Tweelich-Propheten-Bouk

As Tweelich-Propheten-Bouk beteekent me touhoopefoatjend tweelich litjere biebelske Propheten-Bouke uut dät Oolde Tästamänt, do twiske dät oachte un dät säkste Jierhunnert foar Kristus änsteen sunt, also eer, in un ätter ju Tied fon dät Babyloonske Exil (dät wäd maasttieds apl 597 bit 539 f. Kr. doatierd).

Ienhoold

Do tweelich Propheten sunt:

In't foulgjende skäl dät een touhoopefoatjende Deerstaalenge fon aal do oankelde tweelich Bouke reeke:

Hosea

Dät Bouk Hosea begint deermäd, dät hie een Huure hilket, uum Israel een Speegel-Bielde foar sien Uuntjoue juun God un sien "huurjen" mäd heedenske Godhaide tou wiesen. Hosea kricht mäd ju Huure tjo Bäidene. Die eerste Suun hat Jesreel, dan kumt ju Dochter mäd dän Noome Lo-Ruhama (dät hat: Neen Ärboarmjen) un ätters die Suun Lo-Ammi (dät hat: Nit mien Foulk). Ätters kumt een Goddes-Rääde, wieroun as in aan Gjuchts-Prosäss ju Uuntjoue fon dät Foulk Israel bekloaget wäd. Ju Bekloagenge is häd, man daach rakt dät deer uk Passagen oane, do ferkändigj, dät dät Foulk luuterd wäide skäl un dät deer Heel kumt. Hosea mout noch insen een uuntjou Wieuw hilkje, man nu fertichtet hie deer ap, mäd hier in't Bääd tou gungen un Bäidene tou tjuugen, uum dät Foulk tou wiesen: So skällen uk jie sunner Köönich, Offer-Kult un Religioon lieuwje, bit die Heere jou wier ounnimt.

Fääre wäide Foulk, Priestere un Köönich bekloaget, dät jo God nit tjou sunt un uk nit do Moanskene, dät jo aal floukje, möärenje, steele, ächtebreeke un Bloud ferjoote. Deeruum skäl dät Lound ferdruugje un ferwüülderje un do Moanskene deeroun skäl dät läip gunge. Daach wäd toulääst ätter aal dät Bekloagjen un truujen wier Heel ferkändiged. Dät Foulk wäd ienleeden, uumetoukierjen.

Joel

Joel tält dät Gjucht Goddes foarruut, dät uur do Moanskene bräkt so as een Gäärshupper-Ploage, man uk ju Gnoade Goddes. Dät jält foar sien oaine Lieuwendstied, man uk foar ju Toukumst un foar dät eendgultige Gjucht Goddes.

Amos

In dät Bouk Amos rakt dät toueerste Gjuchts-Woude juun moorere Foulke, un monken uur stounde in ju Riege fon do bekloagede Foulke uk Israel un Juda. Interessant is, dät in ju Foulge ju besunnere Staalenge fon Israel un Juda monken do Foulke fääre relativierd wäd, wan deer in Amos 9, Färs 7 stoant:

הֲלֹ֣וא כִבְנֵי֩ כֻשִׁיִּ֨ים אַתֶּ֥ם לִ֛י בְּנֵ֥י יִשְׂרָאֵ֖ל נְאֻם־יְהוָ֑ה הֲלֹ֣וא אֶת־יִשְׂרָאֵ֗ל הֶעֱלֵ֨יתִי֙ מֵאֶ֣רֶץ מִצְרַ֔יִם וּפְלִשְׁתִּיִּ֥ים מִכַּפְתֹּ֖ור וַאֲרָ֥ם מִקִּֽיר׃

dät hat:

Sunt nit juust as Bäidene fon Kusch jie Bäidene fon Israel, Uutspröäk fon dän HEERE, hääbe iek nit Israel uut dät Lound Ägypten fierd un do Philistere uut Kaphtor un Aram uut Qir?

Dät klingt nu bienaist as een Gliekstaalenge, as wan ju Gnoade un Uungnoade Goddes uur Israel juust so weese kon as bie aal do uur Foulke. Israel wäd häd bekloaget. Dät gungt uum Kult-Kritik un Sosjoal-Kritik, deer wäd juust so bekloaget, dät wäkke in heedenske Hillichduume offerje insteede fon dän hilligen Tämpel in Jerusalem, as uk, dät do rieke Ljuude do Äärme noch japper in'e Äärmoud drieuwe un sik sälwen fat freete. Man ieuwenske ju Kloage juun dät Foulk gungt dät uk uum ju Gnoade Goddes un dät hie sien Sälskup wier apsteede brange wol.

Obadja

Dät Prophetenbouk stoalt do Edomitere, do fon Esau oustomje, juunuur do Foulke Israel un Juda, do fon Jookub (Israel) oustomje. So lät sik dät Bouk in tjo Deele sjo:

1. Truujend Gjucht juun Edom

2. Edom sien Ferhoolden juun Juda

3. Ju Wier-Häärstaalenge fon Israel in ju Toukumst

Jona

Dät Bouk Jona is wildääge dät bekoandste Bouk uut dät Tweelich-Propheten-Bouk. Jona wäd as Prophet fon God beruupen, uum in ju sändige Stääd Ninive tou präätenjen, dät ju uumekiere skäl. Man Jona wol nit, hie gungt ätter Jafo (junner is däälich Tel Aviv-Jaffa) wai un wol fon deer mäd n Skip ätter Tarsis (תַרְשִׁישׁ - Tarschisch) fluchtje. Deermäd is wildääge, uk wan wie dät nit seeker wieten, jusälge Stääd meend, ju in griechiske Wällen Tartessos (Ταρτησσός) hat, een Stääd wäästelk fon ju Sträite fon Gibraltar ap dät Iberiske Hoolichailound, däälich in Spanien. Wan dät so is, fersoacht Jona also, oun't Eende fon ju domoals bekoande Waareld tou fluchtjen, uum Goddes Beroupenge tou äntgungen. Man dät slumpet him nit, dät Skip kumt in aan Stoarm, kuut ätter dät jo fon Jafo uut apbreeken sunt. Do Seeljuude beedje tou hiere Godhaide, bloot Jona släpt. Do Seeljuude woakje him ap, dät hie uk tou sin God beedje skäl, man ätters besluute jo mäd Ienferstoundnis fon Jona, dät jo him uur Boud in't Woater smiete skällene, uumdät hie skäildich is, dät dät Skip in aan Stoarm keemen is un God bloot so toufree stoald wäide kon.

Juust as jo him uur Boud smieten hääbe, is die Stoarm foarbie, man Jona wäd fon aan grooten Fisk rukhoalsed un beeded in dän Buuk fon dän Fisk tou God. Deer is dan een Oard fon Psoolm in dät Bouk ienbuunen, die sonaamde Jona-Psoolm. Ätter träi Deege däd die Fisk him oun Lound uutspäie, un Jona gungt in ju Stääd Ninive, uum tou präätenjen. Ju Stääd bekierd sik un Jona sät sik buute ju Stääd, uum tou bekiekjen, wät geböärt. Man hie is dul, dät ju groote sändige Stääd nit fon God fernäild wäd, uumdät ju sik bekierd häd. God lät uur Noacht een Plonte groie, wier hie sik in'e Skaad sät, man ätters soant hie aan Wurrm, die ju Plonte tou't oustierwen brangt. Jona beduurt ju doode Plonte. God kwäd tou him, wan Jona een Plonte beduurt, ju uur Noacht keemen un oustuurwen is, of hie (God) dan wäil neen Meelieden mäd een groote Stääd as Ninive hääbe skuul, wier hunnertuntwintichduusend Ljuude woonje. Dät is dan ju Leere foar dän trutsigen Prophet.

Uumdät Jona träi Deege in dän Buuk fon dän Fisk waas, wäd uk in't näie Tästamänt (biespilswiese Matthäus 12, 39-40) deerfon boald, dät Kristus dät Teeken fon Jona wiest, uumdät hie stäärft un eerste ap dän trääden Dai wier lieuwend apärstoant.

Micha

Bie Micha gungt dät wier uum Gjucht un Heel foar Israel. Wier gungt dät uum dät Gjuchten fon God mäd Israel, uum Stroafen, man uk uum Heel foar Goddes Foulk. Dät is een Wai un Wier. Besunners wichtich foar dät Kristendum is die Färs Micha 5,1, wier dät hat, dät uut Bethlehem die Heere fon Israel kuume skäl. Dät wäd in ju kristelke Traditsjoon ap Jesus Kristus beleeken.

Nahum

Bie Nahum gungt dät uum ju Ärooberenge fon ju assyriske Stääd Ninive, wät mäd dän Faal fon't Ägyptiske Theben truch assyriske Ärooberere ferglieked wäd.

Habakuk

Habakuk kloaget uur dät Uungluk un Uungjucht in ju Waareld. Ätters gungt dät deeruum, dät God as Stroafe foar dät Foulk do Chaldäere deertou bringt, aan Kriech juun dät Foulk tou fieren. Die Prophet fräiget ätter Goddes Gjuchtfäidegaid un God oantwouded him. In't Eende kumt een Lofläid, een Oard Psoolm fon dän Propheten uur God.

Zefanja

Bie Zefanja gungt dät eerste uum dät Gjucht juun dät sändige Foulk Goddes, ätters uum dät Gjucht juun do Heeden un in't Eende uum dät Eendgjucht un dät kuumende Heel, dät man bloot aan Deel fon do Israeliten un Heeden belieuwje skällene.

Haggai

Dät Bouk Haggai bestoant uut fjauer Deele:

1. Rääde: Aan Aproup Goddes, ju Oarbaid oun dän Tämpel wier aptouniemen.

2. Rääde: Foaruut-Tällenge fon ju Heerdelkhaid fon dän näien Tämpel.

3. Rääde: Ferheetenge fon Goddes Säägen ätter ju loange Gjuchts-Tied, wan dät Foulk wier in Hillegaid lieuwet.

4. Rääde: Prophetie fon dät kuumende Gjucht foar ju uurige Waareld un fon ju Eerenge fon Serubbabel.

Sacharja

Dät Bouk Sacharja behonnelt deelwiese uk Themen, do foar dät Tweelich-Propheten-Bouk un foar ju Tied uum dät Exil tou typisk sunt: Gjucht un Heel, Tempel-Näibau, aal sowät.

Maleachi

Bie Maleachi gungt dät uum ju Ljoofte Goddes tou Israel, man uk uum do Ferfailengen un Sänden in dät Foulk, do häd bekloaged wäide. Besunners gungt dät uum kultiske Ferfailengen, wan biespilswiese do Priestere behinnerde Dierte offerje insteede fon do goude. Uk Ächteskeedere wäide bekloaged Dät gungt also uk uum't Gjucht un uum Stroafe un pienelke Luuterenge. Toulääst skäl dät oaber uk wier Heel foar dät Foulk reeke.