Norrønt frón ‘land, jord’ eller avleiing til elvenamnet Frya
Kommunevåpen
Nord-Fron kommune i Innlandet fylke.
Nord-Fron. Tettstaden Kvam og Gudbrandsdalslågen, sett frå ein høgtliggande gard i Leinebakken.
Nord-Fron er ein kommune i Innlandet fylke, midt i Gudbrandsdalen. Nord-Fron ligg på begge sider av Lågen mellom Sel og Sør-Fron kommunar. Mot vest går grensa mot Vågå og Øystre Slidre, og mot aust strekker Nord-Fron seg inn i den sørlege delen av Rondane nasjonalpark. Den vestlege delen omfattar mykje av Vinstras dalføre med mellom anna sidedalen Sikkilsdalen.
Nord- og Sør-Fron var opphavleg ein kommune (Fron) som i 1851 vart delt, i 1966 slått saman att og i 1977 delt for andre gong.
Omkring Sikkilsdalen og Heimdalen sønnafor dannar dei harde bergartene i Jotunheimen høge fjell som Sikkilsdalshø (1778 meter over havet), og Heimdalshø (1843 meter over havet) på grensa mot Vågå. Det meste av grunnen elles har sedimentære og metamorfe bergarter; sparagmitt i Rondane og fyllitt som gir fruktbart jordsmonn i seterfjellet på begge sider av hovuddalføret. Vinstradalføret mellom Skåbu og Vinstra er eit av dei mest storfelte elvejuva i Sør-Noreg med ein spennande vegetasjonsgradient i dei bratte liene frå dalbotnen til bygda 100–300 meter høgare oppe. Store delar av juvet er verna som naturreservat.
Lengst i nord når kommunen inn i Rondane nasjonalpark. I alt er 20 prosent av kommunens areal verna etter naturmangfaldlova (2023).
Busetnaden er tett i hovuddalføret, med administrasjonssenteret Vinstra og den mindre tettstaden Kvam. Elles bur mange på nordsida av Vinstradalen, der Skåbu har fast busetnad opp til 850 meter over havet. Skåbu er ei gammal jord- og skogbruksbygd som har allmenningens sag og høvleri og møbelfabrikk. Nord-Fron har hatt ein svak nedgang i folketalet sidan 1980-åra. I tiårsbolken 2015 til 2024 gjekk folketalet attende med 2,9 prosent, mot ein auke på 2,2 prosent i heile fylket. I 2024 var 20 prosent av befolkninga under 20 år (22 prosent for heile landet) og 26 prosent 65 år og eldre (landsgjennomsnitt 19 prosent).
Ifylgje definisjonen til Statistisk sentralbyrå er det to tettstader i Nord-Fron. Tettstadene er til saman 4,4 km², og omfattar 0 % av arealet i kommunen.
Det blir dyrka ein del korn langs Lågen, men jordbruket satsar både her og i høgareliggande strøk særleg på husdyrhald og utnytting av gode fjellbeite. Det er ein del industri i dei to tettstadene, særleg knytt til lokale tradisjonar og naturgrunnlag, til dømes trevare- og møbelindustri og kunsthandverk. Skogavvirkinga var i femårsbolken 2018–2022 i gjennomsnitt på 26 000 kubikkmeter årleg; 60 prosent av dette var gran, resten furu.
Nord-Fron er kommunen med størst vasskraftproduksjon i Innlandet, og er ein viktig kraftkommune på landsbasis. Dei fem vasskraftverka i kommunen produserer til saman 1836 gigawattimer i året (gjennomsnitt 1993-2020). Det største kraftverket er Nedre Vinstra (i drift fra 1953), som står for om lag to tredjedeler av vasskraftproduksjonen. Andre store kraftverk er Øvre Vinstra (1959) og Hinøgla (2021). Hafslund ECO Vannkraft er hovudeigar av nesten all vasskraftproduksjonen i kommunen.
Handelsnæringa er godt utbygd, særleg på Vinstra, og har noko av kundegrunnlaget sitt i ein stor turisttrafikk. Reiselivsbransjen har utvikla seg mykje sidan 1990-åra og utgjer ein viktig del av næringslivet i kommunen.
I fjelldalen Sikkilsdalen inn mot Jotunheimen er det årlege hestesleppet ei storhende. Hesteavlssetra i Sikkilsdalen er viktig i avlsarbeidet for norsk hest, særleg dølahest.
Gjennomgangstrafikken går langs Lågen, med E6 og Dovrebanen. På sør-/vestsida går fylkesveg 256 mellom Hundorp og Vinstra, vidare fylkesveg nord for Vinstra. Fylkesveg 255 går opp Vinstras dalføre og langs Espedalsvatnet til Gausdal. Frå Skåbu går Jotunheimvegen langs Vinstre (Vinstervatnet) til Bygdin.
Vinstra vidaregåande skule har blant anna landslinje for folkemusikk.
Nord-Fron høyrer til Innlandet politidistrikt, Vestre Innlandet tingrett og Eidsivating lagmannsrett.
Kommunen er med i regionrådet Midt-Gudbrandsdal regionråd saman med Ringebu og Sør-Fron.
Nord-Fron kommune svarar til dei fire sokna Kvam, Kvikne, Skåbu og Sødorp i Nord-Gudbrandsdal prosti (Hamar bispedømme) i Den norske kyrkja.
Mot slutten av 1800-talet høyrde Nord-Fron til Nordre Gudbrandsdalen fogderi i Kristians amt.
For statistiske formål er Nord-Fron kommune (per 2016) inndelt i fire delområde med til saman 29 grunnkrinsar:
Ved Vinstra ligg Peer Gynt-garden Hågå med 15 gamle hus. Det er mange kjende hotell og andre turistbedrifter, både ved Furusjøen mot Rondane og i Vinstras dalføre. På Vinstra blir det kvart år arrangert Peer Gynt-stemna og Country Music Festival. Ved Jotunheimvegen ligg eit restaurert falkefangstanlegg, truleg frå 1600-talet.
I slutten av april 1940 var det harde kampar mellom tyske og britiske troppar på Kvam, sjå kampane i Sør-Noreg i 1940. Kampane i Gudbrandsdalen er tema for Gudbrandsdalen krigsminnesamling på Kvam.
Sødorp og Kvikne har bygdetun. Sødorp kyrkje på Vinstra og Kvikne kyrkje i Vinstradalføret er korskyrkjer i tømmer, bygd i siste helvta av 1700-talet.
Kommunevåpenet (godkjent i 1980) har ein oppreist gullfarga hest mot ein raud bakgrunn, det symboliserer hesteavl og hestetradisjonar.
Kommentarar
Kommentarar til artikkelen blir synleg for alle. Ikkje skriv inn sensitive opplysningar, for eksempel helseopplysningar. Fagansvarleg eller redaktør svarar når dei kan. Det kan ta tid før du får svar.
Du må være logga inn for å kommentere.