Okuryazarlık

Okuryazarlık; bir dilin yazınlarını okuyabilme, okunan ögeleri algılama ve kavrama yetisine sahip olunmasıdır.

UNESCO'nun tanımına göre okuryazarlık; değişik türdeki yazılı kaynakları, kayıtları kullanarak tanımlama, anlama, yorumlama, bir araya getirme, iletişim kurma ve hesap yapma yeteneğidir. Toplumun geniş bir kitlesine hitap edebilmesi, bilgisini ve gücünü geliştirerek hedeflerine ulaşabilmesi için bireye olanak veren olgudur.

Günümüzde her yıl 8 Eylül günü Dünya Okuryazarlık Günü olarak kutlanır.

Dünyada okuryazarlık

Dünyada okuryazarlık oranı (2015)

Pek çok araştırmacı okuma yazma bilme oranının direkt olarak insan için hayati önem taşıdığını öne sürer. Bu iddiayı savunanlara göre, köle pazarlarında okuma yazma bilenlerin daha pahalıya satılması, Hindistan'da 1960'ta yapılan eğitim reformunun ardından anne-bebek ölüm oranlarının hızla düşüş göstermesi bunun en açık kanıtıdır.

Dünya üzerinde okuryazarlık oranlarının en düşük olduğu bölgeler Güney Asya, Arap ülkeleri ve iç Afrika ülkeleridir. Bu bölgelerde okuryazar olmayan nüfus %40-50'lere kadar varmaktadır. Okuryazarlık oranının yakın zamana kadar çok düşük olduğu Çin, Vietnam gibi ülkelerde bugün okuryazarlık oranları hâlâ düşükken, Brezilya, Endonezya gibi gelişmekte olan ülkelerde bu oran hızla artış göstermektedir. Okuryazarlık oranlarının en yüksek olduğu ülkeler Avrupa ülkeleri ve SSCB'nin dağılması ile ortaya çıkmış olan Gürcistan, Ermenistan, Azerbaycan, Belarus gibi devletlerdir.

Okuryazarlığın tarihi

Dünyadaki 15 yaş ve üstü okuma yazma bilmeme oranı. Bu oran 1970 ile 2005 arasında yarıya düşmüştür.

Okuryazarlık kavramının geçmişi binlerce yıl öncesine dayanır fakat okuryazarlığın dünya üzerinde yaygınlık kazanması çok yeni tarihlere, Endüstri Devrimi'nin yapılması ile kâğıt ve matbaanın ucuzlaması ile kitapların daha kolay ulaşılır hâle gelmesine dayanır. Bu nedenle okuryazarlık oranında çok hızlı bir artış yaşanmıştır. Avrupa'da okuryazarlığın hızla yayılmasının sebebi İncil'i kendi başına okuyabilme isteği idi. 1840'lı yıllarda İngiltere'de evlilik kâğıtlarını parmak boyaları ile işaretleyen erkeklerin oranı %33 iken, kadınlarda bu oran %44 idi. Fakat bu oranlar ucuz kitap kolaylığının doğmasına denk gelen zamanda artmaya başladı.

Okuryazarlık geçmişte halkı sınıflandırmak ve kolayca yönetmek için kullanılmıştır. Geçmişte Amerika Birleşik Devletleri'nde oy kullanma hakkına sahip olabilmek için kişinin okuryazar olma şartı var idi.

Eski çağlarda okuryazarlık

Okuryazarlığın dünyaya tarihî yayılımı:

MÖ~2300

MÖ~1300

MÖ~300

Okuryazarlığın yavaş yayılımına bakıldığında, lacivert renkle gösterilmiş bölgelerde M.Ö. 2300'lerde, koyu yeşil ile gösterilmiş bölgelerde M.Ö. 1800'lerde, açık yeşil ile gösterilmiş bölgelerde de M.Ö. 300'lerde okuryazarlığın hâkim olduğunu söyleyebiliriz. Dünyanın diğer yerlerine kıyas ile okuryazarlık oranının çok yüksek olduğu bu alanlarda bile okuryazarlık sadece belli bir statüye erişebilmiş elit kesimin öğrenmeye güç yetirebildiği zor bir olguydu. (Aynı dönemlerde okuryazarlığın yaygın olduğu Japonya, Çin gibi alanlar haritada gösterilmemiştir.)

Pompei gibi bazı eski Roma şehirlerinde duvar kalıntıları üzerinde bulunan grafiti ve tabelalar bir dönem buralarda da halkın tabelalar ile yönlendirilebilecek kadar okuryazar olduğunu gösterir.

Bunun yanında semavi dinlerden olan İslam'a göre okumak Tanrı'nın ilk buyruğudur. Buna göre İslamiyet kişinin okumasını, daha da fazlası ilim öğrenmesini emreder. Büyük İslamî kişiliklerden biri olan Ali (halife) ise; "Bana bir harf öğretenin kırk yıl kölesi olurum." diyerek okuma yazma hakkındaki görüşlerini belirtmiştir. Araplar, İslamiyet'in doğuşunu müteakip birkaç yüzyıl boyunca dünyada en fazla okuryazar nüfusa sahip millet idi.

Orta Çağ'da, Avrupa'da okuryazar Yahudilerin oranı, Hristiyan nüfusa oran ile çok daha yüksek idi. Birçok Yahudi en azından İbranice okuma ve yazmayı öğrenirdi. Yahudilik Tanah ve Talmud'u okumayı emrettiği ve okunmasına büyük önem verdiği için birçok Yahudi o zamanlarda okuma ve yazma bilirdi.

İngiltere'de okuryazarlık 17. yüzyılın ikinci yarısında %50'lerin üzerindeydi. Bu oran 1710'da %70'i aştı. Amerikan Devrimi zamanında %90'ları buldu. Bu artışın sebebi İncil'i her zaman her yerde okuyabilme isteği idi. Öyle ki Griffth Jones adlı bir devrimcinin Galler'deki okullarda başlattığı, herkesi İncil'i okuyabilir hâle getirme amacı sayesinde 1750'lerde Galler bölgesi dünyada okuryazar nüfus oranının en yüksek olduğu yerdi.

Okuma yazma öğrenimi

Okuma yazma öğretmenin çeşitli yöntemleri vardır. Bunlardan en yaygını heceleme ve ayrık harf özellikleridir. Buna göre ayrık harf yönteminde her harf sahip olduğu sese göre öğretilirken, heceleme özelliğinde harfler cümle içinde bulunabilecekleri durumlara göre öğretilir.

ba, be, bo, bö, bu, bü, bı, bi...

Her dilde okuma yazma zorluğu, kullanılan alfabeye, yazım sistemine göre değişkenlik gösterir. Latin¹, Kiril², Yunan³ alfabelerinde olduğu gibi ayrıntısız ses göstergelerine sahip olunabileceği gibi, Çincedeki⁴ gibi karmaşık karakterlerde olabilir. Japonca⁵ gibi bazı dillerde harfler ba, so, he, zu gibi heceleri ifade ederken, Arap⁶ alfabesinde olduğu gibi bir sesli harf cümle içinde kullanımına göre birkaç sesi karşılayabilir.

1. Latin harfleri : K, U, R, W, J, G, I

2. Kiril harfleri : Б, Д, Я, Л, Й, З, Ж

3. Yunan harfleri : β, Π, Γ, Ω,Ψ, Ξ, Θ

4. Çin harfleri : 疵, 疑,畖, 痒, 疗, 疇, 畑

5. Japon harfleri : ぺ (pe), ゴ (go), ヅ (zu), く (ku), プ (pu), ギ (gi), い (i)

6. Arap harfleri : ت (tu), ر (ru), ك (k) (harfleri ile oluşturulan تُرُك birleşimi ile Türk ve Tork yazılabilir).

Türkiye'de okuryazarlık

Mustafa Kemal Atatürk, 20 Eylül 1928'de Kayseri'de Cumhuriyet Halk Fırkası önünde, halka yeni Türk harflerini öğretirken.

1 Kasım 1928 tarihinde gerçekleştirilen Harf Devrimi ile Türkiye'de okuryazarlık için Latin kökenli Yeni Türk Alfabesi alfabesi kabul edilmiştir.

Türkiye'de 2013 yılı itibarı ile okuryazarlık oranı %95.78'dir. [1]8 Ağustos 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Ülke genelinde düzenlenen pek çok kampanya, belediye kurslarının açılması, kırsal kesimde kızların okula gönderilme çalışmaları sayesinde bu oran her geçen yıl artmaktadır.

Okuryazarlığın en yüksek olduğu ülkeler

#	Sıra	Ülke	Okuryazarlık oranı
1	1	Gürcistan	99.99
2	2	Küba	99.9
3	3	Estonya	99.9
4	3	Litvanya	99.8
5	4	Azerbaycan	99.8
6	4	Barbados	99.7
7	4	Slovenya	99.7
8	4	Beyaz Rusya	99.7
9	4	Litvanya	99.7
10	4	Ukrayna	99.7
11	5	Ermenistan	99.7
12	5	Kazakistan	99.6
13	5	Tacikistan	99.6
14	5	Türkmenistan	99.5
15	5	Rusya	99.5
16	6	Macaristan	99.4
17	7	Kırgızistan	99.3
18	7	Polonya	99.3
19	8	Tonga	99.2
20	9	Arnavutluk	99.1

Okuryazarlığın en düşük olduğu ülkeler

Sıra	Ülke	Okuryazarlık oranı
123	Sierra Leone	29,6 ^{[kaynak belirtilmeli]}
124	Çad	25,5 ^{[kaynak belirtilmeli]}
125	Mali	19,0 ^{[kaynak belirtilmeli]}
126	Nijer	14,4 ^{[kaynak belirtilmeli]}
127	Burkina Faso	12,8 ^{[kaynak belirtilmeli]}