lærarseminar

Tradisjonen frå seminar og lærarskular var heilt fram til den store utdanningseksplosjonen etter 1960 del av ein klyvd lærarkvalifisering. Gjennom to hundreår går slik ein djup kløft att; mellom akademisk lærarutdanning for den høgre skulen (realskule, gymnas) tufta på examen artium, og lærarprøva frå seminar og lærerarskuler for allminnelege skuleslag (allmugeskule, folkeskule).

Først dei siste tiåra er slike skiljer mellom utdanninga av faglærarar frå de gamle universiteta og anna lærarutdanning langt på veg viska bort. Men ord som «folkelærar» og «seminarist» var lenge fyndord ein kunne møte som synte veldig ulik verdsetting av tradisjonen frå lærarseminara.

Lovverket for skulen på landet i Noreg frå 1739 og 1741 slo fast at alle born skulle gå i skule, men det et var ikkje store krav til utdanning av lærarane, og det var ei lang tradisjon for at lærarar var sjølvlærte. Frå rundt 1750 stod opplysningsprestar mellom anna i Bergen, Tønsberg og Trondheim for seminar i nokre år. Først etter lova i 1827 for skulen på landet skulle eit offentleg lærarseminar i kvar region (stift) utdanne omgangsskulelærarar.

Blant stiftsseminara var det første i Trondenes ved Harstad (1826), seinare flytt til Tromsø (1848). Før 1840 var og stiftsseminar oppretta i Holt i Agder, Asker, Klæbu og på Stord. I tillegg kom nokre mindre lokale seminar, eit av dei tidlege var i Kviteseid (1819–1899), der A. O. Vinje var elev.

Etter lova om allmugeskulen i 1860 vart det oppretta fleire lærarseminar, mange av dei i bygdene. Seminara var særleg frå siste del av 1800-talet prega av folkeleg opplysning, pietisme, grundtvigianisme og målsak. På stader som Stord, Voss, Volda, Levanger, Notodden og Elverum utvikla seminara seg til motkulturelle og målpolitiske bastionar og var innslag i lokale skoletun og i nasjonale nettverk.

• norsk utdanningshistorie
• allmugeskule
• folkeskule
• omgangsskule
• examen artium
• lærar
• lektor

• UiS: Kunnskapsoversikt over forskning om lærarutdanning i Norden

• Hagemann, Gro (1992): Skolefolk: lærernes historie i Norge.
• Thuen, Harald (2017): Det norske utdanningssystemet. Oslo: Abstrakt forlag.