lærarseminar

Lærarseminara utdanna lærarar for den allminnelege skulen i Noreg frå omkring 1750. Seminara ga ei ganske kort lærarutdanning og stilte ikkje store krav om førebuande skulegang. Fram til rundt 1860 var seminarvegen berre åpen for menn, først frå 1890 fikk kvinner lik rett til å utdanne seg ved lærarseminara. Frå 1902 skifta seminara namn til lærarskular.

Faktaboks

Også kjend som

seminar, lærerseminar

Tradisjonen frå seminar og lærarskular var heilt fram til den store utdanningseksplosjonen etter 1960 del av ein klyvd lærarkvalifisering. Gjennom to hundreår går slik ein djup kløft att; mellom akademisk lærarutdanning for den høgre skulen (realskule, gymnas) tufta på examen artium, og lærarprøva frå seminar og lærerarskuler for allminnelege skuleslag (allmugeskule, folkeskule). Først dei siste tiåra er slike skiljer mellom utdanninga av faglærarar frå de gamle universiteta og anna lærarutdanning langt på veg viska bort. Men ord som «folkelærar» og «seminarist» er fyndord ein stadig kan møte som syner veldig ulik verdsetting av tradisjonen frå lærarseminara.

Dei første lærarseminara

Lovverket for skulen på landet i Noreg frå 1739 og 1741 slo fast at alle born skulle gå i skule, men det et var ikkje store krav til utdanning av lærarane, og det var ei lang tradisjon for at lærarar var sjølvlærte. Frå rundt 1750 stod opplysningsprestar mellom anna i Bergen, Tønsberg og Trondheim for seminar i nokre år. Først etter lova i 1827 for skulen på landet skulle eit offentleg lærarseminar i kvar region (stift) utdanne omgangsskulelærarar. Blant stiftsseminara var det første i Trondenes ved Harstad (1826), seinare flytt til Tromsø (1848). Før 1840 var og stiftsseminar oppretta i Holt i Agder, Asker, Klæbu og på Stord. I tillegg kom nokre mindre lokale seminar, eit av dei tidlege var i Kviteseid (1819–1899), der A. O. Vinje var elev.

Etter lova om allmugeskulen i 1860 vart det oppretta fleire lærarseminar, mange av dei i bygdene. Seminara var særleg frå siste del av 1800-talet prega av folkeleg opplysning, pietisme, grundtvigianisme og målsak. På stader som Stord, Voss, Balestrand, Volda, Kviteseid, Levanger, Notodden og Elverum utvikla seminara seg til motkulturelle og målpolitiske bastionar og var innslag i lokale skoletun og i nasjonale nettverk.

Frå 1902: Offentlege og private lærarskuler

Med lova frå 1902 om «Lærerskoler og Prøver for Lærere og Lærerinder i Folkeskolen» kom namneskiftet til lærarskule, og skuletida blei utvida til tre år. Allmenne fag, undervisningslæra med didaktikk og metoder, pedagogikk og skulepraksis var stamme i lærarutdanninga. Utdanning var lenge sett både som yrkesretta fagskuler og som allmenn danning for læraryrket. Fram til 1920- og 1930-åra var kjende lærarskuler (Volda, Notodden, Elverum, Oslo) eid av privatpersonar eller sivile organisasjonar. Frå 1970-åra var lærarutdanninga for grunnskulen gjort om til særskilde lærarhøgskular eller delar av høgskulesentre og statlege høgskular.

Les meir i Store norske leksikon

Eksterne lenker

Litteratur

  • Hagemann, Gro (1992): Skolefolk: lærernes historie i Norge.
  • Thuen, Harald (2017): Det norske utdanningssystemet. Oslo: Abstrakt forlag.

Kommentarar

Kommentarar til artikkelen blir synleg for alle. Ikkje skriv inn sensitive opplysningar, for eksempel helseopplysningar. Fagansvarleg eller redaktør svarar når dei kan. Det kan ta tid før du får svar.

Du må være logga inn for å kommentere.

eller registrer deg

Fagansvarleg for Utdanningshistorie

Harald Jarning
Førsteamanuensis, Universitetet i Oslo