Abr

Cumulonimbus capillatus incus dar Svifts Krik, Viktoria dar Avstralija

Abr (forsī: ابر‎) — mahsuli muallaqi kondensatsijai buƣi ob dar atmosfera, ki dar osmon az sathi zamin muşohida meşavad.

Abr az qatrahoi xurdtarini ob jo zarrahoi jax iborat ast. Abr omili muhimi obu havost, ki nizomi borişi atmosferiro muajjan mekunad va ba mizoni harorati atmosfera ta'sir merasonad. Abr ba hisobi mijona qarib nimi gunbazi osmonro mepūşad va to 10⁹t ob dorad. Buƣi ob asosan dar qismi pojoni atmosfera – troposfera voqe' megardad. Binobar in, beştarini abrho dar balandihoi gunoguni on pajdo meşavand.

Pajdoşaviji abr

Har goh ki havoi nam sard şuda, ba harorati buƣi ser, ja'ne to nuqtai hosil gardidani şabnam rasid, abr pajdo meşavad. Xunukşaviji havo ba tufajli vase'şaviji adiabatī hangomi harakati amudiji on ba amal meojad, ki in natiçai konveksijai termikī va dinamikist. Hangomi ba serī rasidani buƣi ob dar natiçai kondensatsija dar sathi zarrahoi xurdi gigroskopī: cang, ƣubor, mahsuli dud va ƣajra, ki jadroi kondensatsijaand, qatrahoi nav pajdo meşavand. Saravval qatracahoi abr az hisobi kondensatsijai buƣi ob meafzojand; minba'd qatraho ba jakdigar barxūrda jakçoja meşavand, ja'ne koaguljatsijai elementhoi abr ba amal meojad. Ba tufajli koaguljatsija qatracahoi Abr to ba andozai qatrahoi boron merasand va dar şaroiti muajjan az Abr ba şakli boriş furud meojand. Dar hududi harorathoi manfī abr az qatracahoi ob, zarrahoi jax jo omextai onho tarkib jofta metavonad. Abrho az rūi namudi zohirī va balandiji asosi xud az jakdigar farq mekunand. Daraçai bo Abr pūşida şudani gunbazi osmon bo mafhumi abrnokī ifoda mejobad. Abrnokiro az rūi şkalai dahballa va şakli onro az rūi tasnifoti bajnalxalqī muajjan mekunand. Balli osmoni beabr ba sifr va osmoni purra abrpūş ba 10 barobar ast. Balandiji abrhoro vizualī (bo did) jo bo joriji kura-zondho muajjan kardan mumkin ast.

Şaklhoi asosiji abr

Abrhoi tabaqai bolo

Abrhoi tabaqai bolo (balandiji asosaşon zijoda az 6 km), ki abrhoi parşakl, parşakli serqabat, parşakli tūdaro dar megirand;

Abrhoi tabaqai mobajn

Abrhoi tabaqai mobajn (balandiji asosaşon 2 – 6 km), ki az abrhoi serqabati baland, tūdaabri baland iboratand;

Abrhoi tabaqai pojon

Abrhoi tabaqai pojon (balandiji asosaşon kamtar az 2 km), ki doroi abrhoi serqabat, serqabati tūda, serqabati boronī meboşand.

Abrhoi amudvor taşakkuljobanda

Abrhoe niz mavçudand, ki amudvor taşakkul va inkişof mejoband. Asosi onho dar balandiji 1 – 1,5 km voqe' gardida, balandiji qullaaşon to 10 km va zijodtar merasad. Tūdaabr va tūdaabri boronī az hamin qabiland. Asosi tūdaabrho nisbatan hamvor va qullahojaşon gunbazşakl meşavad va haçman vus'at jofta, ba tūdaabri boronī (abrhoi ra'dubarqī, tundarī) tabdil mejoband.

Abrhosilşavī dar Toçikiston

Ba çarajoni abrhosilşavī xususijathoi geografī ta'sir merasonand. Dar Toçikiston mavçudijati kūhho, gunoguniji reljef va iqlim sababi pajdoişi abrhoi mahallī megardand. Dar nohijahoi kūhī, asosan dar boloi kūhho, tūdaabrho inkişof mejoband, zero dar nişebihoi oftobrūja havo garm şuda, bolo meravad va boisi pajdoişi abrho megardad. Abrhoe, ki dar boloi qatorkūhho pajdo meşavand va sokin meistand, «abrbajraq» nom giriftaand. Dar vodihoi balandkūh ba'zan şakli açibi abr– «tumani kūhī»-ro muşohida kardan mumkin. Dar Pomir az sababi kam budani namiji havo tūdaabrho dar balandihoi 6 – 6,5 km pajdo meşavand. Dar vodihoi Toçikiston rūzhoi abrnok kam buda (sole 30 – 40 rūz), bo zijod şudani balandiji mahal meafzojand, dar aƣbaju pirjaxho rūzhoi abrnok beştar (masalan, dar aƣbai Anzob 100 va mintaqahoi balandkūhi jaxbasta to 150 rūz va zijodtar) megardand. Odatan, dar ajjomi xunuki sol asosan pajdoişi abrhoi serqabat va dar ajjomi garmi sol tūdaabrho va tūdaabrhoi boronī (maxsusan dar mohi maj) xos ast. Az abrhoi ra'dubarqī boroni sel va beştar ƶola meborad, ki ba kişovarzī zarar merasonad.

Abr dar digar sajjoraho

Abr ƣajr az Zamin dar hamai sajjorahoi atmosferaaşon gazī, incunin Mirrix, Zūhra, radifoni Zuhal – Titan va Neptun – Triton muşohida meşavad. Abrhoi ƣajrizaminī tabiati gunogun dorand. Masalan, dar Zūhra qabathoi Abr az kislotai sulfat iborat buda, dar Titan manbai boronhoi metanī dar harorati –180° meboşand.

Sarcaşma

• A — Asos. — D. : SIEMT, 2011. — 608 s. — (Ensiklopedijai Milliji Toçik : [taxm. 25 ç.] / sarmuharrir A. Qurbonov ; 2011—2023, ç. 1). — ISBN 978-99947-33-45-3.