กฎของกริมม์

กฎของกริมม์ (อังกฤษ: Grimm's law), กฎของรัสก์ (Rask's rule) หรือ การเคลื่อนเสียงเจอร์แมนิกครั้งแรก (First Germanic Sound Shift) เป็นชุดของคำกล่าวซึ่งตั้งชื่อตามยาค็อพ กริมม์ และรัสมุส รัสก์ และอธิบายเสียงพยัญชนะกักในภาษาอินโด-ยูโรเปียนดั้งเดิมขณะมีวิวัฒนาการในภาษาเจอร์แมนิกดั้งเดิม (บรรพบุรุษร่วมกันของภาษากลุ่มเจอร์แมนิกของตระกูลอินโด-ยูโรเปียน) ในสหัสวรรษที่ 1 ก่อนคริสต์ศักราช กฎของกริมม์เป็นชุดของปฏิภาค (ลักษณะความสัมพันธ์ที่เทียบเท่ากัน) ระหว่างเสียงกักในภาษาเจอร์แมนิกเริ่มแรก เสียงเสียดแทรกในภาษาเจอร์แมนิกเริ่มแรก และเสียงกักในภาษาอินโด-ยูโรเปียนเคนตัมอื่น ๆ บางภาษา (กริมม์ใช้ภาษาละตินและกรีกในการยกตัวอย่างประกอบเป็นส่วนใหญ่)

ภาพรวม

กฎของกริมม์ประกอบด้วยสามส่วนซึ่งเป็นส่งผลต่อเนื่องกันเป็นลูกโซ่ ขั้นตอนมักจะมีโครงสร้างดังนี้

1. เสียงกัก ไม่ก้อง ในภาษาอินโด-ยูโรเปียนดั้งเดิม กลายเป็นเสียงเสียดแทรก ไม่ก้อง
2. เสียงกัก ก้อง ในภาษาอินโด-ยูโรเปียนดั้งเดิม กลายเป็นเสียงกัก ไม่ก้อง
3. เสียงกัก ก้อง พ่นลม ในภาษาอินโด-ยูโรเปียนดั้งเดิม กลายเป็นเสียงกัก ก้อง หรือเสียงเสียดแทรก (ในฐานะหน่วยเสียงย่อย)

การเคลื่อนเสียงเป็นลูกโซ่เช่นนี้ (ตามลำดับ 3, 2, 1) สามารถแสดงโดยสังเขปได้ดังนี้

• bʰ > b > p > ɸ
• dʰ > d > t > θ
• gʰ > g > k > x
• gʷʰ > gʷ > kʷ > xʷ

เสียงแต่ละเสียงจะย้ายตำแหน่งไปทางขวาเพื่อรับค่าเสียงใหม่ ภายในภาษาเจอร์แมนิกดั้งเดิม เสียงที่แทนด้วยรูปเขียน ⟨b⟩, ⟨d⟩, ⟨g⟩ และ ⟨gw⟩ นั้นเป็นเสียงกักในสภาพแวดล้อมหนึ่ง และเป็นเสียงเสียดแทรกในสภาพแวดล้อมอื่น ดังนั้น bʰ > b คือ bʰ > b/β และเสียงอื่น ๆ ก็เป็นไปในทำนองเดียวกัน ส่วนเสียงเสียดแทรก ไม่ก้อง ตามธรรมเนียมมักจะแทนด้วยรูปเขียน ⟨f⟩, ⟨þ⟩, ⟨h⟩ และ ⟨hw⟩ ในบริบทของภาษาเจอร์แมนิก

ตัวอย่าง

ภาษาอินโดยูโรเปียนดั้งเดิม	ความหมาย	คำร่วมเชื้อสายนอกกลุ่มภาษาเจอร์แมนิก (ไม่เคลื่อนเสียง)	การเปลี่ยนแปลง	ภาษาเจอร์แมนิกดั้งเดิม	ตัวอย่างในภาษาเจอร์แมนิกดั้งเดิม (เคลื่อนเสียง)
*pṓds	"เท้า"	กรีกโบราณ: πούς, ποδός (poús, podós), ละติน: pēs, pedis, สันสกฤต: pāda, รัสเซีย: под (pod) "ข้างใต้, พื้น", ลิทัวเนีย: pėda, ลัตเวีย: pēda, เปอร์เซีย: پا (pa)	*p > f [ɸ]	*fōt-	อังกฤษ: foot, ฟรีเชียตะวันตก: foet, เยอรมัน: Fuß, กอทิก: fōtus, ไอซ์แลนด์, แฟโร: fótur, เดนมาร์ก: fod, นอร์เวย์, สวีเดน: fot
*trit(y)ós	"ที่สาม"	กรีกโบราณ: τρίτος (tritos), ละติน: tertius, เวลส์: trydydd, สันสกฤต: treta, รัสเซีย: третий (tretij), เซิร์บ-โครแอต: трећи (tretji), ลิทัวเนีย: trečias, แอลเบเนีย: tretë	*t > þ [θ]	*þridjô	อังกฤษ: third, ฟรีเชียเก่า: thredda, แซกซันเก่า: thriddio, กอทิก: þridja, ไอซ์แลนด์: þriðji, เดนมาร์ก, สวีเดน: tredje
*ḱwón- ~ *ḱun-	"สุนัข"	กรีกโบราณ: κύων (kýōn), ละติน: canis, เวลส์: ci (pl. cwn), เปอร์เซีย: سگ (sag)	*k > h [x]	*hundaz	อังกฤษ: hound, ดัตช์: hond, เยอรมัน: Hund, กอทิก: hunds, ไอซ์แลนด์, แฟโร: hundur, เดนมาร์ก, นอร์เวย์, สวีเดน: hund
*kʷód	"อะไร"	ละติน: quod, ไอริช: cad, สันสกฤต: kád, รัสเซีย: ко- (ko-), ลิทัวเนีย: kas, เซิร์บ-โครแอต (สำเนียงไคคาเวียน): кај (kaj)	*kʷ > hw [xʷ]	*hwat	อังกฤษ: what, กอทิก: ƕa ("hwa"), ไอซ์แลนด์: hvað, แฟโร: hvat, เดนมาร์ก: hvad, นอร์เวย์: hva
*dʰewb-	"ลึก"	ลิทัวเนีย: dubùs, เซิร์บ-โครแอต: дубок (dubok)	*b > p [p]	*deupaz	อังกฤษ: deep, ฟรีเชียตะวันตก: djip, ดัตช์: diep, ไอซ์แลนด์: djúpur, สวีเดน: djup, กอทิก: diups
*déḱm̥t	"สิบ"	ละติน: decem, กรีก: δέκα (déka), ไอริช: deich, สันสกฤต: daśan, รัสเซีย: десять (desyat'), ลิทัวเนีย: dešimt	*d > t [t]	*tehun	อังกฤษ: ten, ดัตช์: tien, กอทิก: taíhun, ไอซ์แลนด์: tíu, แฟโร: tíggju, เดนมาร์ก, นอร์เวย์: ti, สวีเดน: tio
*gel-	"เย็น"	ละติน: gelū, กรีก: γελανδρός (gelandrós), ลิทัวเนีย: gelmenis, gelumà	*g > k [k]	*kaldaz	อังกฤษ: cold, ฟรีเชียตะวันตก: kâld, ดัตช์: koud, เยอรมัน: kalt, ไอซ์แลนด์, แฟโร: kaldur, เดนมาร์ก: kold, นอร์เวย์: kald, สวีเดน: kall
*gʷih₃wós	"มีชีวิต"	ลิทัวเนีย: gyvas, รัสเซีย: живой (živoj), สันสกฤต: jīvá-, เซิร์บ-โครแอต: жив (živ)	*gʷ > kw [kʷ]	*kwi(k)waz	อังกฤษ: quick, ฟรีเชียตะวันตก: kwik, kwyk, ดัตช์: kwiek, เยอรมัน: keck, กอทิก: qius, ไอซ์แลนด์, แฟโร: kvikur, เดนมาร์ก: kvik, สวีเดน: kvick, นอร์เวย์ kvikk
*bʰréh₂tēr	"พี่น้องชาย"	สันสกฤต: bhrātṛ, กรีกโบราณ: φρατήρ (phrātēr) ("member of a brotherhood"), ละติน: frāter, รัสเซีย, เซิร์บ-โครแอต: брат (brat), ลิทัวเนีย: brolis, สลาวอนิกคริสตจักรเก่า: братръ (bratr'), ลัตเวีย: brālis, เปอร์เซีย: برادر (barádar)	*bʰ > b [b ~ β]	*brōþēr	อังกฤษ: brother, ฟรีเชียตะวันตก, ดัตช์: broeder, เยอรมัน: Bruder, กอทิก: broþar, ไอซ์แลนด์, แฟโร: bróðir, เดนมาร์ก, นอร์เวย์, สวีเดน: broder
*médʰu	"น้ำผึ้ง"	สันสกฤต: mádhu, กรีกโฮเมอร์: μέθυ (methu), ลิทัวเนีย: midus, รัสเซีย: мёд (mjod), เซิร์บ-โครแอต: мед (med)	*dʰ > d [d ~ ð]	*meduz	อังกฤษ: mead, East Frisian: meede, ดัตช์: mede, เดนมาร์ก, นอร์เวย์: mjød, ไอซ์แลนด์: mjöður , สวีเดน: mjöd
*steygʰ-	"เดิน, ก้าว"	สันสกฤต: stighnoti, กรีกโบราณ: στείχειν (steíkhein)	*gʰ > g [ɡ ~ ɣ]	*stīganą	Old อังกฤษ: stīgan, ดัตช์: stijgen, เยอรมัน: steigen, ไอซ์แลนด์, แฟโร: stíga, เดนมาร์ก, นอร์เวย์: stige, กอทิก steigan (all meaning "ascend, climb")
*ǵʰans-	"ห่าน"	ละติน: anser < *hanser, กรีกโบราณ: χήν (khēn), สันสกฤต: hamsa ("swan"), ลิทัวเนีย: žąsis (older žansis), รัสเซีย: гусь (gus'), เปอร์เซีย: غاز (ğaz), เซิร์บ-โครแอต: гуска (guska)	*gʰ > g [ɡ ~ ɣ]	*gans-	อังกฤษ: goose, ฟรีเชียตะวันตก: goes, guos, ดัตช์: gans, เยอรมัน: Gans, ไอซ์แลนด์: gæs, แฟโร: gás, เดนมาร์ก, นอร์เวย์, สวีเดน: gås
*sengʷʰ-	"ร้องเพลง"	กรีกโฮเมอร์: ὀμφή (omphē) "voice"	*gʷʰ > gw [ɡʷ] (ตามหลัง n)	*singwaną	อังกฤษ: sing, ฟรีเชียตะวันตก: sjonge, ดัตช์: zingen, เยอรมัน: singen, กอทิก: siggwan, ไอซ์แลนด์เก่า: syngva, syngja, ไอซ์แลนด์, แฟโร: syngja, สวีเดน: sjunga, เดนมาร์ก: synge, sjunge