Pređi na sadržaj

Jovan Babunski

S Vikipedije, slobodne enciklopedije
Jovan Babunski
Jovan Babunski
Lični podaci
Puno imeJovan Stojković
NadimakBabunski
Datum rođenja(1878-12-25)25. decembar 1878.
Mesto rođenjaMartolci, Osmansko carstvo
Datum smrti17. februar 1920.(1920-02-17) (41 god.)
Mesto smrtiVeles, Kraljevstvo SHS

Jovan Stojković — Babunski (Martolci, 25. decembar 1878 — Veles, 17. februar 1920), poznat kao Vojvoda Babunski, bio je srpski četnički vojvoda i komandant tokom borbe za Makedoniju i Staru Srbiju, Balkanskih ratova i Prvog svetskog rata. Nakon ubistva njegovog brata i sinovca od strane bugarske Unutrašnje makedonske revolucionarne organizacije (VMRO), tražeći osvetu, pridružuje se četničkim odmetnicima među kojima ubrzo postaje komandant četničkih jedinica u dolini reke Vardar, gde se sa svojim saborcima sukobljava sa bugaraskim i osmanskim snagama.

Nadimak Babunski je dobio po planini Babuni na kojoj je četovao 1905—1908. Pesmu posvećenu vojvodi Jovanu Babunskom Spremte se spremte četnici ili Srpska mi truba zatrubi napisao je odmah posle borbe u selu Drenovu 1907. Jovan Grković Gapon.

Nakon izbijanja Prvog balkanskog rata pridružuje se Srpskoj vojsci u kome tokom borbe u selu Strevica biva ranjen. Tokom Drugog balkanskog rata nalazio se u sastavu srpskog dobrovoljačkog odreda sa kojim se bori u Bici na Bregalnici. Tokom Prvog svetskog rata, Babunski i njegov četnički odred se bori protiv austrougarskih snaga 1914, a kasnije i na Solunskom frontu gde je Babunski odlikovan od francuskog generala Luja Franša d' Epereja nakon zarobljavanja dva nemačka torpedna čamca sa posadama. Posle rata, Babunski sa svojim jakim snagama od 250 boraca pomaže nove srpske vlasti u gušenju bugaraškog otpora u okolini makedonskih mesta, Bitolja i Tikveša. Smatra se za jednog od najslavnijih četničkih vojvoda iz tog doba, Babunski je umro u Velesu 1920.

Lik i delo vojvode Babunskog je bilo zabranjeno pominjati i slaviti u Socijalističkoj Jugoslaviji iako je imao nemerljiv doprinos za sjedinjenje Srbiji i Jugoslaviji Vardarske Makedonije, koja će kasnije za razliku od Egejske i Pirinske jedina sačuvati svoj kulturni identitet. Za razliku od bugaraških vojvoda koristio se i pisao na čistom danas poznatom makedonskom narodnom jeziku koji je on smatrao za starosrpski jezik.

Biografija

[uredi | uredi izvor]
Prilep, Markove Kule i čuvena planina Babuna na kojoj je vojvoda Babunski četovao.
Srpske vojvode u Bitolju 1908.

Rodio se u selu Martolci u oblasti Azot kod Velesa. Osnovnu školu je završio u selima Omoranu, Bogomili i Vojnici. U Veleškoj gimnaziji bugarski učitelj ga upisuje kao Ivana Stojkova, nakon čega ga otac šalje u Srbiju na školovanje. Završava nižu gimnaziju u Valjevu, nakon čega postaje pitomac Društva Svetog Save. Kao pitomac ovog društva koje je školovalo đake iz Stare Srbije i Makedonije pohađa bogoslovsku učiteljsku školu u Beogradu. Po završenoj školi vraća se u Azot gde postaje učitelj u selu Teovu.

Kao srpski učitelj trpeo je pritiske VMRO-a. Nakon što su mu pripadnici VMRO ubili brata i sinovaca u Martolcu 1905. odlučuje da se odmetne i pridruži srpskim četnicima Gligora Sokolovića i Temeljka Barjaktrevića koji su se u Azotu pojavili još krajem 1904. godine. Aprila 1905. dolazi u Azot zajedno sa četom Stevana Nedića Ćele i Sretena Rajkovića. Kod sela Oreše dolazi do sukoba s četom VMRO-a pod komandom Stevana Dimitrova, koja biva uništena do poslednjeg čoveka nakon što su je opkolili Gligor, Temeljko i Babunski. Kao vojvoda Jovan Babunski vodi više borbi sa četama VMRO-a i turskom vojskom na Movnatecu, Kurtovom kamenu, Nožu i mnogim drugim. Iz svake borbe izlazio je kao pobednik.[1][2]

Oslobodilački ratovi

[uredi | uredi izvor]

Kada je 1908. godine u Turskoj izvršen prevrat i kada su došli na vlast Mladoturci, proglasili su Ustav i opšte pomirenje, vojvoda Babunski je neko vreme prekinuo četovanje. Međutim, balkanski čir se nije mogao lečiti frazama. Mladoturci su uhapsili vojvodu Babunskog, ali je uspeo da pobegne u Srbiju. Godine 1912. za vreme Prvog balkanskog rata, u odredu Vojvode Vuka učestvuje u borbama na Strevici gde biva ranjen. U Drugom balkanskom ratu učestvovao je u Dobrovoljačkom odredu u bici na Bregalnici.

Jovan Babunski na Solunskom frontu

Po izbijanju Prvog svetskog rata Babunski formira Savski četnički odred, kasnije preimenovan u Rudnički četnički odred pod komandom majora Vojislava Tankosića. Ovaj odred primio je na sebe prve udare austrougarske vojske. Odred je između ostalog razneo železnički most na Savi. Nakon pobeda na Ceru i Kolubari 1914. komitet u Sofiji po nagovoru Beča ubacuje čete u tadašnju Južnu Srbiju. Srpska vlada formira četničke odrede za suzbijanje terorističkih delatnosti ovih četa. Za komandanta ovih antiterorističkih i poternih odeljenja postavljen je Jovan Babunski. Uoči napada Bugarske i Nemačke 1915. srpska vlada čete i poterna odeljenja preformira u Leteći žandarmerijski odred pod neposrednom komandom Vrhovne komande. Ovaj odred pod komandom Babunskog dobio je zadatak da u Kačaniku spreči prodor bugarske 3. divizije. Odred je sa velikim gubicima uspeo mesec dana da spreči prolazak Bugara. Po povlačenju srpske vojske Leteći odred se povlači zajedno sa francuskom vojskom. Na Solunskom frontu 1916. odred Babunskog biva pridružen Prvoj armiji i raspoređen na odsek kod Prespanskog jezera. U borbama sa Bugarima i Nemcima na ovom sektoru Babunski i njegov odred se ističu hvatanjem neprijatelja iza linije fronta i prikupljanju informacija. Nakon zarobljavanja dva nemačka torpedna čamca biva odlikovan od francuskog generala Franše de Eperea.[3][4][5][6][7][8]

Smrt i nasleđe

[uredi | uredi izvor]
Četnici vojvode Babunskog odaju poštu na njegovom grobu, 1920. godine

Umro je 17. februara 1920. godine od Španskog gripa.

Izgled nekadašnjeg nadgrobnog spomenika vojvodi Babunskom u Velesu

Udruženje rezervnih oficira i ratnika podiglo mu je spomenik u Velesu (u vidu granitnog zarubljenog obeliska na kome je orao sa raširenim krilima, a na sredini oval sa njegovim portretom), otkriven 29. oktobra 1924. godine na prigodnoj ceremoniji.[9][10] Na otkrivanje, kao i na sahranu, došao je i izaslanik regenta Aleksandra (kasnijeg kralja ujedinitelja). Bugari su, po svršetku Aprilskog rata 1941. godine, porušili spomenik, a vojvodin grob raskopali i kosti rasuli.[11]

Četnička pesma

[uredi | uredi izvor]

Pesmu posvećenu vojvodi Jovanu Babunskom Spremte se spremte četnici ili Srpska mi truba zatrubi napisao je odmah posle borbe u selu Drenovu 1907. godine Jeremija - Jovan Grković poznat danas još po konspirativnom imenu Gapon, bivši monah i četnik (rođen u Orahovcu blizu Prizrena 1879. godine, poginuo u Kumanovskoj bici 1912. godine). Pesma postaje veoma popularna posle Prvog svetskog rata među Srbima u Sjedinjenim Državama. Prva verzija pesme pod nazivom Komitska pesma snimljena je 23. jula 1924. godine u Ričmondu, Indijana, mestu koje je tada bilo poznato po jakom belačkom pokretu Kju-kluks-klanu, ali i kao mesto gde su snimane prve džez numere. Pesmu je otpevao Vasa Bukvić u pratnji „Jugoslovenskog tamburaškog društva”. Druga verzija pesme snimljena je već naredne godine, u novembru 1925. godine, u interpretaciji Dušana Jovanovića i pratnji tamburaškog orkestra „Orao” za Kolumbija fonografsku kompaniju. Treća verzija je takođe snimljena u Sjedinjenim Državama jula 1942. godine u izvođenju Eda Ljubića i uz ovog puta pratnju duvačkog orkestra „Viktor”, a za istoimenu radijsku kompaniju. Četvrta verzija snimljena je posle, Drugog svetskog rata, 1950. godine u izvođenju Raše Radenkovića, predratnog beogradskog šlager i radijskog pevača, i Mirka Markovića, za Sunart (sunčevu umetnost). Ovo je prva pesma na srpskom koja je snimljena uz pratnju električne gitare koja u to doba, 1950-ih, postaje osnovni instrument za brojne orkestre i bendove.[12][13] Takođe, iste godine Raša Radenković je snimio pesmu posvećenu vojvodi Babunskom "Ne li te je žalba".


2018. godine, na 100. godišnjicu od završetka Prvog svetska rata, Milan Mića Petrović, snimio je pesmu Jovan Babunski.

Zanimljivo je da mu je praunuk nekadašnji jugoslovenski i makedonski fudbaler i aktuelni trener Boban Babunski, a čukununuk fudbaler Crvene zvezde David Babunski.[14]

Priznanja

[uredi | uredi izvor]

Vidi još

[uredi | uredi izvor]

Reference

[uredi | uredi izvor]
  1. ^ Lj. Aleksić-Pejković, Dokumenti o spoljnoj politici Kraljevine Srbije 1903—1914, Organizacija Srpska odbrana, Dodatak 1, Beograd 2008, , br. 193, 194, 206, 213; J. Hadži Vasiljević, Jovan Babunski o sebi, Spomenica Jovana Babunskog, Beograd 1921, 15-20
  2. ^ Krakov 1930, str. 208–210.
  3. ^ Aleksa Jovanović, Srpske škole i četnički pokret, Skoplje 1937, 281, 288, 306
  4. ^ Dragutin Ilić, Jugoslovenski narodni vladari i velikani, Beograd 1936, 208-211.
  5. ^ Milan Popović, Spomenica učiteljima i učiteljicama izginulim i pomrlim u ratovima 1912—1918, Beograd b.g., 8-10.
  6. ^ P. D. S. Jerinić, Vojvode u četničkoj akciji u Staroj Srbiji i Maćedoniji, br. 32, Beograd 2008, 19-21.
  7. ^ P. Pejčić, Četnički pokret u Kraljevini Srbiji, Kragujevac 2007, 56, 59-61, 63, 70, 74, 78-79, 82-85, 94, 100, 123, 137, 142, 144, 184, 212, 277-281, 296, 319-320, 336-340, 378, 380.
  8. ^ http://www.maticasrpska.org.rs/stariSajt/biografije/biografije_sbr.pdf
  9. ^ "Politika", 30. okt. 1924, str. 4
  10. ^ Veles i cela Južna Srbija na veličanstven način slavili su juče 20-ogodišnjicu smrti vojvode Jovana Babunskog („Politika”, 19. februara 1940)
  11. ^ Neslavan kraj („Politika”, 11. februara 2019)
  12. ^ Spremte se spremte, četnici
  13. ^ Prva verzija pesme „Spremte se četnici“ snimljena 1924. godine
  14. ^ Deda nosio kokardu, a oni će zvezdu: Unuci četničkog vojvode na korak do Marakane? kurir.rs
  15. ^ Tomislav Vlahović, Vitezovi Karađorđeve zvezde, Beograd 1989, 274
  16. ^ Branko Ciga Milenković, Beograd-ljudi i ulice, Beostar, Beograd, 1998.

Literatura

[uredi | uredi izvor]
  • Krakov, Stanislav (1930). Plamen četništva. Beograd. str. 208—210. 
  • Miodrag D. Pešić, Stari četnici, Kragujevac 2000.
  • Milenković, Branko Ciga (1998). Beograd-ljudi i ulice (na jeziku: (jezik: srpski)). Beograd: Beostar. 

Spoljašnje veze

[uredi | uredi izvor]
Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Јован_Бабунски&oldid=28529299”