Wikipedia

Literasi

kakayahang magbasa para sa kaalaman, magsulat nang magkakaugnay, at mag-isip nang kritikal tungkol sa salitang nakasulat; kakayahang magbasa, magsulat, at gumamit ng aritmetika
(Idinirekta mula sa Mangmang)

Ang literasi o literasiya ay ang kakayahang magbasa at magsulat.  Iminumungkahi ng ilang mananaliksik na ang pag-aaral ng "literasi" bilang isang konsepto ay maaaring hatiin sa dalawang panahon: ang panahon bago ang 1950, kung kailan ang literasi ay naunawaan lamang bilang alpabetikal na literasi (pagkilala ng salita at titik);  at ang panahon pagkatapos ng 1950, kung kailan dahan-dahang nagsimulang isaalang-alang ang literasi bilang isang mas malawak na konsepto at proseso, kabilang ang panlipunan at kultural na aspeto ng pagbabasa at pagsulat at functional literacy.[1][2][3]

Kahulugan

baguhin
 
Ang pangdaigdig na iliterasi ay nahati sa pagitan ng 1970 at 2015.
 
Ang mga literasi at iliterasi na populasyon ng mundo sa pagitan ng 1800 at 2016
 
Antas ng iliterasi sa Pransiya noong ika-18 at ika-19 na siglo

Ang hanay ng mga kahulugan ng literasi na ginagamit ng mga NGO (Organisasyong di-pampamahalaan), think tank (institusyong pampolisiya), at adbokasiyang grupo mula noong dekada 1990 ay nagmumungkahi na ang pagbabagong ito sa pag-unawa mula sa "discrete skill" tungo sa "social practice" ay parehong nagpapatuloy at hindi pantay. Ang ilang mga kahulugan ay nananatiling medyo malapit na nakahanay sa tradisyonal na konotasyong "kakayahang magbasa at magsulat", samantalang ang iba ay may mas malawak na pananaw:

  • Kasama sa 2003 National Assessment of Adult Literacy (USA) ang "quantitative literacy" ( numerasiya ) sa pagtrato nito sa literacy. Tinukoy nito ang literasi bilang "kakayahang gumamit ng nakalimbag at nakasulat na impormasyon upang gumana sa lipunan, nang makamit ang mga layunin ng isang tao, at bumuo ng kaalaman at potensyal ng isang tao." [4] Kabilang dito ang tatlong uri ng adult literacy: prosa (hal., isang artikulo sa pahayagan), mga dokumento (eg, isang iskedyul ng bus), at quantitative literacy (hal., ang paggamit ng mga aritmetika na operasyon sa isang palatastas ng produkto). [5] [6]
  • Noong 2015, tinukoy ng United Nations Statistics Division ang antas ng literasi sa kabataan bilang "ang porsyento ng populasyon na may edad na 15–24 taong gulang na parehong marunong bumasa at sumulat nang may pag-unawa sa isang maikling simpleng pahayag sa pang-araw-araw na buhay." [7]
  • Noong 2016, tinukoy ng European Literacy Policy Network ang literasi bilang "ang kakayahang magbasa at magsulat [...] sa lahat ng medya (limbag o elektronik), kabilang ang digital literacy." [8]
  • Noong 2018, isinama ng UNESCO ang "mga nakalimbag at nakasulat na materyales" at "iba't ibang konteksto" sa kahulugan nito ng literasi, ibig sabihin, "ang kakayahang tukuyin, maunawaan, bigyang-kahulugan, lumikha, makipag-usap at magkuwenta, gamit ang mga nakalimbag at nakasulat na materyales na nauugnay sa iba't ibang konteksto." [9]
  • Noong 2019, isinama ng Organization for Economic Co-operation and Development (OECD), sa kanyang PIAAC adult skills surveys, ang "mga nakasulat na teksto" sa kahulugan nito ng literacy, ibig sabihin, "ang kakayahang umunawa, suriin, gamitin at makisali sa mga nakasulat na teksto upang makilahok sa lipunan, makamit ang mga layunin, at mapaunlad ang kaalaman at potensyal ng isang tao." [10] [11] Gayundin, tinatrato nito ang pagbilang at paglutas ng problema gamit ang teknolohiya bilang magkahiwalay na pagsasaalang-alang. [12]
  • Noong 2021, ang Education Scotland at ang National Literacy Trust sa UK ay nagsama ng mga kasanayan sa komunikasyon sa bibig (pakikinig at pagsasalita) sa ilalim ng payong ng literasi. [13] [14]
  • Noong 2021, ginagamit ng International Literacy Association ang "kakayahang tukuyin, maunawaan, bigyang-kahulugan, lumikha, magkuwenta, at makipag-usap gamit ang biswal, naririnig, at mga digital na materyales sa lahat ng disiplina at sa anumang konteksto." [15] [16]
  • Ang ekspresyong "reading literacy" ay ginagamit ng Progress in International Reading Literacy Study (PIRLS), na sinusubaybayan ang mga usong internasyonal sa napagtagumpay na pagbabasa sa ikaapat na antas ng baitang mula noong 2001. [17]
  • Maaaring isama ng ibang mga organisasyon ang mga kasanayan sa pagbilang at mga kasanayan sa teknolohiya nang hiwalay ngunit kasama ng mga kasanayan sa pagbasa at pagsulat; [18] ang iba pa ay binibigyang-diin ang dumaraming pakikilahok ng mga kompyuter at iba pang digital na teknolohiya sa komunikasyon na nangangailangan ng karagdagang mga kasanayan (hal., pakikipag-ugnay sa mga web browser at mga word processing program, pag-aayos at pagbabago ng pagsasaayos ng mga file, atbp.). [19]
  • Tinukoy ng ilang mananaliksik ang literasi bilang "mga partikular na paraan ng pag-iisip at paggawa ng pagbabasa at pagsusulat" na may layuning maunawaan o ipahayag ang mga saloobin o ideya sa nakasulat na anyo sa ilang partikular na konteksto ng paggamit. [20] [21] Sa ganitong pananaw, ang mga tao sa mga literate na lipunan ay may mga hanay ng mga kasanayan para sa paggawa at pagkonsumo ng pagsulat, at mayroon din silang mga paniniwala tungkol sa mga kasanayang ito. [22] Ang pagbabasa, sa pananaw na ito, ay palaging pagbabasa ng isang bagay para sa ilang layunin; ang pagsulat ay palaging pagsusulat ng isang bagay alang sa isang tao para sa ilang layunin. [23] Ang mga paniniwala tungkol sa pagbabasa at pagsusulat at kanilang halaga para sa lipunan at para sa indibidwal ay palaging nakakaimpluwensya sa mga paraan ng pagtuturo, pagkatuto, at pagsasabuhay ng literasi. [24]

Literasi sa iba't-ibang larangan

baguhin

Ang pagbabasa ng salita ay mahalaga para sa maraming paraan ng komunikasyon.[25] Simula noong dekada 1940, ang terminong literasi ay madalas na ginagamit sa kahulugang pagkakaroon ng kaalaman o kasanayan sa isang partikular na larangan, tulad ng:

  • Kompyuter literasi o Literasi sa kompyuter (Computer literacy) – kasanayan sa paggamit ng mga kompyuter at digital na teknolohiya[26][27]
  • Istatistikal literasi (Statistical literacy) – kakayahang umunawa at mangatwiran gamit ang mga istatistika at datos [28]
  • Kritikal literasi o Pangkritikal na literasi (Critical literacy) – kakayahang makahanap ng naka-embed na diskriminasyon sa media[29]
  • Midya literasi (Media literacy) –disiplina at larangan ng pag-aaral na tumatalakay sa nilalaman, kasaysayan at epekto ng iba't ibang midya[30]
  • Ekolohikal literasi (Ecological literacy)– kakayahang maunawaan ang mga ekolohikal na sistema at ang kanilang mga pakikipag-ugnayan [31]
  • Pangsakunang literasi (Disaster literacy) – Iminungkahing modelo para sa kakayahang maunawaan at gamitin ang impormasyong nagliligtas-buhay, kabilang ang kakayahang tumugon at makabangon mula sa mga sakuna nang epektibo [32] [33]
  • Pangkalusugang literasi (Health literacy) – kakayahang maunawaan ang impormasyon sa pangangalagang pangkalusugan[34][35][36]
  • Lingwistikang literasi (Linguistic literacy) – kakayahang magbasa, magsulat, umunawa, at magsalita ng anumang uri ng wika [37]
  • Sosyal literasi (Social literacy) – karunungang natamo sa pamamagitan ng pakikipag-ugnayan sa lipunan[38]
  • Numerasi (Quantitative literacy aka numeracy) – kakayahang maglapat ng mga konseptong numerikal[6]
  • Biswal literasi (Visual literacy), hal., wika ng katawan, mga larawan, mapa, at video[35]
  • Musikal literasi (Musical literacy)– Tumutukoy sa mga sistema ng kaalaman na determinado sa kultura sa musika at sa mga kakayahan sa musika. [39]

Functional illiteracy

baguhin

Ang functional illiteracy ay nauugnay sa mga nasa hustong gulang at natukoy sa iba't ibang paraan:

  • Kawalan ng kakayahang gumamit ng mga kasanayan sa pagbabasa, pagsulat, at pagkalkula para sa kanilang sarili at sa kanilang pag-unlad ng komunidad. [40]
  • Kawalan ng kakayahang magbasa nang sapat upang pamahalaan ang pang-araw-araw na pamumuhay at mga gawain sa trabaho na nangangailangan ng mga kasanayan sa pagbabasa na higit sa isang pangunahing antas. [41]
  • Kawalan ng kakayahang maunawaan ang mga kumplikadong teksto sa kabila ng sapat na pag-aaral, kasanayan sa wika, elementaryang kasanayan sa pagbasa, edad, at IQ. [42]

Ang functional illiteracy ay nakikilala mula sa primaryang iliterasi o primary illiteracy (ibig sabihin, ang kawalan ng kakayahang magbasa at magsulat ng isang maikli, simpleng pahayag tungkol sa sariling pang-araw-araw na buhay) at mga kahirapan sa pag-aaral (learning difficulties hal., dyslexia). [43] Ang mga kategoryang ito ay pinagtatalunan—tulad ng mismong konsepto ng "iliterasi"—para sa pagiging nakabatay sa makitid na mga pagpapalagay, pangunahing hinango sa mga konteksto na nakabase sa paaralan, tungkol sa kung ano ang binibilang bilang pagbabasa at pagsulat (hal., pag-unawa at pagsunod sa mga tagubilin). [44]

Iliterasi

baguhin

Ang iliterasi[45], iliterasiya o kamangmangan[46] (Ingles: illiteracy, na kabaligtaran ng literacy) ay tumutukoy sa kakulangan ng kaalaman o kasanayan, lalo na sa kakayahang magbasa at magsulat. Sa malawak na kahulugan, ang iliterasi ay hindi lamang tungkol sa kakulangan ng kakayahan sa pagbabasa at pagsusulat, kundi pati na rin sa pag-unawa at paggamit ng impormasyon sa iba’t ibang anyo, tulad ng mga biswal at digital na teksto. Kabaligtaran ito ng literasi, na siyang kakayahang magbasa, magsulat, at makipag-usap nang epektibo

Suliranin

baguhin

Ang iliterasi ay isang pangunahing suliranin sa buong mundo. Ayon kay Anne-Marie Trammell, "Sa buong mundo, 880 milyong mga nasa hustong gulang ang binansagang di-marunong bumasa at sumulat, at sa Estados Unidos ay tinatantya na halos 90 milyong mga nasa hustong gulang ay functionally illiterate, ibig sabihin, wala silang minimal na kasanayan na kinakailangan upang magkatungkulan sa lipunan".[47]

Mga sanggunian

baguhin
  1. ↑ Gee, James (1991). "Socio-Cultural Approaches to Literacy (Literacies)". Annual Review of Applied Linguistics. 12: 31–48. doi:10.1017/S0267190500002130. S2CID 146415110.{{cite journal}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  2. ↑ Dijanošić, B. (2009). "Prilozi definiranju pojma funkcionalne pismenosti" [Contributions to the definition of functional literacy] (PDF). Journal of the Croatian Andragogy Society (sa wikang Kroato): 25–35.{{cite journal}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  3. ↑ Réka, Vágvölgyi; Bergström, Aleksandar; Bulajić, Maria Klatte; Falk, Huettig (Mayo 2019). "Understanding functional illiteracy from a policy, adult education, and cognition point of view: Towards a joint referent framework". Zeitschrift für Neuropsychologie. 30 (2): 111. doi:10.1024/1016-264X/a000255. S2CID 191662777.{{cite journal}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  4. ↑ "National Assessment of Adult Literacy (NAAL)". nces.ed.gov.
  5. ↑ "Measuring Literacy: Performance Levels for Adults (2005), National Academy of Sciences". 2005.{{cite web}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  6. ↑ 6.0 6.1 "A Brief History of the Quantitative Literacy Movement, The Carnegie Foundation for the Advancement of Teaching". 2021.{{cite web}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  7. ↑ "Millennium Goals Indicator 2015". Inarkibo mula sa orihinal noong 16 Agosto 2021. Nakuha noong 2 Marso 2021.{{cite web}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  8. ↑ "EUROPEAN DECLARATION OF THE RIGHT TO LITERACY, European Literacy Policy Network" (PDF). 2016. Inarkibo mula sa orihinal (PDF) noong 15 Agosto 2021. Nakuha noong 19 Pebrero 2021.{{cite web}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  9. ↑ "Defining literacy, UNESCO" (PDF). 2018-10-18.{{cite web}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  10. ↑ "Skills matter, PIAAC, OECD" (PDF). 2019.{{cite web}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  11. ↑ Skills Matter: Additional Results from the Survey of Adult Skills, OECD Skills Studies, OECD. OECD. 2019. ISBN 978-9-264-79900-4.{{cite book}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  12. ↑ "About The Programme for the International Assessment of Adult Competencies".
  13. ↑ "Literacy and English" (PDF). Scottish Government. p. 4.
  14. ↑ "What is literacy". National literacy trust. 2021. p. 1.{{cite web}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  15. ↑ "Why literacy, International literacy association". 2021-02-08. Inarkibo mula sa orihinal noong 4 Pebrero 2021. Nakuha noong 19 Pebrero 2021.{{cite web}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  16. ↑ "International literacy association". 2021. Inarkibo mula sa orihinal noong 4 Pebrero 2021. Nakuha noong 19 Pebrero 2021.{{cite web}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  17. ↑ "TIMSS and PIRLS International Study Center". timssandpirls.bc.edu.
  18. ↑ "Literacy and numeracy". Alberta Education. 2021.{{cite web}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  19. ↑ Kress, Gunther R. (2003). Literacy in the new media age. New York: Routledge. ISBN 978-0-415-25356-7.{{cite book}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  20. ↑ Street, Brian (2001). "Introduction". Literacy and Development: Ethnographic Perspectives. London: Routledge. p. 11.{{cite book}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  21. ↑ Rowsell, Jennifer; Pahl, Kate (2020). The Routledge Handbook of Literacy Studies. Routledge. ISBN 978-0-367-50172-3.{{cite book}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  22. ↑ Calvet, Louis-Jean (1999). Towards an Ecology of World Languages. Polity. ISBN 978-0-745-62956-8.{{cite book}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  23. ↑ Lankshear, Colin; Knobel, Michelle (2007). "Sampling the 'New' in New Literacies". A New Literacies Sampler. New York: Peter Lang. p. 2. ISBN 978-0-820-49523-1.{{cite book}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  24. ↑ Lindquist, Julie (2015). "Literacy". Keywords in Writing Studies. Logan: Utah State UP. pp. 99–102.{{cite book}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  25. ↑ Right to Read inquiry report. Ontario Human Rights Commission. 2022. ISBN 978-1-486-85827-9.{{cite book}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  26. ↑ "Definition of computer literacy". PCMAG.
  27. ↑ "COMPUTER-LITERACY".
  28. ↑ "ISLP". www.stat.auckland.ac.nz. Inarkibo mula sa orihinal noong 27 Disyembre 2008. Nakuha noong 19 Disyembre 2008.{{cite web}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  29. ↑ Selber, Stuart (2004). Multiliteracies for a Digital Age. Carbondale: Southern Illinois University Press. ISBN 978-0-809-32551-1.{{cite book}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  30. ↑ "National Association for Media Literacy Education". namle.net.
  31. ↑ Ecological Literacy: Education and the Transition to a Postmodern World. State University of New York Press. 1991. ISBN 978-0-791-40874-2.{{cite book}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  32. ↑ Brown, Lisa M.; Haun, Jolie N.; Peterson, Lindsay (2014). "A Proposed Disaster Literacy Model". Disaster Medicine and Public Health Preparedness. 8 (3): 267–275. doi:10.1017/dmp.2014.43. ISSN 1935-7893. PMID 24992944.{{cite journal}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  33. ↑ Brown, L. M.; Haun, J. N.; Peterson, L. (2014-06-08). "A proposed disaster literacy model". Disaster Medicine and Public Health Preparedness. 8 (3): 267–275. doi:10.1017/dmp.2014.43. PMID 24992944.{{cite journal}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  34. ↑ "What Is Health Literacy, Centers for Disease Control and Prevention". 2021-01-28.{{cite web}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  35. ↑ 35.0 35.1 Zarcadoolas, C.; Pleasant, A.; Greer, D. (2006). Advancing health literacy: A framework for understanding and action. San Francisco, CA: Jossey-Bass.{{cite book}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  36. ↑ Reid, Gavin; Soler, Janet; Wearmouth, Janice, mga pat. (2002). Addressing Difficulties in Literacy Development: Responses at Family School Pupil and Teacher Levels. Routledge. ISBN 978-1-315-01571-2.{{cite book}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  37. ↑ Ravid, Dorit; Tolchinsky, Liliana (2002). "Developing Linguistic Literacy: a Comprehensive Model". Journal of Child Language. 29 (2): 417–447. doi:10.1017/S0305000902005111. PMID 12109379.{{cite journal}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  38. ↑ "9 Ways to Teach Social Skills in Your Classroom, Reading Rockets". Disyembre 2019.{{cite web}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  39. ↑ p. 3. Csíkos, Csaba, and Gabriella Dohány. "Connections between music literacy and music-related background variables: An empirical investigation." Visions of Research in Music Education 28, no. 1 (2016): 2.
  40. ↑ Vágvölgyi, Réka; Coldea, Andra; Dresler, Thomas; Schrader, Josef; Nuerk, Hans-Christoph (2016-11-10). "A Review about Functional Illiteracy: Definition, Cognitive, Linguistic, and Numerical Aspects". Frontiers in Psychology. 7: 111–119. doi:10.3389/fpsyg.2016.01617. PMC 5102880. PMID 27891100.{{cite journal}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  41. ↑ Schlechty, Phillip C. (2004-04-27). "Introduction". Shaking Up the Schoolhouse: How to Support and Sustain Educational Innovation (PDF). Catdir.loc.gov. ISBN 978-0-787-97213-4. Inarkibo mula sa orihinal (PDF) noong 21 Hulyo 2011. Nakuha noong 19 Mayo 2021.{{cite book}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  42. ↑ Bulajić, Aleksandar; Despotović, Miomir; Lachmann, Thomas (Mayo 2019). "Understanding functional illiteracy from a policy, adult education, and cognition point of view: Towards a joint referent framework". Zeitschrift für Neuropsychologie. 30 (2): 117. doi:10.1024/1016-264X/a000255.{{cite journal}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  43. ↑ Réka, Vágvölgyi; Bergström, Aleksandar; Bulajić, Maria Klatte; Falk, Huettig (Mayo 2019). "Understanding functional illiteracy from a policy, adult education, and cognition point of view: Towards a joint referent framework". Zeitschrift für Neuropsychologie. 30 (2): 109–122. doi:10.1024/1016-264X/a000255.{{cite journal}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  44. ↑ Brodkey, Linda (1996). "Literacy as a Discursive Practice". Writing Permitted in Designated Areas Only. Minneapolis: University of Minnesota Press. pp. 3–7. ISBN 978-0-816-62806-3.{{cite book}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  45. ↑ Aklat Aralin Sa Bagong Konstitusyon2002 Edition. Rex Bookstore, Inc. ISBN 978-971-23-3206-7.
  46. ↑ Genoveva Edroza-matute (2001). "BAWASAN NATIN ANG KAMANGMANGAN". MALAY (sa wikang Ingles). 16 (1): 1–1.{{cite journal}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  47. ↑ "What Does It Mean to Be Illiterate?". ThoughtCo (sa wikang Ingles). Nakuha noong 2024-10-16.{{cite web}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
Kinuha sa "https://tl.wikipedia.org/w/index.php?title=Literasi&oldid=2133749#Iliterasi"