Uganda
Uganda（烏干達）
u Uganda sa i labu nu Feico, itiza i 1 00 N, 32 00 E, u ahebal nu lala’ mapulung sa 241,038 km2, u ahebal nu lala'ay sa 197,100 km2, u ahebal nu nanumay sa 43,938 km2, hamin nu tademaw sa 38,319,241. kakalukan umah sa 71.20%, kilakilangan umah sa 14.50%, zumaay henay umah sa 14.30%.
tapang tusu nu kanatal(首都)
[mikawaway-kalumyiti | mikawaway tu kalumyiti sakatizeng bangu]u tapang tusu nu kanatal sa u Kampala (坎帕拉).
kakininan nu kanatal demiad(國家紀念日)
[mikawaway-kalumyiti | mikawaway tu kalumyiti sakatizeng bangu]kakining nu kanatal demiad sa siwa bulad cacay bataan demiad.
tabakiay a tapang nu kanatal(元首)
[mikawaway-kalumyiti | mikawaway tu kalumyiti sakatizeng bangu]u tabakiay a tapang nu kanatal (congtung) ayza sa ci Yoweri Museveni, micakat a demiad sa i 1986 a mihca cacay bulad tusa bataan izaw ku siwa demiad.
烏干達共和國， 通稱烏干達，是位於東非的內陸國家，橫越赤道，是一個沒有出海口的國家，形狀很像胃囊。
Uganda kapulungan nu binacadan a kanatal, u Uganda han nu sakay i hakalay, i tidaay i walianay a Africa maylabuay nu tukutukusan a kanatal, mibalad tiya teleklal, u masa nu nayiay a cacumudan atu kakaydaan a kanatal, u nikahida nu kitidaan sa mahida u bituka nu udip nu tademaw.
烏干達氣候宜人，土地肥沃，英國殖民時期曾被稱為「非洲明珠」。
境內山水相間，因此氣候並不太熱，平均氣溫約在攝氏15.6至26.7度之間，且雨量豐富，大部份地區的氣候終年有如舒適的歐洲夏季，雖然充滿了炎熱的陽光，但有涼爽的微風和陣雨；國內平均年雨量在1000公釐以上。
但境內有毒蛇猖獗，人畜不時會受到災害，因此也影響到整個國家的開發工作。
ina Uganda hananay a kanatal sa kangaayan ku demiad, kasidamek nu umah, i nipikuwan nu United Kingdom i mahida sa, na sipangangan tu ya (Africa a samelitmelitay a budawang han).
i labu nu kanatal a nikatatibay masabuyubuyu' atu nikasilsilan nu sauwac, kiyu u demiad sa kangaayan caay kacaledes, nikapalecadan a maysausi i nu mihcaan sa, idaw ku nikasapalan tu 15.6 katukuh 26.7 nu se'-se a tu(度), kasataneng nu nikaudad caay kakelah ku tangku nu badahung, nikayadahan nu kenis atu niyadu’an sasipakay tatangahan nu mihcaan katukuh i kikulay nu mihcaan sa, u sakangaayan nu nikasa a demiad sikalecad nu O-cuoay a lalud, kanahatu kaidengan nu cilal caledes saan, nika kalaidaw nu banihiway nu bali atu kasangsangan nu udad, i labu nu kanatal paymihcaan sa nisapalan a maudad sa, makaala tu cacay a malebut kayadah. nika i labu nu kakitidaan sa yadah ku siletekay a bau maysaungay katalawan sa nu makaadihay, u tademaw atu aadupan sanisani idaw ku makalatay, kiyu nikahini sa sikalawilaw nu sakacakat nu sasilacul, atu sakay nu kalisiway a palalekal nu sasikawawan.
laylay (歷史)
[mikawaway-kalumyiti | mikawaway tu kalumyiti sakatizeng bangu]雖然人類在烏干達的活動遺跡可以追溯至公元前1000年，但對於在其他洲的人進入這片土地之前的記錄，人們現在知之甚少。烏干達人直至1700年－2300年之前，尚是狩獵收集者（狩獵採集者是指生活在大部分或所有的食物都是通過覓食，採集野生植物和追捕野生動物的社會或群體中的人。）
kanahatu u tademaw itini i Uganda kalaidaw nu nikaudip atu nipilatlat a tekiteki sa, taneng a sipakayda i ayawan nu celahcan i cacayay a malebut a maytapal, nika sakay nu kiayawanay a nipicumud itini nu tademaw, mahica ku nikaudip mahica ku nisaungayan sa naynayi ku nacudadan, sakay nu lalaay a nipawacayan tu kalaidaw sapitapal, sakay nu aydaay a tademaw sa matinengay masausi tu. ina Ukanta hananay sa i nu ayawan nu 1000 katukuh i 2300 a mihcaan sa, nikaudip sa mamin u niadupan tu aadupan (miadup atu miala tu nu lahaday, nipatudu sa u sakaudip nu tademaw, sipakayda amin tu niadupan atu nilami'an tu nu lahaday sa, nikahinian a siyakay atu kapulungan a nikaudip.)
之後可能是來自於中非班圖語部族，來到了這個國家的南部定居，帶來了鐵器鑄造技術和新的社會和政治制度，並建立了Kitara國。Kitara國涵蓋了大部分的大湖地區，從維多利亞湖、坦噶尼喀湖、艾伯特湖，到基奧加湖。當19世紀阿拉伯人和歐洲人來到的時候，這裡有好幾個國家，這些國家大約建立於16世紀。其中最大且最重要的王國是布甘達（Buganda）。
satusa hakay idaw ku sipakay i kalatebanan ya Africa, u ya Pan-tu hananay a binacadan nikatayni, sikatukuh i satimulan nina kanatal maudip, u kasidikecan tu ya mukingay a sapisanga' atu nutineng, atu nu sikabaluhayay a sakay siyakayay a sikelec atu hulic, patideng tu ya Kitara a kanatal, kasaliyutan a liwliw nu kanatal sa kayadahan nu banaw a kakitidaan, namakay i Wi-tu-li-ya a banaw, atu Tang-ke-ni-ke a banaw atu Ay-po-te a banaw katukuh i Ci-aw-ciya a banaw. nikapicumad nu A-la-po atu nu O-cuoay a tatemaw i sabaw siwa nu seci sa, pinaay tu hakay ku namuenengay itini nu masakanatalay, kasakanatal sa i ayaw nu sabaw enem a seci amin a nipatideng. mapatidengay i kalaidaw sa u sakahenulan a masahungtiay a kanatal sa, u Pu-kan-ta (Buganda) han.
1888年英國將此地置於不列顛東非公司管轄下；1894年6月，英宣布布甘達為其「保護國」；1896年，英將「保護國」範圍擴展到烏干達全境，並於1907年在烏干達設總督。1962年10月9日烏干達宣布脫離英國統治而獨立，烏干達雖然成為一個共和國，但保持大英國協成員的資格。
i 1888 a mihcaan sa u United kingdom a kanatal sa, sipala nu Britain ya Tung-huey a kusi ku mamikuwan, 1894 a mihcaan enemay ku bulad, u United kingdom pabinawlan tu i hekalay, pakatineng tu Pu-kan-ta u "sipuhpuh a kanatal" nu udip sa ku nipangiha tu tau, kiyu i 1896 a mihcaan sa, ya "sipuhpuh a kanatal" u nikaahebal nu kakuwanan sa mahamin sitatungus tina Ugandaan a liwliw, kiyu i 1907 a mihcaan sa patideng tu sakantukan a kakitidaan i Uganda. i 1962 a mihcaan cacay a bataan a bulad siwa a demiadan, pabinawlan ku Uganda muliyas tu United Kingdom kunida satu a malakanatal, ina Uganda sa kanahatu malanuudipay a kanatal, nika silaliwanen tu nu sakay u kapulangan a masacabay atu United kingdom a sakasitungus.
1971年1月15日，陸軍參謀長伊迪·阿敏發動軍事政變，奪取政權。在他的獨裁統治下，大約30萬烏干達人喪生。1979年，阿敏發動烏坦戰爭侵略鄰國坦尚尼亞，坦尚尼亞隨後的反攻結束了他的政權。米爾頓·奧博特當政後，情況無大改觀，1985年他也被趕下台去；現任總統約韋里·穆塞韋尼於1986年開始執政。
1971 a mihcaan cacay a bulad sabaw lima a demiad, ya sakay nu muculilay a mamukeliday tu hitay a tapang ci I-ti-A-min mihaka tu sakay nu hitayay a mubelin tu cenhu, macebis nida ku sasitungus nu kanatal a pakutay tu kunida sananay a mala mamikuwanay, i ti nipikuwan nida sa hakay idaw ku tuluay a bataanay nu mang sikapatay nu binawlan. i 1979 a mihcaan sa, ci A-min hananay sa mihaka maydebung tu biyaw a kanatal ya Tanzania (坦尚尼亞), nanisaicelangan a paculi micukah sa, nudikudan mademec ku Uganda, kiyu kakayda satu ku nipikuwan nida tu kasianubay a nikala tu tatungusan. ya ci Mi-el-tun-aw-po-te malatapang sa malecad tu nayay ku nikangaayan, i 1985 a mihcaan sa sipibelin nu binawlan bahbah han kai'an a sipaales. aydaay a cung-tung sa ci Wi-li-mu-say-wi-ni han i 1986 a mihcaan kalingatuan a situngus a mamisinanud tu kanatal.
在2011年和2016年的總統選舉中，穆塞韋尼連續獲勝，繼續連任總統。他的這兩次連任還招致了後來反對黨的批評和選舉舞弊的指控，首都坎帕拉市區還發生了一些遊行和騷亂。
i 2011 a mihcaan atu 2016 a mihcaan a nipisingkiwan tu cung-tung sa, ci Mu-say-wi-ni sikatatules a nikaala tu cung-tung, nikademecan nida tu pisingkiw sa, kainapan nu masaadaay nu masakaputay a mipuelac, atu sipatudu tu idaw ku nisabanaan tu la'cusay sa, ya tatangahan a tuse Kampala a nabakuan sa, kalaidaw nu mipangihaay a paculi tanutuwa sa a muculil atu kasasibutan a laliwniw.
u cence (政治)
[mikawaway-kalumyiti | mikawaway tu kalumyiti sakatizeng bangu]現任總統既是國家元首又是政府首腦；總統任命一位總理協助其工作。烏干達政府被透明國際評為世界上最腐敗的政府之一。
aydaay a cung-tung sa u tapang nu kanatal pasu u kasipunu'an nu mamikuwanay, u cung-tung sa sikelit tu i kawilian mayedap tu sakikawaw nu kanatal. ina Uganda hananay a kanatal sa, sipatinsu nu kitakitay kasabesucan a nipiliclic sa, u sangahulay nu nipikuwan a kanatal sa.
u pakalisiway (經濟)
[mikawaway-kalumyiti | mikawaway tu kalumyiti sakatizeng bangu]農業：農耕方法還十分原始，國內82%的人民是直接或間接以農為生(1999年)，農業採小農制，田裡工作由婦女擔任，小米是烏干達人傳統的主食，比較肥沃的地區以羊角蕉為主食。
nu malukay: u sakay nu malukay sa masatedep henay i nu kasumamadan nu tineng, i paykanatal sa 82 palasubu nu binawlan, piida atu silaed nu malukay hida sa ku nikaudip (i 1999 a mihcaan), u sakasikaluk sa sipasaydaen tu kasaadidiay a nipadadan, sakay nu umahay sa u tatayna ku mamidimataay, u habay sa u sakaidaw nu tatungusan nu laylayay a kakaenen nu Uganda, u sakasidamek a umah sa u sipaduma tu kasengian nu sidi a pada, mala u nu sakaudipan a kakaenen nu Uganda i demidemiadan.
畜牧業：畜牧業也很發達，境內一些山地都是畜牧地帶。
u pahutingay: mahiniay a pahutingay a kawaw sa kalabangbangan, i pakanatal a buyubuyu'an kalaidaw nu papikaenay sa tu aadupan.
漁業：國內湖泊和河川中都有水產
mibutingay: i labu nu kanatal sa, u banaw atu sauwac kalaidaw nu canancanan nu buting atu tuudtuud.
礦業：礦藏豐富，但是大多數都還沒有開採，以銅最為重要。
sakasilacul nu ba’batuan sa: kasibekan ku kalaidaw, nika kasiyadah nu tuud caay henay a piteka a muala, u tung (銅) ku sakahenulan a sipasiwbay.
工業：工業已經獲得進展，棉花、咖啡、製糖和鋸木等工業日益現代化。水力發電、水泥廠、鋼鐵、傢俱和釀酒等工業都亦在發展。水電是烏干達工業發展的基礎。
sakay nu mukingnay a sakasilacul: idaw tu ku nikacakatan tu sakay nu mukingay, u kupa, kuhi, misawanengay atu nu musalusalusay a sasikawaw, haymaw sa kala nu aydaay a nikacakat. nu makay nanumay a sipadinkian, nu misaamutuay, mukingnay, atu nipisapalan a tuud nu sakay labu nu luma', sikalecad a idaw nu kasilekalan. u nanum atu dinki sa u sasalamitan nu Uganda tu sikaidaw nu muking a sapalekal.