Fitjar

Berggrunnen i heile kommunen høyrer til den kaledonske fjellkjeda, mest gabbro lengst nord på øya Stord, grønnstein sør for administrasjonssenteret Fitjar (Fitjarsjøen) og granitt i dei vestre delane av øya Stord og på øyane i vest. Områda på Stord er dei mest berglendte i Fitjar og når også høgast (680 meter over havet) i den nordvestre utløparen av Mehammarsåta (749 meter over havet), det høgste fjellet i Stord kommune.

Det er eit ope lågland rundt tettstaden Fitjar. Øyane i vest er låge, og farvatnet mellom dei ureint.

Fitjar er den minste av kommunane i Sunnhordland etter areal og den nest minste etter folketalet med 5,3 prosent av folketalet i Sunnhordland (2024).

Noko over halvparten av innbyggjarane i kommunen bur i administrasjonssenteret Fitjar nordvest på øya Stord. Busetnaden elles finn ein for det meste langs vestsida av Stord.

Folketalet i Fitjar auka med gjennomsnittleg 0,3 prosent årleg i perioden 2014–2024 mot 0,3 prosent i heile Sunnhordland og 0,6 prosent i Vestland fylke (etter grensene i dag).

Det er éin tettstad i kommunen (ifylgje Statistisk sentralbyrås definisjon): Fitjar med 1796 innbyggjarar (2023). 56 prosent av innbyggjarane i kommunen bur her. Tettstaden er 1,6 km².

Utanom offentleg administrasjon er industri og bergverk viktigaste næringar i Fitjar med 17 prosent av arbeidsplassane (2022), 30 prosent inkludert byggje- og anleggsverksemd, kraft- og vassforsyning/renovasjon. Dominerande industribransje er verkstadsindustrien, særleg bransjane maskinindustri og skipsbygging. For øvrig har Fitjar noko kjemisk industri. Store arbeidsplassar er Fitjar Mekaniske Verksted AS (skipsbygging), Engevik & Tislevoll (byggentreprenør) og Wärtsilä Ship Design Norway AS.

På Fitjarfjellet vart Midtfjellet Vindpark sett i drift i 2012. Han har 55 vindturbinar med ein samla installert effekt på 150 MW og ein gjennomsnittleg årleg produksjon på 434 GWh. Denne parken gir Fitjar kommune per 2023 27 prosent av den samla vindkraften i Vestland fylke.

Fitjar har lite vasskraftproduksjon. Dei fire vasskraftverka i kommunen produserer til saman 6,35 gigawattimer i året (gjennomsnitt 1993-2020). Det største kraftverket er Årskog (i drift fra 1996), som står for om lag førti prosent av vasskraftproduksjonen. Andre kraftverk i kommunen er Rimbareid (2001) og Vistvik (1995).

Primærnæringane har mykje å seia for Fitjar med ti prosent av arbeidsplassane i kommunen (2023). Jordbruket er dominert av storfe- og sauehald. Fitjar er blant dei viktigaste kommunane i Sunnhordland når det gjeld ilandført kvantum fisk etter verdi. Det blir drive noko fiskeoppdrett i Fitjar, blant anna i Engesundet nordvest i kommunen.

Turisttrafikken i kommunen er i vekst, og det er etablert mange hytteområde. Særleg må nemnast hyttefeltet Kråko på ei halvøy sørvest for kommunesenteret. Fitjar Fjordhotell ligg i tettstaden.

Av dei busette arbeidstakarane i Fitjar har 49 prosent arbeidsstad utanfor kommunen (2023); av desse 35 prosent i dei andre kommunane i Sunnhordland/Austevoll (31 prosent i Stord åleine). Elles har tre prosent av dei busette arbeidstakarane i Fitjar arbeid både i Bergen og i kommunane på Haugalandet i alt (Haugesund, Karmøy, Tysvær og Vindafjord). Endeleg har to prosent arbeid i Stavangerområdet (Stavanger, Sandnes, Sola og Randaberg).

Kyststamvegen E39 går på austsida og Fylkesveg 545 på vestsida av øya Stord. Dei fører til trafikknutepunktet Leirvik søraust på øya. Herifrå går det snøggbåt til Austevoll, Flesland og Bergen og til det øvrige Sunnhordland.

Ferjestaden Sandvikvåg nord på øya Stord har bilferjesamband med Husavik i Austevoll kommune og med Halhjem i Bjørnafjorden kommune på Bergenshalvøya. Sambandet Sandvikvåg–Halhjem på E39 har hovudtyngda av trafikken mellom Bergen og Stavanger via Sunnhordland og Haugesund.

Ekspressbussruta mellom Bergen og Stavanger (Kystbussen) følgjer E39 gjennom kommunen. Trekantsambandet, som utgjer ein del av kyststamvegen E39 mellom Kristiansand og Trondheim, gjev fastlandssamband sørover til Haugesundshalvøya for kommunane Bømlo, Stord og Fitjar.

Fitjar høyrer til Sør-Vest politidistrikt, Haugaland og Sunnhordland tingrett og Gulating lagmannsrett.

Kommunen er med i regionrådet Samarbeidsrådet for Sunnhordland saman med Austevoll, Bømlo, Etne, Kvinnherad, Stord, Sveio og Tysnes.

Fitjar kommune svarar til soknet Fitjar i Sunnhordland prosti (Bjørgvin bispedømme) i Den norske kirke.

Mot slutten av 1800-tallet høyrde Fitjar til Søndhordland fogderi i Søndre Bergenhus amt.

Gravrøysa Rimsvarden er truleg frå bronsealderen. Fitjar er nemnd i Snorres kongesoger. Etter at Harald Hårfagre hadde samla Noreg til eitt rike i Hafrsfjord, vart stormannsgarden Fitjar kongsgard. Garden var krongods til han vart seld i 1665. Sonen til Harald, Håkon den gode, fekk banesåret sitt i kamp mot Eirikssønene her i 961, under slaget ved Fitjar. Dette er tema for det årlege sogespelet «Kongen med gullhjelmen», med manus av Johannes Heggland. Fitjar kyrkje er ei langkyrkje i tre, bygd 1867. Framfor kyrkja står Anne Grimdalen si minnestøtte av Håkon den gode, avduka 1961.

Årskog museum var ei gåve til kommunen i 1980, og museet viser korleis fiske og jordbruk var ein vanleg kombinasjon i kyst-Noreg.

Avisa Sunnhordland vert redigert frå Leirvik i Stord, men er òg lokalavis for Fitjar, Tysnes, Kvinnherad og Bømlo. Avisa vart grunnlagd i 1902, har vore redigert på nynorsk frå 1919 og kjem ut fem gonger i veka.

Fitjar har ikkje eit godkjent kommunevåpen, det blir av Riksarkivet nemnd som kommunemerke. Motivet blei utforma av den lokale kunstnaren Magnus Hardeland i slutten av 1940-åra og teke i bruk noko seinare. Det syner ein gullhjelm mot ein blå bakgrunn. Ifølgje Snorre bar Håkon den gode ein forgylt hjelm i slaget på Fitjar i 961.

Namnet er fleirtal av norrønt fit, ‘frodig grasmark’, særleg ved vatn.

• Vestland fylke
• Noregs geografi

• Fitjar kommune sine nettsider