Cay-lun

Cay-lun(蔡倫)

Caylun “63 amihca katukuh 121 a mihca” sulit cincung, kuy-yang-cun a tademaw “aydaay hu-nan-lay-yang atademaw” mikingkiw cunida tu tatipeluk nu nalimaan, malakalak kunipi yalaw tu sapisanga tu tatipeluk, u pudac nu kilang malepiay a dawa, muwa atu salil, widaan namin nikaiyan tu cacanan hamin han nida micukaymas, muselep tu aca nu tatipeluk, u pudac nu lilang melmelen hida u nuli sapaduhepic, pacakat tu sapisanga tu tatipeluk mulahat tu dadan, sisa pangangan han nu tapang itawya tu lungtinhu han.

蔡倫（63年—121年），字敬仲，桂陽郡耒陽（今湖南省耒陽市）人，東漢宦官。蔡倫發明了造紙技術，擴大了造紙原料的來源，把樹皮、破布、麻頭和魚網這些廢棄物品都充分利用起來，降低了紙的成本，尤其是用樹皮做原漿紙的先聲，為造紙業的發展開闢了廣闊的途徑，被漢和帝封為龍亭侯。

kakiliman

sumamad早年

Cay-lun nilecuhan 63 a mihcaan, nay i han-min-ti yun-pin “75amihcaan” culculan nu tapang pataydan i niyadu’ nida matusiyam mala adidiay a tay-cin, litian micumud i tapang,  itawya sabaw tusa ku mihcaan nuda.

蔡倫出生於63年，於漢明帝永平末年（75年）被朝廷派來家鄉的人選中成為小太監，閹割後入宮，年僅12歲。事實上，蔡倫被閹割入宮的年齡在蔡倫所在的東漢並不算早。

han-cang-ti sayaway patideng sa, mala misimaway tu takuliyaway a panan. Han atu ti kasenun sa malatapang nudikudan sa, macakat tu tebanay a cacuculan, milab utu kakawaw nu kanatal mikawaw tu tabakiay. “ nudikuda a cuda. U huwance li cuwan” sakamusa tu ci Caylun nan, utatengaay nami nanamay sa, mala sakakaay u maniketay sa, mikawa masadep masinanut kukawaw “idaw ku ninanaman, masinanut” kinapina makaadih tu kaedes nu tapang yu milubang tu kawaw matineng tu kakawaw “anu patelac maniket ku wayway, caay kautiih”.

漢章帝建初年間，擔任小黃門。漢和帝即位之後，升任中常侍，參與國家機密大事的謀劃。《後漢書·宦者列傳》稱蔡倫有真才實學，為官盡忠，做事謹慎老實（有才學，盡心敦慎），多次不惜觸犯皇帝的威嚴進諫朝廷施政的得失（數犯嚴顏，匡弼得失）。

改良技術

Nadikudan sa, ci Caylun mala sang-huwan-ling, mikantukay tu cacanan nu tapang a masangaay a tuud. Imahini sakamu sa ku tademaw, ci Caylun malingatu mitepal tu tung-han sakapahay a nalimaan, musumad tu sapisanga tu tatipeluk.

後來，蔡倫擔任尚方令，監督宮廷物品的製作。人們認為就是從這個時候，蔡倫開始接觸東漢最好的手工工藝，並改進當時的造紙技術。

nadikudan sa idaw ku nikiluku tu, nanu mukasi, ucuda sapisinga tu nu auk anisulitan, nadikudan sa thecal ku dawmiay a sapicikcik, nika nicikcikan kasaetiman matekes ku tatipeluk, u auk a nisulitan sa sabaeket sa, kyu ci Caylun pataayaw aca tu nalumaan misabaluhay, sumad han nida tu pudac nu kilang, malepiay nu dawa, matu atu salil u dawmiay a sapisanga tu tatipeluk, tabaki kunipiselep tu sapisanga tu tatipeluk nu sapaaca, patelah tu sapisanga tu tatipeluk.

nadikudan sa idaw ku nikiluku tu, nanu mukasi, ucuda sapisinga tu nu auk anisulitan, nadikudan sa thecal ku dawmiay a sapicikcik, nika nicikcikan kasaetiman matekes ku tatipeluk, u auk a nisulitan sa sabaeket sa, kyu ci Caylun pataayaw aca tu nalumaan misabaluhay, sumad han nida tu pudac nu kilang, malepiay nu dawa, matu atu salil u dawmiay a sapisanga tu tatipeluk, tabaki kunipiselep tu sapisanga tu tatipeluk nu sapaaca, patelah tu sapisanga tu tatipeluk.

據《後漢書·宦者列傳》所記載，自古以來，書籍文檔都是用竹簡來做書寫載體的，後來出現了質地輕柔的縑帛，但是用縑帛製紙的費用很高昂，而竹簡又笨重，於是蔡倫想進行技術創新，改用樹皮、破布、麻頭和魚網等廉價之物造紙，大大降低了造紙的成本，為紙的普及準備了條件。

Hanhanti- yinsin amihcaan “105 a mihcaan” ci Caylun sumaden nida ku sapi sanga tu tatipeluk nu nalimaan idaw t uku heci sapakatinenh tu hunti, u hunti maseneng ci Caylun nan, ya nisumadan tu tatipeluk a nalimaan hamin han pakatineng tu katuuday palaklak, han-an-ti nu sayaway amihcaan “114a mihcaan”ukanatal pangangan han ci Caylun tu lung-tin-hu, sisa utademaw pangangan han cinida tu “cay-hu a tatipeluk”.

漢和帝元興元年（105年），蔡倫把改進造紙術的成果報告給皇帝，皇帝對蔡倫的才能非常讚賞，並把改進過的造紙技術向各地推廣，漢安帝元初元年（114年），朝廷封蔡倫為龍亭侯，所以後來人們都把紙稱為「蔡侯紙」。

nadikudan ya kawaw nida tut ay-pu. Nuayaayawan nu sepat amihcaan “117amihcaan”, ci han-an-ti mipili’ tu matinengay musilemud tu nisulitan, mu culcul ci Caylun a sisikinig tu kawaw.

後來任職長樂太僕。元初四年（117年），漢安帝選調學者整理文獻，並令蔡倫監管負責。

imahini ci Caylun misiki tu nu atu ciyan-pala, itawya pangangan han tu cay-taypu a pacing, lung ting a ciyan-pala, matineng tu naming ku kanatalay.

同時蔡倫還有設計弩和劍，當時稱之為蔡太僕之弩，龍亭之劍，聞名天下。

後世研究

namakayni ci Caylunan misangaay tu tatipeluk, mitanam tu nilincunsen a tademaw nisangaan sakamu sa, ci Caylun musumad tu sapisanga tu tatipeluk misabaluhay, namaka timulay a kamu nu pudac nu kilang a lalangawan a calilaw.

關於蔡倫造紙，參考凌純聲先生的著作認為：蔡倫改良造紙技法的創新源流，受有南島語族樹皮布文化的影響。

ci Caylun yu sumamad misanga tu tatipeluk sa “u han-cu kuudip nida” atu hanu pudac nu kilang atu dawa a tatipeluk” nu timilay a kamu nu lalangawan” a tusaay a nalimaan pulungen , hidan u keliw a nalimaan misanga tu tatipeluk, palamel tu pudac nu kilang a nalimaan a zayliw atu tineng, pakaynin I aadupen a zayliw “kayku”sumaden mala mucelakay a sapisanga “ u salil, kilang” sapisanga tu tatipeluk, kiya madayum, kapah aca “ tatengaay a tatipeluk” nutademaw a ngangan “ cay hu a tatipeluk”.

蔡倫將古代造絲紙(漢族本身傳統)和造樹皮布紙(南島外來文化)的兩種工藝整合起來，以造絲紙工藝的製紙工法，結合造樹皮布紙工藝的材料學知識，從動物性材料(蠶絲)改為轉用植物纖維(漁網、木料)來造紙，遂得到便宜、好用的「真紙」，時人名之曰「蔡侯紙」

malalitin tu ihekalay atu zumaay a natinengan

https://zh.wikipedia.org/zh-tw/%E8%94%A1%E4%BC%A6