alisalap
.jpg)
alisalap 蜈蚣
蜈蚣是肉食性動物。蜈蚣的地理分布十分廣泛，甚至越過北極圈。
alisalap u heci ku kaneng nuheni. alisalap yadah ku kitidaan nuheni makatukuh i Pai-ci-cun.
masadumaay a ngangan (各種名稱)
[mikawaway-kalumyiti | mikawaway tu kalumyiti sakatizeng bangu]nu Hulam:蜈蚣
nu Amilika:centipede
nu Lipun:ムカデ
【學名】Chilopoda
【mitesekay a ngangan】Chilopoda
【俗名】蜈蚣
【tada ngangan】alisalap
udip (身體構造)
[mikawaway-kalumyiti | mikawaway tu kalumyiti sakatizeng bangu]蜈蚣（Centipede）屬於多足類唇足綱，體型細長，每一段體節擁有一對足。
alisalap (Centipede) u yadahay ku kuku’ nu bilbil kuku' atekakay, sa tanayu’ sa ku udip, nu cacaya a batacan tusa ku kuku’.
蜈蚣又名百足蟲，但實際上足數不一，有少於20，也有超過300隻腳的。
alisalap han singangan naca’ tu cacay a lasubu nu kuku’ a cilekay, tatengan caay namin kalecad ku kuku’ nuheni, idaw ku mawadaay tu tusa a bataan a kukuan, idaw ku milakuyday tu tulu a lasubuan a kuku’.
除了一個例外種有96隻足，蜈蚣都擁有奇數對的腳，比如15對或17對，也因此，不存在擁有正好100隻腳的蜈蚣。
idaw ku masa dumaay a alisalapan siwa a bataan idaw ku enem a kuku’an, alisalap han idaw namin ku matatiwuyday a kakuku’an, tinakusa nu sabaw tu lima atu sabaw tu pitu a kakuku’an, sisa, inai ku matatungusay tu cacay a lasubuwan a kuku’an nu alisalap.
【眼晴】很多品種的蜈蚣沒有眼睛，但一些蜈蚣擁有單眼，而且這些單眼有時會聚集起來形成複眼，可是這些眼睛只能分辨亮暗，沒辦法看見真正的影像。
【mata】hatidaay tu nu alisalapan inai' ku mata, nika idaw ku alisalap nu masacacaya nu mata, nika nina cacaya a mataan alahican pulungen nuheni ku adidiay a mataan alaw masamata, nika ina mahiniay a mataan u takelalsa atu duu’d ku adihan, caay pakaadih tu tatengaay a aadihan.
picidekan (特徵)
[mikawaway-kalumyiti | mikawaway tu kalumyiti sakatizeng bangu]蜈蚣的特徵是首節的附肢特化為一對毒爪（forcipule，蜈蚣特化過後能夠注射毒液的鉗狀前肢）。
picidekan nu alisalapsa u sayaway nu batacan i nu ayawan ku masaacawaay a sidukuay nu kuku’an (forcipule), kapicedekan nu alisalap taneng micucuk tu duku i ngangucudan nu ayawan a kuku'.
蜈蚣的體型有小至數毫米的地蜈蚣與石蜈蚣，也有大至約30公分的蜈蚣目蜈蚣，顏色通常是土褐色與棕色及紅色組合，視環境不同會有所變化。
udip nu alisalap idaw ku adidiay nu alisalap atu i ba’ba’ay a alisalap, idaw ku tabakiay makaala tu tuluay a bataan a kunfun nu alisalapan, kulit nu alisalap u lalaay a kulit atu celacelahan atu kalasumasumanahan a kulit, caay kalecad ku kakitidaan sisa caay kalecad ku kulit.
一些品種的蜈蚣的第一對腿有類似觸角的功能，但不像一般動物的觸角，它們的方向是向後的。
idaw ku mahicaay a alisalap nu sayaway a cepian mahida u ngawa a kuku', caay kahida nu dumaan a ngawa', misudikuday ku kuku' nuheni.
蜈蚣的頭部呈現圓或扁平狀，前端有一對觸角。
tangah nu alisalap makimulmul atu mata’pis, singawa' i tangah.
蜈蚣有一對用於咬與切割的顎（Mandible），以及兩對用於品嘗與操縱食物的小顎（Maxilla）。
idaw ku maha tusaay a sangucud atu sapiputun a laway (Mandible) nu alisalap, atu mala tusaay a sapitaneng atu sakan tu tuud a adidiay a sangucud (Maxilla).
第一對Maxilla包含小顎鬚，形成下唇。
saka cacay nu maha tusaay “Malilla” adidiay a ngingis mala i sasaay a bilbilan.
第一段體節的附肢從身體往前延伸，覆蓋住口器的其餘部分，這對附肢的尾端是帶有毒腺的利爪，可以幫助蜈蚣麻痺或殺死獵物。
sayaway nu batacan a mikapiay a kuku' nama kayda i udip misatanayu’, matahap ku laway nu dumaan, nina mikapaiay a kuku’ nu sadikuday idaw ku dukuay a kuku’, taneng mipadang tu alisalap mikema atu mipatay tu aadupan a tuud.
蜈蚣有嗅感器：位於觸角的基部，包含一個盤狀結構以及一個被感覺細胞包圍的中央孔，能用來感應振動，甚至提供聽覺。
alisalap idaw ku cihek nuheni, itida i angangan nu ngawaw’, masasalaay ku kaku’ atu mahida u sipaw milawa' tu tebanay a buhung, taneng sapitiyung, atu sapitengilaw tu suni.
蜈蚣的身體包含15個以上的分節，除了從第一節延伸的顎足以及最後兩節沒有腳，剩餘每個節上有一對足。
udip nu alisalap mapulung sabaw tu lima a batacan, nu saka cacay a batacan nisatanayuan a laway atu sadikuday nu tasaay a babatac i nai’ ku kuku’, u babatacan idaw namin ku malaacaawaay nu tusaay a kukuan.
每對腳總是比它的前一對腳稍長，以確保它們不會在快速移動時互相碰撞。
nu malaacawaay nu kuku’an mikiayaw tu nu ayawan a kuku’ tu tanayu', kya kalamkam ku nuheni muculil sakacaay ka sasetul.
最後一對腳可能有第一對腳的兩倍長。
sadikuday a kuku’ nuheni miki tanayu tu sayaway a kukuan nu tusay a bay ku tanayu.
蜈蚣的最後一節有一個尾柄，還有一個生殖器官的開口。
alisalap nu sadikuday a batac idaw ku kikul, idaw ku tamenahan nuheni mutuwaw tu.
蜈蚣主要用觸角尋找獵物。蜈蚣的每一節通常有一個開口或氣門。
alisalap tada u ngawan ku sapiadup nuheni. batacan nu alisalap idaw ku mutuwa’ay tu atu hahanhannan.
牠們有一對馬氏管用來排泄廢物。
idaw aca ku tusaay a "ma-se-guan" (馬氏管) u tatai’an nuheni.
水分流失很快，所以需要潮濕的微棲息地以補充水分，比如土壤、落葉堆、石頭與腐木下等。
kalamkam malawpes ku namaka udipay a nanum, sisa manamuh i masengetay a kitidaan ku henin micunus tu nanum, tinaku sa i lala’lala’an, numa saupuay nu papah, baba’tuwan atu isasa nu malahulay a kilang.
Forcipule可以捕捉獵物、注射毒液，然而並不是蜈蚣真正的口器。毒液從毒腺通過導管到達Forcipule的頂端。
"Forcipule" taneng miadup, cucukan tu duku, caay kaw tatengay nu alisalap a laway. ya duku namakayda ilabu milakuyd tu ngangucuhan katukuh i “Forcipule” a tungduh.
蜈蚣的毒液類似蜂毒，會疼痛，但不會致命，而且大多數蜈蚣體形小，毒液量少。
duku nu alisalap mahida nu kaketi a duku, miadada, nika caay pipatay, hatidaay nu alisalap aadidi' namin ku udip, adidi ku duku.
萬一被咬時，最好的處理是清洗及消毒傷口，冰敷可以減輕局部的腫脹及疼痛，幾天後疼痛消失即痊癒。
anu makala satu, sakapahay han mibanaw i sayaway atu misiwduku tu nikalatan, pakuli han tu miwada' tu nika lebawaw atu adada, pina a dimiad mahpectu ku lebawa hidasatu mangay.
成年人被蜈蚣咬後，除了感到十分疼痛，可能會有嚴重腫脹、發抖、發燒與虛弱等症狀，不過不太可能致命。
babalaki anu makalad nu alisalap, micidek ku adada’, malebawaw, mamilmil, sinicu, atu nai’ ku icelng nu udip, nika caay kapatay ku tademaw.
蜈蚣咬傷對於小孩與有過敏反應的人更具威脅，過敏者可能產生過敏性休克。
anu makalad nu alisalap ku wawa atu makaway a tademaw micidek ku nika adada, makaway a tademaw alaw amasatedep ku hanhanan.
即使是無毒的蜈蚣仍經常驚嚇到人，這是是因為牠們移動時同時動用大量的腳，而且牠們傾向於從暗中竄出，衝向人們的腳。
inai’ay nu duku a alisalap hina mapacekuk ku tademaw, u mahiniay yu muculil kunuheni sa yadah ku kuku’ nuheni muculil, nika hina i duu’day ku nuheni tahekal, pasayda i kuku’kuku'an nu tademaw.
秘魯巨人蜈蚣是現存世界上最大的蜈蚣，老死長度可輕易接近30cm，最大紀錄更達到36cm，牠們食用蜥蜴、青蛙、鳥類、老鼠，甚至蝙蝠、囓齒動物與蜘蛛。
Mi-lu (秘魯) satabakiay nu alisalap inihenay henay i kitakitan u satabakiay nu alisalap, anu mapatay satu makaal tu tulu a bataan a kun-fun, satabakiay ni kilukan makaala’ tu talu a bataan idaw ku enem a kun-fun, mukanay tu kakitil, balaud, mabahelay a ayam, du’, atu pidaduki, singipenay a aadupan (pawalil)... atu kakatu.
namakayniay a nasulitan nasakamuan atu natinengan (參考來源)
[mikawaway-kalumyiti | mikawaway tu kalumyiti sakatizeng bangu]