Dili
Dili (Portugis: Díli), nyaéta ibukota sareng kota panggedéna di Timor Leste. Dili perenahna di basisir kalér Pulo Timor. Total penduduk diperkirakeun aya 163,305 jalma (Januari 2006). Nalika Timor Wétan masih mangrupikeun bagian ti Indonésia, Dili ngagaduhan status kota administrasi sareng bagian ti Kacamatan Dili. Ayeuna, Dili mangrupikeun salah sahiji kabupatén di Timor Leste.
Dili Díli | |
|---|---|
 Dili anu latar tukang na Pulau Atauro | |
| Lua error in Modul:Location_map at line 510: Unable to find the specified location map definition: "Module:Location map/data/East Timor" does not exist. | |
| Koordinat: 8°34′S 125°34′E / 8.567°S 125.567°EKoordinat: 8°34′S 125°34′E / 8.567°S 125.567°E | |
| Negara | Timor Leste |
| Munisipalitas |  Distrik Dili |
| Dihuni | 1520 |
| Pamaréntahan | |
| • Administrator distrik | Jaime Correia (2012)[1] |
| Lega | |
| • Kota | 48,268 km2 (18,636 sq mi) |
| Luhurna | 11 m (36 ft) |
| Pangeusi (Sensus 2015) | |
| • Kota | 222.323 |
| • Kapadetan | 4,6/km2 (12/sq mi) |
| • Métro | 234.331 |
| Zona wanci | UTC+9 |
Dili boga peran sentral dina sajarah Timor Wétan.[2]: 6–8 Tapi, catetan awal ngeunaan Timor, utamana saméméh 1700-an, jarang pisan. loba informasi leungit; arsip di kota ancur taun 1779, 1890, 1975, jeung 1999.[4]: 7
Pulo Timor jigana dipikawanoh minangka sumber cendana dina abad ka-15.[5]: 10 Palayaran Portugis anu munggaran kacatet ka pulo ti Portugis Malaka kajadian dina taun 1516, balik deui jeung kayu cendana. Dina 1521, cendana ditinggalkeun kaluar tina daptar produk dina monopoli karajaan, ninggalkeun lolobana dagang jeung Timor di leungeun pausahaan swasta. diadegkeun taun 1524.[5]: 10 Dina ahir taun 1500-an, pajabat administratif mimiti diangkat ka Solor deukeutna jeung yurisdiksi ka pulo jeung Timor, nandakeun ngaronjatna minat nagara dina kagiatan Portugis di dinya.[3]: 203 Walanda mimiti bersaing pikeun ngawasa pulo taun 1613, utamana di kulon.[5]: 10 Pemberontakan dina taun 1629 maksa Portugis kaluar pulo salila tilu taun.[5]: 10 Dina 1641, sajumlah raja di Timor pindah ka Katolik bari néangan panyalindungan Portugis. Ieu ngawanohkeun diménsi pulitik kana pangaruh Portugis, nu saméméhna geus utamana ékonomi.[3]: 206
Timor sacara administratif dipisahkeun ti Solor dina 1646, sanajan struktur administratif pastina teu kanyahoan.[3]: 208 Éta narima gubernur dédikasi kahiji dina taun 1702, anu cicing di Lifau. Hal ieu ngagambarkeun pentingna Timor dibandingkeun jeung Flores caket dieu.[3]: 209 1749 ningali pasukan militér Walanda ngawasa sabagian gedé pulo, sacara lega ngagambarkeun wates-wates ayeuna.[3]: 210 Dina 1769, narékahan pikeun megatkeun pangaruh kulawarga lokal anu kuat di Lifau, gubernur Portugis mindahkeun pamaréntahan jeung 1.200 urang ka lokasi nu bakal jadi Dili.[6][4]: 4–5 Ti taun 1788 nepi ka 1790, pecah perang sipil antara Gubernur di Dili jeung hiji pejabat anu berbasis di Manatuto, anu direngsekeun nalika datangna gubernur anyar. Ngabales provokasi Walanda, pasukan militér permanén diadegkeun dina 1818.[3]: 210 Dina 1844 Timor, babarengan jeung Makau jeung Solor, dikaluarkeun tina yurisdiksi Portugis India. Sababaraha taun ti harita di 1850, Timor Portugis dipindahkeun tina yurisdiksi gubernur Makau, saméméh dipulangkeun ka yurisdiksi Portugis India dina taun 1856. Dina taun 1863, Dili didéklarasikeun hiji kota (sanajan béja teu acan nepi ka kota nepi ka taun saterusna), sarta Timor Wétan langsung jadi bawahan pamaréntah Lisbon. Dina 1866 wewengkon ieu deui nempatkeun dina yurisdiksi Makau. Pemberontakan 1887 di Dili nyababkeun pupusna Gubernur dina waktos éta. Téritori ieu dipisahkeun ti Makau pikeun panungtungan waktu dina 1896, deui datang langsung dina yurisdiksi Lisbon, sarta jadi propinsi pinuh di 1909.[3]: 212–215
Pemberontakan séjén anu kasohor lumangsung dina taun-taun sanggeus révolusi républik 1910 di Portugal.[5]: 11 Pamaréntah républik nurunkeun status propinsi peuntas lautna jadi koloni.[3]: 215 Pamaréntahan sipil diadegkeun dina taun 1913.[7] Nalika wangunan administratif dimekarkeun, Dili jadi bagian ti kotamadya Dili dina 1940, administrasi kotamadya munggaran dijieun. Dina waktos éta kotamadya langkung ageung, kalebet anu ayeuna janten Kotamadya Aileu.[8]
Salila Perang Dunya II, Portugal jeung koloni-kolonina tetep nétral, tapi Sekutu nganggap Timor Wétan minangka udagan poténsial pikeun invasi Jepang. Saatos pecahna Perang Pasifik taun 1941, pasukan Australia jeung Walanda dikirim ka Dili sanajan aya bantahan Portugis.[9] Salaku tanggepan, Jepang nyerang Dili salaku bagian tina invasi dua arah ka Timor.[10] Kota ieu lolobana ditinggalkeun saméméh invasi,[5]: 12 jeung pasukan sekutu mundur leuwih jauh ka pulo.[11][12] Jepang ninggalkeun Gubernur Portugis nominal dina posisi, tapi nyandak alih administrasi. Seueur kota Dili ancur nalika perang,[9] tina invasi Jepang awal jeung tina bom sekutu saterusna.[5]: 12 Pasukan Jepang di Pulo Timor nyerah ka pasukan Australia dina ahir perang.[9] Saatos nyerah, pejabat Australia angkat ka Dili di mana dina 23 Séptémber 1945 anjeunna ngawartosan gubernur Portugis ngeunaan nyerah Jepang.[13]
Sanggeus Perang Dunya Kadua, Dili nutupan naon anu kiwari mangrupa inti heubeul kota, dina sucos of Acadiru Hun, Bemori, Bidau Lecidere, Caicoli, Colmera, Culu Hun, Gricenfor, Motael, jeung Santa Cruz.[14]: 3 –1 Timor Portugis jadi bagian pinuh ku Portugal dina taun 1951, sanajan ieu teu mawa kakuatan pulitik lokal. Dili tetep hiji-hijina wewengkon kalawan ngembangkeun signifikan. Taun 1960, populasi Dili kira-kira 7.000 urang.[7]
Revolusi Carnation 1974 di Portugal nyiptakeun parobahan langsung di Wétan
Angkutan Umum
Bentuk angkutan umum anu biasa di kota nyaéta minibus, anu dioperasikeun ku perusahaan swasta anu mésér waralaba rute ti pamaréntah. Unggal kandaraan biasana boga kapasitas sapuluh urang. Henteu aya jadwal resmi sareng sababaraha halte beus resmi.[14]: 4–4, 4–5 Tambangna murah, $0,25. Dili ogé dilayanan ku armada taksi biru ber-AC, anu supirna dipiharep tiasa nyarios basa Tetum sareng Inggris.[42]: 16 Ngaran jalan aya dina basa Portugis, kitu ogé loba tanda resmi lokasi panyiri. Tetum dipaké pikeun signage informational langkung. Basa Inggris sareng Indonésia jarang aya dina tanda resmi, tapi langkung umum di tempat sanés. Basa Cina dipaké dina sababaraha signage informal, sedengkeun basa non-Tetum Timor henteu dipaké.[71] Malah dina kaayaan pamaréntahan Indonésia, nalika pamakéan Basa Portugis dilarang, ngaran jalan Portugis saperti Avenida Marechal Carmona tetep teu robah, sanajan éta diawalan ku kecap Indonesia Jalan atawa 'jalan'.[72] Palabuhan Dili mangrupikeun hiji-hijina palabuhan panarimaan kargo internasional di nagara éta, sareng kapasitasna henteu cekap pikeun nyumponan kabutuhan impor.[20]: 107, 110 Jumlah panjang dermaga palabuhan nyaéta 289,2 méter (949 ft). Jero sapanjang dermaga rentang ti 5,5 méter (18 ft) nepi ka 7,5 meter (25 ft). dina Hera.[14]: I-9 Pelabuhan di Tibar direncanakeun bakal diwangun mimiti taun 2015, dibuka taun 2020.[14]: 4–24 Dina 3 Juni 2016 pamaréntahan nandatanganan perjangjian kemitraan publik-swasta ka Bolloré, méré pausahaan 30 taun sahenteuna dina palabuhan anyar. Tender konstruksi dileler ka China Harbour Engineering Company dina bulan Désémber 2017.[73] Pangwangunan dimimitian dina 30 Agustus 2019, sareng parantosan dijadwalkeun Agustus 2021. Nepi ka Désémber 2020 konstruksi parantos réngsé 42%, kalayan telat kalebet pagawé Cina balik deui ka China salami pandémik COVID-19. Palabuhan ayeuna diperkirakeun dibuka dina April 2022.[74] Saparantos palabuan Tibar dioperasikeun, diperkirakeun tiasa ngadamel sadaya pengiriman barang, ninggalkeun palabuhan Dili ayeuna janten terminal féri khusus.[14]: 4–24 Layanan feri dua kali saminggu beroperasi antara Dili jeung Oecusse, jeung feri ngumbara antara Dili jeung Atauro saminggu sakali.[28]: 95 [14]: 4–17 Palabuhan Dili dijadikeun penghubung utama pikeun lokasi-lokasi ieu jeung sakuliah nagara.[14]: I-3 Féri ieu neundeun jalma. jeung kandaraan kana slipway, tinimbang berthing husus.[14]: 4–15
Rujukan
[édit | édit sumber]- ↑ "MoJ publishes the land maps for the Nain Feto and Vera Cruz sub-districts, Dili district « Government of Timor-Leste". Timor-leste.gov.tl. Diakses tanggal 12 March 2015.