Vanylven

Berggrunnen i heile kommunen består av ulike typar gneis av grunnfjellsalder som seinare stadvis er påverka av den kaledonske fjellkjedefaldinga (sjå den kaledonske orogenesen). I eit område innanfor Åheim sørvest i kommunen er det blottlagt olivinstein (sjå dunitt), ein djupbergart som er trengd gjennom gneisen i området. Førekomstane har gitt grunnlag for ei stor bergverksverksemd.

Det meste av landskapet består av avrunda, skogberre fjell med toppar som når over 900 meter over havet i grensetraktene mot kommunane Volda og Stad i aust og søraust. Høgast når Blæja (1142 meter over havet) på grensa til Volda. To tredelar av kommunearealet ligg meir enn 300 meter over havet. Lågare land ligg langs strendene og i nedre delar av dei stort sett tronge dalføra.

Det er relativt jamn busetjing langs strendene og i dalføra med noko tettare konsentrasjon i og omkring kommunesenteret Fiskå. Fiskå ligg på nordsida av Syltefjorden, ein kort arm av Vanylvsfjorden. Det er tettare busetjing også på Åheim på austsida av Vanylvsfjordens indre del og i og omkring Syvde inst i Syvdefjorden.

Folkemengda var relativt stabil frå andre verdskrigen og fram til rundt 1990, men har sidan stort sett vist nedgang. I tiårsperioden 2010–2020 var nedgangen gjennomsnittleg 1,1 prosent årleg mot ein vekst på 0,9 prosent for Sunnmøreog 0,6 prosent for fylket samla sett (etter dagens grenser). Blant kommunane i fylket hadde Vanylven svakast befolkningsutvikling i denne perioden.

Det er éin tettstad i kommunen (ifylgje Statistisk sentralbyrås definisjon): Fiskå med 487 innbyggjarar (2023). 16 prosent av innbyggjarane i kommunen bur her. Tettstaden er 0,7 km².

Jordbruk står relativt sterkt i Vanylven sjølv om bruka er forholdsvis små. Primærnæringane utgjer tolv prosent av arbeidsplassane til kommunen (2020). Husdyrhald dominerer, særleg storfe, sau og høns. Jordbruket blir til ein viss grad kombinert med arbeid i fiske eller andre næringar.

Industrien utgjer 12 prosent av arbeidsplassane i Vanylven, 19 prosent om ein tek med byggje- og anleggsverksemd og kraft- og vassforsyning / renovasjon (2019). Innan industrien dominerer bergverksdrift – rundt to tredelar er sysselsette denne i næringa (2019). I denne bransjen finst den største bedrifta i kommunen, Sibelco Nordic AS (tidlegare A/S Olivin), som driv produksjon av olivin og har utskipingshamn på Åheim. Andre bransjar av betydning (med andelen av industrisysselsetjinga i 2019 i parentes): næringsmiddelindustri (14 prosent), trelast-/trevareindustri inkludert møbelindustri (9 prosent) og gummi-, plast- eller mineralsk industri (betongvareproduksjon; 4 prosent).

Av arbeidstakarar som er busette i Vanylven, har 26 prosent arbeid utanfor kommunen. To prosent arbeider i Ålesund, fire prosent i Ulstein/Hareid, tre prosent både i Sande/Herøy og Ørsta/Volda og seks prosent i kommunane i Nordfjord (2019).

Vanylven er kommunen med åttande størst vasskraftproduksjon i Møre og Romsdal, og er ein middels stor kraftkommune på landsbasis. Dei 13 vasskraftverka i kommunen produserer til saman 102 gigawattimer i året (gjennomsnitt 1993-2020). Det største kraftverket er Sørbrandal (i drift fra 1951), som står for om lag førti prosent av vasskraftproduksjonen. Andre store kraftverk er Vedeld (2003) og Røfsdalselva (2019). Tussa Energi er hovudeigar av om lag tre fjerdedeler av vasskraftproduksjonen i kommunen. Nest største eigar er Småkraft Green Bond 2 med om lag ein femtedel.

I Vanylven (på Fiskå) kjem avisa Synste Møre ut.

Fylkesveg 61 er hovudvegsambandet både nord- og sørover frå Vanylven. Sørover fører han til riksveg 15 på Bryggja i Stad kommune i Vestland fylke, og nordover fører han til Ålesund via Gurskøya (med ferjesambandet Koparneset–Årvika).

Fylkesveg 652 fører frå fylkesveg 61 på Eidså rundt Syvdefjorden og via Rovde rundt halvøya mellom Syvdefjorden og Voldsfjorden til Lauvstad, som har ferjesamband til Volda på E39. Frå Fiskå ved Vanylvsfjorden i vest fører fylkesveg 5852 nordover og rundt halvøya mellom Vanylvsfjorden og Hallefjorden til Koparneset på fylkesveg 61.

Vanylven høyrer til Møre og Romsdal politidistrikt, Møre og Romsdal tingrett og Frostating lagmannsrett.

Kommunen er med i regionrådet Sunnmøre regionsråd saman med Fjord, Giske, Hareid, Herøy, Sande, Stranda, Sula, Sykkylven, Ulstein, Vestnes, Volda, Ørsta og Ålesund.

Vanylven kommune svarer til dei fire sokna Rovde, Syvde, Vanylven og Åram i Søre Sunnmøre prosti (Møre bispedømme) i Den norske kyrkja.

Mot slutten av 1800-talet høyrde Vanylven til Søndmør fogderi (futedøme) i Romsdals amt.

Kommunevåpenet (godkjent i 1987) har ein nedovervend, sølvfarga spiss danna ved bogelinjer mot ein grøn bakgrunn, som viser til Vanylvsfjorden.

Namnet kjem av norrønt Vaniflir, det opphavleg fjordnamnet. Førsteleddet er av uviss tyding. Førsteleddet kan ha samanheng med norrønt vaðr, vannr, ‘mørkt‘, ‘fargelaust', 'bleikt' og kan i så fall sikte til olivinførekomstane som til dels ligg oppe i dagen. Sisteleddet iflir kan komme av eit eldre viflir, som betyr ‘lågt, fuktig lende'.

• Møre og Romsdal
• Sunnmøre
• olivin

• Vanylven kommune: nettstad
• Statistisk sentralbyrå: Kommunefakta for Vanylven

• Bygdebok for Vanylven, 1957–1981, 3. bind av 4