Banglodeş

Çumhuriji Xalqiji Banglodeş
bangolī: গণপ্রজাতন্ত্রী বাংলাদেশ
Parcam Nişon
Surudi millī: «Amar şonar Bangla»
Zaboni rasmī	bangolī
Pojtaxt	Dakka
Şahrhoi kalontarin	Dakka, Cittagong
Şakli hukumat	Çumhuriji jagona; çumhuriji porlumonī
Prezident	Abdul Hamid
Naxustvazir	Şajx Xasina Vazed
Dini davlatī	islom (mazhabi sunnat)
Masohat	92-um dar çahon
· Hamagī	144 000 km²
· % sathi ob	6,4
Aholī
· Baho (2015)	▲168 957 745 nafar (8-um)
· Zicī	1154,7 naf./km²
MMD (BQX)
· Hamagī (2015)	572,440 mlrd doll.
· ba sari aholī	3581 doll.
MMD (nominal)
· Hamagī (2015)	205,327 mlrd doll.
· ba sari aholī	1284 doll.
ŞRI (2014)	▲ 0,570 (mijona; 142-um çoj)
Nomi ahlijat	bangladeşī
Vohidi pul	taka (BDT, kod 050)
Internet-domen	.bd, .বাংলা
Ramzi ISO	BD
Ramzi KBO	BAN
Peşşumorai telefon	+880
Mintaqai zamonī	+6

Banglodéş (bangolī: বাংলাদেশ), nomi rasmī — Çumhuríi Xalqíi Banglodéş (bangolī: গণপ্রজাতন্ত্রী বাংলাদেশ) — davlat dar Osijoi Çanubī. Dar Ç. onro xaliçi Banƣolai Uqjonusi Hind ihota namuda, dar Ƣ., Şim. va Ş. bo Hinduston, dar Ç. Ş. bo Mjanma hamsarhad ast. Daroziji xatti sarhadaş bo bahr – 580 km, bo xuşkī – 4246 km. Masoh. 144 hazor km². Aholiaş 164 mln nafar (2012), ki 98 darsadaşro bangoliho taşkil medihand. Pojtaxtaş şahri Dakka (10,8 mln nafar). Şahrhoi buzurgtarinaş: Cittagong (3,8 mln nafar), Narajanganç (1,5 mln), Kxulpa (1,43 mln) va Ƣozipur 1,2 mln nafar). Az çihati ma'murī ba 6 vilojat taqsim meşavad. Idhoi millī – Rūzi istiqlol (26 mart), Rūzi ƣalaba (16 dekabr). Vohidi pulī – taka.

Soxti davlatī

Banglodeş çumhuriji unitariji parlamentist. Sarvari davlataş – Prezident (az tarafi parlament ba muddati 5 sol intixob meşavad) sarvari hukumataş – sarvazir. Maqomi oliji qonunbaroraş – Maçlisi Milliji (300 nafar a'zoi on bo ovozdihiji oşkoro ba muddati panç sol intixob meşavand), jakpalatagī. 30 çoji ilovagī dar parlament baroi zanhoi vakil nigoh doşta meşavad. Hokimijati sudiro Sudi olī ba çoj meovarad. Banglodeş uzvi SMM, Sozmoni Konfaronsi Islomī, Assotsiatsijai hamkorī bo davlathoi Osijoi Çanubī va ƣ. meboşad. Munosibathoi diplomatī dar mijoni Banglodeş va ÇT marti 1992 barqaror gardidaand.

Dakka

Tabiat

Aksi kajhoniji mintaqaho

Qarib 90%-i hududi ÇXB dar hamvoriji Bangola, nazdikiji deltai d-hoi Gangu Brahmaputra çoj giriftaast. Az dah jak hissai hududaşro obhoi doxilī işƣol kardaand. Şim. va Ş.-i Banglodeş az hamvorī va puştavu kūhhoi past (Cittagong, balandiaşon to 915 m) iborat ast. Dar qismati Şim., dar sarhaddi Hinduston, puştahoi Madhupuru Barind, dar Ş. silsilakūhi Luşaj çojgirand, ki balandiji onho az 300 m zijod nest. Azbaski çarajoni kūhpajdoşavī idoma dorad, dar in qalamrav zud-zud zaminlarza ba amal meojad. Az kandanihoi foidanok zaxirahoi gazi tabiī, uran, angiştsang, torf va ohaksang mavçudand. Iqlimaş subekvatorī, mussonī. Haror. mijonai mohi janv. az +120 to +250S, ijul +23 to +340S. Miqdori borişi solona az 1800 to 3000 mm buda, beştari boriş ba mohhoi ijul-okt. rost meojad. Obhoi doxilī boisi pajdoişi manzaraho (landşaftho) gardidaand. Darjohoi buzurgtarinaş Gangu Brahmaputra. D. Gang bo şoxobi Brahmaputra-d. Çamia jakçoja şuda, Padma nom megirad, ki pahnoi on ba 10 km merasad. Pojontar Padma boz jak şoxob — Mehnuro qabul karda, dar şakli gustarda ba xaliçi Bangola merezad. Hangomi obşaviji pirjaxhoi Himoloj va borişi boronhoi mavsimī sathi d-hoi Banglodeş baland gardida, navohiji qismati çanubiji on to se moh zeri ob memonand. Olami nabototi Banglodeşro beştar daraxtoni hameşasabzi tropikī: tik, naxl, bambuk, liana (izƣiçi peçon) taşkil medihand.

Sundarban

Dar Sundarban — pojonobi deltai Gangu Brahmaputra beşazori daraxtoni mangr mavçudand, ki dar Fehristi osori umumiçahoniji farhangiji JuNESKO vorid meboşand. Çangalhoi tropikiji boqimonda hamagī 14%-i hududi Banglodeşro işƣol karda, dar qismati çan. va çan. şarqī pahn şudaand. Olami hajvonoti Banglodeş ƣanī va sernamud ast. Dar beşazor majmunho zijod buda, az darandaho beştar babri banƣolī, palang, kaftor va xirs mavçudand. Dar qismi çan. va şarqiji Banglodeş fil, lemur, guroz boqī mondaand. Xojandaho niz xele zijodand. Dar Banglodeş beştar az 700 namudi paranda va ba miqdori zijod moru timsohu haşaroti zahrnok vomexūrand. Dar obhoi doxilī va xaliçi Banƣola şumorai mohī bisjor ast. Baroi hifzi tabiat dar Banglodeş mamnū'goh va boƣhoi millī bunjod gardidaand (boƣhoi milliji Madhupur va Cittagong). Xuşksolī va obxeziho, bodlesiji xok, mahvşaviji beşaho, iflosşaviji ob (beştar bo pestisidho) masoili ekologiji Banglodeş meboşand.

Aholī

Hajati etnikiji aholiji Banglodeş hamgun buda, 98%-i onro bangoliho taşkil medihand. Dar mintaqahoi şim. ƣarbī va markazī musulmonon zindagī mekunand. Gurūhi digari etnikī — bihoriho zijoda az 1 mln buda, az Şim. Hinduston ba Banglodeş omadaand, zabonaşon urdust. Aholiji tahçoī qarib 3 mln nafar buda, dar Şim. Ƣ. qabilai santalho, dar Şim. Ş. — khasiho, ƣaroiho va dar Ç. Ş. cakmaho, murongho, marmaho sukunat dorand. Ziciji aholī dar 1 km² zijoda az 920 nafar buda, dar çahon dar çoji avval meistad. Zaboni davlatī bangolī buda, zabonhoi urdu, hindī va anglisī niz pahn şudaand. Sathi savodnokī 44,1 %.

Afzoişi tabiī, bo vuçudi sijosati demografiji kamkuniji tavallud, xele zijod buda, sole ba 2,5 % merasad. Darozumrī ba hisobi mijona 62 sol meboşad. Muhoçirati koriji ƣajrilegalī zijod ast (ba davlathoi xaliçi Fors, Britanija, Malajzija).

Vilojat	1991	2001	2011
Barisal (বরিশাল Borishal)	7463	8174	8147
Dakka (ঢাকা Đhaka)	32 666	39 045	46 729
Kxulna (খুলনা Khulna)	12 688	14 705	15 563
Raçşaxi (রাজশাহী Rajshahi)	14 212	16 355	18 329
Rangpur (রংপুর Rangpur)	11 998	13 847	15 665
Silxet (সিলেট Sileţ)	6765	7939	9807
Cittagong (চট্টগ্রাম Chôţţogram)	20 523	24290	28 079
Hamagī	106 315	124 355	142 319

Din

Din dar Banglodeş
Din			Foiz
Islom			89.7%
Hinduija			9.2%
Digar dinho			1.1%

Dini asosī islom, 88,3 % aholī musulmoni sunnimazhab, 10,5 % pajravi hinduija, boqimonda pajravi buddoija, nasronija va ƣ. meboşand.

Ta'rix

Xaritai Banglodeş

Somapura Maxavixara, makone, ki Atişa kor va zindagī kardaast

Davlati naxustin dar hududi Banglodeş dar asrhoi 7-6 peş az m. bo nomi Vanga vuçud doşta, asrhoi 4-2 to m. tobei davlati Mavri, asrhoi 4-5 m mansubi davlati guptiho budaast. Az sadai 8 to avvali sadai 13 in sarzamin Banglodeş nom doştaast. Az nimai avvali sadai 13 to avvali sadai 18 zeri tasarrufi Saltanati Dehlī (musulmonī) qaror doşta, az hamon vaqt dini islom dar Banglodeş pahn gardidaast. Avv. sadai 18 Banglodeş istiqlol ba dast ovard. Ba'di soli 1757 mustamlikadoroni anglis Banglodeşro işƣol namuda, ba'dan sarosari Hindustonro zeri tasarrufi xud darovardand. Banglodeş solhoi 1757—1947 ba mustamlikai Anglija tabdil doda şuda, Hindustoni Britanija nom girift. Az avvali sadai 19 dar Banglodeş harakathoi millī-ozodixohī avç girifta, ba'di Çangi jakumi çahonī boz ham vus'at joftand. Tezutund gardidani harakathoi millī-ozodixohī dar davlathoi Osijoi Çanubī mustamlikadoronro maçbur soxt, ki istiqloli Hindustonro (1947) e'tirof kunand. Xudi hamon sol anglisho dar hududi mustamlikai sobiq az rūji ravijahoi dinī davlathoi Hinduston va Pokistonro ta'sis dodand va Bangolai Şarqī, ki beştari aholiaşro musulmonon taşkil medodand, ba hajati Pokiston doxil karda şud. Badiji dar hajati Pokiston budani Bangola dar on bud, ki dar beştari mavridho huquqi sijosiji onho pojmol gardida, zaboni bangolī cun zaboni davlatī e'tirof nameşud. In boisi norozigī va vus'ati harakathoi millī-ozodixohī dar tamomi Bangola şud, ki onro Hizbi Ligai xalqī (Avomī liga) rohbarī mekard. Dek. 1970 dar intixoboti umumī Hizbi xalqī bo bartariji kalon (az 313 çoj dar Maçlisi Milliji Pokistoni Şarqī 162 çoj) ƣolib gardid. Ba'd az in hukumatdoroni harbiji Pokiston ba Bangolai Şarqī dodani istiqlolro rad namudand, ki ba norozigiji tamomi tabaqahoi mardum ovarda rasond. Marti soli 1971 hokimijati harbiji Pokiston peşvoi Ligai xalqī Muçiburrahmonro habs namud. Dar çavob jak gurūh tarafdoroni ū dar Kalkatta, Ş.-i Bangola, ta'sis joftani Çumhuriji Xalqiji Banglodeşro e'lon kardand. Dar cunin vaz'ijat ta'qibi bangoliho az çonibi harbijoni Pokiston avç girifta, boisi ba xoki Hinduston kūc bastani millionho gurezaho gardid. Şiddat joftani vaz'ijat boisi sar zadani nizoi harbiji bajni Hindustonu Pokiston gardid. Dek. 1971 sipohijoni Hinduston dar jakçojagī bo dastahoi bangolī ba şahri Dakka vorid gardidand. Janv. 1972 Muçiburrahmon sarvari hukumat ta'jin gardida, konstitutsijai muvaqqatī qabul karda şud. Hukumati nav dar asosi konstitutsijai muvaqqatī çumhuriji parlamentī e'lon namuda, munosibathoi iqtisodiju sijosiji xudro bo Hinduston va Ittihodi Şūravī vus'at baxşid. Nojabri 1972 Maçlisi muassison konstitutsijai doimiji Banglodeşro qabul kard. 7 marti 1973 intixoboti Assamblejai Millī barguzor şud, ki dar on Hizbi Ligai xalqī ƣalaba ba dast ovard. Xarobiji iqtisodijot, vus'ati kambizoatī, rivoçi korrupsija va avçi besarusomonī boisi norozigiji beştari hamai tabaqahoi aholī gardid. Dek. 1974 dar mamlakat vaz'ijati favquloda e'lon gardida, fa'olijati hizbhoi sijosī man' karda şud. 15 avg. 1975 dar Banglodeş tabadduloti harbī ba amal omada, parlamentro parokanda kard. Sobiq vaziri korhoi doxilī va ravobiti berunī K. M. Ahmad Prezidenti Banglodeş e'lon gardid. Nojabri 1975 hukumatdoroni harbī bisjor a'zoi hukumatro bo sardoriji Muçiburrahmon ba qatl rasonidand. Hama guna fa'olijati sijosī dar mamlakat man' gardid. Apr. 1977 Zijourrahmon Prezidenti Banglodeş e'lon gardida, dar sijosati iqtisodiji xud ba molikijati xususī imtijozi zijode doda, baroi çalbi sarmojai xoriçī imkonijati vase' faroham ovard. 30 maji 1981 dar Banglodeş tabadduloti navi harbī ba amal omada, Zijourrahmon ba qatl rasonida şud. Soli 1982 tabadduloti navbatī dar mamlakat general-lejtenant X. M. Irşodro ba sari hokimijat ovard. Natiçai referendumi soli 1985 nişon dod, ki zijoda az 90 darsadi aholī ba tarafdoriji Irşod va hukumati harbijon ovoz dodaand. Baroi fa'olijati hizbhoi sijosī içozat doda şud. Dar intixoboti mohi maji 1986 Hizbi Millī, ki Irşod ta'sis doda bud, dar Assamblejai Millī 2/3 hissai çojhoro sohib gardid. Dar intixoboti 15 maji 1986 Irşod dastbolo va vaz'ijati harbī bekor karda şud. Dek. 1990 binobar fişori hizbhoi oppozitsionī, Irşod ba iste'fo raft. Dar ra'jpursiji parlamentī (1991) Hizbi Millī bo sarvariji hamsari Zijourrahmon — Xolida Rahmon ƣalaba karda, ū sarvaziri Banglodeş intixob gardid. Soli 1996 Hizbi «Ligai Avom» ƣolib omada, duxtari Muçiburrahmon Şojiha Hasina Vozid sohibi qudrat gardid. Ammo soli 2001 kursiji sarvazirī boz nasibi Hizbi Millī şud. Dar intixoboti navbatī (29 dek. 2008) «Ligai Avom» bo rohbariji Şojiha Hasina ƣalaba karda, nomburda 6 janv. 2009 sarvaziri Banglodeş intixob gardid.

Iqtisod

Zimni tasnifi SMM Banglodeş ba qatori davlathoi rū ba inkişof vorid gardida, haçmi MMD soli 2009 336,1 mlrd dollarro taşkil medod, ki az in 52,3 % ba sohai xidmatrasonī, 27,1 % ba sanoat va 22,3 % ba sohai kişovarzī rost meomad. Dar iqtisodijoti mamlakat molikijati xususī naqşi asosī dorad. Molikijati davlatī dar sohai energetika, naqlijot, xoçagiji ob va jak qator sohahoi sanoati vaznin bartarī dorad. Sarmojai xoriçī beştar dar sohahoi bonk, naqlijoti bahrī va savdoi berunī amal mekunad. Istehsoli nerūi barq sole 13 mlrd kVt-soatro taşkil medihad. Nerūgohi buzurgtarini barqi obī dar qismi çan. şarqiji Banglodeş — Karnaphuli voqe' ast. Sūzişvoriji asosī dar Banglodeş gazi tabiī buda, istehsoli solonai on 5 mlrd m3-ro taşkil medihad. Incunin, istehsoli ohaksang, kaolin, namaki oş va masolehi soxtmon rivoç joftaast.

Kişovarzī

Kişovarzi bangolī dar zamini şolī

Kişovarzī dar iqtisodijoti Banglodeş sohai peşbaranda buda, dar nizomi sodiroti mamlakat naqşi asosī dorad. Az tarafi digar, daraçai pasti hosilnokiji mehnat, obxezihoi doimī va digar ofathoi tabiī boisi ta'min naşudani talaboti doxiliji mamlakat bo mahsuloti ozuqa megardad. Sohai ziroatkorī rivoç jofta, qismi zijodi hosil az zaminhoi objorişavanda (4,3 mln ga) ba dast meojad. Asosan şolī va çut koşta meşavad. Banglodeş az çihati çam'ovariji çut dar çahon çoji avvalro işƣol karda, az 1/2 hissai talaboti çahoniro ta'min mesozad. Gandumu çav niz mekorand; dar nohijahoi markazī kişti rustanihoi lūbijoī rivoç dorad. Najşakar, rustanihoi ravƣandihanda va doruvorī, tamoku, mavz, mango va namudhoi gunoguni sabzavot parvariş karda meşavand. Dar nohijahoi şim. va şim. çanubī plantatsijahoi coj mavçudand, ki beştar az 30 darsadaşon ba kapitali xoriçī taalluq dorad. Istehsoli solonai coj to 120—135 hazor t merasad.

Corvodorī

Corvodorī dar Banglodeş na on qadar rivoç jofta, beştar corvoi kaloni şoxdor (baroi çuftu borkaşonī) istifoda meşavad. Dar qismati şim. va markaziji Banglodeş parvarişi buzu gūsfand va parandaparvarī rohandozī şudaast. Sole to 450—500 hazor t mohī medorand. Şikori xarcang va digar çonvaroni bahrī rivoç joftaast.

Sanoat

Fabrikai dūzandagī dar Banglodeş

Dar sanoati Banglodeş sohahoi an'anavī, maxsusan sanoati kosibī, rivoç doşta, asosan, on az sohahoi istehsolkunandai aşjoi xomi kişovarzī iborat ast. Az sohahoi sanoati bofandagī istehsoli masnuoti çutī mavqe'i maxsus dorad (qarib 1 mln t) va dar in bobat Banglodeş, dar qatori Hinduston dar çahon çoji avvalro sohib ast. Korxonahoi istehsoli mato'hoi paxtagin dar Dakkavu Narjanganç çojgirand. Dar mintaqai Cittagong istehsolu korkardi mato'hoi sintetikī ba roh monda şuda, korxonai buzurgi koƣazu selljuloza niz dorad. Az solhoi 80-i sadai 20 dar Banglodeş korxonahoi muştarake, ki ba istehsoli taçhizoti elektrikī, radiotexnikī, moşinsozī, vaslkuniji avtomobil maşƣuland, fa'olijat mebarand. Sohai filizzoti (metallurgijai) sijohro korxonahoi filizzkoriji Cittagong ba uhda dorand, ki iqtidori solonai tanho pūlod ba 250 mln t merasad.

Naqlijot

Puli Çamuna — jake az kalontarin pulho dar çahon

Naqlijot dar peşrafti iqtisodijoti Banglodeş ahammijati buzurg dorad. Ba in, peş az hama, mavçudijati obhoi doxilī va bahrho musoidat karda, 60 darsadi borkaşonī va 50 darsadi musofirkaşoniji solona az tariqi rohhoi obī surat megirand. Daroziji rohhoi obiji doxilī zijoda az 8 hazor km ast. Bandarhoi buzurgtarin: Dakka, Narajanganç, Khulna, Barisol, Çandpur. Floti bahriji Banglodeşro kiştihoi kaloni bahrī taşkil medihand. Bandarhoi buzurgtarini bahrī — Cittagong, Mungla. Daroziji xatti r. o. ba 2816 km rasida, 884 km-i onro rohi pahnbar taşkil medihad. Hamagī dar Banglodeş daroziji rohhoi avtomobilgard ba 207 hazor km merasad, ki az on tanho 5 hazor km asfaltpūş ast. Naqlijoti havoiji Banglodeş na on qadar inkişof joftaast. Dar Banglodeş 15 aeroport mavçud ast, ki tanho jaktoi on (dar Dakka) bajnalmilalī meboşad.

Robitahoi savdoi beruniji Banglodeş beştar bo IMA, davlathoi Avrupoi Ƣarbī, Çopon va Xitoj rivoç joftaast. Beştar az 85 darsadi daromadi sodirot az çut va masnuoti az çut istehsolşavanda ba dast meojad. Incunin, ba xoriça libos, carm, mohī, coj, koƣaz sodir meşavad. Az xoriça ba Banglodeş mahsuloti ozuqa, naftī, kimijoī, filizzot, moşin va sement vorid mekunand.

Sajjohī

Sajjohī niz dar Banglodeş inkişof joftaast. Daromadi solonai az in soha badastojanda zijoda az 55 mln dollar buda, sole to 300 hazor sajjoh ba Banglodeş meojand. Markazi asosiji sajohat şahrhoi Bahorxat (ş-i masçidho), Bahorpur, Koks-Bozor va Kvakata (osoişgohhoi nazdibahrī), Majnamatī, Silxet meboşand.

Tandurustī

Ba sohai tandurustī dar Banglodeş 2 darsadi MMD sarf meşavad. Soli 2008 ba 100 hazor aholī 26 duxtur rost meomad. Aholiji Banglodeş nihojat zijod, obhoi iflos va holathoi ƣajrisanitarī, maxsusan dar dehot, omili asosiji pahnşaviji bemorihoi sirojatī misli varaça, gardidaand.

Maorif

Tibqi ma'lumoti omoriji soli 2009, daraçai savodnokiji aholī dar Banglodeş 59,1 darsad bud. Muvofiqi  Konstitutsijai Banglodeş ta'lim bojad rojgon boşad, ammo beştari donişgohho pulakiand. Sohai maorif farogiri ma'lumoti umumī, islomī, texnikī va kasbī meboşad. Tahsil az 6-solagī şurū' şuda, 5 soli on dar maktabi ibtidoī ba tavri rojgon ançom doda meşavad. Beştari maktabhoi ibtidoī davlatī meboşand. Ta'lim ba zaboni bangolī surat megirad. Ma'lumot ba daraçahoi mijona (muddati tahsil 7 sol), mijonai nopurra (sinfi 6–8), mijonai purra (sinfi 9–10) va ma'lumoti oliji mijona (sinfi 11–12) çudo karda şudaast. Dar mamlakat zijoda az 70 hazor maktabi ibtidoī (beştar az 25 mln xonanda) mavçud ast. Dodani ma'lumoti oliro dar Banglodeş donişgohu kolleçho bar uhda dorand. Holo dar Banglodeş 23 donişgohi davlatī va 54 donişgohi xususī vuçud dorad. Donişgohhoi kalontarin – Donişgohi Dakka (1921), Donişgohi Raçşohī (1953), Donişgohi Cittagong (1965), Donişgohi muhandisī-texnologiji Dakka (1962), Donişgohi islomiji Dakka (1985), Donişgohi Çahongir dar Savar (1970), Donişgohi agrariji Majmansinx (1961); donişgohhoi xususī: Donişgohi Osijo (1996), Donişgohi «Doru-l-ehson» (1993), Donişgohi ilmu texnikai Cittagong (1992), Donişgohi Ozod (1993) va ƣ. Ma'lumoti dinī dar madrasa ta'lim doda meşavad. Ajni zamon dar mamlakat 7350 madrasa mavçud ast.

Ilm

Korhoi muhimmi ilmī-tahqiqotī dar markazhoi asosī – donişgohhoi Dakka, Raçşohī va Majmansingx guzaronida meşavand. Ajni zamon dar Banglodeş 40 muassisai tahqiqotiji ilmī, monandi Akademijai kişovarzī (1958), Instituti tahqiqoti ilmiji corvodorī (1947), Instituti tahqiqoti ilmiji parvarişi çut (1951), Markazi bajnalmilaliji tahqiqoti bemorihoi diareja (1978), Komissijai energijai atomī, Muassisai tahqiqoti koinot mavçudand. Tahqiqoti ilmhoi gumanitarī dar Akademijai Bangola, Çam'ijati inkişofi adabijotu san'at, Assotsiatsijai sotsiologho, Instituti bajnalmilaliji tahqiqoti strategī va ƣ. ba roh andoxta şudaast.

Adabijot

Adabijoti Banglodeş dar zaminai an'ana va osori saromadoni adabijoti xalqi bangolai asrhoi 10–11 rivoç joftaast. Dar asrhoi 14–16 şoironi maşhuri bangolī Krittibaşa, Biddepoti, Çondidişa, Davlat Qozī, Said Alaol fa'olijat doştand. Ba adabijoti bangolī ta'siri adabijoti forsī kalon ast. Şuhrati adabijoti bangolī mahz ba eçodijoti suxanvari buzurg Robindranat Takur (1861–1941) vobastagī dorad. Şe'ri «Bangola – kişvari tiloiji man»-i ū gimni Banglodeş gaştaast. Dar bajni şoironi musulmon nomhoi Mir Muşarrafi Husejn (1848–1911), Kajqubod (1858–1952), Qozī Nazrulislom (1899–1972) mavqei xossa dorand. Naqşi muhimmero dar rivoçu ravnaqi adabijoti bangolī «Çam'ijati adiboni musulmon» (1925–36) bo sarvariji navisanda Qozī Abdulvadud (1896–1970) va professor Abdulhusejn (1897–1938) bozidaast, ki pajvasta ba naşri rūznomavu maçallaho şuƣl mevarzid. Solhoi 50–60 sadai 20 dar Banglodeş şoira Begim Sufija Kamol, şoiron Farrux Ahmad, Ta'lim Husejn va Ehson Habib bo asarhoi balandmazmuni xud dar mijoni mardum mahbubijat pajdo kardand. Dar on solho, incunin, jak zumra adiboni çavon dar pajraviji adabijoti avrupoī asarhoi çolib ofaridand. Namunai eçodijoti Şamsurrahmon, Hasan Hafizurrahmon, Muhammad Muniruzzamon ba dig. zabonho niz intişor joftaand. Beştari adiboni Banglodeş asarhoi xudro ba'di sohibi istiqlol gardondani vatanaşon ba tab' rasonidand. Jake az nasrnavisoni namojoni sadai 20-i Banglodeş Said Valiullo baroi asarhoi mansuri «Kūrpai surx», «Rūzi mohi nav» va dramaviaş sazovori Çoizai Akademijai Banglodeş gaştaast. Incunin, navisandagoni çavon Şohut Usmon (romani «Modar» va «Xandai xidmatgorzan»), Raşid Karim (romani «Mardi haqiqī»), Alovuddin al-Ozod (hikojai «Duxtari şolī») ba adabijoti bangolī çasurona qadam darnihodand.

Me'morī, san'ati tasvirī

Dar Banglodeş jodgorihoi me'morī va san'ati davrai asrhoi 7–12 boqī mondaand. Istiloi musulmonho dar oxiri sadai 12 va avvali sadai 13 ta'siri adabijotu farhangi Şarqro ba ahli eçodi Banglodeş purzūr namud. Davrai rivoçu ravnaqi farhang dar Banglodeş ba asrhoi 16–17 rost meojad, ki dar in davra jak dasta qasru qal'ahoi muhtaşam bunjod şudaand. Az çumla, Qal'ai Idrokpur dar şahri Narajanganç (1660), La'l-Boƣ dar Dakka (1684) namunai behinaşon meboşand. Dar in davra ta'siri maktabi minjoturanigoriji Samarqand (ahdi Boburijon) ba san'ati me'moriji Banglodeş xele buzurg ast. Zamoni mustamlikadorī san'ati me'morī zeri ta'siri ravijai neoklassikai anglisī rivoç joft. Solhoi 1950–60, bo farmoişi hukumatdoroni Pokiston, dar hududi Banglodeş soxtmoni candin masçidu manora şurū' gardid (masçidi Bajtulmukarram, Markazi farhangī dar Dakka va ƣajra). Dar Banglodeş kandakorī dar cūb va ustuxoni fil, hakkokī, kulolgarī rivoç joftaast.

Musiqī

Dar imtidodi asrhoi bisjor musiqiji bangolī zeri ta'siri ojinhoi buddoī va hindī amal mekard. Dar sadai 13 san'ati musiqiji hindī dar du şoxa: şimolī (hindustonī), ki zeri ta'siri çarajoni musiqiji musulmonī va çanubī (karnataka), ki dar zaminai ƶanri musiqiji boji dhrupal amal mekard, inkişof joft. Minba'da ƶanri musiqiji dhrupal va khijal ba ma'multarin ƶanrhoi musiqiji klassikiji mamlakat tabdil joftand. Dar bajni surudhoi xalqiji bangolī bhatijalī (surudi qaiqronho), sarī (surudi ozmuni qaiqronho), sarigan (surudi çam'ovariji hosil) va ƣ. xele maşhurand. Şe'rhoi Robindranat Takur va Qozī Nazrulislom bo ohanghoi xalqī dar bajni tamomi tabaqahoi mardumi Banglodeş saroida meşavand. Dar bajni sozhoi musiqī naj (banşī), dutor, isroç, tabl (bo nomhoi dhul va tikara) ma'muland. Dar nimai duvumi sadai 20, zeri ta'siri musiqiji estradiji Ƣarb, dar Banglodeş çarajoni «musiqiji sabuk»-i bangolī gustariş joft.

Osorxona va kitobxona

Osorxonai milliji Banglodeş (1913; binoi hoziraaş soli 1976 soxta şudaast) dar şahri Dakka çojgir buda, dar on kolleksijai jodgorihoi madanijati bangolī az zamonhoi qadim to imrūz, tangahoi (sikkahoi) asrhoi guzaşta va hajkalhoi buddoivu hindī mahfuz doşta meşavand. Kitobxonahoi kaloni Donişgohi Dakka va Kitobxonai millī, ki dar tamomi şahru navohiji mamlakat zijoda az 60 şu'ba dorand, dar pojtaxti Banglodeş çojgirand.

Matbuot, radio, televizion

Markazi asosiji tab'u naşri Banglodeş dar şahri Dakka çojgir ast. Kitobu maçallaho ba zabonhoi bangolivu anglisī naşr meşavand. Har rūz  nazdiki 200 rūznoma (90% – ba zaboni bangolī) va 200 naşrijai digari davrī ba tab' merasand. Az hama beştar rūznomahoi «Ittifoq» (1951) va «Dojnik Bengla» (1964), «Banglodeş observer» (ba zaboni anglisī) maşhurand. Beştari rūznomaho xususī meboşand. Şabakai asosiji televizioniji Banglodeş bo nomi «Banglodeş Televiƶn» davlatī buda, solhoi oxir şabakai kanalhoi xususī niz afzudaast. Dar Banglodeş radio vositai asosiji ittilootrasonī meboşad. Holo beştari şabakahoi radioşunavoniji «Radio forti», «Radio tudej», «Radio Amar», «Sadoi amriko», «BBS – Bangola» ma'muland. Radioşunavoī ba zabonhoi bangolivu anglisī surat megirad.

Nigoriston

• Korhoi soxtmonī
  Korhoi soxtmonī
• Rustanihoi mangrovī
  Rustanihoi mangrovī
• Rūzi odī
  Rūzi odī
• Hajkali muborizoniji muqovimat
  Hajkali muborizoniji muqovimat
• Manzilhoi istiqomatī
  Manzilhoi istiqomatī
• Şahraki donişgohī
  Şahraki donişgohī
• Xonahoi istiqomatī
  Xonahoi istiqomatī
• Namoe az şahr (Dakka)
  Namoe az şahr (Dakka)
• 
  Buriganga

Adabijot

• Geografija (şkolьnaja entsiklopedija). M., 2000;
• Stranы i regionы mira. Ekonomiceskij politiceskij spravocnik. M., 2000;
• Vse stranы mira. Entsiklopediceskij spravocnik. M., 2004;
• Novaja rossijskaja entsiklopedija. T. II. M., 2005;
• Stranы mira. Sovremennыj spravocnik. M., 2008.

Sarcaşma

• Banglodeş / X. Muhabbatov // Asos — Boz. — D. : SIEMT, 2013. — (Ensiklopedijai Milliji Toçik : [taxm. 25 ç.] / sarmuharrir N. Amirşohī ; 2011—2023, ç. 2). — ISBN 978-99947-33-52-4.