fluger

Fluger er ei variert gruppe insekt som i likskap med andre tovenger (mygg) er kjenneteikna av å berre ha eitt vengepar, med bakre vengepar omdanna til svingkøller. Dei har i motsetnad til mygg antenner med normalt berre tre ledd, unntaksvis opptil åtte. I hovudregel er fluger kraftigare bygd med kortare bein enn mygg, men det finnest òg døme på tettbygde mygg med korte bein (til dømes knott og målarmygg) og på fluger med spinkle kroppar og lange bein (til dømes stankelbeinfluger).

Alle fluger har store fasettaugo og nesten alltid tre punktaugo i tillegg, som er organisert i ein trekant på toppen av hovudet. Langs augekanten har flugene normalt ei rekke med stive børster; plasseringa, forma og retninga dei peiker er viktig i systematikken. Fasettauga varierer i storleik, men kan hjå nokre artar (som augeflugene) møtast i panna. Hovudet er svært bevegeleg og tydeleg skilt frå brystet.

Munndelane til fluger dannar vanlegvis ein sugesnabel som opphavleg består av ei overleppe labrum, to par med kjever (maxillae og mandiblar, kor mandiblane manglar hos nesten alle nolevande fluger) og ei underleppe labium. Underleppa er svampforma og forstørra, og dekkjer normalt resten av munndelane utanom palpane som er para fingerforma utvekster av maxillane.

Larvestadiet skil seg frå mygglarver ved å ha hovudkapselen heilt eller delvis trekt inn i mellomkroppen, og ofte utan distinkt harde vev. Flugelarver har òg munndelar som er parallelle og som kan bevegast vertikalt, medan mygglarver har motståande kjever som bevegar seg horisontalt.

Flugene sin livssyklus består av fire distinkte stadier: Egg, normalt tre larvestadier og eitt puppestadium.

Flugene er ei mangfaldig gruppe med mange ulike levevis. Larvene av ulike artar lever som nedbrytarar av organisk materiale, vera planteetarar eller leve i sopp, eller vera rovdyr, åtseldyr, parasittar eller parasittoidar. Dei vaksne flugene har til felles at dei har svampeaktige munndelar som berre kan ta til seg flytande føde, om dei tek til seg føde i det heile teke. Somme kan bruka enzym i spyttet sitt til å løyse opp fast stoff til væske. Mange av artane lever av nektar og er viktige pollinatorar, særleg i fjellet og langt mot nord.

Til eksempel klegg og lusfluger er blodsugarar som i tillegg til svampemunnen har stikkande munndelar som kan stikka hol på verten for å drikka blodet. På liknande vis er dansefluger og rovfluger rovlevande dyr som kan stikka hol på mindre insekt og drikka av innmaten.

Dei første flugene oppstod i krittida frå ein felles stamart med mygg-gruppa Bibionomorpha, som blant anna omfattar hårmygg, vindusmygg og soppmygg. Dei første forgreiningane i flugene sin evolusjon fell saman i tid med opphavet til blomsterplantane, og mange fluger er den dag i dag viktige pollinatorar.

Fluger blir i fleire kulturar sette i samanheng med vonde maktar, sjukdom og forderving.

I eldre tid tok ein varslar for kornhausten av dei første flugene om våren. Viss dei opptredde i store mengder og var små, spådde det lite korn, men viss dei var store, vart det regna for eit varsel om godt kornår. Enno blir det teke som eit teikn på kommande regn og uvêr at flugene er iltre og stikk mykje.

Gruppa fluger består av mange familiar og blir ofte med eit samleomgrep kalla Brachycera (vitskapleg namn). Mygg blir med eit samleomgrep kalla Nematocera.

Flugene har lenge vore gjenstand for mykje fylogenetisk forskning og slektskapsforholda mellom dei ulike gruppene er difor ganske godt kjend. Likevel er mange eldre klassifikasjonar framleis i bruk, og nokre namn har blitt brukt med ulike definisjonar.

Den tyske biologen Willi Hennig (1913–1976) var ein av dei første som jobba med inndelinga av fluger og mygg i ordenen tovinger. Hennig blir rekna som ein av grunnleggjarane av kladistikk, som er ein analysemetode for å sjå på evolusjonært slektskap mellom artar og grupper av artar. Han spesialiserte seg på tovinger.

• tovinger
• mygg
• evolusjon
• pollinering