Tysnes

Berggrunnen i heile kommunen er omfatta av den kaledonske fjellkjedefaldinga. I nord består grunnen av djupbergartar, særleg ulike typar granittar nord på Tysnesøya og Reksteren og gabbro på dei sentrale og sørlege delane av dei to øyane. På dei to Godøyane heilt i nord består grunnen av omdanna kambrosiluriske skifrar. Slike finn ein også i eit lite område ved Lukksundet nordaust på Tysnesøya og stadvis i smale stripar langs søraustkysten av øya og på øya Skorpo i sør. Dei høgaste fjella finn ein på Tysnesøya der Tysnessåta når 752 meter over havet. Elles i kommunen er fjella klart lågare, og Dalstuva på Reksteren som er høgast utenom Tysnesøya, når til dømes 336 meter over havet.

Kysten er dei fleste stader sterkt innskoren, med lange vågar og tronge sund. Austsida av Tysnesøya og vestsida av Reksteren er rettskorne med bratte fjellsider rett ned i sjøen. Langstrekte, parallelle dalsøkk kan følgjast nordvest–søraust over Tysnesøya.

Busetjinga er konsentrert til vestre, nordre og søre del av Tysnesøya, og dessutan austre del av Reksteren. Våge og Uggdalseidet ligg på Tysnesøya, medan kommunesenteret Uggdalseidet (postadresse Uggdal) ligg inst i Søreidvika på austsida.

Folketalet i kommunen har med unntak av 1980-talet vist ein nesten kontinuerleg nedgang etter andre verdskrigen. I tiårsperioden 2013—2023 viste likevel folketalet ein vekst på gjennomsnittleg 0,6 prosent årleg i Tysnes, mot 0,7 prosent i Vestland fylke (etter dagens grenser).

Ifylgje definisjonen til Statistisk sentralbyrå er det to tettstader i Tysnes. Tettstadene er til saman 1,5 km², og omfattar 1 % av arealet i kommunen.

Mange av småøyane, særleg dei skifrige i sør, er svært fruktbare, det same gjeld også mange av dalføra, som har god moldjord. Samla sett har likevel Tysnes forholdsvis lite dyrka jord. Fire av dei andre sju sunnhordlandskommunane (inkludert Austevoll) har såleis større jordbruksareal. Tysnes har derimot det nest største skogarealet blant sunnhordlandskommunane. Skogen finst særleg i dei indre, lågare områda på Tysnesøya og på Reksteren. I 2021 blei det avverka 12 200 kubikkmeter tømmer i kommunen. Kommunen har elles noko fiskeoppdrett.

Jordbruket er basert på husdyrhald, særleg storfe og sau. Det forholdsvis milde kystklimaet gir gode beiteforhold. Samla har primærnæringane 19 prosent av arbeidsplassane i Tysnes kommune (2022), den klart høgaste prosentdelen i desse næringane blant kommunane i dåverande Hordaland fylke.

Utanom offentleg og privat tenesteyting og primærnæringane er industrien inkludert byggje- og anleggsverksemd, kraft- og vassforsyning/renovasjon den viktigaste næringa i kommunen med i alt 17 prosent av arbeidsplassane, herav fem prosent i industrien åleine (2022). Tysnes har enkelte mindre verksemder innan verkstad-, trelast-/trevare- og næringsmiddelindustri.

Tysnes har lite vasskraftproduksjon. Dei to vasskraftverka i kommunen produserer til saman 5,58 gigawattimer i året (gjennomsnitt 1993-2020). Det største kraftverket er Flatråker (i drift fra 2003), som står for om lag to tredjedeler av vasskraftproduksjonen.

Av dei yrkesaktive som er busette i Tysnes, har 32 prosent arbeid utanfor kommunen (2022); ni prosent arbeider i Bergen, i alt åtte prosent i dei andre sunnhordlandskommunane inkludert Austevoll og i alt fem prosent i Kvam og Bjørnafjorden (2022).

Hovudvegsambandet er fylkesveg 549, som går langs vest- og nordsida av Tysnesøya og over Lukksund bru til fastlandet. Denne gjer det mogleg å køyre ferjefritt til Bergen via fylkesveg 48 til Tysse i Samnanger og vidare derfrå på fylkesveg 49 og E16. Dette gir likevel kommunen lang veg til Bergen. Frå Våge på Tysnesøya er det difor ferjesamband til Haljem i Bjørnafjorden på Bergenshalvøya, noko som gir ein rundt 100 kilometer kortare køyreveg til Bergen.

Frå fylkesveg 549 på Hodnaneset lengst sør på Tysnesøya er det ferjesamband til øya Huglo og til E39 i Jektavik på Stord. Frå Jektavik fører E39 nordover til Bergen og sørover til Stavanger.

Frå Tysnes kan ein køyre ferjefritt til Austlandet både via riksveg 7 over Hardangervidda og via E16 over Voss og Lærdal.

Frå Uggdal går det fylkesvegar vestover til Reksteren (fylkesveg 5086) og austover, tvers over Tysnesøya, til Onarheim på søraustkysten (fylkesveg 5078), og dessutan frå Hodnaneset langs søraustkysten på fylkesveg 5076 og tilbake til fylkesveg 549 i Lundegrend nordaust på øya.

Malkenes lengst nordaust på Tysnesøy har anløp av snøggbåtsambandet Rosendal–Malkenes–Os–Flesland–Bergen. Ei anna rute trafikkerer Våge–Reksteren–Os.

Politiet i Kvam, Samnanger, Fusa og Tysnes, som sorterer under Vest politidistrikt, har tre politistasjonar, blant anna i Våge i Tysnes. I rettsleg samanheng høyrer Tysnes kommune til Haugaland og Sunnhordland tingrett, som har sete i Haugesund, og Gulating lagmannsrett.

Tysnes kommune svarar til dei fire sokna Tysnes, Uggdal, Reksteren og Onarheim og høyrer til Sunnhordland prosti i Bjørgvin bispedøme i Den norske kyrkja.

Tysnes er med i regionrådet Samarbeidsrådet for Sunnhordland saman med Austevoll, Bømlo, Fitjar, Kvinnherad, Stord, Sveio og Etne.

For statistiske føremål er Tysnes kommune (per 2022) inndelt i 16 delområde/grunnkrinsar: Sør-Reksteren, Nord-Reksteren, Vee, Våge, Myklestad, Reiso, Gjersvik, Humlevik, Gripne, Tveit, Onarheim, Skjellevik, Flatåker, Neshamn, Søreide og Amland.

Tysnes har vore eit sentrum for heidensk gudsdyrking. Fleire stadnamn i kommunen vitnar om dette, til dømes Vé med Helgastein, Godøya, Vevatne, Lunde (heilag lund) og Njarðarlǫg (det gamle namnet på Tysnesøya). Mange av dei større eigedommane har vore adelege setegardar (Gjersvik, Hovland, Malkenes og Onarheim). Kommunen har mange oldfunn, mellom anna det godt bevarte gravfeltet frå jernalderen ved Årbakke.

Det er fleire klebersteinførekomstar i kommunen, og fleire stader har det vore brote marmor. Ved nordspissen av Tysnesøya ligg Godøysund med ein gamal traktør- og handelsstad og eit fjordhotell som ikkje lenger er i drift. Solstråleøya i same område blei i 1906 gitt som gåve frå den britiske adelsmannen John Musgrove til den norske kongefamilien. Etter kong Olav 5s død i 1991 blei øya gitt til Tysnes kommune under føresetnad av at ho blei teken i bruk som friluftsareal for lokalbefolkninga og besøkjande.

I heia over Nedrevågen nordaust for Onarheim på Tysnesøya ligg Uren Luren, plassen som Claus Pavels Riis etter tradisjonen har hatt som grunnlag for den kjende songen om Anne Knutsdotter.

Forfattaren Johannes Heggland budde i Tysnes. Han er mellom anna kjend for historiske romanar og for manuskriptet til sogespelet Kristkongane på Moster (Mostraspelet).

Kommunevåpenet har ei krone over to krosslagde sølvøksar, mot ein blå bakgrunn. Dette viser til Onarheimsseglet.

Første ledd i namnet Tysnes kjem av gudenamnet Ty.

• Sunnhordland
• Vestland
• Noregs geografi

• Nettsidene til Tysnes kommune
• Statistisk sentralbyrå: Kommunefakta Tysnes

• Drange, Ernst Berge: Tysnes : Gards- og ættesoge, (revidert utgåve), 2003–, fire bind
• Heggland, Johannes: Tysnes : Det gamle Njardarlog 1 & 2, 1964–1975, to bind