Berlin

Şahr
Berlin
Berlin
Baraksi gardişi aqrabaki soat, şurū' az kunçi boloiji rost: Manorai televizioniji Berlin, Kalisoi çomei Berlin, Şarlottenburg, Darvozai Brandenburg, Rejxstag, Nigoristoni qadimai millī
Parcam Nişon
Kişvar	Olmon
Zamin	Berlin
Rohbar	Kai Wegner[d]
Ta'rix va çuƣrofijo
Ta'sis	1237
Avvalin nombarī	1237 va 1244
Masohat	4.115 km²
Vыsota NUM	34 ± 1 m
Nav'i iqlim	mū'tadil
Mintaqai zamonī	UTC+2:00, letom UTC+3:00
Aholī
Aholī	3.669.491 tan (31.12.2019)
Zicī	4.115 tan/km²
Aglomeratsija	6 177 535
Millijat	olmoniho — 89 %, millathoi digar — 11 % (2011)
Nomi qavmī	berliniho, berlinī
Zaboni rasmī	olmonī
Şinosahoi adadī
Peşşumorai telefon	+49 30
Nişonai pocta	10115–14199
Kodi moşin	B
berlin.de
Parvandaho dar Vikianbor

Berlín (olmonī: Berlin [bɛɐ̯ˈliːn], talaffuz ) — pojtaxt va jake az şahrhoi kalontarini Olmon.

Çuƣrofijo

Dar andarobi darjohoi Şpre va Xafel voqe' buda, ba vositai nahrhoi kiştigard bo Bahri Şimolī va Bahri Baltika mepajvandad. Aholiaş 3479740 nafar (2011), asosan olmoniho (86%) va millathoi gunogun (14%; poljakho, turkho va rusho). Masoh. 891,85 km². Ziciji aholī 3848 nafar/km². Markazi buzurgtarini naqlijotī; jake az markazhoi asosiji naqlijotiji Avrupo, rohi ohani millī (15 xatti sajr) va rohhoi xudrav, bandari muhimmi darjoiji mamlakat. Doroi du furūdgohi bajnalmilalī (Tegel, Şjonefeld) ast.

Ta'rix

Berlin dar sadai XIII az du mahalla ba vuçud omada, soli 1307 ba şahr tabdil joftaast. Soli 1486 pojtaxti Brandenburg, dertar Prussija. Dar çangi sezdahsolai 1618–48 xarob gardid. Dar nimai dujumi sadai XVII va nimai avvali sadai XVIII az nav bunjod karda şud. Hangomi çangi haftsola (1756–63) az tarafi sipohijoni rusu utrişī soli 1760 işƣol karda şud. Dar avvali sadai XIX hangomi çangi Napoleon az tarafi laşkarijoni faronsavī tasarruf gardida, soli 1833 az nav ba dasti sipohijoni rus bargaşt. Solhoi 1848–49 Berlin ba jake az markazhoi asosiji inqilobi Olmon tabdil joft. Soli 1871, ba'di muttahidşaviji davlathoi Olmon bo imperijai on, Berlin pojtaxti imperijai Olmon gardid. Dar ibt. sadai XX ba markazi buzurgtarini sanoatī, molijavī va tiçoratiji Olmon mubaddal gaşt. Dar davrai inqilobi nojabriji soli 1918 çumhurī e'lon karda şud. Solhoi 1933–45 pojtaxti «rejxi sejum»-i faşiston bud. 2 maji 1945 Berlin az tarafi sipohijoni şūravī purra işƣol karda şud. 8 maji 1945 dar Berlin Sozişnomai taslimi becunucaroi Quvvahoi musallahi Olmon ba imzo rasid. Muvofiqi in sozişnomai bajni şirkatdoroni ittihodi ziddigitlerī – IÇŞS, IMA, Britanijai Kabir va Faronsa Berlin ba 4 baxş taqsim şud. Maji 1949 dar se baxşi qismi ƣarbiji Berlin nizomi işƣoliji hokimijati ƣarbī çorī gardid. Dar qismi şarqiji Berlin, ki sipohijoni şūravī qaror doştand, bo ixtijori xudi mehnatkaşon 1.10.1949 ÇDO e'lon şud va Berlin muvofiqi sarqonun pojtaxti on ta'jin gaşt. Şahr ba du qism çudo şud: Berlini Demokratī (pojtaxti ÇDO) va Berlini Ƣarbī (pojtaxti ÇFG). Soli 1961 bajni Berlini Ƣarbī va Berlini Şarqī silsilai inşooti masdudkunanda (Devori "ohanin"-i Berlin) bunjod gardida, bo qarori hukumati ÇDO va rohbarijati şūravī ravuoi bemamoniati bajni şahrvandoni ÇDO va ÇFO man' karda şud. Soli 1990 ba'di jakçoja gaştani Olmon in devor az bajn bardoşta şud. Dastgohi Prezidenti Olmon soli 1994 az Bonn ba Berlin kūcid.

Aholī

Sol Şumora 1250 1 200 1307 7 000 1400 8 500 1450 7 000 1576 12 000 1600 9 000 1631 8 100 1640 7 500 1648 6 000 1680 10 000 1685 17 000 Sol Şumora 1688 19 000 ± 0 1750 113 289 1775 136 137 1800 172 132 1801 172 988 1825 219 968 1852 401 972 1900 1 888 848 1910 2 071 257 1920 3 879 409 1930 4 332 834 Sol Şumora 1940 4 330 810 1950 3 336 026 1960 3 274 016 1970 3 208 719 1980 3 048 759 1990 3 433 695 2000 3 382 169 2011 3 326 002 2012 3 375 222 2015 3 490 105 2014 3 469 849 Sol Şumora 2016 3 574 830 2017 3 611 222 2017 3 613 495 2018 3 644 826 2019 3 644 826 2021 3 664 088 2021 3 677 472 2022 3 677 472 2022 3 755 251

Sanoat

Imrūz Berlin jake az markazhoi muhimi sanoatī va ilmiju farhangiji Olmon ba hisob meravad. Dar sohai sanoati Berlin 900 korxonahoi xurdu buzurg fa'olijat dorand. Dar barobari sohahoi an'anavī (moşinsozī, elektrotexnika, kimijo, dorusozī va tab'u naşr), incunin sohai navtarini istehsolot, telekommunikatsija, taçhizoti tibbī, biotexnologija va VAO rivoç joftaast. Zijoda az 30 şirkathoi bonufuzi çahoniji Olmon, ki bo tamƣai DAX istehsol mekunand, dar Berlin qarorgohi xudro dorand. Az çumla «Simens», «Telekom», «Şinuler», «Dajmler-Krajsler», «BMV» va ƣ. Berlin markazi fa'olijati tab'u naşr buda, zijoda az 500 şirkati in soha, 80 agentiji tarƣiboti reklamavī, 30 pojgohi radioī, 12 şirkati filmsozī dar on fa'olijat dorand. Dar sohai texnologijai raqamī Berlin ba savijai balandtarin dar çahon noil gardidaast. Naqlijoti asosiji şahrī metropoliten va rohi ohani bajnişahrī buda, muvofiqan 180,1 va 327,4 km tūl kaşidaast.

Jodgorihoi me'morī

Jodgorihoi me'moriji qadimi Berlin: Kalisoi gotikiji Nikolaj (1230–1470), Qasri Belvju (1785, holo Qarorgohi Prezident), darvozai Brandenburg (ramzi Berlin, 1788–91), jak qator binohoi oxiri sadai 19: sutuni Ƣalaba (1872–73), Rejxstag (1884–94).

Maorifu farhang

Dar Berlin zijoda az 20 maktabi olī, az çumla 4 donişgoh, instituthoi san'at, mahorati aktjorī, musiqī, Instituti kino va televizioni ba nomi K. Volf, Maktabi oliji katolikiji Berlin, Maktabi oliji texnikiji Berlin va ƣ. fa'olijat dorand. Dar Berlin 250 muassisai tahqiqoti ilmiji davlatī va xususī, 131 kitobxona, osorxonahoi davlatī: Osorxonai ta'rixi xalqi Olmon, osorxonai kişvarşinosī, osorxonai Bode (1903), osorxonai sozhoi musiqī, osorxonai san'ati amalī, nigoristoni millī, 4 rasadxona mavçud ast. Berlin holo markazi buzurgi sajjohiji farhangī-ma'rifatī va namoişgohhoi bajnalxalqī ast.

Adabijot

• Berlin // Asos — Boz. — D. : SIEMT, 2013. — (Ensiklopedijai Milliji Toçik : [taxm. 25 ç.] / sarmuharrir N. Amirşohī ; 2011—2023, ç. 2). — ISBN 978-99947-33-52-4.