Shaah ismaaciil

Shaah ismaaciil al-safawi (af faari شاه اسماعیل صفوی) waa hogaamiye ka soo jeeday iiraan kaas oo aasaasay xukunka safawiyiinta ee shiicada ahaa ismaaciil shaah wuxuu dagaalo la galay cusmaaniyiinta, suldaan saliim ayaa ku jabiyay dagaalkii jaaldiiraan 1514tii, waxa uu dhintay ismaaciil shaah 1524, wiilkiis dahmaasib ayaana xilka kaga dambeeyay.

Taariikdiisa

ismaaciil waxa oo ku dhashay ardabiil 25 Rajab sanadkii 892H, miilaadi ahaana 25 julaay 1487, Aabihiisa shiikh xeydar waxa uu ahaa hogaamiyaha dariiqada safawiyiinta taas oo u nisbo sheegato awowgii sare ee safiyu diin al-ardabiili, hooyadiina waa calamshaah begum oo ah gabar ay dhaleen oozoon xasan hogaamiyaha aaq qooyonloo iyo tiyudoor gabadha imbiraadoorka daraabazoon, ismaaciil hal sano markuu jiray dawladii ka talineysan dhulka iiraan ayaa dishay aabihiisa, waxyna xabsiga dhigtay asaga iyo qoyskiisa qalcada isdakhra, halkaas oo ku qaateen afar sano, kadib waa la sii daayay, ismaaciil iyo qoyskiisa waxaa soo dhaweeyay talayaha laahiijaan oo ahaay qof jecel dariiqada safawiyiinta, wuxuuna ag joogay shan sano oo talyahaan si fiican u dhowraayay una daryeelaayay, wuxuu bartay intuu halkaas joogay quraanka, luuqada carabiga iyo mabaadi'da shiicada shiicada imaamiyada, sidoo kale farda fuulka, fanka dagaalka, hogaaminta iyo maamulka.

Dhisida dawlada

Waxaa dhacday ismaaciil walaalkiis ka weyn suldaan cali oona ahaa hogaamiyaha dariiqada in la dilay 1493, Taasi oo ka dhigtay ismaaciil inuu yahay hoggaamiyaha cusub ee safawiyiinta.

ismaaciil labo iyo toban sano markuu jiray wuxuu ku laabtay Ardabiil ciidan aad u badan oo kumanaan ah ayuuna aruursaday waxaana loo yaqaanay qazalbaash (madaxya gaduuda),

iiraan waqtigaas waxaa ka jiray dagaalo u dhaxeeya qoyska aaq qooyonloo ee maamulka haayay, safawiyiinta ayaa ka faaideyteen fursadaas, waxey suuro galiyeen dagaalo badan ay lagaan inay guulo ka soo hooyaan, magaalooyinka iiraan ayaa mid mid gacantooda ugu soo dhacday, ilaa ay markii dambe qabsadaan Tibriiz caasimadii aaq qooyonloo sandkii 907H/ 1502, waxa uu ka geestay xasuuq oo kula beegsaday dadkii ku lug lahaa dilka aabihiis shiiq xeydar

Ismaaciil wuxuu ku dhawaaqay markuu galay tabriiz ismaaciil dawladiisa cusub, boqortinimo ayaana loo caleemo saaray, wuxuuna shaaciyay madhabka shiiciga inuu yahay kan rasmiga ee dawlada.

Isla sanadkaas waxa uu hantiyey Arzanjaan iyo Erzarum ,  halka sannad ka dib 1503 uu qabsaday ciraaq alcjam, Hal sano ka dib waxa uu qabsaday Mazandaran , Gorgan , iyo Yazd . 1507, wuxuu qabsaday Diyabakir, waxaa sii xigay inuu ku qasbay talyaasha kurdistaan, loristaan iyo khozestaan inay noqdaan kuwo hoosyimaada dawladiisa.

Sanadkii 1508 waxa uu qabsaday Bagdaad, waxa uuna si toos ah u soo afjaray xukunka aaq qooyonloo

Dhaqan galinta madhabka shiiciga

Ka hor ismaaciil iiraan waxaa ka jirtay kaliya afar magaalo oo shiicada u badan yihiin, balae ismaaciil markuu qabsaday wuxuu ku dhwaaqay inay shiicada tahay madhabka rasmiga ee dawladiisa, wuxuuna u maray wadooyin kala duwan oo bahalnimo ah qaabkii looga badali lahaa dadka madhabooka, wuxuu amray masaajida khudbada in laga caayo sedexda khulafo Abuubakar, Cumar iyo cusmaan, wuxuu qaadan jiray dhamaan hantida suniga masaajidooda iyo mu'sasooyinkooda asigoo ku badali jiray culamo shiico ah oo ka keenay lubnaan , waxaa la dumiyay madarasooyinkooda kutabadoodna waa laga gubay, Culamada suniga ayaa noqday mid la dilay iyo mid ka qaxay iiraan, wuxuu ismaaciil faray xitaa in la faago qubuurta culamada al-sunaha sida qabriga Abuu Xaniifa iyo Cabdu qaadir jeylaani, Cid kasta oo ka soo horjeestay wuxuu ku xukumnaa dil, sida uu xusay Taariikhyahanka Qudbu diin nahrawaali wuxuu dilay ismaaciil dad badan oo hal milyan gaaraya,

Isku dhaca Ozbek

Qabiilada ozbek uu horkacaayay muxamad al-sheybaani ayaa ahaayeen inay dhiseen dawlad balaaran oo Niisaabuur caasimad u ahayd ka dib markey ka adkaadeen tiimuuriyiinta 913H/1507,

Ozbek waxey ahaayeen sunni waxayna il xun ku eegayeen dhaqaqaaqyada ismaaciil iyo sida uu ula dhaqmaayo sunniga, hogaamiyahooda Shaybaani wuxuu u qoray ismaaciil fariin oo ugu yeerayo ismaaciil inuu ka tago madhabka shiiciga ah uuna ku laabto sunniga hadii kale uu wajihi doono weerar uu tabar u haayin.

Shaybaani wuxuu ku sifeesnaa dhiiranaasho laakin ma lahay sidii ismaaciil oo kale dhagar iyo khiyaano xaga dagaalada, ismaaciil ayaa u jiiday dagaal uu soo qorsheeyay, shacbaan 916H ayuu qarxay dagaalka waxaana lagu jabiyay Ozbek, Shaybaani ayaa la qabtay oo la dilay isagoo isku dayaya inuu dagaalka ka baxsado, Shaah ismaaciil wuxuu madaxiisa ka dhigay koob wax lagu cabbo oo dahab ah.

Jabkiisa jaaldiiraan

See also: Dagaalkii jaaldiiraan

sanadkii 1512 waxaa saliim ayaa ka noqday suldaan cusmaaniyiinta, waxa uuna ahaa mid indhaha ku haaya qatarta safawiyiinta ka imaan karto, waxaa si isdaba joog ah u soo gaareesay cabshada suniyiinta iyo baaqa culamada ee ahaa ka hortagida safawiyiinta intaa waxaa dheeraa koox ducaat ah oo safawiyiinta ku fikir ahaa kuwaas oo dhulalka cusmaaniyiinta ka waday faafinta taageerida safawiyiinta, saliim ayaa ka cabsaday gudaha dawladiis inay fawdo ka bilaabato sidaas darteed waxa uu faray in la laayo shiico badan oo gaareyso 40kun, kuwaas oo looga shakiyay inay xariir la sameeyeen shaah ismaaciil, kadib wuxuu iclaamiyay la dagaalanka Safawiyiinta. ismaaciil shaah diyaar uma ahayn dagaal sidaas darteed markuu ogaaday in saliim kusoo wajahan yahay wuxuu kharibay beeraha iyo wadooyinka ee dhaca jidka cusmaaniyiinta, laakin cusmaaniyiinta taasi ma celin, wuxuu ahaa saliim inuu kusii dhex socdo iiraan ismaaciilna inuu kasii dheeraanayo, ciidankii saliim ayaa dhibsaday waxay u sheegeen saliim inuu laabto, balse saliim wuu ku adkeestay inuu cadawgiis ka adkaado, ismaaciil shaah markuu arkay in saliim noqoneyn wuxuu ku qasbanaaday inuu dagaal la galo, waxaa dhex maray 24 agoosto 1514tii dagaalkii jaaldiraan oo si xun loogu jabiyay ismaaciil shaah, badanaa talyaashiis waxay naqdeen qaar la dilay iyo kuwo la qabtay inta la qabtay, waxaa ku jirtay xaaska ismaaciil shaah , ismaaciil oo dhaawac ah ayaa ka cararay meesha.

Saliim wuxuu tagay tibriiz caasimada safawiyiinta Rajab 14 920H, wuxuu qabsaday khasnadaha ismaaciil shaah, wuxuu rabay inuu horay usii socdo laakin ciidanka inkishaariyiinta ayaa dharseen oo dalbadeen in la laabto wuu ka yeelay, wuxuu kusoo daray dhulka dawlada kurdistaan iyo diyaar bakar .

Wixii ka dambeeyay jaaldiiraan

Wixii ka dambeeyay jaaldiiraan ismaaciil wuxuu galay xaalad nafsiya, murugo badan ayaana la soo daristay, waxa uu ka fariistay dhamaan howlaha dawladiisa asigoo u wakiishay wasiirkiis mirzaa shaah xuseyn, kaliya wuxuu ahaa inuu qasrigiisa iska dhex joogo oo khamri cabbitaan waqtigiisa ku qaato.

Ismaaciil waxa uu dhintay 23 May 1524 isaga oo da’diisu yar tahay 36 jir, waxa lagu aasay Ardabil awowgiis safiyu diin agtiisa, waxaana beddelay wiilkiisa Dahmaasib.