Tolga

Berggrunnen er i hovudsak fyllitt nord for Glåma, og her er det slake dalsider. Sør for Glåma er det mest sparagmitt, som dannar brattare fjell; høgast er Elgspiggen (1604 meter over havet) på grensa mot Rendalen og Sålekinna (1595 meter over havet) på grensa mot Os. I dalane ligg store massar av kvabb, sand, grus og stein frå smeltingsperioden etter siste istid. Lengst nord i kommunen ligg fjellområde som inngår i Forollhogna nasjonalpark. Inn mot nasjonalparken er større område verna som landskapsvernområde. I alt er 20 prosent av kommunens areal verna etter naturmangfoldlova.

Det meste av busetjinga ligg i hovudbygda ved Glåma, med tettstaden og administrasjonssenteret Tolga. Busetjinga elles er svært spreidd og høgtliggjande, i Hodalen opp til 800 meter over havet, likeins i Vingelen. Kommunen har hatt minkande folketal. I tiårsperioden 2015–2024 gjekk folketalet tilbake med 3,1 prosent, mot ein auke på 2,2 prosent i Innlandet fylke. I 2024 var 24 prosent av befolkningen under 20 år (22 prosent for hele landet) og 24 prosent 65 år og eldre (landsgjennomsnitt 19 prosent).

Det er éin tettstad i kommunen (ifylgje Statistisk sentralbyrås definisjon): Tolga med 577 innbyggjarar (2023). 36 prosent av innbyggjarane i kommunen bur her. Tettstaden er 1,1 km².

Jordbruket er ein viktig næringsveg; primærnæringane står for 17 prosent av sysselsetjinga i kommunen, den høgaste prosentdelen blant kommunane i Innlandet fylke. Så høgt over havet er det grasdyrking og husdyrhald som dominerer. Både storfe- og sauehaldet er betydeleg. Avverkinga i skogen er låg (12 400 kubikkmeter i 2018), det aller meste furu. Industrien er dominert av næringsmiddelindustrien.

Tolga har middels stor vasskraftproduksjon. Kommunen har eitt vasskraftverk, Tolga (i drift fra 2021), med ein årleg produksjon på 183 gigawattimer (gjennomsnitt 1993-2020). Kraftverket er eigd av Hafslund ECO Vannkraft.

I 2023 hadde Tolga ei netto utpendling på 200 personar, svarande til ein firedel av dei sysselsette.

Langs Glåma går Rørosbanen og fylkesveg 30, og gjennom Hodalen går fylkesveg 26 til Engerdal. Fylkesveg 2258 går frå Tolga tettstad til Vingelen.

Tolga høyrer til Innlandet politidistrikt, Østre Innlandet tingrett og Eidsivating lagmannsrett.

Kommunen er med i Fjellregionen regionråd saman med Alvdal, Folldal, Os, Rendalen, Røros og Tynset.

Tolga kommune svarar til dei fire sokna Hodalen, Holøydalen, Tolga og Vingelen i Nord-Østerdal prosti (Hamar bispedømme) i Den norske kyrkja.

Mot slutten av 1800-talet høyrde Tolga til Nordre Østerdalen fogderi (futedømme) i Hedemarkens amt.

Tidlegare blei det smelta kopar i Tolga for Røros Kobberverk, og i tettstaden er ein del av den karakteristiske busetnaden frå denne verksemda bevart. Raudsjødalssetra, det første samvirkemeieriet i Nord-Europa, er no museum. I Tolga sentrum ligg museumsgarden Dølmotunet. Tolga er sjekkpunkt for Femundløpet, meisterskap i langdistanse sledehundkøyring.

Kommunevåpenet blei godkjent i 1989 og har ei gullfarga klokke mot ein raud bakgrunn. Dette illuderer ei klokke frå ei nedlagd smeltehytte.

• Nord-Østerdal
• Innlandet
• Tolga – tettstaden

• Tolga kommune
• Kommunefakta Tolga – SSB
• Geologiske kart – NGU

• Eggen, Eggen: Tolga: Hodalen, Kasa, Holøydalen, Øversjødalen: gards- og slektshistorie, 1968. Les boka på nb.no
• Nordvang, Anne Berit, red.: Bygdebok Vingelen, bind 1-2, 2006–2013.