Jump to content

Isère

Nga Wikipedia, enciklopedia e lirë
Isera
Isera (Arpitanisht)

Isèra (Ocitanisht)

Isère (Frëngjisht)
Lart poshtë: Resorti i skive Les Deux Alpes, Ndërtesa e prefekturës në Grenoble, Notre-Dame-de-Commiers
Flamuri i Isera
Stema Isera
Vendndodhja e Iserës në Francë
Vendndodhja e Iserës në Francë
ShtetiFranca
RajoniAuvernja-Rona-Alpet
PrefekturaGrenoble
NënprefekturatLa Tour-du-Pin
Vienne
Sipërfaqja
 • Gjithsej7.431 km2 (2,869 sq mi)
Lartësia mbidetare
846 m (2,776 ft)
Lartësia më e lartë
4.088 m (13,412 ft)
Lartësia më e ulët
134 m (440 ft)
Popullsia
 (Janar 2020)
 • Gjithsej1.277.513
 • Dendësia170/km2 (450/sq mi)
Zona kohoreUTC+1 (CET)
 • Verës (DST)UTC+2 (CEST)
Numri i departamentit38
Qarqet3
Kantonet29
Komunat512

Isère (Frëngjisht: [izɛʁ]  ( dëgjoni); Arpitanisht: Isera Ocitanisht: Isèra ,shqiptimi Oksitan: [iˈsɛɾa] ; Shqip: Isera) është një departament pa dalje në det në rajonin juglindor francez të Auvernjës-Ronës-Alpeve . I emëruar pas lumit Isère, ai kishte një popullsi prej 1,271,166 banorësh në 2019. [1] Prefektura e saj është Grenoble . Kufizohet me Rhône në veriperëndim, Ain në veri, Savoie në lindje, Hautes-Alpes në jug, Drôme dhe Ardeche në jugperëndim dhe Loire në perëndim.

Isera është një nga 83 departamentet origjinale të krijuara gjatë Revolucionit Francez më 4 mars 1790. Ajo u krijua nga pjesa kryesore e ish-provincës së Dauphiné . [2] Territori i saj u zvogëlua dy herë, në 1852 dhe përsëri në 1967, në të dyja rastet duke humbur territor ndaj departamentit të Rhône .

Château de Vizille, e cila ishte selia e Asamblesë së Vizille që pasoi Ditën e Pllakave të vitit 1788 në Grenoble, tani strehon Muzeun e Revolucionit Francez .

Në 1852, në përgjigje të zhvillimit të shpejtë urban rreth skajeve të Lionit, komunat (deri në Isère) Bron, Vaulx-en-Velin, Vénissieux dhe Villeurbanne u transferuan në Rhône . [3] Në vitin 1967, rihartimi i kufijve të qeverisjes vendore çoi në krijimin e Komunitetit Urban të Lionit (i njohur së fundmi thjesht si Lioni i Madh ose Grand Lyon). Në atë kohë grupimet ndërkomunale të kësaj natyre nuk lejoheshin të kalonin kufijtë e departamenteve, dhe në përputhje me rrethanat 23 komuna të tjera Iserës (së bashku me gjashtë komuna nga Ain ) u transferuan në Rhône. Komunat e prekura të Isère ishin Chaponnay, Chassieu, Communay, Corbas, Décines-Charpieu, Feyzin, Genas, Jonage, Jons, Marennes, Meyzieu, Mions, Pusignan, Saint-Bonnet-de-Mure,Saint-Laurent-de-Mure, Saint-Pierre-de-Chandieu, Saint-Priest, Saint-Symphorien-d'Ozon, Sérézin-du-Rhône, Simandres, Solaize, Ternay dhe Toussieu .

Isère ishte gjithashtu emri i anijes franceze që dorëzoi 214 kutitë që përmbanin përbërësit e Statujës së Lirisë .

Isera përfshin një pjesë të Alpeve Franceze . Pika më e lartë në departament është nënmaja Pic Lory në 4088 metra, vartëse e 4,102 metrave të Barre des Écrins në departamentin fqinj Hautes-Alpes . Maja e La Meije në 3,988 metra është gjithashtu e njohur. Rrafshnalta Vercors dominon estetikisht pjesën perëndimore të departamentit.

Komuna më e populluar është Grenoble, prefektura. Që nga viti 2019, ka 7 komuna me më shumë se 20,000 banorë: [1]

Komuna Emri në shqip Popullsia (2019)
Grenoble Grenobël 158,198
Saint-Martin-d'Hères Shën-Martini-i Herës 37,935
Échirolles Ekirol 36,932
Vienne Vjenë 29,993
Bourgoin-Jallieu Burgo-Zhalu 28,834
Fontaine Shatërvan 23,211
Voiron Vojron 20,372

Banorët e departamentit quhen Isérois (meshkujt) dhe Iséroises (femrat).

Zhvillimi i popullsisë që nga viti 1801:

Popullsia në vite
VitiPop.±%
1801435,888—    
1806471,66+8.2%
1831550,258+16.7%
1841588,66+7.0%
1851603,497+2.5%
1861577,748−4.3%
1872575,784−0.3%
1881580,271+0.8%
1891572,145−1.4%
1901568,693−0.6%
1911555,911−2.2%
1921525,522−5.5%
1931584,017+11.1%
1936572,742−1.9%
1946574,019+0.2%
1954626,116+9.1%
1962729,789+16.6%
1968768,49+5.3%
1975860,339+12.0%
1982936,771+8.9%
19901,016,228—    
19991,094,006—    
20061,169,491—    
20111,215,212—    
20161,252,912—    
Grande Chartreuse

Grande Chartreuse është abacia mëmë e rendit Kartuzian . Ndodhet 22 km në veri të Grenoblit.

Në shekullin e XIII-të, banorët e pjesëve veriore dhe qëndrore të Iserës flisnin një dialekt të Arpitanishtes të quajtur Dauphinois, ndërsa ata në pjesët jugore flisnin dialektin Vivaro-AlpinOcitanishtes. Të dyja vijuan të fliteshin në zonat rurale të Iserës deri në shekullin e XX-të.

Isera përmban shumë vendpushime skish, duke përfshirë Alpe d'Huez, Les Deux Alpes, vendpushimet Olimpike Dimërore 1968Chamrousse, Villard de Lans, Autrans . Vendpushimet e tjera të njohura përfshijnë Les 7 Laux, Méaudre, Saint-Pierre-de-Chartreuse, Alpe du Grand Serre dhe Gresse-en-Vercors . Në nivel departamenti, Isère është destinacioni i tretë më i madh për ski dhe dimër në Francë, pas Savoie dhe Haute-Savoie . Ai gjithashtu pret Coupe Icare, një festival vjetor i fluturimeve falas, të tilla si paragliding dhe hang-gliding, i mbajtur në vendin e njohur botëror të paragliding në Lumbin .

Grenoble ka një duzinë muzesh, duke përfshirë më të famshmit e tij, të themeluar në 1798, Muzeun e Grenoblit . Impianti Evropian i Rrezatimit Sinkotron (ESRF), një strukturë kërkimore ndërkombëtare në Grenobël, është gjithashtu e hapur për vizitorët.

  1. ^ a b Populations légales 2019: 38 Isère, INSEE
  2. ^ Frederick Converse Beach; George Edwin Rines (1912). The Americana: a universal reference library, comprising the arts and sciences, literature, history, biography, geography, commerce, etc., of the world. Scientific American compiling department. fq. 741. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  3. ^ Revue du Lyonnais (në frëngjisht). L. Boitel. 1865. fq. 197.