Elias Berdal

Som eldst av 14 barn voks Berdal opp i Tafjord på Sunnmøre. Det var mora som heldt han heime frå sjøen og sende han til mellomskule på Voss; foreldra budde då i Tysnes i Sunnhordland. Etter examen artium i Bergen i 1902 og første avdeling ved Krigsskulen frå 1903 til 1904 tok han andreeksamen i Kristiania hausten 1904 og eksamen ved Elverum lærarskule 1905. Vegen vidare gjekk til Alvdal og eitt lærarår ved framhaldsskulen der, og etter det vidare til Lillehammer. Her blei han forsikringsagent for Andvake i Gudbrandsdalen til laget gjekk inn i 1915.

Våren 1917 blei Livstrygdelaget Andvake nyskipa med ein aksjekapital på 300 000 kr. Gjennom eit halvt hundreår var det her Elias Berdal la ned den største arbeidsinnsatsen sin. Ein stor del av denne innsatsen gjekk ut på å skape rom for målsaka og nynorsken i næringslivet. I 1917 blei han underdirektør i Andvake, og frå 1919 til 1954 var han direktør i selskapet. Etterpå sat han i styret like til 1964; da var han 81 år gammal. Kostnadsmedviten som han var, styrte han utgiftene godt i dei vanskelege startåra etter første verdskrigen.

I heile hans tid kunne selskapet syne til gode driftsresultat; Andvake voks seg gjennom sparing, og hadde midt på 50-talet ein trygdesum på om lag 150 millionar kroner. Ti år seinare hadde summen vakse til 370 millionar kroner. Under leiing av Helgi Valtysson skipa Andvake i 1920 avdelingskontor på Island. I 1949 blei dette avdelingskontoret eit sjølvstendig selskap, Liftryg gingsfelagið Andvaka. For det nære samarbeidet med Island blei Elias Berdal utnemnd til riddar av den islandske Falkordenen.

«Livet er interessant, av di det er vanskeleg», skreiv Berdal i 1952 ved 50-årsjubileet som student. I direktørstolen var han like mykje lærar som bedriftsleiar. Det stod respekt av den strenge, men reinhårige direktøren, men både i sakshandsaminga og i meir private forhold var han også ein viktig rådgivar for dei tilsette, som han typisk nok var dus med. Om han var påhalden med pengane, visste han å hjelpe medarbeidarane sine økonomisk når det trongst.

Læraren i han viste seg ved eit målretta språkpolitisk arbeid. Den interessa delte han med faren Peter, ein ivrig folkehøgskulemann som var med og skipa fleire ungdomslag. Frå første stund var Andvake eit selskap med nynorsk som administrasjonsspråk. Det var ikke mange tilsvarande næringslivsselskap som hadde ein målpolitisk profil. For Andvake hadde det som konsekvens at dei måtte arbeide fram relevant nynorsk terminologi, for forsikringsbransjen. Ord som livstrygding for forsikring, søknad for ansøkning og mange fleire er resultatet av slikt arbeid; i mange tilfelle med overrislingseffekt til bokmålet.

Bakgrunnen frå Krigsskulen viser seg att i Berdals interesse for skyttarlaga. Både lokale turnlag, songlag og lærarlag fekk og gleda av hans smittande entusiasme. Elles var det målrørsla han brukte mykje av fritida si til. I åra 1920–1923 var Berdal styreformann i Det Norske Teatret, der han også var styremedlem i åra 1937–1946. Han styrte Hulda Garborgs stipendfond i over 40 år, frå 1923 til 1965, var styremedlem i Noregs Mållag frå 1934 til 1939 og formann i Norsk Måldyrkingslag frå 1950 til 1957. I åra 1939–1942 var Berdal direksjonsmedlem i Noregs Bank, til okkupasjonsstyret kasta han ut.

Frå 1945 sat han i rådet for Norsk allkunnebok, eit leksikon på nynorsk i ti band som blei avslutta i 1966. Røynsle som publisist hadde han fått frå Umbodsmannalaget Trygd, som gav ut julehefte i åra 1911–1921. Same utgivaren stod også bak fødselsdagboka Aarmálsdagar (1923), prenta i 20 000 eksemplar og laga av Th. Lerdal og Elias Berdal etter forarbeid av Olaf Hanssen.

Med alderen kom helseproblem som Berdal laut slite med dei siste åra. Då han ikkje kunne vere med på 50-årsjubileet til Andvake i 1967, kom styret i staden heim til 'dirken' Berdal.

• Aarmálsdagar. Planlagd og skipa av Olaf Hanssen. Ferdigskipa av Th. Lerdal og E. Berdal, 1923

• målreising
• Livstrygdelaget L/L Andvake

• «Andvake 50 år 1917–1967», i Andvake-Nytt nr. 106, 1967
• Grepstad, Ottar: biografi i Norsk biografisk leksikon, andre utgåve (NBL2), bind 1, 1999
• Kleiva, I.: «Grunn og Gror», i Norddal bygdebøker, bind 4, Bergen 1976
• Tafjord, L. og Linge, T.: Ættebok for Norddal, del I, i Norddal bygdebøker, bind 5, 1997