Haram

Haram vart oppretta i 1837 ved innføringa av det lokale sjølvstyret. Kommunen vart delt i 1890 då Vigra vart skilt ut som eigen kommune. Dei siste grensene sine fekk Haram i 1965, da fastlandsdelen av Vatne og Borgunds område på nordsida av Grytafjorden (Grytastranda, Søvik og Gamlem) vart innlemma i kommunen.

Haram vart saman med Sandøy, Skodje og Ørskog slått saman med Ålesund kommune i 2020. Samanslåinga var del av ein landsomfattande kommunereform. Etter vedtak i Stortinget 14. juni 2022 vart Haram gjenoppretta som eigen kommune frå 1. januar 2024 med dei grensene som var før samanslåinga.

Berggrunnen er gneis som tilhøyrer Kaledonidane. Det er førekomstar av eklogitt på Skuløya og Fjørtofta.

Halvøya mellom Grytafjorden og Midfjorden er berglendt og har toppar opptil 1069 meter over havet (Blåskjerdingen) på grensa til Vestnes i aust. Halvøya blir nesten skore tvers over av Samfjorden og Vatnefjorden; låge eid fortsett frå fjordbotnane sørover mot Grytafjorden.

Farvatnet rundt Nordøyane er temmeleg ureint, og har fleire større kystfyr (mellom anna Hellevik, Ulla og Fjørtoftneset). Øya Fjørtofta er flat og myrlendt, dei andre øyene er berglendte med toppar opptil 492 meter over havet (Skulen på Skuløya).

Ullasundet fuglefredningsområde ligg mellom Haramsøya og Skuløya. Rogneholmen fuglefredningsområde ligg sør for Skuløya. Løvsøyrevet fuglefredningsområde ligg sør for Lepsøya.

Folketalet i Haram er i svak vekst. I tiårsbolken 2015-2024 auka folketalet med 2,6 prosent, mot 3,6 prosent i heile fylket.

Busetjinga følgjer låglandet langs kysten, på fastlandet særleg i området vest for Samfjorden og rundt botnane av Vatnefjorden og Grytafjorden, på øyane særleg på strandflatene på aust- og sørsidene, der terrenget gir ly.

Ifylgje definisjonen til Statistisk sentralbyrå er det fire tettstader i Haram. Tettstadene er til saman 4,9 km², og omfattar 2 % av arealet i kommunen.

Primærnæringane omfatta (2014) fire prosent av arbeidsplassane i Haram; det er det same som i fylket samla sett. Jordbruket blir dominert av husdyrhald, særleg mjølkeproduksjon; av sunnmørskommunane hadde berre Ørsta og Vanylven eit høgare storfetal. Elles er det mye sau, og ikkje minst hønsehald.

Haram er ein av dei viktigaste fiskerikommunane i fylket; berre fiskarflåten heimehøyrande i Herøy og Giske hadde i 2013 ein fangst med større verdi. Berre mindre delar av fangsten blir ilandført i Haram.

Haram er framfor alt ein av dei viktigaste industrikommunane i fylket. Viktigast er verkstadsindustrien; denne har eit særleg tydeleg maritimt innslag med bygging av skip og boreplattformer. Elles er det fleire bedrifter innan næringsmiddel- og tekstilindustri.

Vekeavisa Haramsnytt har kontor i Brattvåg.

I august 2022 vart nordøyvegen åpna og dei fem nordøyane fekk fastlandssamband via bru og tunnelar. Dei tidlegare ferjesambanda mellom øyane og fastlandet vart då lagt ned.

Haram høyrer til Møre og Romsdal politidistrikt, Møre og Romsdal tingrett og til Frostating lagmannsrett. Kommunen er med i Sunnmøre regionråd. Haram kommune tilsvarar dei fem sokna Brattvåg, Fjørtoft, Hamnsund, Haram og Vatne.

I Hamnsundhelleren på neset ved Grytafjorden er det gjort funn av mellom anna reiskap frå yngre steinalder, bronsealder og jernalder.

Det finst eit fiskerimuseum i Fjørtoft, eit kystmuseum på Longva på Skuløya og ei fornminnesamling på Otterlei på Fjørtofta.

Eilert Sundt besøkte fiskarbøndene i Haram i 1856, og skildra kystsamfunnet i Harham: et eksempel fra fiskeridistriktene (1859).

På Bjørnøya, rett utanfor fastlandsdelen av Haram, låg eit større kystbatteri frå andre verdskrig; dette er tilrettelagt for turistar. Det går bru ut til øya.

Haram kyrkje på Haramsøy er ei åttekanta trekyrkje, bygd i 1838. Altertavla er frå 1660, og kyrkjeinteriøret vart utsmykka av Lars Osane i 1911. Vatne kyrkje er ei langkyrkje i tre, bygd i 1868.

Kommunevåpenet vart godkjent i 1987 og har ei deling av sølv og blått med omvendt bogesnitt med tre bogar. Det symboliserer sjøen som arbeidsplass og som bindeledd mellom kommunens ulike delar.

• Møre og Romsdal

• Haram kommunes heimeside
• Kommunefakta – Statistisk sentralbyrå

• Dyrkorn, Harald: Nordøyane – frå istid til vikingtid, 1998, isbn 82-993509-0-5
• Haram og Vigra kommune 1837-1937, 1937
• Hove, Peter: Haram kyrkjesoge. Haram skulesoge, 1975
• Rogne, M.: Haram bygdebok, 1947-, 1 b. i 2
• Rørhus, Rolv: Brattvåg 90 år, 2001, isbn 82-92055-09-6
• Slyngstad, Harald: Vatne bygdebok : Gards- og ættesoge, 1983, 2 b.
• Selnes, Randi m.fl: Bygdebok for Haram 4 b.