanış olabilir." |
||
== Stratigrafi== |
|||
1960 yılından başlayarak 1987 yılına kadar çok katmanlı Azıh paleolit kampının güney giriş yolunda ve birinci salonda yapılan arkeolojik kazılar sırasında Azıh mağarasının çökeltilerinde zengin bir stratigrafinin olduğu belirlenmiştir. Azıh mağarası, [[Karabağ]]'ın Kuruçay vadisinde, nehirden 3 km uzaklıkta olup, Kuruçay’ın modern yatağından 200–250 m yükseklikte yer almaktadır. Mağara, Azıh ve Salakatin köyleri arasında olup, deniz seviyesinden 950 m yükseklikte yer almaktadır. Azıh mağarası, büyüklüğü açısından Kafkasya'nın en görkemli karst mağarasıdır. Mağara 5 salondan oluşmakta olup, uzunluğu 230 m, küçük çıkış yolları ve karst kuyusuyla birlikte uzunluğu 600 m’dir<ref name="ensiklopedi"/>. |
|||
Azıh mağarasında arkeolojik kazılar kampın her iki giriş yolunda gerçekleştirilmiştir. Kampın kuzey tarafındaki giriş yolunda yapılan kazılar sırasında maddi kültür kalıntılarına rastlanmamıştır. Mağaranın kuzey kısmında çökelti kalınlığı 0,5 m ile 1,2 m arasında değişmiştir<ref>{{Web kaynağı|url=https://unesco.preslib.az/az/page/isl60p91Db|başlık=Azıx və Tağlar mağaraları - Azərbaycanın tarixdən əvvəlki yerləri|erişimtarihi=2024-09-12}}</ref>. |
|||
Çok katmanlı Azıh paleolit kampının güney giriş yolunda ve birinci salonda yapılan kapsamlı kazılar sırasında buradaki çökelti kalınlığının 14 m olduğu belirlenmiştir. Azıh paleolit kampının güney giriş yolunun 8. kare metreden başlayarak 27. kare metreye kadar çökelti kalınlığının 13–14 m olduğu kaydedilmiştir. Ancak 17. kare metreden itibaren mağaranın içine doğru gidildikçe çökeltilerin kalınlığı azalmaya başlamıştır. Bu durum, 1973–1976 yıllarında yapılan arkeolojik kazılar sırasında kaydedilmiştir. |
|||
M. Hüseynov’un liderliğinde yapılan kapsamlı araştırmalar sırasında, Azıh paleolit kampının güney giriş yolunda ve birinci salonda yüz binlerce arkeolojik ve paleontolojik buluntu kaydedilmiştir. Bu alandaki çökelti stratigrafik görünüm açısından oldukça zengindir. Çok katmanlı Azıh paleolit kampında 1960–1986 yılları arasında yapılan kazılar sırasında 10 tabaka tespit edilerek incelenmiştir. [[Yakın Doğu]] ve [[Kafkasya |Kafkasya bölgesi]]nde en zengin stratigrafiye sahip olan Azıh paleolit kampında kaydedilen arkeolojik tabakaların toplam kalınlığı 14 metre’dir<ref>{{Web kaynağı|url=https://azertag.az/xeber/Azerbaycan_dunyanin_en_qedim_insan_meskenlerinden_biridir___Azix_magarasi-1640037|başlık=Azərbaycan dünyanın ən qədim insan məskənlərindən biridir - Azıx mağarası|erişimtarihi=2024-09-12}}</ref>. |
|||
==Kaynakça== |
==Kaynakça== |
||
Sayfanın 19.20, 12 Eylül 2024 tarihindeki hâli
Azıx mağarası | |
 Mağaranın girişi | |
  Azerbaycan'daki konumu | |
| Konum | Azıh Köyü, Karabağ, Azerbaycan |
|---|---|
| Yüzölçümü | 8000 metre kare |
| Yükseklik | 25 metre |
| Tarihçe | |
| Malzeme | Kireç taşı |
| Kültür(ler) | Eski Taş Çağı,Orta Taş Çağı |
| Sit ayrıntıları | |
| Buluntu(lar) | Azıhantrop |
| Kazı tarihleri | 1960'lar, 1990'ların ortaları, 2002-2009 |
| Arkeologlar | Mammadali Huseynov,Demir Hacıyev,Tanya King |
Azıh mağarası (Azerice: Azıx mağarası),Azerbaycan'ın güneybatısındaki Küçük Kafkas Dağları'nın güneydoğu yamacında, Karabağ'ın Kuruçay vadisinde, Tuğ çöküntüsünde, Kuruçay nehrinin sol kıyısında, nehirden 3 km uzaklıkta, Kuruçay'ın modern yatağından 100-120 metre yukarıda yer almaktadır. Karabağ'ın Hocavend ilçesinde Azıh ve Salaketin köyleri arasında, Füzuli şehrinden 14 km kuzeybatıda, deniz seviyesinden 900 metre yükseklikte bulunan bir mağara kompleksidir. Azıh mağarasının alanı 800 km²'dir. Burada uzunluğu 600 metreye kadar uzanan 8 koridor bulunmaktadır. Koridorların bazıları 20-25 metre yüksekliğe kadar ulaşmaktadır[1].
Azıh mağarası, Taş Devri insanlarının yerleşim yeri olarak ünlüdür[1][2].
Mağara, 1960 yılında Memmedali Hüseynov'un liderliğindeki AMEA'nın "Paleolitik Arkeoloji Keşif Ekspedisyonu" tarafından keşfedilmiştir. Yapılan araştırmalar sonucunda on kültürel katman tespit edilmiştir. Mağarada Kuruçay kültürü, Aşel kültürü ve Mustye kültürü dönemlerinde yerleşim olduğu belirlenmiştir[1].
1968 yılının haziran ayında Memmedali Hüseynov'un liderliğindeki Paleolitik arkeoloji ekspedisyonu, Azıh kampının V. katmanının IV. horizonunda yaptığı arkeolojik kazılar sırasında birkaç taş aletle birlikte ilkel insana ait bir çene kemiği keşfetmiştir. Çok katmanlı Azıh paleolitik kampının orta Aşel kültürüne ait katmanından çıkarılan ilkel insana ait çene kemiği üzerinde Profesör Demir Hacıyev uzun süre bilimsel araştırmalar yapmıştır[3][4].
Mağaranın Keşfi
1918-1953 yılları arasında Azerbaycan Cumhuriyeti topraklarında yapılan arkeolojik keşif ve kazılar sırasında ülkenin eski dönemine ait yüzlerce maddi kültür eseri bulunmuş, ancak Taş Devri'ne ait herhangi bir arkeolojik bulgu kaydedilmemiştir. Hatta 1881 yılında Tiflis'te düzenlenen V. Arkeoloji Kongresi'nde Kafkasya, özellikle Azerbaycan topraklarında ilkel insan kamplarının olmadığı yönünde bir karar alınmıştır[5].
1950'lerin başından itibaren Azerbaycan SSC Bilimler Akademisi, Azerbaycan topraklarında Taş Devri eserlerinin incelenmesi için özel bir plan hazırlamıştır. Bu plana uygun olarak, 1953 yılında Taş Devri uzmanı S. N. Zamyatnin, SSCB Bilimler Akademisi Arkeoloji Enstitüsü tarafından Bakü'ye davet edilmiştir. 1953 sonbaharında Azerbaycan Bilimler Akademisi'nde Paleolitik Dönem üzerine ilk kez arkeolojik keşif çalışmaları başlatılmıştır. S. Zamyatnin ile birlikte M. Hüseynov, 1953 yılı Kasım ayının 1'inden 30'una kadar Azerbaycan'ın Şamahı ve Kazah rayonlarında arkeolojik keşifler yapmışlardır[6].
1956 yılında Azerbaycan topraklarında Taş Devri kamplarını belirlemek amacıyla Bilimler Akademisi Tarih Müzesi'nde M. Hüseynov'un liderliğinde Paleolitik arkeoloji ekspedisyonu düzenlenmiştir. 1956-1958 yılları arasında Memmedali Hüseynov'un liderliğinde Paleolitik arkeoloji ekspedisyonu, Gazah bölgesinde bulunan Damcılı mağara kampında arkeolojik kazılar yapmıştır.
1958 yılının yaz aylarında M. Hüseynov liderliğinde Paleolitik arkeoloji ekspedisyonu, Kazah bölgesinde keşif çalışmaları yapmıştır. Yapılan arkeolojik keşif çalışmaları sırasında Taş Devri'ne ait yeni bir kamp tespit edilmiştir. Mağara kampı, Gazah bölgesindeki Daşsalahlı köyü yakınlarında bulunduğu için ona Daşsalahlı mağarası adı verilmiştir. Yapılan arkeolojik kazılar sırasında Daşsalahlı mağara kampından çıkarılan taş aletlerin teknik ve tipolojik özelliklerine bakarak onların Orta Paleolitik Dönem'de yapıldığını söylemek mümkündür[7].
1960 yılının Haziran ve Temmuz aylarında Memmedali Hüseynov liderliğinde Paleolitik arkeoloji ekspedisyonu, Karabağ bölgesinde keşif çalışmaları yapmıştır[8].
Araştırmalar
1960–1973 Yılları
1960–1973 yıllarını kapsayan birinci aşamada yapılan arkeolojik kazılar sırasında Azıh paleolit kampının çökeltilerinde 6 kültürel katman tespit edilmiştir. Kampın birinci ve ikinci katmanlarında yapılan arkeolojik kazılarda Orta Çağ, Tunç ve Kalkolitik (Bakır) Çağlarına ait maddi kültür kalıntıları bulunmuştur[1][9].
Azıh paleolit kampının üçüncü katmanında yapılan kazılar sırasında Orta Paleolitik döneme ait taş aletler ve fauna kalıntıları ortaya çıkarılmıştır. Azıh mağarasının dördüncü katmanında yapılan kazılarda maddi kültür örnekleri bulunamamıştır. Bu nedenle bu katman "sessiz katman" olarak adlandırılmıştır. Azıh paleolit kampının beşinci ve altıncı katmanlarında yapılan kazılar sırasında Eski, Orta ve Geç Aşel kültürlerine ait zengin maddi kültür kalıntıları ortaya çıkarılmıştır[10].
1968 yılının haziran ayında Memmedali Hüseynov'un liderliğindeki Paleolitik arkeoloji ekspedisyonu, Azıh kampının beşinci katmanının üçüncü tabakasında taş aletler ve hayvan kemikleriyle birlikte antik bir insana ait alt çene kemiği keşfetmiştir. Azıh kampından bulunan antik insana ait alt çene kemiğinin bilimsel araştırmasını Profesör Demir Hacıyev yürütmüştür. D. V. Hacıyev'in yaptığı bilimsel çalışmalar sonucunda çenenin ilkel bir insana ait olduğu belirlenmiş ve bu bulguya "Azıhantrop tipi ilkel insan" adı verilmiştir[11].
1974–1985 Yılları
Çok katmanlı Azıh paleolit kampında 1974–1985 yıllarında Memmedali Hüseynov liderliğinde ikinci aşamada kapsamlı arkeolojik kazılar yapılmıştır.
İkinci aşamada yapılan arkeolojik araştırmaların temel özelliği, burada araştırmaların altıncı katmanın altındaki çökeltilerde gerçekleştirilmiş olması ve 4 yeni arkeolojik katmanın tespit edilmesidir. 1974–1975 yıllarında Azıh kampında yeni tespit edilen yedinci, sekizinci, dokuzuncu ve onuncu katmanlarda yapılan kazılar sırasında önemli bilimsel değere sahip maddi kültür örnekleri bulunmuştur.
Bu maddi kültür kalıntıları arasında temel yeri nehir taşlarından yapılmış kaba yontma aletler almaktadır. Taş aletlerle birlikte fosilleşmiş hayvan kemikleri de bulunmuştur. Yapılan kapsamlı bilimsel araştırmalar sırasında Azıh paleolit kampının yedinci ila onuncu katmanlarından bulunan taş aletlerin dünya arkeolojisinde benzeri olmadığı ve tamamen yeni bir arkeolojik kültüre ait olduğu belirlenmiş ve bu kültüre "Kuruçay arkeolojik kültürü" adı verilmiştir. Azıh paleolit kampının yedinci ila onuncu katmanlarında yapılan arkeolojik kazılar sırasında 212 adet taş alet bulunmuştur. Taş aletlerin teknik ve tipolojik özelliklerinin bilimsel incelemesi sonucunda Kuruçay arkeolojik kültürünün birkaç gelişim aşaması olduğu belirlenmiştir[12].
İNTAS-2000
Azerbaycan'ın Taş Devri kamplarından bulunan maddi kültür kalıntılarının insanlık tarihini incelemek için vazgeçilmez arkeolojik kaynaklar olduğunu kabul eden Fransa, İtalya, İspanya, Rusya, Azerbaycan ve Gürcistan bilim insanları, 2001 yılında "İNTAS-2000" adlı bir uluslararası program hazırlamışlardır. Program, 2001 yılının temmuz ayında Fransa'nın Totavel şehrinde düzenlenen uluslararası bilimsel konferansta onaylanmıştır[13].
Bu programa uygun olarak, Azerbaycan bilim insanı A. G. Caferov, Fransa İnsan Paleoantropoloji Enstitüsü ve Avrupa Arkeolojik Araştırmalar Merkezi'nde Azerbaycan'ın paleolitik kamplarının maddi kültür kalıntıları hakkında bilimsel sunumlar yapmıştır. Sunumlarda Azıh, Tağlar ve diğer paleolitik kampların arkeolojik ve paleontolojik bulguları yorumlanmış ve Azıhantrop’un çene kemiği kalıntısının Kafkasya ve Yakın Doğu'da en eski paleoantropolojik bulgu olduğu belirtilmiştir[1].
2002 yılında, 7 Eylül'den 1 Ekim'e kadar, İNTAS-2000 programına uygun olarak Avrupa ülkelerinden 22 önde gelen bilim insanı, başta Profesör Henry de Lumley olmak üzere Bakü'ye gelmiş, çok katmanlı Azıh, Tağlar, Gazma ve diğer kamplardan bulunan maddi kültür kalıntıları ile tanışmış ve bu bulguların dünya arkeolojisi, paleontolojisi ve paleoantropolojisi için olağanüstü bilimsel öneme sahip olduğunu oy birliğiyle kabul etmişlerdir[1].
2001–2009 Yılları
2001 yılından itibaren, Azıh mağarasında İngiltere, İspanya, İrlanda’dan gelen uluslararası bir araştırma ekibi, İspanya’nın Madrid şehrinde bulunan Doğa Bilimleri Ulusal Müzesi çalışanı Yolanda Fernandez-Jalvo ve Ermenistan Ulusal Bilimler Akademisi Moleküler Biyoloji Enstitüsü çalışanı Levon Yepiskopyan’ın liderliğinde araştırmalara başlamıştır. Bu çalışmalar, tanınmayan “Dağlık Karabağ Cumhuriyeti”nin himayesi altında gerçekleştirilmiştir[1].
Araştırmalar sırasında 300 bin yıllık, Avrupa’nın en eski mağara ayısına ait kemikler, taş aletler ve üretim atıkları keşfedilmiştir. Kazılar her yıl bir ay olmak üzere dokuz yıl sürmüş ve elde edilen tüm maddi kültür örnekleri incelenmek üzere Londra’ya götürülmüştür. Araştırmaların sonucunda 2010 yılında Azıh mağarası hakkında bir makaleler derlemesi yayımlanmıştır[1].
Azerbaycan Milli Bilimler Akademisi Arkeoloji ve Etnografi Enstitüsü'nün altı ciltlik "Azerbaycan Arkeolojisi" yayınında belirtilmiştir ki[1], “Azerbaycanlı bilim insanlarının Azıh paleolit kampında yaptığı uzun vadeli arkeolojik kazılar sonucunda, oradaki kültürel tabakaların %80'i incelenmiştir. Bu yüzden şu anda orada sadece kazı değil, keşif çalışmaları yapmak insanlığa karşı en büyük suç olarak değerlendirilmelidir. Belki 100 yıl sonra yeni bilimsel araştırma yöntemleri ortaya çıkabilir, o zaman Azıh kampının çökeltilerinden örnekler alınıp kullanılabilir. Bu nedenle şu anda orada kazı çalışmaları yapmak insanlık medeniyetine karşı en büyük sabotaj olarak kabul edilmelidir. İkincisi, Azıh'ta yapılan arkeolojik kazılar sırasında bulunan yüz binlerce maddi kültür kalıntısı Bakü'de saklanmaktadır ve bu kalıntıları incelemek isteyen her bilim insanı onlarla tanış olabilir."
Stratigrafi
1960 yılından başlayarak 1987 yılına kadar çok katmanlı Azıh paleolit kampının güney giriş yolunda ve birinci salonda yapılan arkeolojik kazılar sırasında Azıh mağarasının çökeltilerinde zengin bir stratigrafinin olduğu belirlenmiştir. Azıh mağarası, Karabağ'ın Kuruçay vadisinde, nehirden 3 km uzaklıkta olup, Kuruçay’ın modern yatağından 200–250 m yükseklikte yer almaktadır. Mağara, Azıh ve Salakatin köyleri arasında olup, deniz seviyesinden 950 m yükseklikte yer almaktadır. Azıh mağarası, büyüklüğü açısından Kafkasya'nın en görkemli karst mağarasıdır. Mağara 5 salondan oluşmakta olup, uzunluğu 230 m, küçük çıkış yolları ve karst kuyusuyla birlikte uzunluğu 600 m’dir[1].
Azıh mağarasında arkeolojik kazılar kampın her iki giriş yolunda gerçekleştirilmiştir. Kampın kuzey tarafındaki giriş yolunda yapılan kazılar sırasında maddi kültür kalıntılarına rastlanmamıştır. Mağaranın kuzey kısmında çökelti kalınlığı 0,5 m ile 1,2 m arasında değişmiştir[14].
Çok katmanlı Azıh paleolit kampının güney giriş yolunda ve birinci salonda yapılan kapsamlı kazılar sırasında buradaki çökelti kalınlığının 14 m olduğu belirlenmiştir. Azıh paleolit kampının güney giriş yolunun 8. kare metreden başlayarak 27. kare metreye kadar çökelti kalınlığının 13–14 m olduğu kaydedilmiştir. Ancak 17. kare metreden itibaren mağaranın içine doğru gidildikçe çökeltilerin kalınlığı azalmaya başlamıştır. Bu durum, 1973–1976 yıllarında yapılan arkeolojik kazılar sırasında kaydedilmiştir. M. Hüseynov’un liderliğinde yapılan kapsamlı araştırmalar sırasında, Azıh paleolit kampının güney giriş yolunda ve birinci salonda yüz binlerce arkeolojik ve paleontolojik buluntu kaydedilmiştir. Bu alandaki çökelti stratigrafik görünüm açısından oldukça zengindir. Çok katmanlı Azıh paleolit kampında 1960–1986 yılları arasında yapılan kazılar sırasında 10 tabaka tespit edilerek incelenmiştir. Yakın Doğu ve Kafkasya bölgesinde en zengin stratigrafiye sahip olan Azıh paleolit kampında kaydedilen arkeolojik tabakaların toplam kalınlığı 14 metre’dir[15].
Kaynakça
- ^ a b c d e f g h i j "AZƏRBAYCAN MİLLİ ELMLƏR AKADEMİYASI ARXEOLOGiYA VƏ ETNOQRAFiYA İNSTİTUTU" (PDF). Erişim tarihi: 9 Eylül 2024.
- ^ "Arxeologiya". Elm və təhsil. 2021. Erişim tarihi: 9 Eylül 2024.
- ^ "ARCHEOLOGY viii. REPUBLIC OF AZERBAIJAN". 30 Haziran 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Ocak 2020.
- ^ "Ümumdünya tarixi". Mütərcim. 2023. Erişim tarihi: 9 Eylül 2024.
- ^ Azərbaycan Arxeologiyası: Daş dövrü ((6 cilddə), I cild) (Azerice). Şərq-Qərb, AMEA.
- ^ М. М. Гусейнов (1985). Древний палеолит Азербайджана (Rusça).
- ^ Любин Василий Прокофьевич. Нижнепалеолитические памятники Юго-Осетии (Rusça).
- ^ "PALEOLITHIC CAMPS OF AZERBAIJAN". Erişim tarihi: 9 Eylül 2024.
- ^ "Exploration and Survey of Pleistocene Hominid Sites in Armenia and Karabagh". Erişim tarihi: 11 Eylül 2024.
- ^ "QUATERNARY DEPOSITS AT THE LESSER CAUCASUS". Erişim tarihi: 11 Eylül 2024.
- ^ "Azykh Cave". Erişim tarihi: 11 Eylül 2024.
- ^ "Азыхская пещера не заминирована: археолог Азад Зейналов посетил уникальный памятник и что он там увидел". Erişim tarihi: 11 Eylül 2024.
- ^ "The 1954 Hague Convention for the Protection of Cultural Property in the Event of Armed Conflict and its two (1954 and 1999) Protocols: basic texts". Erişim tarihi: 11 Eylül 2024.
- ^ "Azıx və Tağlar mağaraları - Azərbaycanın tarixdən əvvəlki yerləri". Erişim tarihi: 2024-09-12.
- ^ "Azərbaycan dünyanın ən qədim insan məskənlərindən biridir - Azıx mağarası". Erişim tarihi: 2024-09-12.
Dış bağlantılar
