Jump to content

Ashur

Nga Wikipedia, enciklopedia e lirë
Ashur
Emri amëtar Aššur
ܐܫܘܪ
آشور
Ushtarët amerikanë në roje në rrënojat e Ashures në vitin 2008
VendndodhjaGovernorati Saladin,  Iraku
Koordinatat35°27′24″N 43°15′45″E / 35.45667°N 43.26250°E / 35.45667; 43.26250
NdërtuarPërafërsisht 2500 pes
Emri zyrtar: Ashur (Qal'at Sherqat)
LlojiKulturor
Kriteretiii, iv
Përcaktuar2003 (mbledhja 27-të)
Nr. i referencës559
Rajoni UNESCOShtetet arabe
E rrezikuar2003–prezent
Ashur is located in Earth
Ashur (Earth)

Aššur (Akkadian; Siriak: ܐܫܘܪ 'Āshūr; Persisht: آشور: Āshūr; hebraisht: אַשּׁוּר Aššûr, arabisht: اشور: Āshūr, Kurdisht Asûr) i njohur edhe si Ashur dhe Qal'at Sherqat, ishte një qytet asirian, kryeqyteti i Perandorisë së Vjetër Assiriane (2025-1750 pes), i Perandorisë së Mesme Asiriane (1365-1050 pes), dhe për një kohë i Perandorisë Neo-Asiriane (911-608 pes). Mbetjet e qytetit ndodhen në bregun perendimor të lumit Tigris, në veri të bashkimit me lumin e vogël Zab, në Irakun e sotëm, më saktësisht në rrethin Al-Shirqat në guvernatorin e Saladin.

Pushtimi i qytetit vazhdoi për rreth 4000 vjet, që daton nga mesi i 3 mijëvjeçarit pes (rreth vitit 2600 para krishtit)[1][2] deri në mesin e shekullit të XIV-të es, kur populli i saj ende i varfër asirian (dhe më pas i krishterë) u masakrua nga Timuri. 

Vendi është një Vend i Trashëgimisë Botërore, duke u shtuar në listën e vendeve në rrezik në vitin 2003, duke u shtuar në listën e vendeve në rrezik në vitin 2003, pas konfliktit që shpërtheu pas pushtimit të udhëhequr nga SHBA dhe si rezultat i një dige të propozuar që do të përmbyste disa pjesë të vendit. Ajo shtrihet 65 km (40 mi) në jug të vendit të Nimrudit dhe 100 km (60 mi) në jug të Ninevisë.

Historia e kërkimit

[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Eksplorimi i vendit të Assur filloi në vitin 1898 nga arkeologët gjermanë. Gërmimet filluan në vitin 1900 nga Friedrich Delitzsch dhe vazhduan në 1903-1913 nga një ekip nga Shoqata Gjermane e Orientalëve e udhëhequr fillimisht nga Robert Koldewey dhe më vonë nga Walter Andrae.[3][4][5][6][7] Më shumë se 16,000 tableta me tekste kuneiforme u zbuluan. Shumë prej objekteve të gjetura dolën në Muzeun e Pergamonit në Berlin.

Për herë të fundit, Ashuri u gërmua nga B. Hrouda për Universitetin e Mynihut dhe Ministrinë e Kulturës Bavareze më 1990.[8] Gjatë të njëjtës periudhë, në vitin 1988 dhe 1989, vendi u përpunua nga R. Dittmann në emër të Fondacionit Gjerman të Kërkimeve.[9]

Emri

[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Aššur është emri i qytetit, i tokës së sunduar nga qyteti dhe i hyjnisë së saj mbrojtëse nga e cila vendasit marrin emrin e tyre, ashtu si edhe i gjithë kombi i Asirisë i cili përfshinë çfarë është sot Irakun e veriut, në veri lindje të Sirisë dhe juglindore të Turqisë. Sot Asirisë, që përfshinte atë që sot ndodhet në veri të Irakut, në veri-lindje të Sirisë dhe në juglindje Turqi. Sot asirianët gjenden ende në të gjithë Lindjen e Mesme, veçanërisht në Irak, Iran, Siri, Turqi, dhe Diaspora në botën perëndimore. Assur (Assurayu) është edhe origjina e emrave të Sirisë dhe Siriak, të cilat fillimisht janë origjina Indo-Evropiane të Asirisë, dhe për shumë shekuj duke aplikuar vetëm nga Asiria dhe Asirianët (shih Etimologjinë e Sirisë), para se të zbatohej edhe për Levant dhe banorët e saj nga Perandoria Seleucid në shekullin e III-të pes.

Epoka e hershme e Bronzit

[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Arkeologjia zbulon se vendi i qytetit ishte pushtuar nga mesi i mijëvjeçarit të tretë pes. Kjo ishte akoma periudha sumere, para se Asirisë të dilte në shek. 25-21 para erës sonë. Eshtrat më të vjetra të qytetit u zbuluan në themelet e tempullit Ishtar, si dhe në Pallatin e Vjetër. Në periudhën pasuese, qyteti ishte sunduar nga mbretërit e Perandorisë Akadeze. Gjatë Dinastisë së Tretë të Urit, qyteti u qeveris nga guvernatorët asirianë që i nënshtrohen Sumerëve.[10]

Asiria e Vjetër dhe e Mesme

[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
Mesopotamia në mijëvjeçarin e 2-të pes

Në kohën kur dinastia Neo-Sumerian Ur-III u shemb në duart e Elamitëve rreth fundit të shekullit të XXI para erës sonë sipas Kronologjisë së Mesme dhe mesit të shekullit të XX-të sipas Kronologjisë së Shkurtër pas bastisjeve në rritje të Gutianëve dhe Amoritëve. Mbretërit akadanë që flitnin gjuhën asiriane tani ishin të lirë, ndërsa Sumeri ra nën zgjedhën e Amorejve. Ushpia, mbreti asirian i cili mbretëroi rreth shekullit XXI para Krishtit merret me kushtimin e tempullit të parë të zotit Ashur në qytetin e tij, edhe pse kjo vjen nga një mbishkrim i mëvonshëm i Shalmaneserit I në shekullin e XIII-të. Tempulli ka të ngjarë të datojë në vendbanimin fillestar të vendit kur banorët e Ashures themeluan kombin e tyre nën patronazhin e zotit të qytetit. Menjëherë pas vitit 2000 para Krishtit, Puzur-Ashuri I themeloi një dinastinë të re me pasuesit e tij si Ilushuma, Erishum I dhe Sargon I duke lënë mbishkrime lidhur me ndërtimin e tempujve në Ashur, Adad dhe Ishtar në qytet. PProsperiteti dhe pavarësia prodhuan fortifikimet e para të rëndësishme në këtë periudhë. Ndërsa rajoni pati paqe dhe stabilitet relativ, tregtia midis Mesopotamisë dhe të Anadollit u rrit, dhe qyteti i Ashures përfitoi shumë nga vendndodhja e saj strategjike. Tregtarët do të dërgonin mallrat e tyre nëpërmjet karvanit në Anadoll dhe do të tregtonin kryesisht në kolonitë asiriane në Anadoll, ku primarja ishte në Karum Kanesh (Kültepe).[11]

Perandoria neo-asiriane

[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
Harta e Asirisë
Ashurnasipal me zyrtarë

Në Perandorinë Neo-Asiriane (912-605 pes), rezidenca mbretërore u transferua në qytete të tjera asiriane. Ashur-Nasir-pal II (884-859 pes) e kaloi kryeqytetin nga Assur në Kalhu (Calah / Nimrud) pas një sërë fushatash të suksesshme dhe prodhoi disa prej veprave të arteve më të mëdha në formën e statujave colossal lamassu dhe pamjeve me përshkrim me lehtësim të ulët të oborrit mbretërore, si dhe betejave.[12] Me sundimin e Sargonit II (722-705 pes), një kryeqytet i ri filloi të rritet. Dur-Sharrukin (Kalaja e Sargonit) në një shkallë të caktuar për të tejkaluar atë të Ashurnasirpal-it.[13] Megjithatë, ai vdiq në betejë dhe djali i tij dhe pasardhësi Senakeribi (705-682 pes) e braktisën qytetin, duke e zgjedhur që të madhëronte Ninivin si kryeqytetin e tij mbretëror. Megjithatë, qyteti i Ashures mbeti qendra fetare e perandorisë dhe vazhdoi të nderohej si kurora e shenjtë e perandorisë, për shkak të tempullit të zotit kombëtar Ashur. Në sundimin e Senakeribit (705-682 pes), Shtëpia e Vitit të Ri, Akitu, u ndërtua dhe festivalet u festuan në qytet. Shumë mbretër u varrosën gjithashtu nën Pallatin e Vjetër, ndërsa disa mbretëreshat u varrosën në kryeqytete të tjerë si gruaja e Sargonit, Ataliya. Qyteti u shkarkua dhe u shkatërrua gjerësisht gjatë pushtimit të Asirisë nga Medët, Babilonasit, Skithët dhe të Persët në 612 pes.[14]

Kërcënimet për Assur

[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Ky vend është vendosur në Listën e Trashëgimive Botërore të rrezikuara të UNESCO-s në vitin 2003, në të cilin kohë u kërcënua nga një projekt i madh i digave që do të kishte zhytur vendin e lashtë arkeologjik.[15] Projekti i digave u vu në pritje menjëherë pas pushtimit të Irakut në vitin 2003.

Territori rreth vendit të lashtë u pushtua nga Shtetit Islamik të Irakut dhe Levantit (ISIS) në vitin 2015. Që nga koha kur ISIS kishte shkatërruar një numër vendesh të lashta asiriane, duke përfshirë qytetet Hatra, Khorsabad, dhe Nimrud, shqetësimet që u ngritën që Assur do të shkatërrohej gjithashtu. Sipas disa burimeve, kështjella e Assur u shkatërrua në maj të vitit 2015 duke përdorur pajisje shpërthyese të improvizuara.[16]

Galeria

[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Shih edhe

[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Shënime

[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
  1. ^ International Dictionary of Historic Places: Middle East and Africa, Volume 4
  2. ^ Encyclopædia Britannica: "Ashur (ancient city, Iraq)"
  3. ^ Walter Andrae, Der Anu-Adad-Tempel in Assur, JC Hinrichs, 1909, (1984 reprint ISBN 3-7648-1805-0)
  4. ^ Walter Andrae, Die Stelenreihen in Assur, JC Hinrichs, 1913, (1972 reprint ISBN 3-535-00587-6)
  5. ^ Walter Andrae, Die archaischen Ischtar-Tempel in Assur, JC Hinrichs, 1922, (1970 reprint ISBN 3-7648-1806-9)
  6. ^ Walter Andrae, Hethitische Inschriften auf Bleistreifen aus Assur, JC Hinrichs, 1924
  7. ^ Walter Andrae, Das wiedererstandene Assur, 1938, JC Hinrichs, (1977 reprint ISBN 3-406-02947-7)
  8. ^ Excavations in Iraq 1989–1990, Iraq, vol. 53, pp. 169-182, 1991
  9. ^ R. Dittmann, Ausgrabungen der Freien Universitat Berlin in Ashur und Kar-Tukulti-Ninurta in den Jahren 1986-1989, MDOG, vol. 122, pp. 157-171, 1990
  10. ^ Joshua J. Mark. "Ashur". {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  11. ^ Joshua J. Mark. "Ashur". {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  12. ^ Joshua J. Mark. "Kalhu". {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  13. ^ Joshua J. Mark. "Dur-Sharrukin". {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  14. ^ Joshua J. Mark. "Nineveh". {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  15. ^ UNESCO World Heritage in Danger 2003
  16. ^ Mezzofiore, Gianluca; Limam, Arij (28 maj 2015). "Iraq: Isis 'blows up Unesco world heritage Assyrian site of Ashur' near Tikrit". International Business Times (në anglisht). Marrë më 24 gusht 2015.

Referime

[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
  • Klaus Beyer: Die aramäischen Inschriften aus Assur, Hatra und dem übrigen Ostmesopotamien, Germany 1998.
  • Walter Andrae: Babylon. Die versunkene Weltstadt und ihr Ausgräber Robert Koldewey. de Gruyter, Berlin 1952.
  • Stefan Heidemann: Al-'Aqr, das islamische Assur. Ein Beitrag zur historischen Topographie Nordmesopotamiens. In: Karin Bartl and Stefan hauser et al. (eds.): Berliner Beiträge zum Vorderen Orient. Seminar fur Altorientalische Philologie und Seminar für Vorderasiatische Altertumskunde der Freien Universität Berlin, Fachbereich Altertumswissenschaften. Dietrich Reimer Verlag, Berlin 1996, pp. 259–285
  • Eva Cancik-Kirschbaum: Die Assyrer. Geschichte, Gesellschaft, Kultur. C.H.Beck Wissen, München 2003. ISBN 3-406-50828-6
  • Olaf Matthes: Zur Vorgeschichte der Ausgrabungen in Assur 1898-1903/05. MDOG Berlin 129, 1997, 9-27. ISSN 0342-118X
  • Peter A. Miglus: Das Wohngebiet von Assur, Stratigraphie und Architektur. Berlin 1996. ISBN 3-7861-1731-4
  • Susan L. Marchand: Down from Olympus. Archaeology and Philhellenism in Germany 1750-1970. Princeton University Press, Princeton 1996. ISBN 0-691-04393-0
  • Conrad Preusser: Die Paläste in Assur. Gebr. Mann, Berlin 1955, 1996. ISBN 3-7861-2004-8
  • Friedhelm Pedde, The Assur-Project. An old excavation newly analyzed, in: J.M. Córdoba et al. (Ed.), Proceedings of the 5th International Congress on the Archaeology of the Ancient Near East, Madrid, April 3–8, 2006. Universidad Autónoma de Madrid Ediciones, Madrid 2008, Vol. II, 743-752.http://www.jstor.org/stable/41147573
  • Steven Lundström, From six to seven Royal Tombs. The documentation of the Deutsche Orient-Gesellschaft excavation at Assur (1903-1914) – Possibilities and limits of its reexamination, in: J.M. Córdoba et al. (Ed.), Proceedings of the 5th International Congress on the Archaeology of the Ancient Near East, Madrid, April 3–8, 2006. Universidad Autónoma de Madrid Ediciones, Madrid 2008, Vol. II, 445-463.
  • Friedhelm Pedde, The Assur-Project: A new Analysis of the Middle- and Neo-Assyrian Graves and Tombs, in: P. Matthiae – F. Pinnock – L. Nigro – N. Marchetti (Ed.), Proceedings of the 6th International Congress on the Archaeology of the Ancient Near East, May, 5th-10th 2008, “Sapienza” – Università di Roma. Harrassowitz, Wiesbaden 2010, Vol. 1, 913–923.
  • Barbara Feller, Seal Images and Social Status: Sealings on Middle Assyrian Tablets from Ashur, in: P. Matthiae – F. Pinnock – L. Nigro – N. Marchetti (Ed.), Proceedings of the 6th International Congress on the Archaeology of the Ancient Near East, May, 5th-10th 2008, “Sapienza” – Università di Roma. Harrassowitz, Wiesbaden 2010, Vol. 1, 721-729.
  • Friedhelm Pedde, The Assur Project: The Middle and Neo-Assyrian Graves and Tombs, in: R. Matthews – J. Curtis (Ed.), Proceedings of the 7th International Congress on the Archaeology of the Ancient Near East, London 2010. Harrassowitz, Wiesbaden 2012, Vol. 1, 93-108.
  • Friedhelm Pedde, The Assyrian heartland, in: D.T. Potts (Ed.), A Companion to the Archaeology of the Ancient Near East. Wiley-Blackwell, Chichester 2012, Vol. II, 851-866.

Lidhje të jashtme

[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
Marrë nga "https://sq.wikipedia.org/w/index.php?title=Ashur&oldid=2536695"