mannsnamn

Den mest utbreidde namnetypen i norrøn tid – både blant mannsnamna og kvinnenamna – var dei samansette namna, til dømes Dagfinnr med Dag- som forledd og -finnr som etterledd. Andre døme på slike mannsnamn i norrønt er Arnfinnr, Jósteinn, Sigmundr og Eyvindr.

Også i vår tid har denne namnetypen vore populær, og i perioden 1900–2017 var det omtrent like mange samansette mannsnamn som kvinnenamn, men mannsnamna skilde seg ut på den måten at dei var mykje brukte frå 1920-åra og inn i 1970-åra. Dei samansette kvinnenamna derimot hadde ei kortare blomstringstid i og med at dei var mest populære i mellomkrigstida, til dømes Aslaug, Gunvor og Reidun.

Døme på mykje brukte samansette mannsnamn er Arnfinn, Arvid, Asbjørn, Dagfinn, Jostein, Oddbjørn, Oddvar, Sigmund, Torbjørn, Torstein, Øystein og Øyvind.

Det er mange fleire mannsnamn av nordisk opphav (45 %) enn kvinnenamn (28 %). Døme på nokre vanlege nordiske mannsnamn er Arne, Bjørn, Einar, Gunnar, Harald, Helge, Kjell, Knut, Kåre, Leif, Odd, Olav, Ole, Rolf, Steinar, Svein, Tor, Tore og Øyvind.

Av spesiell interesse er dei tostava mannsnamna som endar på -e, for blant dei 50 mest vanlege namna av denne typen finst det berre eitt utanlandsk namn, det tyske Heine. Døme på slike nordiske namn på -e er Arne, Asle, Bjarte, Børge, Frode, Gisle, Helge, Inge, Jarle, Ole, Ove, Rune, Ståle, Terje, Yngve og Åge.

Dei nordiske mannsnamna var mest brukte midt på 1900-talet. I perioden 1950–1954 var det såleis berre Jan (nummer 1) og Johan (nummer 20) som kan reknast som innlånte blant dei 20 mest frekvente namna. Frå 1970-åra har bruken av dei nordiske mannsnamna gått markant tilbake, og tidleg på 2000-talet kryssa den nedgåande kurva for dei nordiske mannsnamna den stigande kurva for dei bibelske mannsnamna. Etter år 2000 var det altså fleire gutar som fekk eit bibelsk namn enn eit nordisk namn.

Endringane for kvinnenamna har skjedd raskare enn for mannsnamna. Det har altså vore større endringstakt – større motepreg – for kvinnenamna, og på den andre sida har det vore større kontinuitet for mannsnamna.

Dette kjem blant anna fram ved samanlikning av namnetilfanget i 25-årsperiodar på 1900-talet. Det viser seg da at det var heile 45 kvinnenamn – mot berre fire mannsnamn (Adolf, Emanuel, Kornelius og Martinius) – som hadde ein markant nedgang frå perioden 1900–1924 til perioden etterpå (1925–1949). Da er mannsnamna med slektsnamnkarakter haldne utafor, for det vart forbod mot slike namn i den fyrste namnelova (1923). Desse var berre brukte på menn, til dømes Monrad og Selmer.

Eit anna eksempel på at mannsnamna er meir stabile enn kvinnenamna, er dei samansette namna. Mens desse mannsnamna heldt seg godt frå 1920-åra til inn i 1970-åra, var dei samansette kvinnenamna mest populære i mellomkrigstida.

Om vi legg til grunn namn (inklusive variantar) som har vore brukte på minst 10 personar i perioden 1900–2017, viser det seg at det er atskilleg fleire kvinnenamn (omtrent 3000) enn mannsnamn (omtrent 2600).

Ei viktig forklaring til at det er fleire kvinnenamn enn mannsnamn, er at kvinnenamna (som nemnt under overskrifta «»Lydlege trekk») er lengre, og dess lengre namna er, dess større rom gir dette for namnevariasjon.

Dette ser vi tydeleg ved namnet Vibeke som har desse åtte variantane: Vibece, Vibeche, Vibecke, Vibekke, Wibeche, Wibecke, Wibeke, Wibekke. Her er det blant anna bruken av dei framande bokstavane W og C som har medverka til den store variasjonen. Variasjon med w og c har vi også i mannsnamna, men i og med at dei gjennomgåande er kortare, til dømes Karl og Carl, er potensialet for variantar mindre i dei enn i dei lengre kvinnenamna.

Det er viktig å understreke at det er liten forskjell i talet på mannsnamn og kvinnenamn når variantane er haldne utafor. I perioden 1900–2017 var det såleis omtrent like mange mannsnamn som kvinnenamn.

I eit kjønnsperspektiv er det interessant at det finst ei rekkje namn som er brukte på både kvinner og menn, såkalla tvikjønna namn. Om vi avgrensar oss til namn brukte på minst 10 personar i perioden 1900–2017, viser det seg at det til saman er 69 namnepar med tvikjønna namn, t.d. Benny brukt på både kvinne og mann.

Dette dreier seg hovudsakleg om innlånte namn, for det er få slike namnepar der begge namna har nordisk opphav, til dømes Inge og Tore. I austlandsk talemål vart den opphavlege endinga -a i dei norrøne kvinnenamna Inga og Þóra endra til -e i samsvar med jamvektsregelen. Dermed fekk desse kvinnenamna same form som mannsnamna Inge og Tore. Ein av dei få som har hatt kvinnenamnet Tore, er skodespelarinna Tore Dyveke Segelcke (1901–1979).

Tvikjønna namn har også oppstått ved kontakt med nabolanda. Såleis vart Janne eit tvikjønna namn etter at vi fekk mannsnamnet Janne frå Sverige. Der er Janne så å seie ukjent som kvinnenamn. Og Helle (dialektform av Helge i Noreg) vart eit tvikjønna namn da vi fekk kvinnenamnet Helle (relatert til Helga) frå Danmark. I Noreg er Kari eit vanleg kvinnenamn, men på grunn av innvandring frå Finland har vi fått mannsnamnet Kari (kortform av Oskari og Sakari), og dermed vart Kari eit tvikjønna namn.

Innlånte namn kan også ha komme meir langvegsfrå, som det lite brukte mannsnamnet Eli (frå hebraisk). Dette førte til at Eli vart eit tvikjønna namn. Ein del namn – særleg engelske namn – var etablerte som tvikjønna namn alt ved innlånstidspunktet, til dømes Chris, Conny, Ellis, Robin, Sonny og Tony.

• kvinnenamn
• førenamn, mellomnamn, etternamn
• personnamn

• Alhaug, Gulbrand 1985: Noko om tvikjønna namn i Noreg. I: Nyere nordisk personnavnskikk. Red. Tom Schmidt. NORNA-rapporter 35. Uppsala.
• Alhaug, Gulbrand 2004: Fornamn i Noreg frå 1900 til 1975 – med vekt på endringar i namnemønsteret. Oslo.
• Alhaug, Gulbrand 2015: Utanlandsk påverknad på fornamna i Noreg frå 1700-talet til 2007. I: Namn i det fleirspråklege Noreg. Red. Gulbrand Alhaug og Aud-Kirsti Pedersen. Oslo.