Türkiye'nin dış ilişkileri

Türkiye Cumhuriyeti, bulunduğu konum nedeniyle Avrupa ve Asya'yı birbirine bağlamaktadır. Türkiye, hem bulunduğu konum, hem de dünya siyasetindeki aktif rolü sebebiyle dünyada diplomatik ağı en geniş ülkelerden birisidir. Türkiye dış ilişkiler konusunda birçok ülkeye, ülkelerin kalkınması için Türk İşbirliği ve Koordinasyon Ajansı Başkanlığı ile yardım etmektedir. Türkiye aynı zamanda birçok ülkenin eğitiminin gelişmesi ve yardım ettiği ülkelerin vatandaşlarının daha iyi eğitim alması için Türkiye Maarif Vakfı ve Türkiye Bursu ile yardımlarda bulunmaktadır. Türkiye neredeyse bütün Afrika ülkelerinde Türkiye Bursu vermektedir.

Türkiye kurulduğu dönemlerde yeteri kadar güçlü olmadığı için küresel sorunlarda genellikle tarafsız kalmıştır. Ülke yaşadığı savaşları geride bırakıp gelişmeye başladıktan sonra uluslararası problemlerde daha fazla söz sahibi olmaya başlamıştır. 2000'lerde ise bulunduğu Balkanlar ve Orta Doğu'da bölgesel güç haline gelmiştir.

  Türkiye

  Türkiye ile diplomatik ilişkileri olan ülkeler

Türkiye sürdürdüğü dış politikası sayesinde dünyada bir nüfuza sahiptir ve İslam dünyası'nda, Orta Doğu'da, Türk devletlerinde ve Afrika'da gözle görünür bir etkisi vardır. Dış politikada Türkiye'nin en çok yardım sağladığı ülkeler genellikle Afrika ülkeleridir.

Tarih

Dünya Savaşları

Ayrıca bakınız: II. Dünya Savaşı'nda Türkiye

I. Dünya Savaşı bittikten bir yıl sonra Türk Kurtuluş Savaşı başlamış ve Türkiye bu savaş sonrası 1923 yılında kurulmuştur. Ülke kurulduktan sadece 12 yıl sonra dünyada gerginlik artmış ve 1939 yılında II. Dünya Savaşı başlamıştır. Müttefik Devletler çok uğraşsa da, Türkiye teknolojik olarak Avrupa'nın gerisinde kalması ve yaptığı savaşların etkisini daha yeni atlatmaya başlaması nedeniyle bu savaşa katılmamıştır. Ancak 1944'teki Normandiya Çıkarması sonrası dünyadaki birçok ülke gibi Türkiye'de Müttefik Devletler'e katılmış ve bu sayede Birleşmiş Milletler'in kurucu üyelerinden birisi olmuştur.

Soğuk Savaş

Ana madde: Soğuk Savaş

II. Dünya Savaşının bitiminin ardından 1947'de başlayan Soğuk Savaş döneminde Türkiye, Amerika Birleşik Devletleri'nin Sovyetler Birliği'ne karşı en önemli müttefiklerinden birisi olmuştur. Bu dönemde Yunanistan'da komünist isyanının bastırılmasında zorluk yaşanması ve Sovyetler Birliği'nin Türk Boğazları'nda askeri üs talep etmesi nedeniyle Amerika Birleşik Devletleri 1947'de Truman Doktrini'ni ilan etmiştir. Doktrinin amacı; Türkiye ve Yunanistan'da güvenliğin sağlanması ve bu iki ülkenin komünizme karşı daha güçlü olmasıydı. Bu doktrin ile ABD, Türkiye'ye 100 milyon dolar hibe etmiştir.

Türkiye ve Yunanistan 1948 yılında Avrupa ekonomisinin yeniden inşası için Marshall Planı ve OEEC'ye dahil edildi, daha sonra 1961 yılında OECD'nin kurucu üyesi haline geldi.

Türkiye 1950'de başlayan Kore Savaşı'na katılmış ve 18 Şubat 1952'de NATO'ya üye olmuştur.

İkili ilişkiler

Türkiye'yi tanıyan ilk devlet Ermenistan'dır ama Türkiye ile Ermenistan arasında hiçbir zaman diplomatik ilişkiler kurulmamıştır.

Avrupa

Ana madde: Türkiye'nin Avrupa Birliği üyelik süreci

Ayrıca bakınız: Avrupa Birliği-Türkiye ilişkileri

Türkiye Cumhuriyeti, bulunduğu konum nedeniyle Avrupa ve Asya'yı birbirine bağlamaktadır. Ülkenin %3'ü Avrupa kıtasında olmasına rağmen, Türkiye birçok konuda Avrupa ülkeleri ile birlikte hareket etmekte ve Avrupa Birliği dışında bütün Avrupa örgütlerine üyedir. Türkiye'nin, Avrupa ile birlikte hareket ettiği birçok konudan biri de spordur. Türkiye, bütün spor müsabakalarında Avrupa'ya bağlıdır.

Avrupa Birliği, 27 üye ülkeden oluşan ve toprakları büyük ölçüde Avrupa kıtasında bulunan siyasi ve ekonomik bir örgütlenmedir. Türkiye'nin Avrupa Birliği üyelik süreci, 1963 yılında Türkiye'nin Avrupa Ekonomik Topluluğu ile ortaklık antlaşması imzalamasıyla başlayan ve 1987 yılında tam üyeliğe başvurmasıyla ivme kazanan süreçtir. 1999 yılında AB üyeleri tarafından aday olarak kabul edilen Türkiye, 2005 yılında tam üyelik müzakerelerine başladı.

Türkiye ile Avrupa Birliği'nin ilişkileri 31 Temmuz 1959'da Türkiye'nin Avrupa Ekonomik Topluluğu'na yaptığı ortaklık başvurusu ile başladı. AET Bakanlar Konseyi'nin başvuruyu kabul etmesi sonrasında 12 Eylül 1963 tarihinde Ankara Anlaşması imzalanmıştır. Ankara Anlaşması ortaklık yaratan bir anlaşmadır. Bunu 1970 yılında imzalanan Katma Protokol izlemiştir. Türkiye'nin, sonradan Topluluk üyesi olan birçok ülkeden daha önce Topluluk ile ilişkilerini başlatmış olan bu iki önemli belge, o tarihlerden sonra ve 17 Aralık 2004 tarihli Avrupa Konseyi Sonuç Bildirgesi sonrasında hâlen devam etmekte olan süreçte Türkiye–AB ilişkilerinin hukuki dayanaklarındandır.

Avrupa merkezli örgütler

Sosyal

Kuruluş	Üyelik durumu	Üye olduğu tarih
Güneydoğu Avrupa İşbirliği Süreci	Üye	1996
Avrupa Birliği	Aday Ülke
Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Teşkilatı	Kurucu üye	25 Haziran 1973
Avrupa Konseyi	Kurucu üye	9 Ağustos 1949
Europol	Stratejik ortak

Teknik

Kuruluş	Üyelik durumu	Üye olduğu tarih
Avrupa Patent Ofisi	Üye	1 Kasım 2000
Avrupa Sivil Havacılık Konferansı	Kurucu üye	1955
Avrupa Telekomünikasyon Standartları Enstitüsü	Üye
Avrupa Yayın Birliği	Kurucu üye (TRT)	1950

Spor

Kuruluş	Üyelik durumu	Üye olduğu tarih
Avrupa Ragbi Federasyonları Birliği	Üye	2013
Avrupa Futbol Federasyonları Birliği	Üye	1962
Uluslararası Futbol Federasyonları Birliği	Üye	1923
Uluslararası Olimpiyat Komitesi	Üye	1911

Balkanlar

Türkiye ve Türk halkı, Balkan ülkeleri ile ortak tarihe ve birçok ortak değere-kültüre sahiptir. Osmanlı İmparatorluğu bu bölgeye 14. yüzyılda girmiş, bölgenin çoğunluğunu ve en önemli bölgelerini 19. yüzyıla kadar elinde tutmuştur. 20. yüzyılda kaybettiği savaşlar sonucu birçok bölgede hakimiyetini kaybetmiştir ve elinde sadece Doğu Trakya bölgesini tutabilmiştir.

Türkiye'nin şu anki topraklarının %3'ü Balkanlar'ın Doğu Trakya bölgesine aittir.

Türkiye'deki birçok vatandaşın Balkan kökenli olduğu düşünülmektedir. Özellikle ülkede Arnavut, Boşnak, Bulgar, Makedon ve Yunan kökenli vatandaşlara rastlamak mümkündür. Bu nedenle Türkiye'de 10 milyondan fazla vatandaşın balkan kökenli olduğu tahmin edilmektedir. Ancak kimliğini koruyabilen vatandaşların sayısı oldukça azdır. Örneğin 3.5-6 milyon Türk vatandaşının kökeninin Arnavut olduğu düşünülse de şu anda kimliğini koruyabilen Arnavut vatandaşların sayısı 80 bin ila 500 bin arasındadır. Türkiye'de kökene dayalı nüfus sayımı yapılmadığı için kesin sonuçlara ulaşmak oldukça zordur.

Balkanlar'ın birçok şehrinde Osmanlı İmparatorluğu'nun izlerine, Osmanlılar'ın mimarilerine rastlamak mümkündür. Bu izlere özellikle de Belgrad, Selanik, Sofya, Filibe, Varna ve Mostar gibi şehirlerde rastlanılabilir.

Ülke	Bilgiler	Notlar
Arnavutluk-Türkiye ilişkileri
Arnavutluk	Arnavutluk'un, Ankara'da büyükelçiliği, İstanbul'da konsolosluğu bulunmaktadır. Türkiye'nin, Tiran'da büyükelçiliği bulunmaktadır. İki ülke de İİT, NATO ve DTÖ gibi örgütlere üyedir. İki ülke arasındaki ticaret hacmi 2018'de 430 milyon $'dır. Arnavutluk'u 2018'de 125,935 Türkiye vatandaşı ziyaret etmiştir. Türkiye'de 3.500.000-6.000.000 kişinin Arnavut kökenli olduğu tahmin edilmektedir. Yunus Emre Enstitüsü'nün İşkodra ve Tiran'da merkezi bulunmaktadır. Tiran Üniversitesi'nde Türkoloji bölümü vardır. Arnavutluk'da 300 Türk şirketi faaliyet göstermektedir. Türklerin toplam yatırımı 3 milyar dolar civarındadır.	Namazgâh Câmiî Türkler ile Arnavutlar'ın ilişkileri 14. yüzyılda, Osmanlı İmparatorluğu'nun Balkanlar'a yayılması ile başlamıştır. Arnavutlar, 1385'te Savra Savaşı ile birlikte, Osmanlı hakimiyetine girmiş ve 1913 Balkan Savaşları'na kadar Türkler ile birlikte tek bayrak altında yaşamıştır. Toplamda 528 sene Osmanlı İmparatorluğu himayesi altında yaşayan Arnavutlar, Osmanlı İmparatorluğu ile birlikte kitleler hâlinde İslamiyet'e geçiş yapmıştır. Arnavut kökenli Köprülü ailesi başta olmak üzere birçok Arnavut devlet adamı Osmanlı'nın en üst makamlarında yer almıştır. Arnavutluk Büyükelçisi Kastriot Robo, 2020 Ege Denizi depremi sonrası; "Bu zor zamanlarda dostlarımızın yanındayız" açıklamasını yapmıştır. Türkiye, Arnavutluk'un en büyük yatırımcılarından ve ticaret ortaklarından biridir. Türkiye; Arnavutluk'un, NATO'ya girmesini desteklemiştir. Arnavutluk'ta Avlonya Körfezi'ndeki Paşa Liman Üssü Türkiye tarafından yeniden inşa edilmiştir. Namazgâh Câmiî, Türkiye tarafından yapılmıştır.
Bosna-Hersek-Türkiye ilişkileri
Bosna-Hersek	Bosna-Hersek'in Ankara'da büyükelçiliği bulunmaktadır. Türkiye'nin Saraybosna'da büyükelçiliği bulunmaktadır. İki ülke arasındaki ticaret hacmi 2018'de 661 milyon $'dır. Yunus Emre Enstitüsü'nün Foynitsa, Mostar ve Saraybosna'da merkezi bulunmaktadır. TİKA tarafından Bosna-Hersek'de toplamda 850'den fazla proje hayata geçirilmiş ve toplamda 82 milyon $ kalkınma yardımı sağlanmıştır. Türkiye'de 2.000.000 kişinin Boşnak kökenli olduğu tahmin edilmektedir. Türkiye'de YKS'nin düzenlediği üniversite sınavına giren öğrenciler, Saraybosna Üniversitesi'nde eğitim alabilirler.	Boşnaklar ile Türkler'in ilişkileri 14. yüzyılda, Osmanlı İmparatorluğu'nun Balkanlar'a yayılması ile başlamıştır. Boşnaklar 1385'te Savra Savaşı ile birlikte Osmanlı hakimiyetine girmiş ve 1913 Balkan Savaşları'na kadar Türkler ile birlikte tek bayrak altında yaşamıştır. Türkiye'de yaşayan Boşnakların önemli bir kısmı 1910'lu yıllarda Karadağ'dan gelmiştir. 22 Temmuz 1995'te Türkiye Cumhurbaşkanı Süleyman Demirel, her iki ülkenin de Bosna-Hersek ve Hırvatistan'ın Sırp kuvvetlerine karşı savunmasına katılmasını sağlayan anlaşmayı imzaladığı zaman Bosna-Hersek ile Hırvatistan arasında arabuluculuk yaptı. Savaştan sonra, Bosna-Hersek İslam toplumunun başkanı Mustafa Cerić, “Türkiye bizim annemiz, öyleydi, öyle kalacaktır” dedi. Bosna Savaşı sırasında Türkiye, Boşnaklar'a silah yardımında bulunmuştur. Saraybosna'nın merkezinde Sokollu Mehmed Paşa'nın adını ve Bihać'ta Kanuni Sultan Süleyman'ın adını taşıyan caddeler yer almaktadır. Bosna Savaşı sırasında yıkılan Mostar Köprüsü, TİKA tarafından tekrar inşa edilmiştir ve köprü Dünya Mirasları listesi'ne eklenmiştir.
Bulgaristan-Türkiye ilişkileri
Bulgaristan	Bulgaristan'ın Ankara'da büyükelçiliği, Edirne, Bursa ve İstanbul'da ise konsolosluğu bulunmaktadır. Türkiye'nin Sofya'da büyükelçiliği, Filibe ve Burgaz'da ise konsolosluğu bulunmaktadır. İki ülke arasındaki ticaret hacmi 2017'de 4.1 milyar $'dır. 2019 yılında Türkiye'yi 2,713,464 Bulgaristan vatandaşı ziyaret etmiştir. Günümüzde Türkiye-Bulgaristan ilişkileri dostluk zemininde gelişmesine devam etmektedir. İki ülke arasında geniş bir ticaret ilişkisi mevcuttur. Bulgaristan Türkleri iki ülke arasında önemli bir köprü rolü oynamaktadırlar. Türkiye, Bulgaristan’ın ilk beş ticaret ortağı arasındadır. Bulgaristan’ın dış ticaretinde Türkiye’nin payı %8 oranındadır. Bulgaristan'daki toplam Türk yatırımları 2 milyar $ civarındadır. Bulgaristan'da yaklaşık 1.500 Türk şirketi faaliyet göstermektedir. Türk müteahhitlik firmaları tarafından tamamlanan ve devam eden projelerin tutarı 1,2 milyar $'dır. Türk-Bulgar iş adamları derneği faaliyetlerini 29 Ekim 2012'den beri sürdürmektedir.	Osmanlı Devleti'nin Bulgarlarla karşılaşması 14. yüzyıl ortalarına dayanır. Bulgarlar 1364 yılında Sırplarla birlikte Osmanlı Devleti'ne karşı yaptıkları Sırpsındığı Savaşı'nı kaybederek Osmanlılar tarafında vergiye bağlandılar. 1382 yılında Sofya, Osmanlı Devleti'nin eline geçti. 3 ay süren bir kuşatma sonunda 17 Temmuz 1393 tarihinde Tırnova kenti de düştü. 1396 yılında Osmanlı padişahı Yıldırım Bayezid, Niğbolu Savaşı'nı kazanarak Vidin'i Osmanlı topraklarına kattı. Osmanlı'da 1402 tarihinde başlayan Fetret Devri'nden yararlanan Bulgar kralı II. Konstantin Vidin'de 1422 yılına kadar hüküm sürdüyse de bundan sonra Bulgar Çarlığı tamamen tarihe karıştı ve Bulgar tarihinde 456 yıl sürecek olan Osmanlı dönemi başladı. Osmanlı, Bulgaristan topraklarında derin bir iz bıraktı. Bulgarlar daha çok köyler ve kasabalarda yaşamaya devam ederken, Sofya, Filibe ve Varna gibi büyük şehirler Osmanlı kimliğine büründüler. Bulgaristan topraklarında büyük bir Türkleşme süreci yaşandı. Buna karşılık çok sayıda Bulgar da İstanbul ve Anadolu'ya yerleşti. Bulgarlar kendilerine ait olan Bulgar Ortodoks Kilisesi'ni kurarak kendi dinlerini serbestçe uygulamaya devam ettiler. 1984-1989 yılları arasında Bulgaristan'ın Komünist cumhurbaşkanı Todor Jivkov, Türklere karşı ağır bir Bulgarlaştırma siyaseti başlattı. Türklerin adları zorla Bulgar adlarla değiştirildi. Bu dönemde millî halter Naim Süleymanoğlu, 1988 Yaz Olimpiyatları'nda kırılması imkansız bir rekoru kırmış ve bu rekorundan sonra Birleşmiş Milletler'de Bulgar Türkleri'ne uygulanan asimileyi anlatmıştır. Daha fazla uluslararası baskıya dayanamayan Bulgaristan hükûmeti sınırlarını açarak Bulgar Türkleri'nin Türkiye'ye dönmesine izin vermiştir. Böylelikle 300 bin Bulgar Türkü anavatanına dönmüştür. Bulgaristan Meclisi, 2007 yılında Ermeni Kırımı'nı tanımayı içeren yasayı reddetti. Ayrıca Bulgaristan Meclisi, Nisan 2012 tarihinde Todor Jivkov rejiminde uygulanan Türkleri Bulgarlaştırma politikasını kınadığını deklare etti. Türkiye, Bulgaristan'ın Avrupa-Atlantik yapılarıyla bütünleşmesini başından beri desteklemiştir. Bulgaristan Mart 2004'te NATO'ya, 1 Ocak 2007 tarihinden itibaren de AB’ye üye olmuştur.
Hırvatistan-Türkiye ilişkileri
Hırvatistan	Hırvatistan'ın Ankara'da büyükelçiliği, İstanbul ve İzmir'de ise konsolosluğu bulunmaktadır. Türkiye'nin Zagreb'de büyükelçiliği bulunmaktadır. Türkiye'yi 2018 yılında 44.188 Hırvat vatandaş ziyaret etmiştir. İki ülke de NATO ve DTÖ gibi örgütlere üyedir. İki ülke arasındaki ticaret hacmi 2019'da 284 milyon $'dır. Yunus Emre Enstitüsü'nün Zagreb'de merkezi bulunmaktadır. Hırvatistan'da 26'den fazla Türk firması bulunmaktadır. Türk yatırımcıların yatırımı toplamda 960 milyon €'dur. Hırvatistan'da 300 Türk yaşamaktadır.	Osmanlı İmparatorluğu 16. yüzyılda Hırvatistan'ın bir bölümünü ele geçirdi. Osmanlı-Kutsal İttifak savaşlarını kaybeden Osmanlı, Hırvatistan'ın Dalmaçya kıyılarını Venedik Cumhuriyeti'ne bırakmak zorunda kaldı. Bosna-Hersek ve Hırvatistan'ın Sırp kuvvetlerine karşı savunmasına katılmasını sağlayan anlaşmayı imzaladığı zaman Bosna-Hersek ile Hırvatistan arasında arabuluculuk yaptı.
Türkiye-Yunanistan ilişkileri
Yunanistan	Yunanistan'ın Ankara'da büyükelçiliği, Edirne, İstanbul ve İzmir'de ise konsolosluğu bulunmaktadır. Türkiye'nin Atina'da büyükelçiliği, Gümülcine, Pire, Rodos ve Selanik'de ise konsolosluğu bulunmaktadır. İki ülkede KEİ, OECD, NATO ve DTÖ gibi örgütlere üyedir. İki ülke arasındaki ticaret hacmi 4.18 milyar $'dır. Batı Trakya'da 150 binden fazla Türk yaşamaktadır. Yunanistan'ı 2017 yılında 921.000 Türk vatandaş ziyaret etmiştir. Türkiye'yi 2019 yılında 836,882 Yunan vatandaş ziyaret etmiştir. Yunanistan’ın 2002-2017 yılları arasında Türkiye'ye doğrudan yatırımlarının toplam değeri 6,9 milyar $ seviyesine yükselmiştir. Türkiye'nin 2002-2019 yılları arasındaki yatırım tutarı 305 milyon $ düzeyindedir. Yunanistan vatandaşlarına Türkiye tarafından öğrenim bursu hizmeti verilmektedir. Yorgo Papandreu ve Recep Tayyip Erdoğan, 2009'da Ankara'da	Yunanistan Başbakanı Andreas Papandreu, Türkiye Başbakanı Turgut Özal ile Davos'ta görüşürken, Şubat 1986 Türkiye Başbakanı Recep Tayyip Erdoğan, Yunan besteci Mikis Theodorakis ve Yunanistan başbakanı Yorgo Papandreu ile Atina'da, Mayıs 2010 Türkler ve Yunanlar çok uzun süredir birlikte yaşadıklarını için ortak bir kültüre ve tarihe sahip iki millettir. Yunanlar ve Türkler ilk olarak Türklerin Anadolu'ya girmesi ile tanışmışlardır. Türkler ve Yunanlar, Selçuklu Devleti, Osmanlı İmparatorluğu ve şu anki Türkiye Cumhuriyeti dönemlerinde birçok kez karşı karşıya gelmişlerdir. Yunanistan'ın en çok Türk vatandaşının bulunduğu Selanik şehri, Osmanlı İmparatorluğu karakteri kazanan bir şehirdir. Osmanlı İmparatorluğu, Yunanlar'a karşı ilk savaşını 1363 yılında Bizans İmparatorluğu ile yapmış ve bu savaştan kesin zafer ile ayrılarak Doğu Trakya'yı ele geçirmiştir. Türkler ve Yunanlar 14. yüzyıldan 20. yüzyıla kadar tek çatı altında yaşamıştır. Daha sonra Türkiye-Yunanistan nüfus mübadelesi sonucu iki milletten de milyonlarca kişi göç etmek zorunda kalmıştır. Bu mübadele iki milleti 600 yıl sonra ilk defa ayırmıştır. Osmanlı İmparatorluğu 1397'ye kadar şu anki Yunanistan topraklarının çoğunu ele geçirmiş ve Yunanlar 1830 yılına kadar bağımsız bir devlet kuramamış, Osmanlılar'ın himayesi altında yaşamıştır. Yunan kuvvetleri İzmir, Gümülcine ve Dimetoka'yı işgal edince, Türk Kurtuluş Savaşı başlamıştır. Savaş 1923'te Lozan Antlaşması ile bitmiş; Batı Trakya ve Doğu Ege Adaları Yunanistan'a verilmiştir. 1934-36 yılları arasında Atina'da I. Balkan Antantı imzalandı. Türkiye ve Yunanistan askerî ve siyasi olarak ittifak kurdu. 1947'de ABD'nin oluşturduğu Truman Doktrini'nden iki ülke de faydalandı. 1952-57 yılları arasında Türkiye ve Yunanistan, birlikte NATO'ya katıldı. 1963 yılında Kıbrıs'ta Rumlar, Türkler'i adadan çıkarmak için Enosis planını uygulamaya başladı ve Yunanistan bu plan doğrultusunda Kıbrıs'a destek sağladı. Türkiye ve Yunanistan arasında görüşmeler oldu ve Türkiye 1974 yılında bölgeye askeri müdahalede bulundu. 1983'te iki ülke arasında Limni krizi çıktı. 1996'da iki ülke arasında bu kez Kardak Krizi ortaya çıktı. Türkiye ve Yunanistan, Ege adalarının durumu ve karasuları ile hava sahasının kapsamı konusunda yıllardır sorun yaşamaktadır. Şubat 1999'da, Yunan makamlarının Türkiye'nin en çok aranan suçlusu Abdullah Öcalan'a yardım ve yataklık ettiğinin ortaya çıkması ile diplomatik bir kriz ortaya çıkmıştır. Abdullah Öcalan Türk makamları tarafından yakalandığında üstünde Yunan ve Kıbrıs pasaportları bulunmuş, daha sonra Kenya'nın Nairobi kentindeki Yunanistan Büyükelçiliği'nde saklandı ortaya çıkmıştır. İki ülke arasındaki ilişkiler 1999'da her iki ülkeyi de vuran büyük depremin ardından düzelmiştir. Bu dönemde iki ülke de birbirine karşılıklı yardımlarda bulunmuştur. İki ülkenin de deprem kuşağında yer alması sebebiyle Ege Denizi ve Marmara Denizi'nde olan depremlerde her ülke de bu depremlerden etkilenmektedir. Türkiye'nin, 1999'da yaşadığı Gölcük depremi sırasında Yunanistan gazetesi Elefteropitiya, "Dayan Komşu" başlığı ile depremi haber yapmıştır. Bu dönemde Atina'dan Türkiye'ye yardım amaçlı birçok görevli gelmiştir. 2013 yılında Yunan makamları tarafından Türkiye-Yunanistan sınırına yakın iki ayrı noktada düzenlenen operasyonlarda dört DHKP-C militanı Türkiye'ye karşı bir saldırı hazırlığındayken yakalanarak tutuklandı. 2014 yılında yine Yunanistan tarafından düzenlenen bir dizi operasyon sonucunda aralarında üst düzey yöneticilerin de olduğu birçok DHKP-C üyesi tutuklandı. 28 Kasım 2017'de Yunan polisinin Atina'da düzenlediği bir baskında dokuz Türk'ü (bir kadın ve sekiz erkek) birçok DHKP-C'li gözaltına alındı. Militanların Yunanistan'ı ziyareti sırasında Recep Tayyip Erdoğan'a karşı bir suikast planı hazırladıkları ortaya çıktı. Şubat 2018'de; Interpol tarafından kırmızı bültenle aranan bir şüpheli, Yunanistan'a kaçak yollardan girmeye çalışırken yakalandı. Yunan yargısı şüphelinin Türkiye'ye iade edilmesine hükmetti. 2018'de Yunanistan'da Attika orman yangınları başlamıştır ve Türkiye bu dönemde, Yunanistan'a yardım etmek için talepte bulunmuş, yangın söndürme uçaklarını hazırlanmıştır. 2020'de meydana gelen 2020 Ege Denizi depremi'nden Yunanistan'da etkilenmiştir. Bu dönemde iki ülke de birbirine geçmiş olsun dileklerinde bulunmuştur. İki ülke bir süredir Doğu Akdeniz doğalgaz anlaşmazlığı sorunu yaşamaktadır.
Kosova-Türkiye ilişkileri
Kosova	Kosova'nın Ankara'da büyükelçiliği, İstanbul'da ise konsolosluğu bulunmaktadır. Türkiye'ni, Priştine'de büyükelçiliği, Prizren'de ise konsolosluğu bulunmaktadır. İki ülke arasındaki ticaret hacmi 2015'te 249 milyon $'dır. Yunus Emre Enstitüsü'nün İpek, Priştine ve Prizren'de merkezi bulunmaktadır. Kosova bayrağı'nda yer alan yıldızlardan biriKosova Türkleri'ni simgelemektedir. Kosova'da 70 bin civarı Kosova Türkü olduğu tahmin edilmektedir. Kosova'da toplamda 367,8 milyon € Türk yatırımı vardır.	Kosova Başbakanı Hashim Thaçi le Recep Tayyip Erdoğan, Prizren'de 3 Kasım 2010'da Kosova'nın bağımsızlık günü kutlamalarında Türkiye, Kosova Savaşı sırasında KKO'ya ve Kosovalılara yardımda bulunmuştur. Kosova Savaşı sırasında birçok insan vatanından göç etmek zorunda kalmıştır ve göç edenlerin bir kısmı Türkiye'ye gelmiştir. Türkiye, Kosova bağımsızlığını ilan ettikten 1 gün sonra 18 Şubat 2008 tarihinde Kosova'yı tanımıştır. Ayrıca, tüm ülkelere Kosova Cumhuriyeti'nin tanınması için çağrıda bulunmuştur. 29 Mart 2018'de MİT'in düzenlediği bir operasyonla yakalanan ve Gülen Hareketi üyesi olduğu iddia edilen altı kişi Türkiye'ye iade edildi. Ertesi gün Kosova Başbakanı Ramush Haradinaj, bu olaydan haberinin olmadığını belirtti ve içişleri bakanı ile istihbarat şefini görevden aldı. Türkiye Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, Haradinaj'ı başkalarının talimatıyla hareket etmekle suçladı. Haradinaj ise Erdoğan'a yanıt olarak Türkiye'nin Kosova'nın iç işlerine karışmamasını beklediklerini söyledi. Kosova Cumhurbaşkanı Hashim Thaçi, sosyal medya hesabından yaptığı açıklamada, İzmir'de meydana gelen depremden duyduğu üzüntüyü ifade ederek "Dualarımız hayatını kaybedenler ve yaralıların yakınlarıyla, Kosova bu zor zamanda Türk halkı ve devletinin yanındadır" açıklamasını yapmıştır.
Karadağ-Türkiye ilişkileri
Karadağ	Karadağ'ın Ankara'da büyükelçiliği, İstanbul'da ise konsolosluğu bulunmaktadır. Türkiye'nin Podgorica'da büyükelçiliği bulunmaktadır. İki ülke arasındaki ticaret hacmi 2015'te 46 milyon $'dır. Türkiye'yi 2012 yılında 13.197 Karadağlı vatandaş ziyaret etmiştir. Karadağ'da yaşayan Türk ve Müslümanlara hizmet verip iyi eğitimli imam ihtiyacını karşılamak amacıyla Türkiye Diyanet Vakfı, her yıl Karadağlı öğrencilere burs vermektedir. Yunus Emre Enstitüsü'nün Podgorica'da merkezi bulunmaktadır. Karadağ Üniversitesi'nde Türkoloji bölümü kurulması için çalışmalar başlatılmıştır.	Karadağ halkı, Osmanlı'ya karşı en çok isyan çıkaran milletlerden biriydi. 1711, 1712 ve 1714 yıllarında ayaklanan halk, aynı zamanda Hersek İsyanına da destek vermiştir. 1877-78 Osmanlı-Rus savaşı'nda Osmanlı İmparatorluğu'na karşı saf almış ve Belgrad'da Osmanlı'yı meşgul etmiştir. Abdülhamid döneminde 30 yılı aşkın bir süre, küçük sınır çatışmaları bir kenara, iki devlet arasında barışın hakim olduğu bir süreç göze çarpmaktadır. İlki 1883 ve ikincisi 1899 yıllarında olmak üzere Karadağ Prensi Nikola, Sultan Abdülhamid'in davetlisi olarak İstanbul'a gelmiş, törenlerle karşılanarak şaşaalı gösterilerle ağırlanmıştır. II. Abdülhamid döneminde İstanbul Büyükçekmece başta olmak üzere Ereğli gibi yerlerde taş işçisi, kuyucu, maden işçisi, bekçilik vb. işlerde çalışan Karadağlıların sayısında artış görülmüştür. Bunun yanında İstanbul'daki okullarda bizzat Abdülhamid'in bursuyla okuyan Müslüman ve Hristiyan Karadağlıların sayısı önemli bir seviyeye ulaşmıştır. Türkiye'de yaşayan Boşnakların önemli bir kısmı 1910'lu yıllarda Karadağ'dan gelmiştir.
Kuzey Makedonya-Türkiye ilişkileri
Kuzey Makedonya	Kuzey Makedonya'nın Ankara'da büyükelçiliği, İstanbul'da ise konsolosluğu bulunmaktadır. Türkiye'nin Üsküp'de büyükelçiliği, Manastır'da ise konsolosluğu bulunmaktadır. İki ülke de NATO üyesidir. İki ülke arasındaki ticaret hacmi 2018'de 503 milyon $'dır. Türkiye'yi 2018'de 209,519 Makedon vatandaş ziyaret etmiştir. Kuzey Makedonya'da 80 bin civarı Türk yaşadığı ve 200 bin kişinin Makedonya Türkü olduğu tahmin edilmektedir. Türkiye'de 35 bin civarı Makedon yaşadığı tahmin edilmektedir. Kuzey Makedonya'nın dış yatırımlardan sorumlu devlet bakanı Türk asıllı Elvin Hasan'dır. Yunus Emre Enstitüsü'nün Üsküp'de merkezi bulunmaktadır. Türkiye'de YKS'nin düzenlediği üniversite sınavına giren öğrenciler, Uluslararası Balkan Üniversitesi'nde eğitim alabilmektedir. Türk firmalarının Kuzey Makedonya'daki yatırımları 1 milyar $'dan fazladır.	Türkler ile Makedonlar, Osmanlı İmparatorluğu'nun Balkanlar'a açılma politikası ile tanışmışlardır. Osmanlı 14. yüzyılda şu anki Makedonya bölgesini ele geçirmiştir ve bölge Balkan Savaşları'na kadar Osmanlılar'ın himayesi altında kalmıştır. Osmanlı İmparatorluğu döneminde bölge yoğun Türk göçü almıştır. Kuzey Makedonya'nın başkenti olan Üsküp, Osmanlı İmparatorluğu karakteri kazanan bir şehirdir.
Romanya-Türkiye ilişkileri
Romanya	Romanya'nın Ankara'da büyükelçiliği, İstanbul ve İzmir'de ise konsolosluğu bulunmaktadır. Türkiye'nin Bükreş'te büyükelçiliği, Köstence'de ise konsolosluğu bulunmaktadır. İki ülke de KEİ, NATO ve DTÖ gibi örgütlere üyedir. İki ülke arasındaki ticaret hacmi 2015'te 5.4 milyar $'dır. Türkiye'yi 2019'da 763,320 Rumen vatandaş ziyaret etti. Yunus Emre Enstitüsü'nün Bükreş'te ve Köstence'de merkezi bulunmaktadır. Romanya Türkleri, ülkede 32.000 civarı bir nüfusa sahiptir. Romanya'nın anayasasının 6. maddesine göre ülkedeki azınlıklar (Romanya Türkleri dahil) kendi dillerini konuşabilir ve eğitim alabilmektedir.	Türkler, Rumenler ile ilk defa Eflak prensi I. Vladislav'ın Osmanlılar'dan yardım istemesi ile tanışmıştır. I. Kosova Savaşı'nda Eflak prensi Mirça, Sırplara yardım etmiştir. Bunun üzerine Yıldırım Bayezid, Eflak üzerine Türk kuvvetlerini göndermiştir. Mirça, Yıldırım Bayezid'in şehzadeleri arasındaki savaşlara karışmış, önce Musa Çelebi'ye daha sonra da Düzmece Mustafa'ya yardım etmiştir. 1417 yılında Çelebi Mehmet, Eflak üzerine bir sefer düzenlemiş ve bu seferde Mirça'nın ordularını yenilgiye uğratmıştır. Bunun üzerine Eflak Prensliği, Osmanlı Devleti'ne vergi ödemek zorunda kalmış, böylelikle de Osmanlı hakimiyetine girmiştir. Fatih Sultan Mehmet zamanındaki Eflak prensi III. Vlad, Macarlar ile anlaşarak Osmanlı Devleti'ne vergilerini ödememiştir. Hamza Paşa komutasındaki iki bin kişilik bir orduyu pusuya düşürerek öldürmüştür. Niğbolu, Vidin ve Tuna kıyılarındaki şehirlere saldırıp bu şehirleri harap etmiştir. 1462 yılında Fatih Sultan Mehmet, Eflak üzerine bir sefer düzenlemiştir ve bölgeyi Osmanlı vasalı yapmıştır. 1878 yılındaki 93 Harbi'ne kadar Eflak ve Boğdan, Osmanlılar'ın himayesi altında kalmıştır ve Osmanlı İmparatorluğu bölgeyi kaybedince bölgede Romanya Prensliği kurulmuştur.
Sırbistan-Türkiye ilişkileri
Sırbistan	Sırbistan'ın Ankara'da büyükelçiliği, İstanbul'da ise konsolosluğu bulunmaktadır. Türkiye'nin Belgrad'da büyükelçiliği bulunmaktadır. İki ülke de KEİ, DTÖ ve CEFTA gibi örgütlere üyedir. İki ülke arasındaki ticaret hacmi, 2015'te 731 milyon $'dır. Türkiye'yi 2019 yılında 282,347 Sırp vatandaş ziyaret etti. Yunus Emre Enstitüsü'nün Belgrad'da merkezi bulunmaktadır. Sırbistan’da 50’yi aşkın Türk şirketi faaliyet göstermekte olup, toplam Türk yatırımlarının tutarı yaklaşık 200 milyon $’dır. Türkiye’deki Sırp yatırımlarının tutarı yaklaşık 36 milyon $’dır. Sırbistan ve Türkiye, çok değişken ilişkilere sahiptir.	Mustafa Kemal Atatürk ve I. Aleksandar Bugünkü Sırbistan coğrafyası, 1389 Kosova Muharebesi'nden sonra yaklaşık beş yüzyıl boyunca Osmanlı hakimiyetinde kaldı. Sırbistan Krallığı, 1878 Berlin Konferansı'ndan sonra Osmanlı İmparatorluğu'ndan bağımsızlığını elde etti. Osmanlı İmparatorluğu, Romanya ve Yunanistan ile birlikte Sırbistan Krallığı'nı tanıyan ilk üç ülke arasında yer aldı. II. Dünya Savaşının ardından Türkiye, 1944 Tito-Subasiç Anlaşması ile kurulan Yugoslavya Sosyalist Federal Cumhuriyeti'ni tanıyan ilk ülkeler arasında yer aldı. 1998-1999 Kosova Savaşı sırasında 25 Mart 1999 tarihinde Yugoslavya, NATO'ya savaş ilan edip Birleşmiş Milletler'e de bildirince, NATO üyesi Türkiye de ülkeyle resmen savaşa girmiş oldu. Bu gelişme üzerine Türkiye'nin Belgrad Büyükelçisi Ali Ahmet Acet'le birlikte 19 kişilik elçilik kafilesi, elçilik binasını tahliye edip süresiz olarak bu ülkeyi terk etti. Ali Ahmet Acet ile büyükelçilik kafilesi aynı yılın temmuz ayında geri döndü. Kosova'nın 17 Şubat 2008'de aldığı bağımsızlık kararının ertesi gün Türkiye tarafından tanınmasıyla bağlantılı olarak ikili ilişkilerde yaşanan ciddi tıkanıklık, tarafların dikkatli tutumu sayesinde, çok kısa bir sürede tümüyle aşılabildi. Türkiye ve Sırbistan arasındaki ilişkiler, son dönemlerde en yükseğe ulaşmıştır. İki ülke de birbirlerini "komşu ülke" olarak görmekte ve uluslararası ilişkilere değer vermektedirler. Özellikle Türkiye'nin Bosna-Hersek-Sırbistan arasındaki sorunu çözerek yardımcı olmasıyla, bu yakınlaşma iyice artmıştır. Başbakan Recep Tayyip Erdoğan'ın 23 Ekim 2013 tarihinde Kosova'ya yaptığı ziyarette Kosova Demokratik Türk Partisinin, Prizren şehir merkezinde düzenlediği mitingde yaptığı konuşmada "Türkiye Kosova, Kosova Türkiye'dir" sözleri iki ülke arasında gerginliğe neden oldu. Sırbistan Cumhurbaşkanı Tomislav Nikolić yayımladığı yazılı açıklamada, Başbakan Erdoğan'ın "Kosova Türkiye, Türkiye Kosova'dır" ifadelerinin ülkesini rahatsız ettiğini belirterek Türkiye'nin özür dilemesini beklediğini söyledi. Sırbistan'ın başkenti Belgrad, Osmanlı İmparatorluğu karakteri kazanan, Osmanlı mimarisi içeren bir şehirdir.
Slovenya-Türkiye ilişkileri
Slovenya	Slovenya'nın Ankara'da büyükelçiliği, İstanbul'da ise konsolosluğu bulunmaktadır. Türkiye'nin Ljubljana'da büyükelçiliği bulunmaktadır. İki ülke de OECD, NATO ve DTÖ gibi örgütlere üyedir. İki ülke arasındaki ticaret hacmi 2015'te 1.15 milyar $'dır. Türkiye'yi 2019'da 50,414 Sloven vatandaş ziyaret etti. Slovenya, Türkiye'nin AB üyeliğine destek vermektedir.	25 Haziran 1991 tarihinde bağımsızlığını ilan eden Slovenya, Türkiye Cumhuriyeti tarafından 6 Şubat 1992 de tanınmıştır. 25 Ağustos 2010 tarihi itibarıyla Sloven vatandaşlara vize muafiyeti hakkı verilmiştir.

Doğu Avrupa

Ülke	Bilgiler	Notlar
Belarus-Türkiye ilişkileri
Belarus	Belarus'un Ankara'da büyükelçiliği, İstanbul'da ise konsolosluğu bulunmaktadır. Türkiye'nin Minsk'de büyükelçiliği bulunmaktadır. İki ülke de AGİT üyesidir. İki ülke arasındaki ticaret hacmi 2019'da 691 milyon $'dır. 2019'da Türkiye'ye 258,419Belaruslu vatandaş ziyaret etti.	Türkiye, Belarus'un bağımsızlığını tanıyan ilk ülke oldu. Diplomatik ilişkiler 25 Mart 1992'de kuruldu. Recep Tayyip Erdoğan, 11 Kasım 2016 tarihinde Minsk’e gerçekleştirdiği ziyarette iki ülke arasında 9 belge imzalanmıştır. Belarus’ta faaliyet gösteren 50 Türk şirketinin bu ülkedeki toplam yatırımları 1,5 milyar dolar düzeyindedir. Türk müteahhitlik firmaları, Belarus’ta faaliyetlerine başladıkları 1991 yılından günümüze kadar 918 milyon dolar değerinde 46 proje üstlenmişlerdir.
Çek Cumhuriyeti-Türkiye ilişkileri
Çekya	Çekya'nın Ankara'da büyükelçiliği, İstanbul'da ise konsolosluğu bulunmaktadır. Türkiye'nin Prag'da büyükelçiliği bulunmaktadır. İki ülke de OECD, NATO ve DTÖ üyesidir. İki ülke arasındaki ticaret hacmi 2018'de 3.65 milyar $'dır. 2019'da Türkiye'yi 311,359 Çek ziyaret etti.	Türk-Çek ilişkileri, Çekoslovakya’yla 1924'te diplomatik ilişkilerin kuruluşundan bugüne kadar, ülkenin Almanya işgali altında bulunduğu 1939-1945 dönemindeki kesinti ve takip eden Soğuk Savaş yıllarının durağanlığı bir yana bırakılırsa, daima dostane olmuştur. Çekoslovakya'nın bölünmesinden sonra 1 Ocak 1993'te kurulan Çekya, Türkiye tarafından aynı gün tanınmıştır. Orta Avrupa'nın en eski üniversitesi olan Charles Üniversitesi'nde çalışmalarına devam eden Türkoloji kürsüsü bulunur. Çekya, Türkiye'nin AB üyelik sürecini desteklemektedir.
Estonya-Türkiye ilişkileri
Estonya	Estonya'nın Ankara'da büyükelçiliği bulunmaktadır. Türkiye'nin Tallinn'de büyükelçiliği bulunmaktadır. İki ülke de OECD, NATO ve DTÖ üyesidir. İki ülke arasındaki ticaret hacmi 2018'de 312 milyon $'dır. 2019'da Türkiye'yi 77,041Eston ziyaret etmiştir. Estonya'da 575 Türk yaşamaktadır.	Türkiye'nin Estonya büyükelçisi Süleyman İnan Özyıldız (sol), Estonya Başbakanı Jüri Ratas (sağ) ile görüşürken Mustafa Kemal Atatürk'ün özel emriyle yeni Türkiye Cumhuriyeti'nin 18. büyükelçiliği 1935'te Tallinn'de açıldı. Bu yakınlaşmanın sebeplerinden biri de, Estonların binlerce yıl önce Urallardan ötesinden çıkması ve konuştukları dilin Türk diliyle akrabalığı olup olmadığının araştırılması ve karşılıklı ilişkileri geliştirmekti. Türkiye 23 Ocak 1924 tarihinde Estonya Cumhuriyeti'nin bağımsızlığını tanımıştır. Türkiye, Estonya'nın Sovyetler Birliği tarafından hukuka aykırı bir biçimde ilhak edilmesini tanımayan az sayıdaki ülkelerden biridir. Diğer bir ifadeyle, Türkiye hiçbir zaman Estonya'da Sovyetler Birliği yönetimini tanımamıştır. Sovyetler Birliği'nin dağılmasıyla tekrar bağımsızlığını elde etmiş ve iki ülke arasındaki diplomatik ilişkiler 23 Ekim 1991 tarihinde yeniden kurulmuştur. Türkiye, tarihi ilişkileri nedeniyle Estonya'nın NATO'ya girmesinde en istekli ve kararlı ülkelerden biri olmuştur. Ayrıca ordusu yeni gelişmeye başlayan Estonya'ya Türkiye, askeri destek sağlamaktadır. Türkiye-Estonya parlamento grubu Haziran 2003'te Estonya Parlamentosu olan Riigikogu'da oluşturulmuştur. Estonya, Türkiye'nin AB üyeliğini desteklemektedir.
Letonya-Türkiye ilişkileri
Letonya	Letonya'nın Ankara'da büyükelçiliği bulunmaktadır. Türkiye'nin Riga'da büyükelçiliği bulunmaktadır. İki ülke de OECD, NATO ve DTÖ üyesidir. Letonya'da 200 Türk yaşamaktadır. İki ülke arasındaki ticaret hacmi 2018'de 291 milyon $'dır. 2019'da Türkiye'yi 86,051 Leton ziyaret etmiştir.	Türkiye, Letonya'yı 1925 yılında tanımıştır. Baltıklarda ilk Türk Büyükelçiliği 1929 yılında Riga'da açıldı. 1944 yılında Sovyetler Birliği işgali ve ilhakı Türkiye tarafından tanınmamıştır. Sovyetler Birliği'nin dağılmasıyla 3 Eylül 1991 yılında Letonya'nın tekrar bağımsızlık kazanmasıyla ikili ilişkiler tekrar kurulmuştur. Letonya'da iki Türkoloji bölümü bulunur. Cesis şehrinde Türk şehitliği bulunmaktadır. 1877-1878 Osmanlı-Rus savaşında yaralanan ve Ruslara esir düşen Türk askerlerinin bir bölümü o dönemde Rus toprağı olan bugünkü Letonya topraklarına götürülmüştür. Bunlardan bir kısmı Cesis'teki mezarlığa defnedildi. Türkiye, Letonya'nın NATO üyeliğini desteklemiştir. Letonya'da Türkiye'nin AB üyeliğini desteklemektedir.
Litvanya-Türkiye ilişkileri
Litvanya	Litvanya'nın Ankara'da büyükelçiliği bulunmaktadır. Türkiye'nin Vilnius'da büyükelçiliği bulunmaktadır. İki ülke de OECD, NATO ve DTÖ üyesidir. İki ülke arasındaki ticaret hacmi 2018'de 687 milyon $'dır. 2019'da Türkiye'yi 229,704 Litvanyalı vatandaş ziyaret etmiştir. Litvanya'da 475 Türk yaşamaktadır.	Türkiye 28 Temmuz 1922'de Litvanya'yı resmî olarak tanıdı ve aynı gün Türkiye'nin Estonya Büyükelçisi de Litvanya'ya akredite oldu. SSCB'nin Estonya, Letonya ve Litvanya'nın işgalini ve ilhakını takiben Tallinn'deki Türk Büyükelçiliği, 5 Eylül 1940'ta kapatıldı. Ancak Türkiye, Litvanya'nın Sovyet ilhakını hiçbir zaman tanımadı. Gorbaçev'in Vilnius Katliamı'na izin verdiğinin ifşa edilmesinin ardından Türkiye, Litvanya'nın bağımsızlığını tanımayı yeniledi ve diplomatik ilişkilerini 3 Eylül 1991'de yeniden sağladı. Türkiye ile Litvanya arasındaki siyasi ilişkiler olumlu bir seyir izlemektedir. Türkiye’nin Litvanya’nın NATO üyeliğini, Litvanya’nın Türkiye’nin AB üyeliğini desteklemesi iki ülke arasında işbirliği ve görüş alışverişini hızla artırmıştır. Türkiye, Litvanyalılar için en çok tercih edilen turizm ülkesi konumundadır. Litvanya’dan Türkiye’ye gelen turist sayısı 2019 yılında 229.704 olmuştur. Litvanya'da Türkçe dil dersleri, Vilnius Üniversitesi Filoloji Fakültesine bağlı Litvan Filolojisi Türkçe Bölümünde, Vilnius Üniversitesi Doğu Araştırmaları Merkezi Çağdaş Asya Çalışmaları Programı bünyesindeki Türkçe Bölümünde, Litvanya Eğitim Bilimleri Üniversitesinde ve Vytautas Didzioji (Kaunas) Üniversitesinde verilmektedir.
Moldova-Türkiye ilişkileri
Moldova	Moldova'nın Ankara'da büyükelçiliği, İstanbul'da ise konsolosluğu bulunmaktadır. Türkiye'nin Kişinev'de büyükelçiliği, Komrat'ta ise konsolosluğu bulunmaktadır. İki ülke de Karadeniz Ekonomik İşbirliği üyesidir. İki ülkenin ticaret hacmi 2018'de 568 milyon $'dır. Yunus Emre Enstitüsü'nun Komrat'ta merkezi bulunmaktadır. Moldova'da 135.000'den fazla Gagavuz Türkü'nün yaşadığı Gagavuzya özerk cumhuriyeti bulunmaktadır. İki ülke arasında serbest ticaret anlaşması vardır.	Osmanlı İmparatorluğu günümüz Moldova topraklarına 274 yıl boyunca hükmetmiştir. Bölgenin adı Osmanlı İmparatorluğu döneminde Besarabya olarak geçmiştir. Türkiye'nin Moldova'daki yatırımları 300 milyon $ civarındadır. Türk müteahhit şirketleri Moldova’da değeri 518 milyon Dolar’a ulaşan 38 proje üstlenmiştir.
Polonya-Türkiye ilişkileri
Polonya	Polonya'nın Ankara'da büyükelçiliği, İstanbul'da ise konsolosluğu bulunmaktadır. Türkiye'nin Varşova'da büyükelçiliği bulunmaktadır. İki ülke de OECD, NATO ve DTÖ üyesidir. İki ülke arasındaki ticaret hacmi 2018'de, 6.45 milyar $'dır. 2018'de Türkiye'yi 880,839 Polonyalı ziyaret etmiştir.	Erdoğan ve Polonya cumhurbaşkanı Lech Kaczyński İstanbul'da, 24 Ocak 2007 Türklerin Polonyalılarla tarihe geçen ilk karşılaşmaları Avrupa Hun ve Avarların 5.-9. yüzyıllar arasında Avrupa'ya yaptıkları istilalar sırasında olmuştur. Günümüzdeki anlamıyla Türkiye-Polonya ilişkilerinin başlaması 14. yüzyıla rastlar. Osmanlı'nın, Balkanlarda genişlemeye başladığı bu dönemde her ne kadar Osmanlı-Polonya orduları doğrudan doğruya karşı karşıya gelmediyse de Niğbolu Savaşı, Kosova Savaşı ve Varna Savaşı'ndaki Haçlı ordularında çok sayıda Polonyalı asker bulunmaktaydı. Ancak Osmanlı Devletinin Polonya'yla doğrudan doğruya karşı karşıya gelmesi özellikle Mohaç Savaşı'ndan sonra olmuştur. Macaristan'ın büyük bir bölümünün Osmanlı'nın eline geçmesiyle Osmanlı, Polonyalılar ile komşu haline gelmiş, 16. ve 17. yüzyıl her iki ülkenin de en güçlü düzeylerine eriştiği bir dönem olduğu için çok sayıda Osmanlı-Lehistan savaşlarına sahne olmuştur. 1683 yılındaki II. Viyana Kuşatması'nda Lehistan ordusu çok önemli bir rol oynadı. Viyana düşmek üzereyken Lehistan kralı III. Jan Sobieski, 75.000 kişilik bir orduyla Viyana'nın yardımına koştu. Böylece kuşatma başarısızlığa uğradı. Ancak bu tarihten sonra Lehistan gitgide zayıfladı. Lehistan sayesinde Osmanlı egemenliğinden kurtulan Avrupalı devletler, bu zayıflıktan yararlanarak 1795 yılında Lehistan'ı kendi aralarında bölüştüler. 18. yüzyıl boyunca Polonyalılar Rusya, Almanya ve Avusturya'nın egemenliği altında yaşadılar. Osmanlı bu durumdan hiçbir zaman hoşnut kalmadı. Bağımsızlığını yitiren Polonyalılara yardım elini uzatan nadir ülkelerden biri oldu. Polonya'daki bağımsızlık hareketlerini desteklediler, Polonyalı göçmenlere kucak açtılar. Hatta İstanbul yakınlarında Polonyalılar için Polonezköy adında bir köy kuruldu. Bu köy günümüze kadar varlığını sürdürmektedir. Türkiye Cumhuriyeti'ni ilk tanıyan Avrupa devleti, Polonya Cumhuriyeti'dir II. Dünya Savaşı sırasında Nazi Almanyası'nın Türkiye büyükelçisi Franz von Papen, Polonya'nın büyükelçilik binasını istemiştir ve dönemin cumhurbaşkanı İsmet İnönü; "Bizim, Polonya ile ananevi bir dostluğumuz var. Geçmişte, Polonya'nın taksimi zamanında, Türkiye Polonya Büyükelçisi'nin gelişi için 150 sene beklemiştir. Şimdi çok kısa bir müddet için Polonyalı dostlarımızı kıramam ve sizin bu talebinizi Türkiye katiyen yerine getirmez..." diye bir cevap vermiştir. Polonya Cumhurbaşkanı Andrzej Duda, 2021 yılında yaptığı Türkiye ziyaretinde, Türkiye'den 24 adet silahlı insansız hava aracı alacağını açıklamıştır. Bu anlaşma ile Türkiye, ilk defa NATO ve Avrupa Birliği'ne üye bir ülkeye SİHA satışı yapmış oldu.
Rusya-Türkiye ilişkileri
Rusya	Rusya'nın Ankara'da büyükelçiliği, İstanbul, Antalya ve Trabzon'da ise konsolosluğu bulunmaktadır. Türkiye'nin Moskova'da büyükelçiliği, Kazan, Novorossiysk ve Sankt-Peterburg'da ise konsolosluğu bulunmaktadır. İki ülke de BSEC, G20 ve DTÖ üyesidir. İki ülke arasındaki ticaret hacmi 2018'de 26.3 milyar $'dır. 2019'da Türkiye'yi 7.017.657 Rus ziyaret etmiştir. Yunus Emre Enstitüsü'nün Kazan ve Moskova'da merkezi bulunmaktadır.	Türkiye cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan ve Rusya devlet başkanı Vladimir Putin TürkAkım açılış töreninde, 19 Kasım 2018 İki ülkenin ilişkileri ilk olarak Osmanlı İmparatorluğu ve Rus İmparatorluğu döneminde başlamıştır. 1686-1700 Osmanlı-Rus Savaşı, 1683-1699 Osmanlı-Kutsal İttifak Savaşı’nın bir parçasıdır. II. Viyana Kuşatması sonrasında çok sayıda Avrupa ülkesi Osmanlı İmparatorluğu’na karşı birleşerek saldırıya geçti. 1686 yılında Rusya da Kutsal İttifak ülkelerine katıldı. 1687 ve 1689 yıllarında Kırım’a, 1695 ve 1696 yıllarında ise Osmanlı'ya ait olan Azak’a saldırıya geçtiler. Kırım’da başarılı olamayan Rusya, Azak’ı ele geçirmeyi başardı. Savaş 1700 yılında imzalanan anlaşmayla sona erdi. 1700’deki İstanbul Antlaşması ile Ruslar İstanbul’da devamlı elçiliğe sahip oldu. Azak, Rus hakimiyetine girdi, Ortodoksların Kudüs haccı serbest bırakıldı. III. Ahmet dönemindeki Prut Savaşından (1711) sonra yapılan Prut Antlaşması ile Azak, Osmanlı'ya yeniden geçti. 1736’da Rusya, Azak’ı yine aldı, Kırım’a girdi. 1739’da Belgrad Antlaşması ile Azak, Rusların oldu. 1769’da Osmanlı Devleti Hotin’de yenildi, Eflak ve Boğdan Ruslara bırakıldı. Sonraki dönemde Osmanlı İmparatorluğu, Eflak ve Boğdan'ı yeniden topraklarına kattı. Ayrıca, Kuban Nehri ağzından Güneyde Bzıb ağzına kadar uzanan Çerkesya kıyılarının denetimi, Anapa Kalesi ile birlikte Osmanlı İmparatorluğu'nun eline geçti. Daha sonraları 1774'te Küçük Kaynarca Antlaşması ile Ruslar Kırım’ı aldı. Fakat 1853-1856 tarihi savaşlarında Osmanlı İmparatorluğu büyük bir saldırı başlatmış, Rusya'ya nota verilmişti. Fakat Ruslar, Osmanlı sınırlarına ufak çaplı saldırılar başlatması üzerine padişah, savaş ilan etti ve savaşta Osmanlı Devleti Kırım'ı geri aldı. Bu çatışmada 80.000 kişi ölmüş, 40.000 kişi yaralanmıştır. 100.000'i hastalıktan olmak üzere toplamda 220.000 Rus askeri ölmüştür. Moskova'da 16 Mart 1921 tarihinde"Türkiye-SSCB dostluk ve tarafsızlık antlaşması"nı imzalayan Georgiy Çiçerin ve Ankara Hükûmeti temsilcisi Dışişleri Halk Komiseri Yusuf Kemal Tengirşenk'in Türkiye Devleti ve Rusya arasında dostluk ve kardeşlik antlaşmasının bir göstergesi olan antlaşma sırasında çekilen resim, Dimitri Medvedev tarafından Türkiye Başbakanı Recep Tayyip Erdoğan'a ziyareti sırasında hediye edilmiştir, 16 Mart 2011 1792’de Yaş Antlaşması yapıldı ve 1798’de iki devlet ittifak oldu, ittifak 8 yıl sürdü. Akka’dan sonra ikinci ittifak 1805’te yapıldı. Ancak barış uzun sürmedi, 1806’da başlayan savaş, 1812’de Bükreş Antlaşması ile bitti. 1827’de Osmanlı donanması, Navarin'de Fransa-İngiltere-Rusya ittifakınca yakıldı. 1829’da Ruslar batıdan Edirne’ye, doğudan Erzurum’a kadar Osmanlı’yı kuşattı. Edirne Antlaşması ile Osmanlı devleti, Balkanlar’da topraklarını kaybetti, Yunanistan bağımsız oldu. 1876’da Rusya savaş açtı, ikinci defa batıdan Edirne’ye, doğudan Erzurum’a girdi. Plevne’de Gazi Osman Paşa uzun süre direndikten sonra yenildi. 1878’de Edirne Antlaşması ve üç ay sonra Ayastefanos (Yeşilköy) anlaşması ile Osmanlı topraklarını kaybetti. İngiltere, Kıbrıs’ı aldı. Sırbistan, Karadağ ve Romanya bağımsız oldu. Türk Kurtuluş Savaşı'nın başladığı dönemde Sovyet Rusya ile diplomatik ilişkiler geliştirildi.Kurtuluş Savaşı'nı silah yardımı gibi maddi düzeyde destekleyen Sovyet Rusyası'yla Batılı emperyalist devletlere karşı savaşım noktasında işbirliği yapıldı. Meclis'in açılmasından üç gün sonra Atatürk, Lenin'e bir mektup yazarak siyasi ve askeri nitelikli bağlaşmadan söz etti. Sovyet Dışişleri Bakanı Çiçerin tarafından verilen yanıtlarda dostluk ve diplomatik ilişkinin kurulup geliştirilme dileği belirtildi. 11 Mayıs 1920'de TBMM, Moskova'ya Dışişleri Bakanı Bekir Sami Bey başkanlığında bir heyet gönderdi. Moskova'daki görüşmeler sonucu iki ülke arasında Mart 1921'de bir Dostluk Antlaşması imzalandı. Kars ve Ardahan Türkiye'ye; Batum ise Sovyetler Birliği'ne bırakıldı. İki ülke arasındaki dostluk spor alanına da yansıdı. 1920'li yıllarda kurulan Sovyetler Birliği millî futbol takımı ilk maçını; yine aynı dönemde yeni kurulan Türkiye millî futbol takımı ile 16 Kasım 1924 yılında Moskova'da oynadı. II. Dünya Savaşı bittikten sonra Sovyetler, Türkiye’ye nota verdi. Boğazlar’da üs ve doğudan toprak istedi. Bu sırada Türkiye savaşta tarafsız iken, savaş biterken Almanya ve Japonya’ya savaş ilan ederek Batı ittifakına girdi. 1952’de NATO’ya katılınca iki yıl sonra Sovyetler, isteklerinden vazgeçti. Sonrasında ise Soğuk Savaş başladı. Sovyetler Birliği'nin dağılmasından sonra Türkiye ve Rusya arasında müteahhitlik ve bavul ticareti gelişti. Sarp sınır kapısı açıldı. 1980'lerde başlayan doğalgaz anlaşmalarıyla Türkiye, Rusya'dan doğalgaz almaya başladı. Mavi Akım anlaşması yapıldı. Günümüzde Rusya'da 86.000 civarında Türk yaşamaktadır. Türkiye'deki Rus sayısı ise 25.000 kadardır. 18 Temmuz 2012 tarihinde Rusya devlet başkanı Vladimir Putin ve Türkiye Başbakanı Recep Tayyip Erdoğan, Kremlin'de görüştüler. Liderler ekonomik ilişkiler, nükleer enerji alanında ortak projeler ve buna ek olarak Suriye sorununu müzakere ettiler. Liderler, ortak basın toplantısında, görüşmelerle ilgili memnuniyetlerini dile getirdiler. Viktor Yanukoviç hükûmetinin devrilmesinden sonra başlayan protestolar sonucunda Kırım ve Doğu Ukrayna'daki Rus azınlık ayaklandı. Kırım, Rusya tarafından ilhak edilinceTürkiye Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, Kırım'da tarihi haklarının bulunduğunu söyledi. Özellikle 2015 Rus SU-24 uçağının düşürülmesinden sonra Türkiye, Ukrayna'ya açıkça destek olmaya başladı. Türkiye Ukrayna'ya hem politik hem de askeri alanda yardım etmiştir. Suriye'de devlet başkanı Beşar Esad'ın değişmesini isteyen Batılı devletler ve ABD, Özgür Suriye Ordusuna silah ve cephane yardımı yaparken, krizin çözümünde Türkiye Cumhuriyeti, Suriye hükûmetine karşı çıkarken Rusya ise Esad yanlısı olduğunu beyan etmektedir. Türkiye, 2011 yılında patlak veren Suriye İç Savaşı nedeniyle hava savunma sistemlerini güçlendirmek için bazı girişimlerde bulunmuştur. Bu çerçevede, NATO'ya başvuran Türkiye, ABD, Almanya ve İspanya gibi müttefik ülkelerden geçici süreyle Patriot füzelerini tedarik etmiştir. Ancak daha sonra ABD ve Almanya, Türkiye'ye konuşlandırdıkları Patriot'ları geri çekti. Bunun üzerine Türkiye, ahiren üst düzey stratejik ilişkiler kurduğu Rusya'yla S-400 hava savunma sisteminin tedarikine ilişkin anlaşma imzaladı. Ekim 2019'da Rus devlet silah ihracatçısı Rosoboronexport Genel Müdürü Alexander Mikheev, S-400 hava savunma sisteminin Türkiye'ye tesliminin tamamlandığını açıkladı. S-400 hava savunma sisteminin tedariki Türkiye-ABD ilişkilerinin bozulmasına neden oldu. Nitekim, 26 Kasım 2019'da ABD Dışişleri Bakanı Mike Pompeo, Türkiye'nin S-400 hava savunma sistemini test etmesine ilişkin olarak ABD'nin "Türkiye'ye net bir şekilde, S-400 hava savunma sistemini tam olarak operasyonel hale getirmesini istemediğini ilettiğini" söyledi. Türkiye Cumhuriyeti Milli Savunma Bakanlığı, S-400 hava savunma sistemin Nisan 2020'de faal hale getirilmesinin planlandığını açıkladı. Türkiye ile Rusya'nın enerji alanındaki işbirliği 2015 yılında başlatılan TürkAkım projesiyle daha da ileri bir boyuta taşınmıştır. Yıllık 31,5 milyar metreküp doğalgaz taşıma kapasitesi olan boru hattı 8 Ocak 2020'de açıldı.
Slovakya-Türkiye ilişkileri
Slovakya	Slovakya'nın Ankara'da büyükelçiliği, İstanbul'da ise konsolosluğu bulunmaktadır. Türkiye'nin Bratislava'da büyükelçiliği bulunmaktadır. İki ülke de OECD, NATO ve DTÖ üyesidir. İki ülke arasındaki ticaret hacmi 2019'da 1.30 milyar $'dır. 2019'da Türkiye'yi 207,108 Slovak ziyaret etmiştir. Slovakya’da yaklaşık 650 Türk yaşamaktadır.	1948 yılında Çekoslovakya ile Türkiye arasındaki ilişkiler, Türk işletmelerinin sahip olduğu mülklerin kamulaştırılması konusundaki anlaşmazlıklar nedeniyle hızla kötüleşti. 1993 yılında Türkiye, hem Slovakya'yı hem de Çekya'yı ayrı ve bağımsız bir devlet olarak resmen tanıdı. Diplomatik ilişkiler ve Bratislava'daki Türk Büyükelçiliği 4 Ocak 1993'te kuruldu. Slovakya ve Türkiye, güçlü diplomatik bağlara sahiptir ve Slovakya'nın NATO İttifakına katıldığı 2004 yılından bu yana askeri alanlarında işbirliği yapılmaktadır.
Türkiye-Ukrayna ilişkileri
Ukrayna	Ukrayna'nın Ankara'da büyükelçiliği, İstanbul ve Antalya'da ise konsolosluğu bulunmaktadır. Türkiye'nin Kiev'de büyükelçiliği, Odessa'da ise konsolosluğu bulunmaktadır. İki ülke de DTÖ üyesidir. İki ülke arasındaki ticaret hacmi 2019'da 4.8 milyar $'dır. 2019'da Türkiye'yi, 1.547.996 Ukraynalı ziyaret etmiştir. Yunus Emre Enstitüsü'nün, Kiev'de merkezi bulunmaktadır.	Ukrayna Devlet Başkanı Petro Poroshenko, Türkiye Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan ile İstanbul'da görüştü, 3 Kasım 2018 Türkiye ile Ukrayna'nın tarih boyunca tarihî, coğrafî ve kültürel yakınlıkları oldu. İki ülke arası diplomatik ilişkiler 1990'larda Türkiye'nin, Ukrayna'nın bağımsızlığını tanıyan ilk ülkelerden biri olmasıyla başladı. Türkiye ile Ukrayna arasındaki ilişkilerde Kırım Tatarları'nın da önemli bir rolü vardır. Sovyetler Birliği'nin dağılması sonrasında Ukrayna'daki rejim değişikliği ile kurulan yeni Ukrayna devletini 16 Aralık 1991 tarihinde ilk tanıyan ülkelerden biri Türkiye Cumhuriyeti olmuş ve ikili ilişkiler olumlu seyretmiştir. Bu dönemde, her iki tarafın da başta ticaret olmak üzere ikili ilişkileri geliştirme isteği ve iradesi artmıştır. 3 Aralık 1993 tarihinde onaylandıktan sonra, 3919 numaralı kanunun 8 Aralık 1993 tarihindeki 21782 sayılı Resmî Gazete de yayımlanmasıyla yürürlüğe giren "Türkiye Cumhuriyeti ile Ukrayna Arasında Dostluk ve İşbirliği Anlaşması" ikili ilişkileri olumlu seyrini pekiştirmiştir. 2014 yılında Rusya'nın Ukrayna'ya bağlı olan Kırımı işgal etmesi üzerine Türkiye taraflara itidal çağrısı yapmıştır. Daha sonra Ukrayna, Türkiye'den yardım istemiştir. Türkiye bu konuda hamleler yapmış, Rusya ile birebir görüşmeler yapılmış ve olumlu sonuçlar alınmıştır. Genel olarak Türkiye, Rusya'nın Kırım'a olan müdahalesini "işgal" şeklinde nitelendirmiştir. 2016 yılında Ukrayna devlet başkanı Petro Poroşenko ile Türkiye'de buluşan Recep Tayyip Erdoğan, Kırım sorunu için: "Türkiye, Kırım'ın gayrimeşru ihlakını tanımamıştır, bundan sonra da tanımayacaktır." ifadelerini kullanmıştır. 2015 yılında sınır ihlali gerçekleştirdiği iddiasıyla Türk Hava Kuvvetleri tarafından Rus Su-24 uçağının düşürülmesinin akabinde Rusya ve Türkiye arasında diplomatik ve ticari kriz yaşanmış, Rusya hükûmeti Türkiye'ye karşı ticari yaptırım uygulama kararı almış, Ukrayna hükûmeti ise yaşanan krizin ardından Türkiye'ye destek vermiştir. Şubat 2016'da ise Ukrayna ve Türkiye ortak askerî araç ve silah üretimi konusunda anlaştı.

Afrika

Türkiye şu anda Afrika ülkelerine en çok yardım sağlayan ülkelerden birisidir. Özellikle Müslüman Afrika ülkelerinde sevilen bir ülkedir.

Faaliyetler

Türkiye Afrika ülkelerindeki orunları çözmek için "Afrika'nın sorunlarına Afrikalı çözümler" ilkesi ile hareket etmektedir.

Türkiye Büyükelçiliklerin yanı sıra Afrika'da; TİKA, AFAD, Yunus Emre Enstitüsü, Maarif Vakfı, Türkiye Diyanet Vakfı, Anadolu Ajansı ve Türk Hava Yolları'da faaliyet göstermektedir.

1992 yılından, 2020 yılına kadar 13.119 Afrikalı öğrenci Türkiye'de lisans, lisansüstü ve doktora eğitimi almıştır.

Ticaret

Türkiye'nin, Afrika ülkeleri ile ticaret rakamları 2003 yılında 5,4 milyar $ seviyelerindeyken bu sayı 2020 itibarıyla 25,3 milyar $ bandına çıkmıştır. 2003 yılında Sahra Altı Afrika ülkeleri ticaret 1,35 milyar $ seviyelerindeyken 2020'den sonra bu sayı 10 milyar $'a çıkmıştır.

1970'ler

Türkiye'nin Sahraaltı Afrika ülkelerine yönelik ilk açılımı 1978-79 yıllarında gerçekleşmiştir. Bu amaçla Dışişleri Bakanlığı'nda Afrika işlerine bakacak bir daire kurulmuş ve ekonomik ilişkileri geliştirme ağırlıklı çalışmalara başlanmıştır.

Afrika ülkeleriyle ekonomik ilişkileri geliştirmek için kamu ve özel kesim temsilcilerinden oluşan bir heyet 12-18 Şubat 1979 tarihlerinde Nijerya ve Kenya'yı ziyaret etmiş, daha sonra da üç gruba ayrılarak Uganda, Etiyopya ve Sudan'da temaslarda bulunmuştur. Aynı dönemde Tanzanya ve Somali'de büyükelçilikler açılmış, Zimbabwe'nin bağımsızlığı için mücadele eden örgütlere yardım sağlanmıştır.

2000'ler

Türkiye, 2002'de kurulan Afrika Birliği'nin, 2005 yılında gözlemci üyesi, 2008'de ise stratejik ortağı olmuştur.

Türkiye'nin Afrika'ya açılma politikası 2013 yılına kadar başarılı şekilde sürdürülmüş ve Türkiye bu doğrultuda Afrika ortaklık politikasına başlamıştır.

Ayrıca bakınız: Afrika Birliği

Türkiye'nin 2002 yılında 12 Afrika ülkesinde büyükelçiliği bulunurken bu sayı 2019'da 42'ye yükselmiştir. 2008 yılında Türkiye'de 10 Afrika ülkesinin büyükelçiliği bulunurken, 2019 yılında da bu sayı 36'ya çıkmıştır. Son olarak Sierra Leone Türkiye'de büyükelçilik açmıştır ve Ankara'daki büyükelçilik sayısı 37 olmuştur.

Kuzey Afrika ülkeleri

Ülke	Bilgiler	Notlar
Cezayir-Türkiye ilişkileri
Cezayir	Cezayir'in, Ankara'da büyükelçiliği, İstanbul'da başkonsolosluğu bulunmaktadır. Türkiye'nin Cezayir'de büyükelçiliği bulunmaktadır. İki ülke arasındaki ticaret hacmi 2018'de, 3,17 milyar $'dır. 3 milyon Cezayir vatandaşının Cezayir Türkü olduğu tahmin edilmektedir. 2017 yılında Türkiye'yi 213.333 Cezayirli vatandaş ziyaret etti. Yunus Emre Enstitüsü'nün Cezayir'de bir merkezi bulunmaktadır. Cezayir, Türkiye'nin 4. Büyük doğalgaz tedarikçisidir.	Cezayir, 16. yüzyıldan 19. yüzyıla kadar, Cezayir-i Garp Eyaleti adıyla Osmanlı İmparatorluğu'na bağlıydı. Türkiye-Cezayir arasındaki 500 yıllık dostluğun sembollerinden biri olan Cezayir'deki Ketchaoua Camii, 2017 yılında Türk sermayesi ile restore edilmiştir. Restorasyon, Türkiye Başbakanı Recep Tayyip Erdoğan'ın 2006 yılında Cezayir ziyareti sırasında imzalanan "Dostluk ve İşbirliği Anlaşması'na ilişkin projelerden biri olarak tarihe geçmiştir. Cezayir tarafının talebi üzerine başkent Cezayir’deki Keçiova Camii'ne ilaveten tarihi Kasaba mahallesindeki evlerin bir bölümünün ve Oran vilayetindeki Bey Sarayı ile Paşa Camii’nin restorasyonunun da ülkemizce yapılması kararlaştırılmıştır. Cezayir, Türkiye'ye bağımlı pozisyonda yer almaktadır. Türkiye, Cezayir'i uluslararası alanda korumaktadır ve ülkeye yardım etmeye devam etmektedir.
Mısır-Türkiye ilişkileri
Mısır	Mısır'ın, Ankara'da büyükelçiliği, İstanbul'da başkonsolosluğu bulunmaktadır. Türkiye'nin Kahire'de büyükelçiliği, İskenderiye'de başkonsolosluğu bulunmaktadır. İki ülke arasındaki ticaret hacmi 2018'de 5,25 milyar $'dır. 2017 yılında Türkiye'yi 100.971 Mısırlı vatandaş ziyaret etti. Mısır'da 3.500 civarı Türk yaşamaktadır. 1.5 milyon Mısır vatandaşının Mısır Türkü olduğu tahmin edilmektedir. Yunus Emre Enstitüsü'nün Kahire'de bir merkezi bulunmaktadır.	Osmanlı İmparatorluğu, 1517 yılında Ridaniye Muharebesi sonrası, Mısır ve çevresindeki bölgelere hakim olan Memlûk Devleti'ni yıkmış ve Mısır coğrafyası Osmanlı İmparatorluğu'nun hakimiyetine geçmiştir. Osmanlı İmparatorluğu, Memlûk Devleti'ni yıkarak haliefeliği almıştır. 1798 yılında Fransa eyalete çıkarma yapmıştır. 1805 yılında vali olan Kavalalı Mehmet Ali Paşa bağımsız olarak hareket etmeye başlamış 1833'te Konya'da 1839'da Nizip'te Osmanlı ordusunu mağlup ettikten sonra 1841'de Kavalalılar Hanedanı tarafından yönetilecek olan, iç işlerinde serbest dış işlerinde Osmanlı Devleti'ne bağlı Mısır Hidivliği'ni kurmuştur. Böylece Mısır Eyaleti ortadan kalkmıştır. İngiltere 1882'de Mısır'ı işgal etmiştir. Fakat, Osmanlı Devleti, Mısır'daki egemenliğinden vazgeçmeyerek Mısır hükûmetini ve Hıdiv'i İngiltere'ye karşı savunmasız bırakmamış, en azından kolay lokma yapmamış, 1914 yılında I. Dünya Savaşı'nın başında İngiltere Mısır'ı ilhak ettiğini açıklamıştır. Lozan Antlaşması'nın 17. maddesinde "Türkiye'nin, Mısır ve Sudan üzerindeki bütün hak ve dayanaklarından feragatinin hükmü 5 Kasım 1914 tarihinden geçerlidir." hükmü yer almıştır. 2013 Mısır askerî darbesinin ardından iki ülke arasındaki ilişkiler gerginleşmiş ve iki ülkenin diplomatik ilişkileri maslahatgüzar seviyesine gerilemiştir. İlerleyen dönemlerde ise cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan ve başbakan Binali Yıldırım, askerî müdahaleyi darbe olarak nitelendirmiştir. Erdoğan Sisi’yi “tiran” olarak nitelemiştir, Sisi ise "Türkiye içişlerimize karışmayı bırakmalı" şeklinde açıklamalarda bulunmuştur.
Libya-Türkiye ilişkileri
Libya	Libya'in, Ankara'da büyükelçiliği, İstanbul'da başkonsolosluğu bulunmaktadır. Türkiye'nin Trablus'da büyükelçiliği, Mısrata'da başkonsolosluğu bulunmaktadır. İki ülke arasındaki ticaret hacmi 2018'de 1.87 milyar $'dır. 2018 yılında Türkiye'yi 188,312 Libyalı vatandaş ziyaret etti. 1.4 milyon Libya vatandaşının Libya Türkü olduğu tahmin edilmektedir. Türkiye, Libya'daki iç sebeplerde, Libya'ya destek sağlamaktadır. İki ülke Akdeniz'de ortak hareket etmektedir.	Osmanlı İmparatorluğu, 16. yüzyılın ortalarında Libya kıyı bölgelerini fetih etmiştir. Osmanlı İmparatorluğu'ndan bu yana iki ülke arasında önceki tarihsel bağlara sahip olan nispeten yakın bir ilişki yaşamışlardır. Bu tarihsel bağ nedeniyle, Libya ve Türkiye, diğer Arap devletleriyle karşılaştırıldığında çok az da olsa bir Osmanlı mirasını paylaşmaktadır. Trablusgarp Savaşı'ndan sonra (1911-1912), İtalya Krallığı Libya'yı fethederken Osmanlı İmparatorluğu Afrika'daki son toprak parçasını kaybetti. Muammer Kaddafi'nin 1974'te Türkiye'nin Kıbrıs harekâtı sırasında ABD'nin Türkiye'ye silah ambargosu uygulandığından Türkiye'ye ABD yapımı uçaklarına yedek parça sağlamasına ve Türk eşyalarını almaya tercih edilmesinde karar vermiştir. Muammer Kaddafi birçok konuda Türkiye'nin lehine politika yönetse de Kürt bağımsızlığını desteklemiştir. Bu destekleme sonucunda Türkiye-Libya ilişkileri zarar görmüştür. Türkiye, Fransa cumhurbaşkanı Sarkozy'yi Libya halkının özgürleşmesi konusunda Fransız çıkarlarını sürdürmekle suçladı ve 20 Mart'ta gözlemci bir tutum aldı. Türkiye, 2011 yılında Libya ile ilişkileri kesen ilk ülkeler arasında yer aldı ve Kaddafi'ye görevi bırakmasını ve sürgüne gitmesini teklif etti. Kaddafi ise bunu reddetti. İkinci Libya İç Savaşı'nın patlak vermesiyle, Türkiye Trablus'taki BM tarafından tanınan Ulusal Mutabakat Hükûmeti'ni, Tobruk'taki Hafter yönetimindeki Temsilciler Meclisi'ne karşı desteklemektedir. Hafter'in Türkiye karşıtı tutumu, Türkiye ile Tobruk hükûmeti arasında süren düşmanlığa katkıda bulunmuş, Türkiye de Trablus'taki hükûmete silah ve mühimmat taşımıştır. 2 Ocak 2020'de Türkiye Büyük Millet Meclisi, başkentte BM tarafından tanınan hükûmeti desteklemek için Libya'ya asker yerleştirme tasarısını onayladı. Mevzuat 325-184 oyla kabul edildi, ancak konuşlandırmanın ayrıntıları miktar ve zamanlama açısından henüz açıklanmadı. 6 Ocak'ta Türk birlikleri Libya'ya gönderilmeye başladı. 8 Ocak 2020'de Türkiye cumhurbaşkanları Tayyip Erdoğan ve Hafter'i destekleyen Rusya devlet başkanı Vladimir Putin arasındaki görüşmelerden sonra, Türkiye ve Rusya Libya'daki tüm tarafları 12 Ocak gece yarısından itibaren ateşkes ilan etmeye çağırdı.
Fas-Türkiye ilişkileri
Fas	Fas'ın, Ankara'da büyükelçiliği, İstanbul'da başkonsolosluğu bulunmaktadır. Türkiye'nin Rabat'ta büyükelçiliği bulunmaktadır. İki ülke arasındaki ticaret hacmi 2018'de 2.71 milyar $'dır. 2017 yılında Türkiye'yi 114,155 Faslı vatandaş ziyaret etti. Yunus Emre Enstitüsü'nün Rabat'ta bir merkezi bulunmaktadır. Fas’ta son yıllarda altyapı ihalelerini kazanan Türk firmalarının sayısı artmaktadır. Halihazırda Fas’ta faaliyet gösteren Türk firması sayısı 160 civarındadır. Fas'da müteahhitlik faaliyetleri yöneten Türk firmalarının yatırımı 4,1 milyar $ civarındadır.	Portekiz ordusunun kuşatılmasını tasvir eden Ksar el Kebir savaşı bağlantı=|küçükresim 16. yüzyılda Portekiz ile karşılaşan Fas. O dönemde Osmanlı İmparatorluğu padişahı III. Murad'dan yardım istemiştir. Bu isteğe olumlu yanıt veren Murad; 10 bin yeniçeri ve 34 sahra topu ile Fas'a yardımda bulunmuştur. 1558'de Osmanlılar, İspanyol İmparatorluğu ile Mostaganem Muharebesi yaşamıştır. Bu savaştan Osmanlılar kesin zafer ile ayrılarak Fas'a karşı üstünlük kurmuştur. Savaştan sonra Fas, Osmanlı İmparatorluğu'na bağlı olarak varlığını sürdürmüştür.
Tunus-Türkiye ilişkileri
Tunus	Tunus'un, Ankara'da büyükelçiliği, İstanbul'da başkonsolosluğu bulunmaktadır. Türkiye'nin Tunus'da büyükelçiliği bulunmaktadır. İki ülke arasındaki ticaret hacmi 2018'de 1.10 milyar $'dır. Yunus Emre Enstitüsü'nün Tunus'da bir merkezi bulunmaktadır.	[[ملف:Turkish and Tunisian prime ministers.jpg|bağlantı=https://ar.wikipedia.org/wiki/%D9%85%D9%84%D9%81:Turkish_and_Tunisian_prime_ministers.jpg%7Cküçükresim%7CRecep Tayyip Erdoğan ve Ali Larayedh.]] Osmanlılar, İspanya Kralı II. Felipe'nin Tunus'u topraklarına katmasını engellemek için İspanyol İmparatorluğu'nun 7.000 askerine karşı 100.000 asker ve 300 gemi ile 1574 yılında İspanyollar ile savaşmıştır ve kesin zafer ile ayrılarak Tunus topraklarını sınırlarına katmıştır. 1574'te son Hafsi Hukümdarı İstanbul'a getirilerek öldürülmüştür. Tunus, 1881 yılında Fransızlar tarafından işgal edilene kadar Osmanlı İmparatorluğu hakimiyetinde kalmıştır. Türkiye, Tunus'u ilk tanıyan devletlerden biridir.

Sahra Altı Afrika ülkeleri

Ülke	Notlar	Bilgiler
Angola-Türkiye ilişkileri
Angola	Angola'nın, Ankara'da büyükelçiliği bulunmaktadır. Türkiye'nin, Luanda'da büyükelçiliği bulunmaktadır. İki ülke arasındaki ticaret hacmi 2019'da 212 milyon $'dır.	Angola, bağımsızlığını ilan ettiği yıl Türkiye, Angola'yı tanımıştır. Türkiye tarafından Angolalı öğrencilere 1992’den bu yana Türkiye Bursu verilmektedir.
Benin-Türkiye ilişkileri
Benin	Benin'in Ankara'da büyükelçiliği bulunmaktadır. Türkiye'nin, Cotonou'da büyükelçiliği bulunmaktadır. İki ülke arasındaki ticaret hacmi 2019'da 142 milyon $'dır.	İki ülke arasında Türkiye-Benin İş Konseyi kurulmuştur. İki ülkenin meclisleri arasında imzalanan bir anlaşmayla Türkiye - Benin Parlamentolar Arası Dostluk Grubu kurulmuştur.
Botsvana-Türkiye ilişkileri
Botsvana	Botsvana'nın BM Cenevre Ofisi'ndeki Daimi Temsilciliği de Türkiye'ye akredite edilmiştir. Türkiye'nin, Gaborone'de büyükelçiliği bulunmaktadır. İki ülke arasındaki ticaret hacmi 2020'da 5 milyon $'dur.	Türkiye, 2009 yılından beri Botsvana öğrencilerine burs vermektedir. 2012'de 13 öğrenci Türkiye'de eğitim görmüştür.
Burkina Faso-Türkiye ilişkileri
Burkina Faso	Burkina Faso'nun, Ankara'da büyükelçiliği bulunmaktadır. Türkiye'nin, Ouagadougou'da büyükelçiliği bulunmaktadır. İki ülke arasındaki ticaret hacmi 2019'da 52.2 milyon $'dır.	Türkiye, TİKA ve Türk Kızılayı aracılığıyla sağlık, gıda, eğitim, bilim, ulaşım gibi çeşitli alanlarda Burkina Faso’ya kalkınma yardımlarında bulunmaktadır. İki ülke arasında vize muafiyeti anlaşması vardır.
Burundi-Türkiye ilişkileri
Burundi	Burundi'nin, Ankara'da büyükelçiliği bulunmaktadır. Türkiye'nin, Bujumbura'da büyükelçiliği bulunmaktadır. İki ülke arasındaki ticaret hacmi 2019'da 3.1 milyon $'dır.	Soğuk Savaş döneminde, özellikle 1960'lı yıllarda, Türkiye ile Burundi arasındaki ikili ilişkiler, Burundi'nin komünist Çin ile olan ilişkileri hasebiyle soğudu. Ancak kısa bir süre sonra ilişkiler normale dönmüştür. 1972'de Burundi'deki Tutsi ağırlıklı hükûmet ve ordu tarafından ülkedeki Hutulara karşı işlenen katliamın akabinde ilişkiler tekrar kötüleşti. 2000 yılında, Türk diplomatik misyonlarının Arusha Barış Mutabakatı'nı güçlü bir şekilde desteklemesiyle ikili ilişkiler yeniden canlandı. Türkiye, Burundi'den kahve ithal etmektedir. Ayrıca Türkiye çeşitli uluslararası yardım programlarıyla Burundi'ye destek sağlamaktadır.
Kamerun-Türkiye ilişkileri
Kamerun	Kamerun'un, Ankara'da büyükelçiliği bulunmaktadır. Türkiye'nin, Yaoundé'de büyükelçiliği bulunmaktadır. İki ülke arasındaki ticaret hacmi 2019'da 205 milyon $'dır.	Kamerun’da TMV’nin okullarında eğitim verilmektedir. Türkiye Bursları kapsamında Kamerunlu öğrencilere burs verilmektedir.
Yeşil Burun Adaları-Türkiye ilişkileri
Yeşil Burun Adaları	Türkiye'nin Dakar'daki Senegal Büyükelçisi de Yeşil Burun Adaları'na akreditedir. İki ülke arasındaki ticaret hacmi 2019'da 9.5 milyon $'dır.	İki ülkenin ilişkileri pek gelişmemiştir.
Orta Afrika Cumhuriyeti-Türkiye ilişkileri
Orta Afrika Cumhuriyeti	Orta Afrika Cumhuriyeti'nin, İstanbul'da fahri konsolosluğu bulunmaktadır. Türkiye'nin Yaoundé'deki Kamerun Büyükelçisi de Orta Afrika Cumhuriyeti'ne akreditedir. İki ülke arasındaki ticaret hacmi 2019 'da 5.81 milyon $'dır.	Türkiye, OAC’ye yönelik olarak başta TİKA, Kızılay, AFAD, Türkiye Diyanet Vakfı ve diğer ilgili kurum ve kuruluşlarımız aracılığıyla olmak üzere çok sayıda insani yardım, bağış, altyapı restorasyonu, kira desteği gibi yardım faaliyetleri gerçekleştirilmiştir. 1992 yılından bu yana Türkiye Bursları kapsamında Türkiye'de OAC’den öğrencilere eğitim imkanı sağlanmaktadır. Türkiye, OAC'de camileri ve hastaneleri yenilemektedir.
Çad-Türkiye ilişkileri
Çad	Çad'ın, Ankara'da büyükelçiliği bulunmaktadır. Türkiye'nin, N'Djamena'da büyükelçiliği bulunmaktadır. İki ülke arasındaki ticaret hacmi 2019'da 72.4 milyon $'dır. Türkiye hükûmeti, Çadlı öğrencilere Türkiye Bursu vermektedir.	Türkler ve Çadlılar'ın ilişkilerinin başlangıcı Osmanlı İmparatorluğu'nun 18. yüzyıllarına dayanır. Osmanlı İmparatorluğu, 18 yüzyılda, Çad bölgesindeki Müslüman nüfusa askeri eğitim verme amaçlı birlik göndermiştir. Bu bölgeye giden birliklerden bazı askerleri geri dönmemiştir. Bu sebepten dolayı şu anda kendini Osmanlı torunu olarak tanımlayan Çad vatandaşları vardır. Osmanlı, Fizan Sancağı ve Trablusgarp Eyaleti'ne bağlı olarak sahraaltı Afrika ile ilişkilerini sürdürmüştür. 19. yüzyıl ortalarında Sudan ve Uganda toprakları Mısır valileri tarafından ele geçirilmişti. Diğer taraftan Trablusgarp'tan güneye doğru Çad Gölü havzasına kadar gidilerek Nijer ve Çad üzerinde hâkimiyet kurulmaya çalışılmıştı. Çad bağımsızlığını ilan ettiği yıl Türkiye, Çad'ı tanımıştır.
Komorlar-Türkiye ilişkileri
Komorlar	Komorlar'ın Kahire'deki Mısır Büyükelçisi de Türkiye'ye akreditedir. Türkiye'nin Antananarivo'daki Madagaskar büyükelçisi de Komorlar'a akreditedir. İki ülke arasındaki ticaret hacmi 2019'da 21 milyon $'dır.	Türkiye, Komorlar'ın, balıkçlık altyapısının geliştirilmesi ve otoyollarının güçlendirilmesi için en çok yardımı sağlayan üçüncü ülkedir. Türkiye, Moroni'deki TİKA koordinasyon ofisi aracılığıyla Komorlar'a kalkınma desteği ve teknik yardım sağlamaktadır. İki ülke, Komorlu genç diplomatların Türkiye'de eğitim almasına izin veren bir eğitim anlaşması imzaladı. Türkiye, Komor Adaları'ndan 127 öğrenciye Türkiye'deki lisans derecelerine finansman sağlayan Türkiye Bursları'nı sağlamıştır.
Kongo Cumhuriyeti-Türkiye ilişkileri
Kongo Cumhuriyeti	Kongo Cumhuriyeti'nin, Ankara'da büyükelçiliği bulunaktadır. Türkiye'nin, Brazzaville'de büyükelçiliği bulunmaktadır. İki ülke arasındaki ticaret hacmi 2019'da 57 milyon $'dır.	Türkiye, Kongo Cumhuriyeti'ni bağımsızlığını ilan ettiği yıl tanımıştır. 2018'de faaliyete giren İstanbul Havalimanı'nın açılışına Kongo Cumhuriyeti başkan yardımcısı katılım sağlamıştır. Maarif Vakfı, Kongo Cumhuriyeti'nde eğitim ve öğretim faaliyetlerinde bulunmaktadır. Türkiye TİKA aracılığıyla çeşitli alanlarda Kongo Cumhuriyeti'ne kalkınma yardımlarında bulunmaktadır. Türkiye tarafından Kongo Cumhuriyeti öğrencilerine 1992’den bu yana Türkiye Bursu verilmektedir.
Fildişi Sahili-Türkiye ilişkileri
Fildişi Sahili	Fildişi Sahili'nin, Ankara'da büyükelçiliği bulunmaktadır. Türkiye'nin, Abidjan'da büyükelçiliği bulunmaktadır. İki ülke arasındaki ticaret hacmi 2019'da 410 milyon $'dır.	2016 yılında Fildişi Sahili ve Türkiye arasında eğitim, güvenlik, ekonomi, teknoloji ve kalkınma alanlarında dokuz belge imzalanmıştır. Türkiye ile Fildişi Sahili arasındaki ekonomik ve ticari ilişkilerin ahdi temelini 2005 yılında imzalanan Ticaret Anlaşması ile Ekonomik ve Teknik İşbirliği Anlaşması oluşturmaktadır. Fildişi Sahili, Türkiye Cumhuriyeti Ticaret Bakanlığı tarafından 2018-2019 dönemi için öncelikli ülkelerden biri olarak seçilmiştir. Türkiye TİKA aracılığıyla sağlık, gıda, eğitim, bilim, ulaşım gibi çeşitli alanlarda Fildişi Sahili’ne kalkınma yardımlarında bulunmaktadır. Türkiye Bursları kapsamında 1992 yılından bu yana Fildişili öğrencilere burs verilmektedir. Türkiye Maarif Vakfı'nın, Fildişi Sahili'nde bir okullu bulunmaktadır.
Kongo Demokratik Cumhuriyeti-Türkiye ilişkileri
Kongo DC	Kongo Demokratik Cumhuriyeti'nin, Ankara'da büyükelçiliği bulunmaktadır. Türkiye'nin, Kinşasa'da büyükelçiliği bulunmaktadır. İki ülke arasındaki ticaret hacmi 2019'da 54.7 milyon $'dır.	Kongo Demokratik Cumhuriyeti bağımsızlığını ilan etmesinin ardından Türkiye, Demokratik Kongo Cumhuriyeti ile diplomatik ilişkiler kuran ilk ülkelerden birisi olmuştur. Türkiye, TİKA aracılığıyla 137 milyon $ tutarında ekonomik yardım için birçok program başlatmıştır. Türkiye Maarif Vakfı'nın, Kongo Demokratik Cumhuriyeti'nde okulları vardır.
Cibuti-Türkiye ilişkileri
Cibuti	Cibuti'nin, Ankara'da büyükelçiliği bulunmaktadır. Türkiye'nin, Cibuti'de büyükelçiliği bulunmaktadır. İki ülke arasındaki ticaret hacmi 2019'da 252 milyon $'dır. İki ülke arasındaki siyasi, ekonomik ve ticari ilişkiler her geçen yıl gelişmektedir.	Cibuti 16. yüzyılda Osmanlı Egemenliğine geçti ve Osmanlının bir Eyaleti olan Habeş Eyaleti sınırlarına dahil edildi. Eyalet bugünkü Eritre ve Cibuti’nin tamamıyla Somali ve Etiyopya’nın kuzey bölgelerini kapsıyordu 330 yıl Osmanlı Egemenliğinde olan bölge 1885 yılında Osmanlı Toprakları olmaktan çıktı. İki ülke arasındaki ilk resmî diplomatik ilişkiler Cibuti'nin 1977'de Fransa'dan bağımsızlığını ilan etmesiyle başlamıştır. Kasım 2019'da Türkiye Diyanet Vakfı tarafından yaptırılan "Cibuti 2. Abdülhamid Han Camii" resmî bir törenle açıldı. Türkiye Bursları kapsamında Cibuti’ye yüksek öğrenim bursları tahsis edilmektedir. 1992 yılından günümüze 243 Cibutili öğrenciye burs tahsis edilmiştir. 2019-2020 akademik yılında Cibuti’ye tahsis edilen burs sayısı 16’dır.
Eritre-Türkiye ilişkileri
Eritre	Eritre'nin Doha'daki Katar büyükelçiliği Türkiye ile akreditedir. Türkiye'nin, Asmara'da büyükelçiliği bulunmaktadır. İki ülke arasındaki ticaret hacmi 2019'da 14 milyon $'dır.	1517'de Osmanlılar Medri Bahri'yi fethetti. Eritre'nin kuzeydoğusunu ele geçiren Türkler, Sudan'a inerek otoritesini kabul ettirdi ve Habeş Eyaleti'ni kurdu. Massava ve Sevakin Türk yönetimine geçti. Massava eyaletin başkenti oldu. Osmanlılar Kızıl Denize hakim oldukları süre boyunca Eritre'ye de 1800'lerin sonunda İtalyan işgaline kadar hakim oldular. Eritre-Türkiye ilişkileri, 1993'te Eritre'nin bağımsızlığını ilan etmesi üzerine, Türkiye'nin, Eritre'yi tanıyan ilk ülkelerden birisi olmasıyla başlamıştır. 2019-2020 akademi yılında 15 Eritreli öğrenci Türkiye Bursu ile Türkiye'de eğitim almaya başlamıştır. 1992 yılından bu zamana kadar Eritre'den, Türkiye'ye 132 öğrenci gelmiştir.
Ekvator Ginesi-Türkiye ilişkileri
Ekvator Ginesi	Ekvator Ginesi'nin, Ankara'da büyükelçiliği bulunmaktadır. Türkiye'nin Malabo'da büyükelçiliği bulunmaktadır. İki ülke arasındaki ticaret hacmi 2019'da 42 milyon $'dır.	Ayrıca 1992’den bu yana Türkiye Bursları kapsamında Ekvator Ginesi’nden 3 öğrenciye burs verilmiştir.
Esvatini-Türkiye ilişkileri
Esvatini	Eswatini'nin Brüksel'deki Belçika Büyükelçiliği Türkiye'ye akreditedir. Türkiye'nin Pretoria'daki Güney Afrika Büyükelçisi de Esvatini'ye akreditedir. İki ülke arasındaki ticaret hacmi 2019'da 310 bin $'dır	Türkiye, özel mülkiyetin kamulaştırılmasına karşı çıkan ve Svazi toplulukları arasındaki kavgayı bitiren Sobhuza'yı destekledi. Türkiye Sobhuza’nın bölgenin ekonomik kalkınması için Beyaz yerleşimcilere ihtiyaç duyduğu yönündeki iddiasına açıkça katılmasa da, sahibinin ırkından bağımsız olarak özel mülkiyetin korunması gerektiğini savundu.
Etiyopya-Türkiye ilişkileri
Etiyopya	Etiyopya'nın, Ankara'da büyükelçiliği bulunmaktadır. z Türkiye'nin, Addis Ababa'da büyükelçiliği bulunmaktadır. İki ülke arasındaki ticaret hacmi 2019'da 400 milyon $'dır. Etiyopya'da 2019 itibarıyla 200 Türk firması vardır.	Türkler ile Etiyopya halkının ilişkileri Osmanlı İmparatorluğu dönemine dayanmaktadır. Osmanlı İmparatorluğu 1555 yılında bölgenin bazı kısımlarını almış ve bölgeye 1885 yılına kadar hükmetmiştir. Ülkede Osmanlılar döneminden kalan Osmanlı torunları vardır. Etiyopya ile ilk diplomatik temaslar 1896 yılında Sultan II. Abdülhamid ve İmparator II. Menelik dönemlerinde heyet teatisi ile başlamıştır. Osmanlı İmparatorluğu'nun ilk Sahra Altı konsolosluğu 1910-1912 yılları arasında Harar'da açılmıştır. Türkiye, Etiyopya Hükûmeti tarafından Çin ve Hindistan ile birlikte Etiyopya’nın üç stratejik ortağından biri olarak kabul edilmektedir. Türkiye, Etiyopya'da büyükelçilik açan 6. devlettir. Bugün iki ülke arasında ekonomik ve siyasi açıdan oldukça iyidir.
Gabon-Türkiye ilişkileri
Gabon	Gabon'un, Ankara'da büyükelçiliği bulunmaktadır. Türkiye'nin, Libreville'de büyükelçiliği bulunmaktadır. İki ülke arasındaki ticaret hacmi 2018'de 40 milyon $'dır.	Türkiye Maarif Vakfı Gabon'da okullar işletmekte ve 1992'den beri Gabonlu öğrencilere burs vermektedir. Türkiye, Bongo'nun cumhurbaşkanlığa gelmesinden sonra Gabon'un ekonomik genişlemesini destekledi ve Transgabonais Demiryolu'nun yukarı Ogooué Nehri vadisi bölümünün inşaası sırasında teknik uzmanlıkla işbirliği yapmıştır.
Gambiya-Türkiye ilişkileri
Gambiya	Gambiya'nın, Ankara'da büyükelçiliği bulunmaktadır. Türkiye'nin, Banjul'da büyükelçiliği bulunmaktadır.	Gambiya ile Türkiye arasında dostane ilişkiler vardır. Türkiye Gambiya’yı İngiltere’den bağımsızlığını kazandığı 1965 yılında tanımıştır. Türkiye Gambiya ilişkileri 1990’lı yıllarda askeri eğitim ve lojistik yardım faaliyetleri çerçevesinde yoğunlaşmıştır. Türkiye, TİKA aracılığıyla çeşitli alanlarda Gambiya’ya kalkınma yardımında bulunmaktadır. Türkiye Maarif Vakfı, Ekim 2017'den beri Banjul'da faaliyet göstermektedir.
Gana-Türkiye ilişkileri
Gana	Gana'nın, Ankara'da büyükelçiliği bulunmaktadır. Türkiye'nin, Akra'da büyükelçiliği bulunmaktadır. İki ülke arasındaki ticaret hacmi 2018'de 353 milyon $'dır	Gana-Türkiye ilişkileri, Gana'nın 1957'de bağımsızlığını ilan etmesi üzere 1958 yılında başlamıştır. TİKA, Gana'ya insani yardımların yanı sıra ülkenin kalkınması için de yardımlarda bulunmaktadır. Gana'da 150 civarı Türk firması faaliyet göstermektedir, enerji ve müteahhitlik sektörü başta gelmektedir. Türkiye hükümeti 1992 yılından beri, Ganalı öğrencilere Türkiye bursu vermektedir. Türkiye İhracatçılar Meclisi, COVID-19 sebebi ile düşen ihracatı canlandırmak için girişimlerde bulunmuştur.
Gine-Türkiye ilişkileri
Gine	Gine'nin, Ankara'da büyükelçiliği bulunmaktadır. Türkiye'nin, Konakri'de büyükelçiliği bulunmaktadır. İki ülke arasındaki ticaret hacmi 2019'da 136 milyon $'dır.	Fransa, Türkiye veya Amerika Birleşik Devletleri'nin Gine'ye herhangi bir yardım sağlaması veya herhangi bir ticari ilişki kurması durumunda de Gaulle'ün NATO'dan ayrılmaya hazır olacağı yönünde zorla tehdit etti. Bu nihai sonucun ardından Başkan Eisenhower, Gine'nin dış yardım taleplerini kabul etmeyi reddetti. Türkiye de Gaulle’ü aşırı olmakla suçladı ancak Gine’ye yardım sağlamaktan kaçındı. Türkiye Maarif Vakfı şu anda Gine'de 5 okul yönetiyor. Türkiye, 1992'den beri Gineli öğrencilere burs veriyor.
Gine-Bissau-Türkiye ilişkileri
Gine-Bissau	Gine-Bissau'nun, Ankara'da ve İstanbul'da fahri konsoloslukları bulunmaktadır. Dakar'daki Senegal Türk büyükelçiliği Gine Bissau'ya akreditedir. İki ülke arasındaki ticaret hacmi 2019'da 5 milyon $'dır.	TİKA, Gine Bissau’da “eğitim, sağlık, idari ve sivil altyapıların güçlendirilmesi” alanlarında birçok proje gerçekleştirmiştir. Türkiye Cumhuriyeti Hükûmeti ile Gine Bissau Cumhuriyeti Hükûmeti Arasında Güvenlik İşbirliği Anlaşması 22 Şubat 2014 tarihinde Bissau'da imzalanmıştır. 2014 yılında ayrıca, Sivil Havacılık Mutabakat Muhtırası imzalanmış; Hava Ulaştırma Anlaşması parafe edilmiştir.
Kenya-Türkiye ilişkileri
Kenya	Kenya'nın, Ankara'da büyükelçiliği bulunmaktadır. Türkiye'nin, Nairobi'de büyükelçiliği bulunmaktadır. İki ülke arasındaki ticaret hacmi 2019'da 235 milyon $'dır.	Türkiye-Kenya ilişkileri Kenya’nın 1963’te bağımsızlığını kazandığı günden bu yana her geçen gün gelişen bir seyir izlemiştir. Türkiye Afrika’yla ilişkilerinde Kenya’yı başat bir aktör olarak değerlendirmektedir. Türkiye Bursları kapsamında Kenyalı öğrencilere her yıl yüksek öğrenim bursları tahsis edilmektedir. Türkiye Bursları kapsamında, 2019-2020 öğretim yılı için 26 Kenyalı öğrenciye burs sağlanmıştır.
Lesotho-Türkiye ilişkileri
Lesotho	Lesoto'nun Roma Büyükelçiliği Türkiye'ye akreditedir. Türkiye'nin Pretoria'daki Güney Afrika büyükelçiliği Lesotho'ya akreditedir. İki ülke arasındaki ticaret hacmi 2019'da 1.65 milyon $'dır.	Türkiye birçok Afrika ülkesine verdiği Türkiye Bursunu, Lesotho öğrencilerine de vermektedir. Türk İşbirliği ve Koordinasyon Ajansı Başkanlığı, Lesotho'nun başkenti Pretoria'da çeşitli projeler yönetmektedir.
Liberya-Türkiye ilişkileri
Liberya	Brüksel'deki Liberya Büyükelçiliği de Türkiye'ye akreditedir. Türkiye'nin Akra'daki Gana Büyükelçisi Liberya'ya akreditedir. İki ülke arasındaki ticaret hacmi 2019'da 192 milyon $'dır.	Birinci Liberya İç Savaşı ve İkinci Liberya İç Savaşı'nın ardından Dünya Bankası, IMF ve Afrika Kalkınma Bankası konsorsiyumu ile işbirliği yapan Türkiye, Liberya'nın 3,4 milyar ABD doları tutarında dış borcunu ödemek için para topladı ve ülkenin yeniden inşaasına yardım etmek için 75 milyon ABD doları bağışladı. Harvard Üniversitesinde öğrenim görmüş Cumhurbaşkanı Ellen Johnsob Sirleaf'ın seçilmesinden bu yana, Liberya ile Türkiye arasındaki ilişkiler önemli ölçüde gelişti.
Madagaskar-Türkiye ilişkileri
Madagaskar	Madagaskar'ın Roma'daki İtalya Büyükelçiliği Türkiye'ye akreditedir. Türkiye'nin, Antananarivo'da büyükelçiliği bulunmaktadır. İki ülke arasındaki ticaret hacmi 2019'da 76.5 milyon $'dır.	Türk İşbirliği ve Koordinasyon Ajansı Başkanlığı ve Sağlık Bakanlığı aracılığıyla Madagaskar'a insani yardımlar yapılmaktadır. Bugüne kadar Türkiye Bursu kapsamında 119 Madagaskarlı öğrenci Türkiye'de eğitim almıştır.
Mali-Türkiye ilişkileri
Mali	Mali'nin, Ankara'da büyükelçiliği bulunmaktadır. Türkiye'nin, Bamako'da büyükelçiliği bulunmaktadır. İki ülke arasındaki ticaret hacmi 2019'da 57 milyon $'dır.	1992'den beri Malili öğrencilere Türkiye'den burs sağlanmaktadır. Mali’de Türkiye Maarif Vakfı okullarında eğitim verilmektedir.
Malavi-Türkiye ilişkileri
Malavi	Malavi'nin Berlin'deki Almanya Büyükelçiliği Türkiye'ye akreditedir. Türkiye'nin Lusaka'daki Zambiya Büyükelçisi Malavi'ye de akreditedir. İki ülke arasındaki ticaret hacmi 2019'da 21 milyon $'dır.	Rodezya ve Nyasaland Federasyonu'nun kurulmasının tartışıldığı görüşmelerde Malavi'deki siyahi çoğunluk, federasyonun Afrikalılara değil Avrupalı yerleşimcilere fayda sağlayacağını savunarak federasyonu desteklemedi. Türkiye, 1953 yılında Rodezya ve Nyasaland Federasyonu'nun kurulmasından duyduğu endişeyi dile getirmiş ve çoğunluğu kapsayan bir ülke yaratmayı amaçlayan Nyasaland Afrika Kongresi'ni diplomatik olarak desteklemiştir. 1958'de Nyasaland Afrika Kongresi üyesi Dr. Hastings Banda cezaevine gönderildi. Türkiye, Hastings Banda'nın suçlu olmadığını belirten 1959 Devlin Komisyonu'nu desteklemiştir. Türkiye, Türk İşbirliği ve Kalkınma Ajansı Başkanlığı aracılığıyla çeşitli alanlarda Malavi’ye kalkınma yardımında bulunmaktadır.
Mauritius-Türkiye ilişkileri
Mauritius	Mauritius'un Berlin'deki Almanya Büyükelçiliği Türkiye'ye akreditedir. Türkiye'nin Antananarivo'daki Madagaskar Büyükelçisi Mauritius'a akredite oldu. İki ülke arasındaki ticaret hacmi 2019'da 76.5 milyon $'dır.	Türkiye'de "Türkiye Bursları" kapsamında Mauritiuslu öğrencilere yüksek öğrenim bursu tahsis edilmektedir. 1992 yılından günümüze 54 öğrenciye burs sağlanmıştır. Türkiye Dışişleri Bakanlığının Diplomasi Akademisince her yıl düzenlenen Uluslararası Genç Diplomatlar Eğitim programı kapsamında, şu ana kadar Mauritius’tan 4 diplomat Türkiye'de ağırlanmıştır. İkili ekonomik ilişkilerin hukuki altyapısını tesis etmek amacıyla çalışmalar sürmektedir. İki ülke arasında Serbest Ticaret, Yatırımların Karşılıklı Teşviki ve Korunması ile Ticari ve Ekonomik İşbirliği Anlaşmaları imzalanmıştır.
Moritanya-Türkiye ilişkileri
Moritanya	Moritanya'nın, Ankara'da büyükelçiliği bulunmaktadır. Türkiye'nin, Nuakşot'ta büyükelçiliği bulunmaktadır. İki ülke arasındaki ticaret hacmi 2019'da 245 milyon $'dır.	İki ülke arasındaki ilişkiler, Moritanya’nın bağımsızlığını kazandığı 1960’ı takip eden yarım yüzyıllık süreçte oldukça zayıf seyretmiş ve ülkenin ilk cumhurbaşkanı Muhtar Veled Dâde’nin 1974’te Türkiye’yi ziyareti dışında üst düzey bir ilişki kurulmamıştır. 2016 yılında Türkiye Tarım ve Orman Bakanlığı ve 2017’de Türkiye Cumhuriyeti Ekonomi Bakanlığı tarafından gerçekleştirilen Moritanya ziyaretleri, iki ülke arasındaki ticari ilişkileri güçlendirmiş, birçok ortak proje ve hibe programı üzerinde mutabakatlar sağlanmıştır. Moritanya’da az sayıda Türk firması inşaat, balıkçılık ve mobilya sektörlerinde faaliyet göstermektedir ancak ülke sahip olduğu potansiyelle Türk iş adamları için yeni ve büyük bir pazar potansiyeli taşımaktadır. Özellikle Moritanya’nın sahip olduğu zengin balık varlığı bu bakımdan dikkate değerdir. Türkiye, TİKA aracılığıyla çeşitli alanlarda Moritanya’ya kalkınma yardımlarında bulunmaktadır. Türkiye Maarif Vakfı Moritanya’da eğitim-öğretim faaliyetlerinde bulunmaktadır. Moritanyalı öğrencilere 1992’den bu yana Türkiye Bursları verilmektedir.
Mozambik-Türkiye ilişkileri
Mozambik	Mozambik'in Roma'daki İtalya Büyükelçiliği de Türkiye'ye akreditedir. Türkiye'nin, Maputo'da büyükelçiliği bulunmaktadır. İki ülke arasındaki ticaret hacmi 153 milyon $'dır.	İki ülke arasındaki ilişkilerin hukuki zemininin kurulması amacıyla başta ekonomik olmak üzere, her alanda anlaşmaların imzalanması için çalışmalar sürdürülmektedir. Bugüne değin Mozambik ve Türkiye arasında Hava Ulaştırma Anlaşması imzalanmıştır. Doğal kaynaklar bakımından son derece zengin olan Mozambik’le sanayi ve teknolojik açıdan daha gelişmiş Türkiye arasındaki ekonomik işbirliğinin geliştirilmesi için büyük bir potansiyel mevcuttur. Türkiye'nin Mozambik'te 40’a yakın firması ve bu firmaların 200 milyon Dolar civarında yatırımı bulunmaktadır.
Namibya-Türkiye ilişkileri
Namibya	Türkiye'nin, Windhoek'de büyükelçiliği bulunmaktadır. İki ülkenin ticaret hacmi 12 milyon $'dır.	Türkiye, Namibya kurulduktan sonra ülkenin bağımsızlığını savundu ancak birçok ülke, ülkenin Sovyetler Birliği ile müttefik olan Sam Nujoma yönetimindeki hareketini desteklemekten vazgeçti. Türkiye Bursları kapsamında, 1992 yılından bu yana 12 Namibyalı öğrenciye burs tahsis edilmiştir.
Nijer-Türkiye ilişkileri
Nijer	Nijer'in, Ankara'da büyükelçiliği bulunmaktadır. Türkiye'nin, Niamey'de büyükelçiliği bulunmaktadır. İki ülke arasındaki ticaret hacmi 2019'da 72 milyon $'dır. Nijer’de 400 civarında Türk yaşamaktadır.	19. yüzyıl ortalarında Sudan ve Uganda toprakları Osmanlı'nın Mısır valileri tarafından ele geçirilmişti. Diğer taraftan Trablusgarp'tan güneye doğru Çad Gölü havzasına kadar gidilerek Nijer ve Çad üzerinde hâkimiyet kurulmaya çalışılmıştı. 2012 yılından bu yana 2 ülke arasında 29 uluslararası anlaşma imzalanmıştır. Parlamentolararası ilişkiler bağlamında, TBMM ve Nijer Ulusal Meclisi bünyesinde Dostluk Grupları mevcuttur. Türk Sivil Toplum Kuruluşları Nijer’de aktif durumda olup, su kuyuları açmakta, ücretsiz sağlık hizmetleri vermekte ve halka gıda dağıtmaktadırlar. Her yıl 50 Nijerli hastaya Türkiye de ücretsiz tedavi imkânı sunulmaktadır. Türkiye Maarif Vakfı’na ait “Türk-Nijer Dostluk Okulları” Nijer’de faaliyet göstermektedir. 1992’den bu yana Türkiye Bursları kapsamında Nijerli öğrencilere burs verilmektedir.
Nijerya-Türkiye ilişkileri
Nijerya	Nijerya'nın, Ankara'da büyükelçiliği bulunmaktadır. Türkiye'nin, Abuja'da büyükelçiliği bulunmaktadır. İki ülkenin ticaret hacmi 2019'da 726 milyon $'dır. Nijerya ve Türkiye, İİT ve D-8'e üyelikleri aracılığıyla işbirliği yapmaktadır.	Nijerya ve Türkiye birçok ulusal problemde batı yanlısı anlayışı ile ortak hareket etmiştir. Nijerya İç Savaşı'na kadar Nijerya ve Türkiye çok güçlü ilişkilere sahipti. Bu güçlü ilişki, Nijerya İç Savaşı sırasında zayıfladı. Türkiye iç savaş sırasında tarafsız kaldı ve iki tarafa da silah satmayı reddetti. İlişkiler 1990'ların başında dış politikada yakın işbirliği ile yeniden gelişti. 1990 yazında Irak'ın Kuveyt'i işgaliyle başlayan Körfez krizi sırasında iki ülke işbirliği yaptı. Her iki ülke de BM politikasının aktif bir destekçisi oldu. Türkiye Bursları kapsamında, 1992’den bu yana Nijeryalı öğrencilere burs verilmektedir.
Ruanda-Türkiye ilişkileri
Ruanda	Ruanda'nın, Ankara'da büyükelçiliği bulunmaktadır. Türkiye'nin, Kigali'de büyükelçiliği bulunmaktadır. İki ülkenin ticaret hacmi 2019'da 32 milyon $'dır. Türk yatırımları Ruanda'daki tüm DYY'nin %15'ini oluşturmaktadır.	Ruanda soykırımının sona ermesinden sonra, Türkiye ve Amerika Birleşik Devletleri Ruanda hükûmetine yardım etti ve ülkeye yatırım yapmaya başladı. Türkiye, barışı koruma misyonunun artık Ruanda'nın güvenliğiyle her zamankinden daha alakalı olduğunu savunarak, BM'yi 270 askerin Ruanda'da kalmasına izin vermeye ikna etmek için BM Büyükelçisi Madeleine Albright ile işbirliği yaptı. Son dönemlerde en çok gelişen Afrika ülkelerinden birisi olan Ruanda'ya en çok yatırım yapan ülkelerin başında Türkiye gelmektedir. Ruanda’ya, Türkiye Bursları kapsamında her yıl yüksek öğrenim bursu tahsis edilmektedir. 2019-2020 akademik yılında lisans, yüksek lisans ve doktor öğrencilerinden oluşan 35 Ruanda vatandaşına burs verilmiştir. 1992 yılından bu yana toplam 180 Ruandalı öğrenci hükümet burslarından faydalanmıştır.
São Tomé ve Príncipe-Türkiye ilişkileri
São Tomé ve Príncipe	Lizbon'daki São Tomé ve Principe Büyükelçiliği Türkiye'ye akreditedir. Türkiye'nin Libreville'deki Gabon büyükelçisi de São Tomé ve Príncipe'ye akreditedir. İki ülkenin ticaret hacmi 2019'da 2.3 milyon $'dır.	Türkiye'nin São Tomé ve Príncipe ile 300 yılı aşkın süredir ilişkisi vardır. İlişkiler Sefarad Yahudileri'nin 15. yüzyıl sonlarında Osmanlı İmparatorluğu'na gelmesiyle başladı. 1672'de São Tomé ve Príncipe'de Portekiz Kolonisi'nin kurulmasıyla birlikte, Sefarad Yahudileri ve Anusimler'in tekrar Osmanlı İmparatorluğu'na göç dalgası yaşandı. Türkiye, Sao Tome ve Principe'ye geliştirme yardımı yapılmasını sağlayan Lomé Sözleşmesi ve sonrasında Cotonou Anlaşması ile ilişkiler daha da güçlendi.
Senegal-Türkiye ilişkileri
Senegal	Senegal'in, Ankara'da büyükelçiliği bulunmaktadır. Türkiye'nin, Dakar'da büyükelçiliği bulunmaktadır. İki ülke arasındaki ticaret hacmi 2019'da 292 milyon $'dır. Yunus Emre Enstitüsü'nün, Dakar'da merkezi bulunmaktadır.	Türkiye ve Senegal tarihsel olarak çok dostane ilişkilere sahiptir. Türkiye, Fransa'nın sömürge desteğini terk etmesiyle aynı zamana denk gelen 1966-1973 Sahel kuraklığını yaşarken Senegal'e yardım etti. Türkiye, Senegal'deki nüfus artışının ekonomik büyümeyi çok geride bıraktığının görüp, Maarif Vakfı aracılığıyla Senegal'de okullar inşa etti. Türkiye Maarif Vakfı Senegal'de okullar işletiyor ve Türk Hükûmeti 1992'den beri Senegalli öğrencilere burs veriyor. Türkiye, parlak bir başbakan olarak kabul edilen Abdou Diouf'u destekliyordu. Türkiye, Abdou Diouf'un 1983 seçimlerinde 13 siyasi partinin daha aday olmasına izin verdiği siyasi süreci serbestleştirmesini destekledi. TİKA'nın Batı Afrika merkezi Nisan 2007' den bu yana Dakar'da bulunuyor.
Seyşeller-Türkiye ilişkileri
Seyşeller	Paris'teki Seyşeller Büyükelçiliği Türkiye'ye akreditedir. Türkiye'nin Nairobi'deki Kenya büyükelçisi Seyşeller'e akreditedir. İki ülke arasındaki ticaret hacmi 2019'da 25 milyon $'dır.	İki ülke arasındaki diplomatik ilişkiler Haziran 1995’te kurulmuştur.
Sierra Leone-Türkiye ilişkileri
Sierra Leone	Sierra Leone'nin, Ankara'da büyükelçiliği bulunmaktadır. Türkiye'nin, Freetown'da büyükelçiliği bulunmaktadır. İki ülke arasındaki ticaret hacmi 2019'da 54 milyon $'dır.	Sierra Leone, Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi’nin 1645 sayılı karar muvacehesinde oluşturulmuş olan Barış İnşa Komisyonu Sierra Leone Konfigürasyonunda Türkiye'nin de yer almasını istemiş ve bu amaçla BM nezdinde yapılan başvuru uygun görülerek Türkiye Nisan 2012’de bu Konfigürasyonun üyesi olmuştur. Ekim 2012’de imzalanan Ticari, Ekonomik ve Teknik İşbirliği Anlaşması Türkiyetarafından onaylanmıştır. Anlaşmanın Sierra Leone tarafının da onaylamasını takiben yürürlüğe girmesiyle Karma Ekonomik Komisyonu mekanizması da hayata geçecektir. Türkiye, Türk İşbirliği ve Kalkınma Ajansı aracılığıyla sağlık, gıda, eğitim gibi çeşitli alanlarda Sierra Leone’ye kalkınma yardımlarında bulunmaktadır. Türkiye tarafından Sierra Leoneli öğrencilere 1992’den bu yana Türkiye Bursu verilmektedir.
Somali-Türkiye ilişkileri
Somali	Somali'nin, Ankara'da büyükelçiliği bulunmaktadır. Türkiye'nin, Mogadişu'da büyükelçiliği, Hargeisa'da konsolosluğu bulunmaktadır. İki ülke arasındaki ticaret hacmi 2019'da 250 milyon $'dır. Yunus Emre Enstitüsü'nün, Mogadişu'da merkezi bulunmaktadır. Hem Türkiye hem Somali, İslam İşbirliği Teşkilatı'nın kurucu üyeleri arasındadır. Bir Türk firması olan Favori LLC, Somali'nin başkentindeki havalimanını rezive etmiş; 15 uçaklık kapasiteyi 60 uçağa kadar çıkarmıştır. Mogadişu Limanı, Türk şirketlerinin kontrolündedir. Türk askerleri ve Somalili yetkililer üssün açılışını yapıyor.	Somali ve Türkiye arasındaki ilişkiler Orta Çağ'da Adal Sultanlığı ile Osmanlı İmparatorluğu dönemine uzanan bir geçmişe sahip olup iki devlette Habeşistan-Adal Savaşı'nda müttefiktilerdi. Osmanlı İmparatorluğu ve Ajura İmparatorluğu var olduğu dönemlerde iki ülke birçok savaşta müttefik olmuştur. Osmanlı İmparatorluğu, Ajura İmparatorluğu'nu, Portekiz İmparatorluğu'na karşı korumuştur. Türk denizci Ali Beğ'in Somali filosu ile iş birliği yapmasıyla 1580'li yıllarda ilişkiler zirveyi görmüştür. Ali Beğ, Somali filosu ile birlikte Portekiz İmparatorluğu'nun Güneydoğu Afrika'da tuttuğu topraklara saldırılara katılmıştır. Bu saldırılar neticesinde Mombasa, Kilwa Kisiwani ve Pate gibi önemli bölgeler Portekiz İmparatorluğu'nun elinden çıkmıştır. 16. ve 17. yüzyıllarda da varlığını sürdüren Ajura İmparatorluğu, Osmanlı İmparatorluğu'nun sikke modeline benzer bir sikke modeli kullanarak Portekiz İmparatorluğu'nun Hint Okyanusu'nda kurmuş olduğu ekonomik güce meydan okumuştur bu sayede Portekiz İmparatorluğu'na karşı ekonomik bağımsızlığını ilan etmiştir. Günümüzde iki ülke arasında ilişkiler oldukça gelişmiş olup Türkiye Somali hükûmetinin iş birliği ile ülkede altyapı ve yardım projeleri gerçekleştirmektedir. 2011 yılında Somali'de yaşanan kuraklık sebebiyle Türkiye 201 milyon Amerikan doları yardım yapmıştır. Türkiye, Somali İç Savaşı sonrası Somali makamları ile iş birliğini ve diyaloğu sürdüren ender ülkelerden birisi haline getirmiştir. Somali'de 20 yıl sonra yapılabilen 2012 seçimleri ile birlikte Hasan Şeyh Mahmud seçimi kazanmış, cumhurbaşkanı seçilmiştir. Türk makamları Hasan Şeyh Mahmud'un seçilmesini olumlu karşılamış, ilişkileri aynen devam ettirmiştir. Mayıs 2013'te İstanbul'da Türkiye-Somali destekli şekilde bir forum başlatılmış, hem Türk şirketlerinin hem de Somali şirketlerinin ortak çalışması, iki ülkenin yatırım alması gibi konularda uzlaşı sağlanmıştır. 25 Ocak 2015'te Türkiye Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan Somali'nin başkentine yeniden ziyaret gerçekleştirmiştir. Bu ziyarette Türkiye destekli kalkınma projeleriyle ilgili açılışları gerçekleştirmiştir. Bu projelerden birisi Digfer Hastanesi'nin açılışıdır, bu hastane açılıştan sonra "Erdoğan Hastanesi" veya "Türk Hastanesi" isimleriyle anılmıştır. Recep Tayyip Erdoğan, 2020 yılında yaptığı bir açıklamada Somali'nin Türkiye'yi petrol aramak için davet ettiğini söylemiştir. 2013 yılında Mogadişu Limanı, 20 yıllık süreyle Türk bir şirkete kiralandı. 2014 yılında liman tamamen Türk şirketlerin kontrolüne bırakıldı. Limandan elde edilen gelirin %55'i Somali'nin hazinesine gidecekken %45'ini Türk şirketin alması kararlaştırıldı. 2010 yılında varılan askeri anlaşma 2014 yılında geliştirildi. Somalili askerlerin Türkiye'de eğitim görmesi, Türkiye'nin Somali'de askeri üs kurması gibi kararlar alındı. 2015 yılında Dışişleri Bakanlıkları nezaretinde yeni kalkınma projeleri imzalandı. Yeni askeri, idari ve ticari anlşamalar içeren bu anlaşmayla birlikte Türkiye-Somali ilişkileri zirve noktalarına ulaştı. Eylül 2017'de Türk Silahlı Kuvvetleri, yapılan anlaşmalardan sonra Somali'nin başkentinde TURKSOM Askerî Eğitim Üssü'nü kurmuştur. Somali Cumhurbaşkanı Hasan Şeyh Mahmud, Somali'nin başkenti Mogadişu'ya ziyarette bulunan Türkiye Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan'ı karşılıyor, 25 Ocak 2015
Güney Afrika Cumhuriyeti-Türkiye ilişkileri
Güney Afrika	Güney Afrika Cumhuriyeti'nin, Ankara'da büyükelçiliği bulunmaktadır. Türkiye'nin, Pretoria'da büyükelçiliği bulunmaktadır. İki ülke arasındaki ticaret hacmi 2019'da 1.3 milyar $'dır. Güney Afrika Cumhuriyeti'nde 3.600 Türkiye vatandaşı ikamet ediyor. Yunus Emre Enstitüsü'nün, Johannesburg'da merkezi bulunmaktadır. Güney Afrika Cumhuriyeti'ndeki Türk yatırımlarının değeri 600 milyon dolardan fazladır. Güney Afrika Cumhuriyeti'nde 5.000 civarı Türk yaşadığı düşünülmektedir.	İki ülkenin ilişkileri pek eskiye dayanmamaktadır. İlişkiler 27 Şubat 1993 tarihinde Güney Afrika Cumhuriyeti'nin, Türkiye'de büyükelçilik açması ile başlamıştır. Türkiye'nin, Güney Afrika Cumhuriyeti'ndeki 600 milyon $'dan fazla yatırımı genelde madencilik sektörü ile bağlantılıdır.
Güney Sudan-Türkiye ilişkileri
Güney Sudan	Ana Madde: Güney Sudan-Türkiye ilişkileri Güney Sudan'ın, Ankara'da büyükelçiliği bulunmaktadır. Türkiye'nin, Cuba'da büyükelçiliği bulunmaktadır. İki ülke arasındaki ticaret hacmi 2019'da 3.2 milyon $'dır.	19. yüzyıl ortalarında Sudan ve Uganda toprakları Osmanlı'nın Mısır valileri tarafından ele geçirilmişti. Diğer taraftan Trablusgarp'tan güneye doğru Çad Gölü havzasına kadar gidilerek Nijer ve Çad üzerinde hâkimiyet kurulmaya çalışılmıştı. Türkiye, 2011'de Güney Sudan'ın Sudan'dan ayrılmasıyla bağımsızlığını tanıyan ilk ülkelerden birisidir. Bağımsızlığın akabinde Juba'daki Türk Başkonsolosluğu büyükelçilik statüsüne yükseltildi. Türkiye, Güney Sudan’da Türk İşbirliği ve Koordinasyon Ajansı Başkanlığıaracılığıyla kapasite artırımı ve teknik işbirliği çalışmalarında bulunmaktadır. İki ülke Nisan 2017’de ekonomik ve ticari ilişkileri geliştirmek amacıyla "Ticaret ve Ekonomik İşbirliği Anlaşması" imzalamıştır. Türkiye tarafından Güney Sudan’da TİKA eşgüdümünde, kapasite artırımı ve teknik işbirliği çalışmalarına öncelik verilmektedir. Eğitim işbirliği bağlamında ve Türkiye Bursları kapsamında, Güney Sudan’dan 2019-2020 döneminde 26 öğrenciye burs verilmiştir. Bugüne kadar toplam 140 Güney Sudanlı öğrenciye burs sağlanmıştır.
Sudan-Türkiye ilişkileri
Sudan	Sudan'ın, Ankara'da büyükelçiliği bulunmaktadır. Türkiye'nin, Hartum'da büyükelçiliği bulunmaktadır. İki ülke arasındaki ticaret hacmi 2019'da 434 milyon $'dır. Yunus Emre Enstitüsü'nün, Hartum'da merkezi bulunmaktadır. Osmanlı İmparatorluğu döneminde sahip olunan ve Lozan Antlaşması ile kaybedilen Sevakin adası 2017 yılında 99 yıllığına Türkiye'ye kiralanmıştır.	Osmanlı İmparatorluğu'ndan bu yana iki ülke arasında önceki tarihsel bağlara sahip olan nispeten yakın bir ilişki yaşamışlardır. Bu tarihsel bağ nedeniyle, Sudan ve Türkiye, diğer Arap devletleriyle karşılaştırıldığında çok az da olsa bir Osmanlı mirasını paylaşmaktadır. Mısır Hidivi Kavalalı Mehmed Ali Paşa'nın aracılığı ile Osmanlı İmparatorluğu, 19. yüzyılın başlarında Sudan'ı fethetti. Bu dönem Türkiye dönemi olarak adlandırıldı. Osmanlı yönetimi altında, Tanzimat reformlarının bir parçası olarak Sudan'da kölelik kaldırıldı ve ekonomisi gelişmeye başladı 1870'lerden itibaren Osmanlı İmparatorluğu'nun zayıflaması, Muhammed Ahmed'in Osmanlı yönetimine karşı başlattığı isyanın yolunu açtı. Muhammed Ahmed kendini Mehdi olarak ilan ettikten sonra, Britanyalı komutanlar altında Osmanlı İmparatorluğu'nun Sudanlı Mehdilere karşı ağır askeri yenilgisiyle sonuçlanan Mehdi Savaşı'nı başlattıktan sonra, hem Mısırlılardan hem de Osmanlılardan gelen öfkeyle karşılandı. Herbert Kitchener tarafından yeniden düzenlenen Osmanlı ordusu, 1890'lara kadar Osmanlı ve Mısır güçlerini toplayarak pahalı ve kanlı bir savaşla Sudan'ı fethetti. I.Dünya Savaşı'nın patlak vermesiyle Büyük Britanya, Mısır ve Sudan'ı Osmanlı İmparatorluğu'ndan ayırdı ve iki ülkenin 20. yüzyılın ortalarına kadar resmi ilişkileri olmayacaktı. Bununla birlikte, 1916'da Darfur Sultanlığı, Büyük Britamya'nın Darfur'u Sudan'a ilhak etmesi ile Osmanlı İmparatorluğu'na desteğini ilan etti. 19. yüzyıl ortalarında Sudan ve Uganda toprakları Osmanlı'nın Mısır valileri tarafından ele geçirilmişti. Diğer taraftan Trablusgarp'tan güneye doğru Çad Gölü havzasına kadar gidilerek Nijer ve Çad üzerinde hâkimiyet kurulmaya çalışılmıştı. Sudan'ın 1956'da Mısır'dan bağımsızlığının ardından Türkiye ile diplomatik ilişkiler kurdu ve Türkiye, Sudan'da büyükelçilik açan ilk ülkeler arasında yer aldı. Bununla birlikte, 20. yüzyılın sonlarında Sudan-Türkiye ilişkileri, Türkiye'nin Orta Doğu ve Balkanlar'a daha fazla ilgi duyması, Sudan'ın yaşadığı siyasi kargaşalar, uzaklığı ve ilgi eksikliği ile nedeniyle pek gelişemedi. Buna rağmen, ilişkiler Cafer Nimeyri yönetiminde nispeten iyi ilişkilere sahipken Ömer el-Beşir yönetiminde 1990'lardan 2000'lere kadar soğuktu. Yıllar süren ilişkilerin ihmal edilmesinden sonra, Recep Tayyip Erdoğan döneminde Türkiye, dikkatini ilişkilerini güçlendiren Sudan da dahil olmak üzere Afrika'ya yönlendirmeye başladı ve Türkiye, Sudan'daki varlığını artırdı. En dikkat çekenlerden biri, Sudan adası Sevakin'in, Mısır ve Suudi Arabistan gibi bölgesel rakiplerin şüphelerle tepki gösterdiği 99 yıllık bir sözleşme ile Türkiye'ye kiralanmasıdır. Türkiye, hükûmet karşıtı protestolar sırasında Ömer el-Beşir yönetimindeki Sudan hükûmetine destek verdi ve Sudan'a protestocularla savaşmak için yardım, mühimmat ve destek gönderme sözü verdi.
Tanzanya-Türkiye ilişkileri
Tanzanya	Tanzanya'nın, Ankara'da büyükelçiliği bulunmaktadır. Türkiye'nin, Darüsselam'da büyükelçiliği bulunmaktadır. İki ülke arasındaki ticaret hacmi 2015'ta 151 milyon $'dır.	Türkiye Bursları kapsamında Tanzanyalı öğrencilere yükseköğrenim bursları tahsis edilmektedir. 2019-2020 eğitim yılında Türkiye Burslarından yararlanmaya hak kazanan öğrencilerin sayısı 27 olmuştur. Recep Tayyip Erdoğan Doğu Afrika turu kapsamında 22-23 Ocak 2017 tarihlerinde Tanzanya’yı ziyaret etmiştir ve bu ziyaret sonucunda 10 Anlaşma imzalanmıştır.
Togo-Türkiye ilişkileri
Togo	Türkiye, Lomé'de büyükelçilik açmayı planlamaktadır. İki ülke arasındaki ticaret hacmi 2019'da 106 milyon $'dır.	Türkiye, 1992'den beri Togo'daki öğrencilerine burs vermektedir.
Türkiye-Uganda ilişkileri
Uganda	Uganda'nın, Ankara'da büyükelçiliği bulunmaktadır. Türkiye'nin, Kampala'da büyükelçiliği bulunmaktadır. İki ülke arasındaki ticaret hacmi 2018'de 40 milyon $'dır.	19. yüzyıl ortalarında Sudan ve Uganda toprakları Osmanlı'nın Mısır valileri tarafından ele geçirilmişti. Diğer taraftan Trablusgarp'tan güneye doğru Çad Gölü havzasına kadar gidilerek Nijer ve Çad üzerinde hâkimiyet kurulmaya çalışılmıştı.
Türkiye-Zambiya ilişkileri
Zambiya	Zambiya'nın, Ankara'da büyükelçiliği bulunmaktadır. Türkiye'nin, Lusaka'da büyükelçiliği bulunmaktadır. İki ülke arasındaki ticaret hacmi 2019'da 23 milyon $'dır.	İki ülke, işbirliği ilişkilerini geliştirmek üzere tarım, turizm, sağlık, altyapı/konut gibi alanlarda teknik düzeyde yakın çalışmalar yürütmektedir. Türkiye Zambiya’nın kalkınma gündemine ülkenin 7. Ulusal Kalkınma Planına (2017-2021) uygun çerçevede kapasite geliştirme ve kurumsal yapılandırma kapsamında katkı sunmaktadır. TİKA aracılığıyla çeşitli alanlarda Zambiya’ya kalkınma yardımında bulunmaktadır. Türkiye tarafından Zambiyalı öğrencilere 1992’den bu yana Türkiye Bursu verilmektedir.
Türkiye-Zimbabve ilişkileri
Zimbabve	Zimbabve'nin, Ankara'da büyükelçiliği bulunmaktadır. Türkiye'nin, Harare'de büyükelçiliği bulunmaktadır. İki ülke arasındaki ticaret hacmi 17 milyon $'dır.	TİKA aracılığıyla çeşitli alanlarda Zambiya’ya kalkınma yardımında bulunmaktadır. Türkiye tarafından Zambiyalı öğrencilere 1992’den bu yana Türkiye Bursu verilmektedir.

Okyanusya

Türkiye'nin Okyanusya ülkeleri ile etkileşimi tarihsel olarak Suriye ve Lübnan bölgelerinden Avustralya'ya yapılan göçlerle başlamıştır. I. Dünya Savaşı'nda Anzak birliklerinin Gelibolu'daki serüveni, savaş sonrasında ilişkileri olumlu etkilemiş, Avustralyalı devlet adamlarıyla asker ailelerinin Gelibolu’daki anıt mezarları ziyaretleri ile iki ülke ilişkileri ileri dönemde de artarak gelişmiştir.

Diplomatik ilişkiler ise 1967-1968 yıllarında karşılıklı açılan büyükelçilikler ile başlamıştır. 23-25 Nisan 2015 tarihlerinde İstanbul ve Çanakkale’de gerçekleştirilen Çanakkale Savaşları ’nın 100. Yıldönümü Anma Etkinliklerine katılmak üzere dönemin Avustralya Başbakanı Tony Abbott Türkiye'yi ziyaret etmiştir. Ayrıca dönemin Yeni Zelanda Başbakanı John Key, anma etkinlikleri kapsamında İstanbul’da düzenlenen Barış Zirvesi’nde ana konuşmacılardan biri olmuştur. 10 binden fazla Yeni Zelandalı ve Avustralyalının katıldığı Anzak Günü törenleri de başarıyla gerçekleştirilmiştir.

• 
  Atatürk'ün Anzaklar'a notu, Çanakkale

Uluslararası örgütler

Ana madde: Türkiye'nin üye olduğu uluslararası kuruluşlar listesi

Sosyal

Kuruluş	Üyelik durumu	Üye olduğu tarih
Asya Karşılıklı Tedbir ve Güvenlik Önlemleri Konferansı	Üye	1993
Avustralya Grubu	Üye
Akdeniz için Birlik	Üye	13 Temmuz 2008
Güney Doğu Asya Ülkeleri Birliği	Diyalog Ortağı	6 Ağustos 2017
Güneydoğu Avrupa İşbirliği Süreci	Üye	1996
Asya İşbirliği Diyaloğu	Üye	26 Eylül 2013
Şangay İşbirliği Örgütü	Diyalog Ortağı	26 Nisan 2013
Avrupa Birliği	Aday Ülke
Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Teşkilatı	Kurucu üye	25 Haziran 1973
Avrupa Konseyi	Kurucu üye	9 Ağustos 1949
Birleşmiş Milletler	Kurucu üye	24 Ekim 1945
Interpol	Üye
Europol	Stratejik ortak
İslam İşbirliği Teşkilatı	Kurucu üye	25 Eylül 1969
Afrika Birliği	Stratejik ortak	Ocak 2008
Akdeniz İçin Birlik	Kurucu üye	13 Temmuz 2008
Türk Konseyi	Kurucu üye	3 Ekim 2009
Türk Devletleri Parlamenter Asamblesi	Kurucu üye	21 Kasım 2008
Uluslararası Türk Kültürü Teşkilatı	Kurucu üye	12 Temmuz 1993
Portekizce Konuşan Ülkeler Topluluğu	Gözlemci	2008

Ekonomik

Kuruluş	Üyelik durumu	Üye olduğu tarih
Asya Kalkınma Bankası	Üye	1991
Avrupa İmar ve Kalkınma Bankası	Üye	20 Mart 1991
Dünya Ticaret Örgütü	Üye	26 Mart 1995
G-20	Kurucu üye	1976
D-8	Kurucu üye	1997
Birleşmiş Milletler Latin Amerika ve Karayipler Ekonomik Komisyonu	Üye	26 Temmuz 2017
Ekonomik İşbirliği Teşkilatı	Kurucu üye	1985
Ekonomik Kalkınma ve İşbirliği Örgütü	Kurucu Üye	14 Aralık 1960
Karadeniz Ülkeleri Ekonomik İşbirliği Teşkilatı	Kurucu üye	25 Haziran 1992
Uluslararası Para Fonu	Üye	11 Kasım 1947
Uluslararası Ödemeler Bankası	Üye
Uluslararası İmar ve Kalkınma Bankası	Üye
Dünya Bankası	Üye	1947
İslam Kalkınma Bankası	Kurucu üye	10 Ağustos 1974

Askeri

Kuruluş	Üyelik durumu	Üye olduğu tarih
Karadeniz Donanma İş Birliği Görev Grubu	Kurucu üye	2 Nisan 2001
Kuzey Atlantik Antlaşması Örgütü	Üye	18 Şubat 1952
Avrasya Askeri Statülü Kolluk Kuvvetleri Teşkilatı	Kurucu Üye	25 Ocak 2013

Teknik

Kuruluş	Üyelik durumu	Üye olduğu tarih
Avrupa Patent Ofisi	Üye	1 Kasım 2000
Avrupa Sivil Havacılık Konferansı	Kurucu üye	1955
Avrupa Telekomünikasyon Standartları Enstitüsü	Üye
Avrupa Yayın Birliği	Kurucu üye (TRT)	1950
Dünya Posta Birliği	Kurucu üye	1 Temmuz 1875
Uluslararası Telekomünikasyon Birliği	Kurucu üye	1 Ocak 1866
Uluslararası Denizcilik Örgütü	Üye	1958
Uluslararası Atom Enerjisi Kurumu	Üye
Uluslararası Enerji Ajansı	Üye	2015
Nükleer Enerji Ajansı	Üye
Nükleer Tedarikçiler Grubu	Üye

Spor

Kuruluş	Üyelik durumu	Üye olduğu tarih
Avrupa Ragbi Federasyonları Birliği	Üye	2013
Avrupa Futbol Federasyonları Birliği	Üye	1962
Uluslararası Futbol Federasyonları Birliği	Üye	1923
Uluslararası Olimpiyat Komitesi	Üye	1911

Savaşlar

Ayasofya'nın minaresine konuşlanmış hava savunma maksatlı MG 08 makineli tüfek birliği (Eylül 1941).

II. Dünya Savaşı

Ana madde: II. Dünya Savaşı'nda Türkiye

II. Dünya Savaşı öncesinde Çekoslovakya'nın ve Arnavutluk'un işgallerinden endişelenen Türk hükûmeti, 1939'da İngiltere ve Fransa ile ortak bir bildiri yayımladı. 19 Ekim 1939'da Ankara'da bu iki devlet ile Türkiye arasında ittifak kuruldu. Buna göre Akdeniz'de bir savaşın olması halinde üç devlet yardımlaşacaktı. Maddeler arasında askerî ve maddi yardımdan da bahsedilmekteydi. Ancak savaş zamanı Türkiye, Sovyet Rusya unsurunu gerekçe göstererek savaşa fiilen katılmadı. 25 Mart 1941 tarihinde Türkiye ile Sovyet Rusya arasında saldırmazlık halini duyuran bildiri yayımlandı. Aynı yıl Nazi Almanyası ile Sovyet Rusya arasında saldırmazlık paktı geçerliyken Balkan Seferi başladı. İşgal ihtimali üzerinden baskı yapan Müttefiklere rağmen Türkiye çatışmaya girmedi ve Alman büyükelçisi Von Papen aracılığıyla diplomatik ilişkiler geliştirildi; 18 Haziran 1941'de Türk-Alman Dostluk Paktı imzalandı.

Ayrıca bakınız: Türk-İngiliz-Fransız Üçlü İttifakı

Aynı zamanda Almanya'ya 90.000 ton krom madeninin satımı başladı, bunun karşılığında Türkiye'nin silah ve araç ihtiyacı Almanya tarafından karşılanacaktı. İmzalanan antlaşmadan dört gün sonra Barbarossa Harekatı başladı; 12 Temmuz 1941'de İngiltere-Sovyet Rusya ortak hareket antlaşması imzalandı. Bu harekâtın ardından Alman Dışişleri Bakanı Ribbentrop, büyükelçi aracılığıyla Alman kuvvetlerinin Türkiye üzerinden Kafkaslara ve Irak'a sevkiyatı için baskı yapmaya başladı, bu isteğin yerine getirilmesi halinde Türkiye'ye Balkanlar'da bazı toprakların ve Ege'de bir adanın teslim edileceği taahhüt edildi. Her iki tarafın baskılarına rağmen Türkiye savaşa girmedi, bu süre zarfında Almanya, Stalingrad Muharebesi'ni kaybetti ve Türkiye'nin denge politikası devam etti. İki tarafla imzalanan saldırmazlık paktlarına rağmen Türkiye temkinli davranmaktaydı; zira komşu ülke İran, saldırmazlık paktına rağmen Ağustos 1941'de Sovyet-İngiliz ortak saldırısına uğradı, aynı şekilde saldırmazlık paktı imzalanalı 2 yıl olmadan Almanya da Sovyet Rusya'ya saldırmıştı. 14 Ocak 1943'te Müttefik devlet başkanlarının katılımıyla Casablanca Konferansı düzenlendi, konferansta Türkiye'nin güçlendirilmesi ve savaşa sokulması kararlaştırıldı. Amaç, Nazi Almanyası'nın uydu devleti Romanya'daki petrol kuyularını vurmaktı. Konferanstan sonra ABD'nin diplomatik ve maddi temasları İngiltere üzerinden kurmayı tercih etmesi Türkiye'de tepkiyle karşılandı. Balkanlar'da yeni bir cephe açılmasını düşünen Churchill, bu cephede Müttefiklere Türkiye'nin de destek vermesini sağlamak için 30 Ocak 1943'te Adana'ya geldi. Adana'nın 23 kilometre dışında bulunan Yenice istasyonunda bir tren vagonunun içinde yapılan Yenice görüşmelerinde, Sovyetler'e olan güvensizlik ve Türk ordusunun donanımsızlığı gerekçeleriyle Churchill'in talepleri reddedildi. Bölgede varlığı devam eden Almanya ile ilişkileri zayıflatmamak için basın yoluyla Türkiye'nin dış politikada değişime başvurmayacağı açıkça ifade edildi. 1943'ten sonra Müttefiklerin baskıları devam etse de Türkiye'nin denge politikası bir süre devam etti, Müttefiklerin savaştaki üstünlüğü Türk-Alman ilişkilerini de etkiledi ve 20 Nisan 1944'te Almanya'ya krom sevkiyatı durduruldu. Müttefikler, sevkiyatın durdurulmaması halinde ambargo uygulayacaklarını belirtmişlerdi. Almanya'nın buna tepkisi büyükelçi aracılığıyla nota vermek oldu. Ağustos 1944'te Bulgaristan Krallığı, savaştan çekildi ve ülkeye Sovyet ordusu girdi; bu gelişmelere paralel olarak Türkiye, Almanya ve Japonya ile bütün ilişkilerini kestiğini duyurdu.

Sıkı Yönetim ve Kısmi Seferberlik

20 Kasım'da İstanbul, Kırklareli, Edirne, Tekirdağ, Çanakkale ve Kocaeli illerinde sıkıyönetim ilan edildi ve ertesi gün bu bölgeyi kapsayan sıkıyönetim komutanlığına Jandarma Genel Komutanı Korgeneral Ali Rıza Artunkal atandı.

Savaşın başlamasından kısa bir süre sonra kısmi seferberlik ilan edilerek 1920, 1921, 1922 doğumlular silah altına alındı. 1. Ordu'ya bağlı üç Kolordu Edirne sınırına kaydırıldı. Karargâhı Ankara'da bulunan 2. Ordu ise olası bir İstanbul'un işgaline karşı, başkent Ankara'yı koruması için Balıkesir'e kaydırıldı. Karargâhı Erzurum'da bulunan 3. Ordu, Sovyetler Birliği, İran, Irak ve Suriye sınırını korumakla görevlendirildi. Ordunun asker sayısı 1.300.000 kişiye çıkarıldı.

Hitler'in İsmet İnönü'ye mektubu

Hitler'in İsmet İnönü'ye mektubu, Resmî olarak 1 Eylül 1939 sabah saat 5.45’te Alman ordularının Polonya sınırına saldırmasıyla başlayıp 2 Eylül 1945’te Japonya'nın teslimiyet belgesinin imzalanması ile sonuçlanan İkinci Dünya Savaşı sırasında, Almanya Devlet Başkanı Adolf Hitler'in Almanya Büyükelçisi Von Papen aracılığı ile Cumhurbaşkanı İsmet İnönü'ye yazdığı 1 Mart 1941 tarihli mektup.

Türk-Alman Dostluk ve Saldırmazlık Paktı imzalanırken, 1941.

Mektupların metni, 1967’de Milliyet’te yayınlandı. Haberde İnönü Türkiyesi’nin Hitler Almanyası’na ‘müzahir’ (arka çıkan) olduğu diye değil, İnönü’nün ülkesini her saldırıya karşı korumaya hazır olduğu şeklinde yorumlanmıştı. Ayrıca şu belirtilmişti: O sırada “kudretinin zirvesinde olan Hitler, bu gibi sözlere nadiren muhatap olmuştu.".

Türk-Alman Dostluk Paktı

Ana madde: Türk-Alman Dostluk Paktı

Türkiye yönetiminin bu öneriyi kabul etmesi, Müttefiklerle ilişkilerini bir dar boğaza sürüklemiştir. 18 Haziran 1941'de imzalanan saldırmazlık anlaşması Türkiye’nin Almanya ile olan ilişkileri yönünden bir kilometre taşı oldu. Ne var ki 10 Ağustos 1941'de Rusya ve İngiltere, ortak notayı Türkiye hükûmetine ilettiler. Bu notada, Türkiye'nin toprak bütünlüğüne saygılı olunacağı ancak, Montrö Antlaşması gereği Türkiye'nin boğazları savaş gemilerine kapalı tutma taahhüdüne sadık kalmasının gereği belirtilmiştir. İzleyen yıllar, Müttefiklerin Türkiye'nin kendi cephelerinde savaşa girmesi konusunda baskılarının giderek arttığı yıllar olmuştur

Kore Savaşı

BM Gücü Genel Komutanı General W. Walker Tuğgeneral Tahsin Yazıcı'ya 'Gümüş Yıldız' madalyasını takar iken

Kore Savaşı'na gönderilen birliklerin temsili geçidi, üniformaların kollarında mavi üzerine beyaz harflerle "Korea" arması dikilmişti.

II. Dünya Savaşı'nın bitip Soğuk Savaş'ın başlamasıyla Türkiye, uluslararası ortamda kendini yalnız buldu. II. Dünya Savaşı'nda tarafsız kalarak bütünlüğünü Almanya'ya karşı korumuş ancak savaş sonrasında Sovyetler Birliği'nin Doğu Anadolu Bölgesi'nde toprak ve Boğazlar'da üs ve ortak savunma talepleriyle karşılaşmıştır. Böylece Sovyet tehdidine karşı müttefik arayan Türkiye Batı Bloku'na ve Amerika'ya yaklaşmaya başladı.

Türkiye, NATO'ya girişini hızlandırmak için, başlayan Kore Savaşı'na birlikler göndermiştir. Özellikle sol kesimler tarafından "Türk gencinin kanının Amerika'ya satılması" şeklinde eleştirilen bu davranış, Türkiye ile Batı Bloku arasındaki yakınlaştırmayı hızlandırmış ve 18 Şubat 1952'de Türkiye bir NATO üyesi olmuştur.

Konuşlandırma

Türkiye Cumhuriyeti, başlangıçta Kore’ye topçu taburu takviyeli bir piyade alayı göndermeyi düşündüğü halde, sonradan bu birliğin bir tugay seviyesinde olmasına karar verdi.

Üç piyade taburundan oluşan 241. Piyade Alayı, bir topçu taburu, bir istihkam bölüğü, bir uçaksavar bataryası, bir ordudonatım bölüğü, bir ulaştırma bölüğü, bir tanksavar takımı ve bir depo bölüğünden oluşuyordu.

Gönüllü olanlardan seçilmiş olan bu tugay 259 subay, 18 askerî memur, 4 sivil memur, 395 astsubay, 4414 erbaş ve er olmak üzere 5090 kişiydi. Tugay komutanlığına Tuğgeneral Tahsin Yazıcı seçilmişti.

Ankara’da oluşturulan tugay demiryolu ile İskenderun’a aktarıldıktan sonra Amerika’nın tahsis ettiği gemilerle Kore’nin Pusan limanına nakledildi. Burada bekletilmeden Daegu şehrine alınarak kışlaya yerleştirildi.

Taegu’da Türk Tugayı Amerikan malzemesi ile yeniden donatıldı. Eskimiş malzemeler ise geri gönderildi. Bu yeni malzemeyi kullanmak için eğitiminden geçen tugay 10 Kasım 1950’de cepheye hareket etti. Önce Seul’un 60–100 km kuzeyinde bölgenin emniyet sorumluluğunu üstlenen tugay daha sonra Kunu-ri bölgesine nakledildi.

Kunu-ri Muharebesi

Ana madde: Kunu-ri Muharebesi

Çin’in savaşa dahil olmasının ardından BM kuvvetlerinin cephesi yarılmıştı. ABD Kara Kuvvetleri 9. Kolordusu’nun ihtiyat tugayı olan Türk Tugayı, Kunu-ri bölgesinde direnerek 8. Ordu’nun yok olmadan çekilmesini sağladı.

Douglas MacArthur "Türklerin kahramanca çarpışmaları Birleşmiş Milletler Kuvvetlerinin salimen yeni müdafaa hatlarına çekilmelerini mümkün kılmıştır."dedi.

Kumyangjang-ni Muharebesi

Ana madde: Kumyangjang-ni Muharebesi

Türk Tugayı birlikleri, 6 Ocak 1951'de Chonan'da 20 gün ihtiyatta kaldıktan sonra 24 Ocak'ta Chonan'dan hareket ederek Çin Halk Gönüllü Ordusu'nun savunma mevziinin bir kısmını almak üzere saldırıya geçti ve bölgeyi savunan Çin Halk Gönüllü Ordusu 150. Tümeni'ne bağlı 447. ve 448. alayları ile mücadeleye girdi. Başlangıçta inisiyatif Çin birliklerindeydi. Ancak silah üstünlüğünü Çinliler elde edememişlerdi. Çinlilerin el bombası sayısı azdı. Türk tugayı Çinlilerden daha fazla el bombasına sahipti. Bunun nedenlerinden biri de ABD tarafından silah ve cephane ile desteklenmesiydi.

Savaşın başında mevzilerinde bulunan Çinliler etkili bir şekilde ateş yağdırmaya başladılar. Ancak önceden mevzilendirilen Türk 1. Takımı görünmeden Çinlilerin mevzilerine yaklaşıp el bombası kullanarak Çinlilerin mevzilerini aldı. Çinlilerin bu bölgedeki mevzileri yeniden ele geçirebilmek için uğraşması sonucu Türk 2. Taburu 185 rakımlı tepeyi ve ardından 156 rakımlı tepeyi süngü hücumuyla aldı. Alay taarruz grubu da rahat bir şekilde Kumyangjang-ni kasabasını aştı.

Savaş Sonrası

1960 yılında 200 kişilik bir bölük gücüne ve 1965 yılında bir manga gücüne düşürüldü. 1971 yılında tamamen geri çekildi.

Körfez Savaşı

Ana madde: Körfez Savaşı

Soğuk Savaş'ın sona ermesinden sonra Batı açısından stratejik önemini kaybedeceğini düşünen Türkiye'nin endişeleri Irak'ın Kuveyt'i işgaliyle birlikte ortadan kalktı. Özellikle Cumhurbaşkanı Turgut Özal, doğan fırsatı kullanarak Türkiye'nin stratejik öneminin azalmadığını göstermek istiyordu. Körfez krizinde aktif politika izlemek isteyen Özal, temkinli bir siyasetten yana olan Başbakan Yıldırım Akbulut, Dışişleri Bakanı Ali Bozer ve Genelkurmay Başkanı Necip Torumtay ile karşı karşıya kaldı, Özal'ın tutumuna tepki gösteren Dışişleri Bakanı Ali Bozer (11 Ekim 1990), Millî Savunma Bakanı Safa Giray ve Genelkurmay Başkanı Necip Torumtay (3 Aralık 1990) görevlerinden istifa ettiler. Ayrıca Özal'ın uygulamak istediği aktif siyaset muhalefet tarafından sert biçimde eleştirildi.

Turgut Özal, George H. W. Bush yönetiminin kararını destekleyerek, Irak'a karşı saldırı amacıyla Türk Hava sahası ve İncirlik Üssü'nün kullanılmasına izin verdi.

ABD bu kriz sırasında Ankara'dan 3 konuda yardım istedi; Türkiye'deki üslerin Irak'a yönelik hava harekâtlarında kullandırılması ve Saddam'ın Kuveyt cephesindeki asker sayısını azaltması için Türkiye'nin Irak sınırına asker kaydırması. Türkiye bu iki talebe olumlu cevap verirken, Suudi Arabistan'da toplanan koalisyon kuvvetlerine birlik gönderilmesi isteği ise Özal'ın tüm ısrarlarına rağmen Türk Silahlı Kuvvetleri'nin karşı çıkması sonucu gerçekleşmedi. Türkiye bu doğrultuda 180,000 kadar askeri Irak sınırına kaydırarak, Irak'ın kuzeyde 8 tümen tutmasını sağladı ve böylece kara savaşında koalisyon güçleri üzerindeki yükü hafifletmiş oldu.

Türkiye, Körfez krizinin başında ılımlı bir politika izlemesine rağmen 8 Ağustos 1990'da, BM'nin Irak'a ambargo kararlarına uyarak Kerkük-Yumurtalık Petrol Boru Hattını kapattı. Irak'a yönelik uluslararası ambargoya katılmasına ve İncirlik Hava Üssü'nün Amerikan uçakları tarafından kullanılmasına müsaade etmesine rağmen Türkiye, Körfez Savaşı'na fiili olarak katılmadı. Sadece Irak'ın Türkiye topraklarına olası bir füze saldırısında bulunmasından Saddam'ı caydırmak amacıyla Irak sınırına asker yığmakla yetindi.

Özal'ın Musul ve Kerkük'ün alınmasından, bölgedeki Arap ülkeleriyle geliştirilecek ekonomik ve ticari ilişkiler ile bu ülkeleri potansiyel silah pazarı olarak görme planları uzun vadede sonuç vermedi. Aksine, savaştan sonra Kerkük-Yumurtalık Petrol Boru Hattını kapatılmasından dolayı Türkiye'nin uğradığı zararın tazmin edilmesi için körfez ülkeleri tarafından verilen 3 milyar dolarlık yardımın ödenmesinde bile isteksiz davranıldı. Körfez ülkelerinden ve ABD'den alınan yardımlar ve tazminatlar, Türkiye'nin, Körfez Savaşı'ndan sonra da yaklaşık 12 yıl yürürlükte kalan BM ambargosuna uyması nedeniye uğradığı 100 milyar ABD Dolarının üzerindeki zararın karşılanmasında çok yetersiz kaldı.

Ayrıca savaştan sonra ayaklanan Kürtlerin Saddam kuvvetleri tarafından saldırıya uğraması sonucunda, 1,5 milyon Kürt Türkiye sınırından geçti. Türkiye duruma kayıtsız kalmayıp Kürtlerin sığındıkları dağlardan indirilip, Irak tarafındaki düzlüklere yerleştirilmesi için burada bir tampon bölge oluşturulması fikrini ABD'ye iletti. Bundan sonra Irak'ın kuzeyinde Kürtler için oluşturulan Güvenlik Bölgesi'nin korunması için aralarında Türkiye, ABD, İngiltere ve Fransız askeri kuvvetlerinin bulunduğu Çekiç Güç'ün Türkiye sınırları içinde de konuşlanmasına izin verildi (Temmuz 1991). 2003'teki Irak Savaşı'na kadar görev yapan Çekiç Güç'ün varlığı Türkiye'de büyük tartışmalara yol açtı.

Dönemin Başbakanı Yıldırım Akbulut'un Millî Düşünce Merkezi'nde bu konuyu anlattığı konferans yayınlanmıştır.

Bosna Savaşı

Yugoslavya Sosyalist Federal Cumhuriyeti'nin dağılmasının ardından Bosna Savaşı başladı. Durum 1992'de kötüleşmeye başladı ve NATO 1993'te Bosna'da uçuşa yasak bölgeye, Uçuş Yasağı Harekâtı ile Bosna Savaşı'na müdahale etmeye başladı. Türkiye bu savaşta ABD ile iş birliği yaparak ve Bosna askerlerine silah yardımında bulunarak destek verdi. Savaşta ABD mali destekte bulunurken Türkiye de Bosna ordusuna eğitim desteği verdi. Türkiye 1994 yılının Temmuz ayında Bosna'nın Zenica şehrine 1500 asker göndererek ateşkesin gözlemcisi olmuştur. Hırvatistan Ankara Büyükelçisi, Dönemin Cumhurbaşkanı Süleyman Demirel'in, Hırvat Cumhurbaşkanı ile konuşmasının barışa zemin oluşturduğunu söylemiştir.

Yugoslavya'ya Ambargo

27 Mayıs 1992'de, kuşatma altında bulunan Saraybosna'da, Vase Miskin sokağında meydana gelen patlama sonucunda 17 sivil hayatını kaybetti, 108 kişi de yaralandı. Onlarca sivilin ölmesi üzerine İngiltere Başbakanı John Major, ABD Başkanı George H. W. Bush, Türkiye Dışişleri Bakanı Hikmet Çetin ve başka siyasi liderleri hemen bu olayın Sırplar tarafından yapıldığını anlamıştı. Neticede, üç gün sonra, 30 Mayıs 1992'de, BM Güvenlik Konseyi, Sırpların yaptığı ekmek bekleyen insanlara saldırı nedeniyle Yugoslavya Federal Cumhuriyeti'ne petrol satışının yasaklanması ve hava bağlantısının kesilmesini de kapsayan geniş bir ekonomik ambargo uygulanmasını kabul etti.

2003 senesinde Türkiye tarafından restore edilen Mostar Köprüsü.

Savaş Sonrası

Bosna-Hersek İslam toplumunun başkanı Mustafa Cerić, “Türkiye bizim annemiz, öyleydi, öyle kalacaktır” dedi. Dönemin Türkiye Başbakanı Recep Tayyip Erdoğan, 11 Temmuz 2012 tarihinde Srebrenitsa Katliamı'nın Srebrenitsa'daki anma törenlerine katıldığı zaman, Aliya İzzetbegoviç'in kendisini hastanede ziyaret ederken, "Bosna, size emanet, buralar Osmanlı’nın bakiyesidir" dediğini söylemiştir. Son yıllarda Boşnak politikacılar arasında Türk nüfuzu artıyor. Erdoğan, iki büyük Boşnak siyasi partisinin, Demokratik Eylem Partisi'nin ve Bosna-Hersek Sosyal Demokrat Partisi'nin uzlaştırılması konusundaki gayretiyle bilinmektedir.

Türkiye savaş bittikten sonra savaş sırasında Hırvatlar tarafından yıkılan Mostar Köprüsü'nün restorasyonunu üstlenmiştir.

Kosova Savaşı

1998-1999 Kosova Savaşı, Yugoslavya Federal Cumhuriyeti ordusunun, bağımsızlık isteyen Kosova Kurtuluş Ordusu’na ve bu örgüt yanında yer alan milis güçlerine karşı yürüttüğü operasyon ve buna karşı NATO'nun başlattığı müdahaledir.

NATO'nun Yugoslavya'ya karşı hava saldırılarına başlamasıyla, Yugoslavya kimliği altında Sırp ordusu ve milis güçleri tarafından Kosovalı Müslüman sivillere karşı etnik temizlik girişimi başlatılmıştır.

Kosova Savaşı'nın başlaması ile milyonlarca insan ülkesinden başka ülkelere göç etmek zorunda kaldı. Göç edenlerin en çok göç ettikleri ülkeler Arnavutluk, Kuzey Makedonya, Karadağ ve Türkiye oldu. Türkiye bu olanlara sessiz kalmamış ve 1999 yılında Kosova'ya yardım etmiştir. Türk uçakları ilk olarak denetim uçuşları yapmıştır ve daha sonra da Barış Gücünün bir parçası olmuştur. Kosova'da Türklerin yaşıyor olması da Türkiye'nin Kosova'ya yardım etmesini tetikleyen unsurlardan birisi olmuştur. Savaşın sonunda bağımsızlığı ilan eden Kosova'yı tanıyan ilk devletlerden birisi Türkiye olmuştur.

KFOR (Kosovo Force) Kosova Barış Gücü arması.

Tarihsel Geri Plan

Ana madde: Kosova tarihi

Sırplar ve Arnavutlar, 20. yüzyıl boyunca bölgenin kontrolü için yarışmışlardır. Sırplar toplam nüfusun % 10'una sahip olmalarına rağmen, tarihsel ve duygusal olarak bölgenin önemi onlar için çok büyüktür. Kosova’da yaşayan bir diğer millet olan Türkler, Sırp-Arnavut çekişmesinde çeşitli sosyal ve kültürel sebeplerden dolayı genellikle Arnavut tarafında yer almışlardır. Sırpların ta 1389 senesine I. Kosova Muharebesi’ne dayanan ve Türklere karşı olan ters duruşları, Kosova meselesinde merkezde olmuştur. 1990’larda artan Sırp milliyetçiliğinin beslendiği ve hatta temellendiği bu husus, son Kosova Savaşı öncesinde Kosova’daki Türkleri ve Arnavutları (Müslüman olmaları sebebiyle Goralılar, Boşnakları da) karşı cephede tutmuştur.

Kosovo Force

Ana madde: KFOR

Kosovo Force (KFOR), Kosova'da güvenliği sağlamakla görevli NATO önderliğinde çok uluslu bir barış gücüdür.

Türkiye, barış gücüne 752 asker göndermiştir ve şu anda ise 402 asker ile bölgede gözlemci konumundadır. Türkiye bölgede en çok asker bulunduran 3. ülkedir.

Afganistan Savaşı

Ana madde: Afganistan Savaşı (2001-günümüz)

Afganistan Savaşı, 2001 Ekim'inin 7. gününde başlamıştır. Amerika Birleşik Devletleri tarafından 11 Eylül saldırıları gerekçesi ile yapılmıştır. ABD Başkanı George W. Bush'un "terörle mücadele" politikası kapsamında yaptığı bir savaştır. Harekât Usame bin Ladin'in yakalanmasına değin sürecekti. Aynı zamanda Taliban ve diğer Taliban yandaşı güçlerin ortadan kaldırılması ile harekât sona erecekti. Böylelikle Afganistan'da iç güvenlik sağlanmış olacaktı.

ABD ve Birleşik Krallık önce hava bombardımanı daha sonra da takviye güçlerle beraber Afganistan'a asker indirdi. 2002'de Amerikan ve İngiliz askerleri Kuzey İttifakı ile savaşa katıldı. Daha sonra gerginlikler üzerine NATO güçleri (Koalisyon güçleri) Afganistan'a asker indirdiler. Daha sonra Amerikan hükûmeti kalıcı barışı sağlamak amacı ile bölgede asker bulundurup varlıklarını hissettireceklerini açıkladı.

Başlangıçtaki atak Taliban'ı güçten düşürdü, fakat Taliban kuvvetleri yeniden toparlandılar. Savaşın amacı olan El-Kaide'nin hareketlerini kısıtlamak, tam olarak başarıldı denemez. 2006'dan bu yana artan Taliban kaynaklı isyancı hareketler, gelişen yasa dışı uyuşturucu üretimi ve zayıf yönetimin Kabil'in dışındaki kısıtlı kontrolü dolayısıyla Afganistan'ın istikrarı tehlikede görülmektedir.

Türkiye'nin desteği

Kararlı Destek Misyonu ile Afganistan'a yardım ve destek amaçlı koalisyon kurulmuştur. Kurulan koalisyona Türkiye, Uluslararası Güvenlik Destek Gücü ile birlikte toplamda 1.327 asker göndererek katkı vermiştir. Ayrıca Türkiye bu savaşta Çerçeve Ülke görevini üstlenen devletlerden birisi olmuştur. Bu savaş sonrası Türkiye 2020 yılına kadar Hamid Karzai Uluslararası Havaalanının güvenliğini ve işletmesini üstlenmiştir.

Harekâtlar

1974 yılında Türk askerinin Kıbrıs'a asker girişini konu alan Çıkartma Anıtı.

Kıbrıs Harekâtı

Ana madde: Kıbrıs Harekâtı

20 Temmuz 1974'te Başbakan Bülent Ecevit’in liderliğinde Türk Silahlı Kuvvetlerinin Kıbrıs'ta başlattığı askerî harekât. Harekâtın ilk ayağı Yunanistan hükûmetinin desteğiyle gerçekleştirilen 15 Temmuz 1974 darbesinin ardından düzenlendi. 14 Ağustos günü başlatılan ikinci harekâtla Kuzey Lefkoşa da dahil olmak üzere adanın yüzde 37'sinin Türk kontrolüne geçmesiyle sonuçlandı. 140 bin ila 200 bin Rum adanın kuzeyinden, 42 bin ila 65 bin Türk adanın güneyinden göçmen oldu.

Zürih ve Londra Antlaşması

Ana madde: Zürih ve Londra Antlaşması

Zürih ve Londra Antlaşması, 11 Şubat 1959 tarihinde Birleşik Krallık, Türkiye, Yunanistan devletleri Kıbrıs'taki Rum ve Türk toplumları arasında imzalanan, bağımsız bir devlet olarak Kıbrıs halklarının durumunu belirleyen ve Kıbrıs Cumhuriyeti anayasasını onaylayan antlaşmadır. Rum tarafını Başpiskopos Makarios, Türk tarafını ise Fazıl Küçük temsil etmekteydi.

Bunu takip eden 19 Şubat 1959 tarihli Londra Antlaşması ile Kıbrıs Cumhuriyeti'nin bağımsız bir devlet olarak 16 Ağustos 1960 tarihinde kurulması sağlanmış oldu.

Pentemillî köprübaşı civarındaki durumlar (21 Temmuz 1974).

Harekât kararı

Kıbrıs'ta bir darbe yapıldığı haberi, Lefkoşa'da bulunan Türk Büyükelçiliği'nin gönderdiği şifreli mesajla 15 Temmuz 1974 sabahı Türk Dışişleri tarafından öğrenildi. Kıbrıs'taki durumun Türkiye'nin bir askerî müdahalesini gerektirecek kadar ciddi olduğu değerlendirmesini yapan Türk hükûmeti, 1960 yılında Kıbrıs Cumhuriyeti Garanti Antlaşması'nın garantör devlet olarak Türkiye'ye verdiği müdahale hakkını kullanmadan önce, diğer bir garantör devlet olan İngiltere'nin yetkilileriyle görüşerek birlikte hareket etmek üzere girişimde bulundu. İngiltere kabul etmezse, Türkiye'nin yalnız başına hareket etmesi; görüşmeler sırasında Türk Silahlı Kuvvetleri'nin hazırlık yapması kararlaştırıldı.

Dışişleri yetkilileri bu düşünce ve planlarını 16 Temmuz'da İngiltere ve ABD'nin Ankara büyükelçiliklerine bildirdi. 16 Temmuz 1974'te muhalefet partilerinin başkanlarıyla da üç saate yakın bir toplantı yapan başbakan Ertesi gün konuyu müzakere için Londra'ya gitti. Kimi kaynaklara göre heyet henüz Etimesgut Askeri Havaalanı'ndan yeni kalkmışken Başbakan Vekili Erbakan Milli Güvenlik Kurulu'nu acil gündem koduyla toplamış; toplantı devam ederken Erbakan, dönemin Genelkurmay Başkanı Orgeneral Semih Sancar'a gemilerin yola çıkması için emir vermiştir.

Türkiye heyeti, İngiltere Başbakanı Harold Wilson, İngiltere Dışişleri Bakanı James Callaghan ve Kıbrıs meselesini görüşmek üzere Londra'ya gelen ABD Dışişleri Bakan yardımcısı Joseph Sisco ile ayrı ayrı görüşmeler yaptı. İngiltere ve ABD konuya Türkiye gibi yaklaşmamaktaydı. Bu arada Türkiye'de Başbakan Yardımcısı Necmettin Erbakan ve Maliye Bakanı Deniz Baykal, muhalefet partilerinin başkanlarıyla bir toplantı yaptı. Toplantının sonunda tüm muhalefet parti başkanlarının hükûmetin kararlığını gördüğü ve destek verdiği ifade edilir.

Türk heyeti, 18 Temmuz 1974 akşamı saat 20.30'da Londra'dan Ankara'ya hareket etti; Başbakan Ecevit, 19 Temmuz'da 02:00'da Ankara'ya varınca Genelkurmay başkanlığında komutanlar ile bir toplantı yaptı. İngiltere'deki görüşmelerin aktarıldığı ve hazırlıkların gözden geçirildiği bu toplantıda başbakan harekâtın amacı ve adının "Barış Harekatı" olduğunu belirtti. Genelkurmaydaki toplantının ardından Bakanlar Kurulu toplanıp oy birliği ile Kıbrıs'a müdahale kararı aldı. Bakanlar Kurulu'nun yazılı kararı, 19 Temmuz 1974 sabahı Genelkurmay Başkanlığı'na ulaştırıldı.

Hazırlıklar

Kıbrıs'taki Sampson darbesinden sonra siyasal, diplomatik etkinliklerle birlikte askeri hazırlıklar yapılmış; Genelkurmay, 1964 yılından beri hazırlanmış ve geliştirilmiş planlar üzerine çalışmaya başlamış ve görev alacak birlikler alarma geçirilmişti. Bu hazırlıklar çerçevsinde Türk ordusunun harekâta katılabilecek satıh birlikleriyle muharebe ve idari destek birlikleri Mersin-Taşucu bölgesi ve civarında yığınak yaptı. Deniz ve Hava Kuvvetleri bir yandan savaş hazırlıklarını yürütürken buna paralel olarak Mersin-Taşucu-Kıbrıs üçgeni ve civarında keşif ve devriye harekâtını sürdürdü. Türk Ordusu Güney'de Kıbrıs'a karşı hazırlanırken, Batıda da olası bir Yunan savaşına karşı önlem aldı. Trakya'daki 2. ve 5. Kolordu birlikleri Yunan sınırına hareket etti; Batı Anadolu'daki Ege Ordusu sefer görev yerini aldı. Donanma Ege ve Akdeniz'e açıldı, bazı sivil gemiler ordu emrine alındı.

Türk heyetinin olumlu bir sonuç elde edemeden Londra'dan dönüşünden sonra Genelkurmay'da yapılan toplantıda hazırlıklar gözden geçirildi. Ordu, daha önce de kararlaştırıldığı gibi 20 Temmuz 1974 Cumartesi sabahı harekete hazırdı. Türk çıkartma filosu 19 Temmuz sabahı saat 11.30'da Mersin'den Girne'nin batısına doğru hareket etti. 6 tane boş Türk ticaret gemisinden oluşan sahte çıkarma filosu ise Mağusa'ya doğru yol aldı.

Savaşı gerektirecek durumun baş göstermesi nedeniyle Ankara, İstanbul, Tekirdağ, Kırklareli, Edirne, Çanakkale, Balıkesir, Manisa, İzmir, Aydın, Muğla, Adana, İçel ve Hatay'da 20 Temmuz sabah saat 07.00'den itibaren bir ay süre ile, anayasanın 12. maddesi hükmüne dayanarak sıkıyönetim ilan edildi.

Sonuçlar

Kıbrıs Barış Harekâtı sonunda tarafların kayıpları şöyleydi: Türk Silahlı Kuvvetleri'nden 415 Kara, 65 Deniz, 5 Hava, 13 Jandarma olmak üzere toplam: 498 Şehit ve 1.200 yaralı vermiştir. Kıbrıs Türk tarafı ise, 70 mücahit Şehit, 270 sivil Şehit, 1,000 yaralı. Kıbrıs Türkleri genel olarak 1672 Şehit ve binlerce yaralı vermiştir. Rumlar ve Yunanlar ise 4 bin ölü, 12 bin yaralı vermiştir.

Savaşın dışında olmasına rağmen BM Barış Gücü askerleri de kayıp vermişti: 3 Avusturyalı asker ölmüş, 24 Avusturyalı, 17 Finlandiyalı, 4 İngiliz ve 3 Kanadalı asker de yaralanmıştı.

1975 yılında Kıbrıs Türk Federe Devleti, 15 Kasım 1983'te ise Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti kurulmuştur.

PKK'ya karşı harekâtlar

Türkiye-PKK çatışması, PKK ve Türk Silahlı Kuvvetleri arasında örgütün 1978'de yılında kurulması ile beraber başlayan ve halen devam eden çatışmaları kapsamaktadır. 1984 yılına kadar küçük ölçekli silahlı çatışmalar yaşanmışsa da; Türk güvenlik güçleri ve PKK mensupları arasındaki topyekün silahlı mücadele 1984 yılında PKK'nın gerçekleştirdiği Eruh ve Şemdinli saldırıları ile başlamıştır. Çatışmalar genellikle; Türkiye, Suriye ve Irak'da gerçekleşmektedir.

Birinci isyan (1984-1999)

1987-2002 yılları arasında Türkiye'de OHAL ilan edilen iller (kırmızı)

PKK, ilk saldırısını 25 Ağustos 1984 tarihinde Eruh ve Şemdinli'ye saldırarak gerçekleştirmiştir. İki gün sonra da Siirt'te bir polis karakolu hedef alınmıştır.

1990'da dönemin cumhurbaşkanı Turgut Özal, PKK ile müzakere etmeyi kabul etmiştir. Ne var ki, o dönemde barış müzakerelerine ne Türk politikacılar ne de PKK sıcak bakmamış, 1993 senesinde Turgut Özal ve Eşref Bitlis önderliğindeki barış görüşmeleri sonucunda; PKK, 20 Mart 1993'te ateşkes ilan etmiştir. Turgut Özal, barış planı üzerinde çalışırken vefat etmiş (17 Nisan) ve planlanan barış planı asla yürürlüğe girememiştir. 24 Mayıs'ta PKK'nın saldırısı ile ateşkes sona ermiştir. PKK komutanlarından Şemdin Sakık sonrasında 24 Mayıs pususunun PKK'nın değil, devlete ait Doğu Çalışma Grubu isimli gizli bir örgütün saldırısı olduğunu iddia edecektir.

Süleyman Demirel'in cumhurbaşkanlığı ve Tansu Çiller'in başbakanlığı döneminde; Turgut Özal'ın karşı çıktığı 'şiddet yolu' ortaya konulmuş ve PKK'nın askeri yöntemlerle yok edilmesi hedeflenmiştir. Barış planı rafa kaldırılmıştır. 1992-1995 arasında PKK'ya karşı, köyler boşaltılmış, halk köy korucusu olması için teşvik edilmiştir. Köyler havadan bombalanmış ve PKK'lıları önlemek için ormanlar yakılmıştır. Bu dönem çatışmaların en yoğun yaşandığı yıllar olarak kayda geçmiştir.

1980'den beri Suriye'de bulunan Abdullah Öcalan, Türkiye'nin yoğun baskıları sonucu Suriye'den çıkartılmıştır. Önce Rusya, ardından da sırasıyla İtalya, Yunanistan ve Kenya'ya giden Öcalan, 15 Şubat 1999'da Nairobi'deki Yunanistan Büyükelçiliğinde yakalanmış, Türkiye'ye getirilmiş ve burada yargılanmıştır.

Ana madde: Türkiye-PKK çatışması

TSK tarafından PKK’yı hedef alan sınır ötesi harekâtlar 1983 yılında başlatıldı. Terörle mücadele sürecinin bir parçası olan bu operasyonlar, Irak’ın kuzeyinde bulunan kampları ve bölgedeki peşmergeleri hedef aldı ve yıllar içinde TSK bu bölgeye pek çok hava ve kara harekâtı düzenledi.

Çatışmaların başlangıcı (1974-1984)

1973 yılında Abdullah Öcalan liderliğinde bir grup Kürt kimliği üzerine bir deklarasyon yayınlamıştır. Ali Haydar Kaytan, Cemil Bayık, Haki Karer ve Kemal Pir'in başını çektiği bu grup kendilerini Kürdistan Devrimcileri olarak adlandırmışlardır. 1974 yılında bu grup, Kürt hakları adına bir hareket oluşturma kararı almışlardır. Grup üyeleri çeşitli şehirlere dağılarak Kürt hakları için öğrenci organizasyonlar oluşturmaya başlamışlardır. İşçi ve çiftçilerden destek almaya çalışmışlardır. 1977 ve 1978 yıllarında Doğu ve Güneydoğu'daki pek çok ile çeşitli seyahatler gerçekleştirilmiş ve toplantılar düzenlenmiştir.

1980 askeri darbesinde pek çok PKK üyesi tutuklanmış, çeşitli cezaevlerine konmuş, PKK üyelerinin de kaldığı Diyarbakır Cezaevi adından işkencelerle söz ettirmiştir. Yine 1982 yılının ağustos ayında PKK, Suriye'nin Dera kentinde yaptığı bir toplantıda Türkiye'de 'bağımsız bir Kürt devleti' kurmak amacıyla gerilla savaşı başlatma kararı almış, 21 Mart 1982'de PKK üyesi Mazlum Doğan'ın cezaevinde kendini yakması ile başlayan isyan süreci sonucunda PKK üyeleri açlık grevine başlamış ve birkaç tanesi ölmüştür.

Tek taraflı ateşkes dönemi (1999-2004)

Abdullah Öcalan'ın yakalanmasından sonra, Eylül 1999'da PKK tek taraflı olarak ateşkes ilan etmiştir. Tüm güçlerini Türkiye Cumhuriyeti topraklarından çekeceklerini ve Kandil dağlarında üsleneceklerini açıklamıştır. Şubat 2000'de, PKK resmî olarak savaşın sona erdiğini açıklamıştır. PKK'nın savaş misyonunu tamamladığı ve artık görüşmeler aracılığıyla çözüm arayacağı belirtilmiştir.

2002 yılının Nisan ayında, PKK adını değiştirdiğini açıklamış ve KADEK adını almıştır. Ekim 2003'te KADEK, KONGRA-GEL adını almıştır. 1999-2004 döneminde PKK (KADEK) görüşme isteklerinin hükûmet tarafından ciddiye alınmadığını iddia etmiştir. Hükûmet ise PKK'yı saldırılarını tamamen bitirmemek ve bazı eylemleri teşvik etmekle suçlamıştır. PKK, TSK'nın saldırılarına karşılık olarak sadece kendini savunduğunu ifade etmiştir. Ateşkes döneminde polis güçleri Hizbullah'a yönelik operasyonlarını sıklaştırmış ve Hizbullah'ı zayıflatmışlardır. Yine 2002 seçimlerinde iktidara gelen AK Parti, Kürt diline olan kısıtlamaları hafifletmiş ve reform sözü vermiştir.

Bu dönemde PKK içinde de güç kavgası yaşanmıştır. Bir kesim silahlı eylemlerin tamamen terkedilmesini savunurken, bir kesim ise silahlı eylemlerin devam etmesi gerektiğini savunmuştur. Güç mücadelesini silahlı eylemlerin devamını savunan gelenekçi kanat kazanmıştır. Bu kesime göre silahlı mücadele olmadığı sürece PKK başarılı olamazdı.

Nisan 2005'te KONGRA-GEL, ismini yeniden PKK olarak değiştirmiştir. PKK, KCK çatısı altına alınarak onun siyasi kanadı haline getirilmiştir. HPG ise PKK'nın silahlı kanadı olarak yeniden yapılandırılmıştır. Yeni yapıya göre KCK, Abdullah Öcalan'ın demokratik konfederalizm ideolojisini desteklemiştir.

İkinci isyan (2004-2012)

PKK karşıtı bir gösteri Kadıköy, İstanbul, 22 Ekim 2007

1 Haziran 2004'te PKK silahlı faaliyetlerine yeniden başlamıştır. Gerekçe olarak, hükûmetin PKK'nın çağrılarını görmezden gelmesi gösterilmiştir. Hükûmet ise 2,000'den fazla PKK'lının Irak'tan Türkiye'ye giriş yaptığını belirtmiş, PKK savaş taktiklerinde önemli değişikliklere gitmiştir. İlk olarak, önemli bir devlet desteğinden yoksun kalıp, eski militan gücüne de sahip olmadığından 15-20 kişilik grup sayısını, 6-8 kişiye düşürmüştür. İkinci olarak, ordu ile direkt sıcak çatışmalardan kaçınıp, mayın döşeme, pusu kurma, keskin nişancı ve vur-kaç taktiği yöntemlerine başvurmuştur. Üçüncü olarak ise alan tutma stratejisi tamamen terkedilmiştir.

1984-1999 çatışma döneminden farklı olarak PKK, Batı'daki şehirlerde yaşayan sivilleri de hedef almaya başlamıştır. 2005'te Kuşadası'ndaki, 2006'da Adana, Marmaris, Antalya ve Mersin'deki ve 2007'de Ankara'daki saldırılar bunun göstergesi olmuştur. PKK, bu dönemde pek çok bombalı saldırıya girişmiştir. Yine PKK'lı grupların sık sık Irak sınırından Türkiye'ye girip çıkmaları da, Türk Ordusu'nun Irak'a operasyonlar düzenlemesine sebep olmuştur. Ekim 2007'deki Dağlıca saldırısı bardağı taşıran son damla olmuş ve TBMM, TSK'ya Irak'a sınır ötesi operasyon düzenlemesi için tam yetki vermiştir.

2009 yılında AK Parti hükûmeti önemli reformlar yapmaya başlamıştır. İlk devlet bünyesindeki Kürtçe kanal TRT Şeş (6) açılmış, Türkçe yerleşim isimleri Kürtçeleştirilmiş, bazı PKK üyelerine kısmi af ilan edilmiş, Kürt mültecilere yeniden vatandaşlık teklif edilmiş, yerel yönetimlere verilen haklar genişletilmiş ve ifade özgürlüğünü arttıran düzenlemeler yapılmıştır. PKK da 13 Nisan 2009'da ateşkes ilan etmiştir. Ne var ki, DTP'nin kapatılması ve sonrasındaki gösteriler ve en sonunda PKK tarafından yapılan Reşadiye saldırısı ile ateşkes yeniden bozulmuştur.

2012 yılının Yaz mevsiminde, Kürtlerin Kuzey Suriye'de denetimi ele geçirmesi ile Türkiye-PKK çatışması farklı bir boyut almıştır. Türkiye, Suriye rejimini PKK'nın Suriye kolu olan PYD/YPG'yi desteklemekle suçlamıştır. Eylül ayında PKK, Şemdinli'yi ele geçirmeye çalışmış fakat hava desteği sayesinde Türk Silahlı Kuvvetleri PKK'ya ağır kayıplar verdirmiştir.

Ayrıca bakınız: Aralık 2007 Kuzey Irak Operasyonları

Ateşkes dönemi (2013-2015)

28 Aralık 2012 tarihinde dönemin başbakanı Recep Tayyip Erdoğan, PKK'nın cezaevindeki lideri Abdullah Öcalan ile görüşmeler yaptıklarını açıklamıştır. Bu dönemde ilk defa Çözüm Süreci ifadesi kullanılmaya başlanmış, aylar süren görüşmeler sonucunda, 21 Mart 2013 tarihinde Diyarbakır'da düzenlenen Nevruz mitinginde, halka PKK lideri Abdullah Öcalan'ın mektubu okunmuştur. Abdullah Öcalan, PKK'ya silahlı güçlerinin yurtdışına çıkması çağrısında bulunmuştur. 23 Mart tarihinde ise PKK'nın silahlı kanadının lideri Murat Karayılan, Abdullah Öcalan'ın çağrısına uyacaklarını belirtmiş ve 21 Mart'tan itibaren PKK'nın ateşkes yaptığı duyurmuştur. Bu karardan itibaren birkaç münferit olay dışında iki taraf da ateşkese uymuş ve TSK ile PKK arasında silahlı bir çatışma yaşanmamıştır. Ancak PKK bu süreç içerisinde yol kesme, yerel mahkemeler kurma, muhtar kaçırma, haraç toplama, bölgeye devlet yatırımlarına sabotaj, mayın-tuzak ve şehirlere silah depolamak gibi faaliyetlerine devam etmiştir. PKK Çözüm sürecinde şehirlerde YDG-H isimli kendi asayiş birimlerini dahi kurmuştur

Kobani eylemleri sırasında polis ile PKK sempatizanları arasında pek çok şehirde çatışmalar yaşanmış ve ateşkesin sona ereceği kaygısı yaşanmıştır. Fakat, Abdullah Öcalan ve HDP başta olmak üzere Kürt kanadı ile hükûmet yetkilileri ile yapılan görüşmeler sonrasında tansiyon düşürülmüş, 28 Şubat 2015 tarihinde AK Parti ile HDP arasında yapılmakta olan görüşmeler sonuç vermiş ve Abdullah Öcalan, PKK'ya silah bırakması için kongre çağrısı yapmıştır.

Ayrıca bakınız: Çözüm süreci

2015 Türkiye-PKK çatışmaları

Ana madde: PKK saldırıları (2015-günümüz)

2013 yılından beri süren gelen ateşkes 22 Temmuz'da PKK'nın Suruç patlamasından devleti sorumlu tutarak intikam için iki polisi evinde öldürmesi ve bir gün sonra da Suriye-Türkiye sınırında bir Türk askerinin öldürülmesi sonrasında bozuldu. Daha sonrasında KCK,BBC Türkçeye verdiği açıklamada, PKK'nın bu saldırıyı yapmadığını iddia etti. Soruşturmayı yürüten hakim, olayın FETÖ bağlantılı olduğunu söyleyen avukat ve ihbarcılar 15 Temmuz Darbe Girişimi'nden sonra FETÖ soruşturmasından tutuklandı. Bozulan Çözüm Süreci ile birlikte Türkiye savaş uçakları eş zamanlı olarak hem PKK hem de IŞİD hedeflerini vurdu.

Savaş uçakları Kandil'i ve Irak'taki diğer PKK kamplarını üç yıl sonra ilk defa bombalamıştır. PKK da polis ve askerlere Güneydoğu ve Doğu Anadolu'da saldırılar gerçekleştirmiştir. Polis pek çok noktaya baskınlar düzenlemiş ve HPG üyelerini gözaltına almıştır. HPG üyeleri de bazı ilçelerde hendek kazarak polis ve askerlerin belli bölgelere girmelerini engellemeye çalışmışlardır. Ağustos 2015'ten bu yana ise Türkiye'nin Şırnak iline bağlı ilçelerde birçok çatışma meydana gelmiştir. Silopi ve Cizre ilçelerinde mahallelere hendekler kazılmış, bu gelişmelerin ardından ildeki birçok mahallede sokağa çıkma yasakları ilan edilmiş ve meydana gelen olaylarda birçok kişi yaşamını yitirmiştir. Çatışmalar hâlen devam etmektedir.

İçişleri Bakanlığı sözcüsü İsmail Çataklı 5 Mayıs 2020 tarihinde yaptığı açıklama ile ilk defa yurt içindeki terörist sayısının 500'ün altına indiğini ve tam rakamın 492 olduğunu açıkladı.

Ayrıca bakınız: Hendek operasyonları

Sınır ötesi operasyonlar

Türkiye, PKK ve ilgili gruplara karşı Suriye ve Irak'ta çok sayıda hava saldırısı ve kara operasyonu düzenledi.

Tarih	Yer	Operasyon	Türk kuvvetleri ölen (yaralanan)	Türkiye müttefikleri ölen (yaralanan)	PKK ve müttefikleri ölen (yakalanan)
5 Ekim – 15 Kasım 1992	Kuzey Irak	Ekim 1992 sınır ötesi harekatı	28 (125)	—	1,551 (1,232)
20 Mart – 4 Mayıs 1995	Kuzey Irak	Çelik Harekâtı	64 (185)	—	555 (13)
12 Mayıs – 7 Temmuz 1997	Kuzey Irak	Çekiç Harekâtı	114 (338)	—	2,730 (415)
25 Eylül – 15 Ekim 1997	Kuzey Irak	Şafak Harekâtı	31 (91)	—	865 (37)
21 - 29 Şubat 2008	Kuzey Irak	Güneş Harekâtı	27	—	240
24 - 25 Temmuz 2015	Kuzey Irak	Şehit Yalçın Operasyonu	-	-	160
24 Ağustos 2016 - 29 Mart 2017	Suriye	Fırat Kalkanı Harekâtı*	71	614	131 (37)
25 Nisan 2017	Suriye, Kuzey Irak	Nisan 2017 Suriye ve Irak hava harekâtı	0	—	70
20 Ocak – 24 Mart 2018	Suriye	Zeytin Dalı Harekâtı	55	318 (Türkiye iddiası) 2,541 (SDF iddiası)	820 (SDF iddiası) 4,558 (Türkiye iddiası)
19 Mart 2018 – günümüz	Kuzey Irak	Dicle Kalkanı Harekâtı	112 (17)	—	234
15 Ağustos 2018	Sinjar, Irak	Sinjar'a hava harekâtı	—	—	5
28 Mayıs 2019 – günümüz	Kuzey Irak	Pençe Harekatı	—	—	2
7 Ekim 2019 – günümüz	Suriye	Barış Pınarı Harekâtı	9 (100)	130 (417)	702
15 Haziran 2020 – günümüz	Kuzey Irak	Pençe-Kartal Operasyonu	—	—	—
Toplam:			511 (856)	1062-3,285 (417)	8,065-11,803 (1,734)

*: Fırat Kalkanı Harekâtı'nda Türkiye ve Özgür Suriye Ordusu beraber IŞİD'e karşı savaşırken, YPG de IŞİD'e karşı savaşmaktaydı. ABD tarafından desteklenen YPG ve Türkiye, tam çatışmaya girmekten kaçındı. Türkiye'nin stratejik hedefi, Afrin kantonunun YPG kontrolündeki Münbiç ve diğer Rojava bölgelerine bağlanmasını engellemekti. Bu durum dolayısıyla olaylardaki kayıpların yalnızca küçük bir bölümü Türkiye-YPG arasındaki çatışma sebebiyle gerçekleşti.

Kayıplar

Türk Silahlı Kuvvetleri tarafından yayınlanan resmî kayıtlara göre; 1984-2008 yılları arasında 14,000 PKK üyesi tutuklanmış, 32,000 PKK üyesi ise öldürülmüştür. Ölen asker sayısı 6,482, ölen sivil sayısı ise 5,560'dır.

TBMM İnsan Haklarını İnceleme Komisyonu’nun bünyesinde kurulan Terör ve Şiddet Olayları Kapsamında Yaşam Hakkı İhlallerinin İncelenmesine Yönelik Alt Komisyon raporuna göre toplam 7,918 kamu görevlisi ölmüştür. 1984-2012 yılları arasında ölen PKK'lı sayısı 22,101'dir. Aynı dönemde ölen sivil sayısı ise 5,557'dir. 35,576 kişinin toplamda terör olayları yüzünden hayatını kaybettiği belirtilmiştir. Doğu ve Güneydoğu'da bulunan 14 ilde yapılan çalışmalara göre 386 bin 360 kişi köylerinden göç etmek zorunda kalmıştır. Köye Dönüş ve Rehabilitasyon Projesi (KDRP) kapsamında bunların 187 bin 861'i köylerine geri dönmüştür. Yine insan hakları örgütlerine göre, toplamda 4,000 köy yıkılmıştır. 380,000 ile 1,000,000 arası Kürt köylü evlerini terk etmek zorunda bırakılmıştır. 119,000 Kürt'ün hapishaneye konulduğu belirtilmiştir. Çatışmalardan Süryani toplumunun da etkilendiği ve 50,000-70,000 arası Süryani'nin çatışmalar yüzünden Avrupa'ya kaçtığı belirtilmiştir.

İnsan hakları ihlalleri

Çatışmaların başladığı 1980'li yıllardan beri iki taraf da insan hakları örgütlerince pek çok kez suçlanmışlardır. İçişleri Bakanlığının verilerine göre askeri çatışmalarda 35,000 kişi ölmüştür. Ek olarak, 1984 ile 1998 yılları arasında 17,500 kişinin suikaste uğradığı belirtilmiştir. Bu cinayetleri işleyenlerin ise çoğu bulunamamıştır.

PKK'nın ihlalleri

İnsan Hakları İzleme Örgütü'ne göre PKK'nın saldırıları vatandaşlara hizmet veren kurumlara büyük zararlar vermiş ve vatandaşları en temel hizmetlerini alamaz hale getirmiştir. Bunun yanı sıra PKK 'emperyalist' olduğunu iddia ettiği devlet kurumlarını yok etmeye çalışmıştır. PKK ile ordu arasındaki çatışmalarda ve PKK'nın bombalı saldırılarında silahsız siviller hayatını kaybetmişlerdir.

Uluslararası Af Örgütü, PKK'nın 1980'li yıllarda Kürt köylülerine işkence yaptığını, rehin aldığı, canlı kalkan olarak kullandığı ve öldürdüğünü belirtmiştir. Örgüte göre, PKK 'işbirlikçi' diye suçladığı Kürt sivilleri ve bazen de tüm ailelerini yok etmekteydi.

PKK'nın korucuları da 'hain' olarak damgaladığı ve pek çok kez tehdit ettiği ve saldırılar gerçekleştirdiği de belirtilmiştir.

TSK'nın ihlalleri

Ayrıca bakınız: Türkiye'de boşaltılan Kürt köyleri

Yazar David McDowall "A modern History of the Kurds" kitabında TSK ve köy korucularının, Kürt sivillere karşı zor kullandığı ve köylülerin göç etmek zorunda kaldıkları belirtilmiştir.

Uluslararası Af Örgütünün 1996 yılında yayınladığı Türkiye raporuna göre, Türk güvenlik güçleri yargısız infaz, işkence gibi yasal olmayan eylemlerde bulunduğunu Türk güvenlik güçlerini pek çok kez karşıdaki kesimin PKK mensubu olup olmadığını bilmeden yerleşim alanlarına keyfi ateş açtığını belirtmiştir. ABD Dışişleri Bakanlığı'nın Şubat 1995 raporunda da konu bu İnsan Hakları İhlalleri İddiaları başlığı altında geçmiştir. Enternasyonal Sosyalist grubuna göre, pek çok PKK üyesi kaybolmuş ve bir daha bulunamamıştır.

Alman uzman Hans Baumann Türk güçlerinin PKK'ya karşı kimyasal silah kullandığını iddia etmiş ve Alman Birlik 90/Yeşiller Partisi Türkiye'den açıklama talep etmiştir.

Çatışmanın komutanları

Çatışmaların Komutanları
Türkiye	PKK
Recep Tayyip Erdoğan	Murat Karayılan
Hulusi Akar	Bahoz Erdal
Yaşar Güler	Cemil Bayık
	Mustafa Karasu
	Duran Kalkan
	Rıza Altun
	Ali Haydar Kaytan
	Zübeyir Aydar
Güçler
Ordu: 514.850	25.000 - 34.000
Jandarma: 148.700
Polis: 225.000
Köy Korucusu: 60.000
Kayıplar
Ordu: 8.128	43.019
Polis: 356
Köy Korucusu: 1.341

Suriye'ye yapılan operasyonlar

Ana madde: Türk Silahlı Kuvvetlerinin Suriye'ye yaptığı operasyonlar listesi

Suriye İç Savaşı'nın çıkması ile birlikte Türk ordusu, Türkiye'nin sınır güvenliğini sağlamak amacıyla terör örgütü olarak tanıdığı IŞİD ve PKK'nın Suriye kolu olduğunu belirttiği PYD, YPG'ye karşı sınır ötesi operasyonlar düzenlemiştir. Türk ordusunun Suriye'ye ilk harekâtı Şah Fırat Operasyonu ile 22 Şubat 2015'te gerçekleşmiştir. Suriye Silahlı Kuvvetlerinin Suriye'nin kuzeyinde kontrolü kaybetmesi sebebiyle Türk ordusu ile Suriye ordusu sık sık karşı karşıya gelmemiştir. Son olarak Türk ordusu ile Suriye ordusu arasında İdlib'de yaşanan olaylar sonrası Bahar Kalkanı Harekâtı başlatılmıştır. Bu harekât Türk Silahlı Kuvvetlerinin 2020 itibarıyla Suriye'ye yaptığı son askerî harekât durumundadır. Bu operasyonlar neticesinde İdlib, Cerablus, El-Bab, Azez, Rasulayn, Tel Abyad gibi şehirler Türk ordusu tarafından kontrol edilmektedir.

Operasyonlar listesi

Operasyon adı	Yer	Amaç	Başlangıç	Bitiş	Lider veya komutan	Sonuç	Kaynak
Şah Fırat Operasyonu	Kobani - Halep	Artan IŞİD saldırıları sonrası Süleyman Şah'ın naaşı ve 38 personelin ülkeye getirilmesi.	22 Şubat 2015	23 Şubat 2015	Necdet Özel	Süleyman Şah'ın naaşı Türkiye'ye getirildi.
Fırat Kalkanı Harekâtı	Cerablus, El-Bab - Halep	IŞİD'i Türkiye sınırından uzaklaştırmak, Menbic'i ele geçiren YPG'nin Afrin Kantonu ile Menbic Kantonu'nu birleştirip koridor kurmasını engellemek.	24 Ağustos 2016	29 Mart 2017	Hulusi Akar	Cerablus ve El-Bab Türk ordusu tarafından ele geçirildi. IŞİD Halep'in kuzeyinden çıkarıldı. Menbic-Afrin arası bağlantı kesildi.
İdlib operasyonu	İdlib	Olası bir göçü engellemek için İdlib'de gerginliği düşürmek.	8 Ekim 2017	27 Şubat 2020	Hulusi Akar	Operasyon, Bahar Kalkanı Harekâtı olarak genişletildi.
Zeytin Dalı Harekâtı	Afrin, Halep	YPG'yi Afrin'den atarak Hatay, Kilis ve Gaziantep sınırlarını güvene almak.	20 Ocak 2018	24 Mart 2018	Hulusi Akar	YPG Afrin'den çıkarıldı.
Barış Pınarı Harekâtı	Rasulayn, Tel Abyad	Suriye Kürdistanı'nda bulunan YPG'yi Türkiye sınırından uzaklaştırmak	9 Ekim 2019	18 Ekim 2019	Hulusi Akar	Türk Silahlı Kuvvetleri, Resulayn, Tel Abyad, Suluk dahil olmak üzere 600 yerleşim yerini ele geçirdi, M4 Karayolu'nun Fırat'ın doğusunda kalan kısmını büyük ölçüde kontrol etti ve 4820 kilometrekare alanda hakimiyet sağladı.
Bahar Kalkanı Harekâtı	İdlib	Olası göçü engellemek.	27 Şubat 2020	5 Mart 2020	Hulusi Akar	Ateşkes yapıldı, çatışmalar ve Türkiye sınırına doğru göç hareketleri durdu.

• 
  Türk ordusu Burseya Dağı'nda
• 
  Türk ordusu mensubu askerler ve Türk ordusu tarafından eğitip donatılan Suriye Milli Ordusu üyeleri tarafından Afrin'deki hükûmet binasına asılan Türk bayrağı, 18 Mart 2018
• 
  Türk ordusunun Afrin'de ilerleyişi
• 
  Türk Silahlı Kuvvetlerinin Rasulayn'a operasyonu sırasında oluşan görüntü
• 
  Rasulayn Türk ordusu tarafından bombalanıyor, 10 Ekim 2019
• 
  Türk ordusunun Barış Pınarı Harekâtı'nda ilerleyişi
• 
  Türk ordusunun Suriye'nin kuzeyinde kontrol ettiği bölgeler. Mavi:Zeytin Dalı Harekâtı bölgesi, yeşil: Fırat Kalkanı Harekâtı bölgesi, kahverengi: Barış Pınarı Harekâtı bölgesi (Bahar Kalkanı Harekâtı dahil edilmemiştir)
• 
  Türk ordusunun İdlib'deki askerî gücü

NATO ve Türkiye

Ana madde: NATO-Türkiye ilişkileri

NATO-Türkiye ilişkileri, Türkiye'nin, NATO üyesi olmak için girdiği Kore Savaşı ile 1952 yılında başlamıştır.

Katkılar

• Ege Denizi'ndeki düzensiz geçişin önlenmesi, keşif gözetleme ve denetim konularında destek sağlanması. Aynı zamanda Türkiye NATO'nun faaliyetlerine daimi katılım sağlamaktadır.
• Irak'a askeri eğitmen ve askeri danışmanlık sağlanması. Irak'ta kuvvet koruma timi konuşlandırılması.
• IŞİD ile mücadele koalisyonu kapsamında gerçekleşen NATO uçaklarının uçuşlarına yakıt ikmali gerçekleştirilmesi.
• Doğu Avrupa'ya yönelik yapılan tedbirlerde gerçekleşen uçuşlara yakıt ikmali yapılması.
• Konya Hava Üssü'nün NATO'ya sunulması.
• NATO Daimi Deniz Güçlerine ve NATO Daimi Mayın Karşı Tedbir Güçlerine daimi surette katılım.

Savaşlar

• Körfez Savaşı
• Bosna Savaşı
• Kosova Savaşı
• Afganistan Savaşı

İstanbul İş Birliği Girişimi

NATO'nun sınırlarını genişletmek ve Akdeniz Diyaloğu adı altında daha fazla Müslüman devlet ile iş birliği yapmak için 2004 yılında gerçekleştirdiği zirvedir. Türkiye, NATO'ya üye en gelişmiş Müslüman devlet olduğu için bu zirve İstanbul'da yapılmıştır.

Girişimde birliği katılması için görüşülen ülkeler;

• Afganistan
• Avustralya
• Bahreyn
• Birleşik Arap Emirlikleri
• Güney Kore
• Irak
• Japonya
• Katar
• Kuveyt
• Moğolistan
• Pakistan
• Venezuela
• Yeni Zelanda

Ayrıca Bakınız: İstanbul İş Birliği Girişimi

NATO ile bağlantılı tesis ve karargâhlar

Türkiye NATO'nun komuta ve kuvvet yapısına en çok katkıyı yapan ülkelerdendir. NATO'nun Kara Komutanlığının (LANDCOM) merkezi İzmir'de yer almaktadır. NATO Mukabele Kuvveti (NRF) kapsamındaki Çok Yüksek Hazırlık Seviyeli Görev Gücüne, 2021 yılında Türkiye liderlik edecektir.

Tesis/Karargâh	Şehir	Kullanan Ülkeler	Açıklama
İncirlik Hava Üssü	Adana	Türkiye ABD NATO	ABD'nin Türkiye'deki en önemli askeri üssü. Bu üste nükleer silah olduğu iddia ediliyor.
Terörizme Karşı Mükemmeliyetçilik Merkezi	Ankara	Türkiye ABD NATO
Barış İçin Ortaklık Eğitim Merkezi			NATO'nun 6 eğitim merkezinden ilkidir.
ABD Savunma İşbirliği Ofisi			ABD'nin Türkiye'deki karargâhlarından birisidir. ABD askeri koordinasyonlarını buradan yönetmektedir.
Batman Hava Üssü	Batman	Türkiye ABD	ABD'nin acil durumlarda inmek için kullandığı karargâhlardan birisidir. Yedek karargâh konumundadır.
Diyarbakır Füze Savunma Radarı Komuta Merkezi	Diyarbakır	Türkiye ABD NATO	Füzelerin komutasını sağlayan merkezdir.
Diyarbakır Hava Üssü			Birçok askerin ve uçağın bulunduğu bir hava üssüdür.
NATO Yüksek Hazırlıklı Kara Kuvvetleri Karargâhı	İstanbul	Türkiye ABD NATO	2001 yılında NATO'ya tahsis edilen bir karargâhtır.
Deniz Güvenliği Mükemmeliyet Merkezi			Ege Denizinin korunması amacıyla oluşturulan bir merkezdir.
NATO Kara Komutanlığı	İzmir	Türkiye NATO	NATO'nun Kara Komutanlığı merkezidir.
SAMP/T Bataryası	Kahramanmaraş	Türkiye İtalya NATO	İtalya'ya ait hava savunma sistemi SAMP/T'nin bataryasının bulunduğu yerdir.
Konya Hava Üssü	Konya	Türkiye Almanya NATO	Irak Savaşı sırasında kullanılan hava üssüdür.
Erhaç Hava Üssü	Malatya	Türkiye ABD NATO	ABD'nin acil durumlarda inmek için kullandığı karargâhlardan birisidir. Yedek karargâh konumundadır.
Kürecik Radar Üssü			NATO'ya ait hava üssüdür.
Taşucu Limanı	Mersin	Türkiye ABD NATO	İncirlik'in korunması ve denizden taşınabilecek unsurlar için kullanılan üstür.

Ayrıca bakınız

• Türkiye'nin üye olduğu uluslararası kuruluşlar listesi
• Türkiye'nin diplomatik temsilcilikleri listesi
• Türkiye'deki diplomatik temsilcilikler listesi
• Ülkelerin diplomatik temsilcilik sayısına göre listesi