Alvdal er ein kommune i Nord-Østerdal i Innlandet fylke, på begge sider av Glåma og ved det nedre løpet av Folla. Kommunen grensar i sør mot Stor-Elvdal, i vest mot Folldal, i nord mot Tynset, der nordspissen av Alvdal når til Savalen, og i aust mot Tynset og Rendalen. Kommunen heitte fram til 1917 Lilleelvdalen.
Faktaboks
- Etymologi
- av norrønt Elfardalr, ‘elvedal’
- Administrasjonssenter
- Alvdal
- Fylke
- Innlandet (frå 01.01.2020, tidlegare Hedmark)
- Innbyggjartal
- 2 526 (2024)
- Landareal
- 919 km²
- Høgaste fjell
- Storsølnkletten (1827 moh.)
- Innbyggjarnamn
- alvdøl
- Målform
- nøytral
- Kommunenummer
- 3428 (frå 01.01.2020, tidlegare 0438)
Natur
Berggrunnen er mest sparagmitt (sandstein) i sør og lausare fyllitt i nord. Høgt oppstikkande fjelltoppar av den hardare bergarten gabbro er Tron og Storsølnkletten, som hevar seg opp til høvesvis 1666 og 1827 meter over havet. Storsølnkletten ligg i Alvdal Vestfjell, som elles er godt utbygd til turist- og friluftsføremål. Under ein prosent av kommunens areal er verna som naturreservat (2023).
Befolkning og busetjing
Ein tredel av innbyggjarane bur i kommunesenteret Alvdal, til dagleg kalla Steia, som ligg der Glåma og Folla møtest. Busetjinga er elles konsentrert til stroka langs Folla og langs Glåma nord for Alvdal sentrum. Sørover langs Glåma er busetjinga meir sparsam. Det har skjedd etter måten små endringar i busetjingsmønsteret i Alvdal, sjølv om tettstaden har vakse noko raskare enn resten av kommunen. Folketalet i kommunen har vore relativt stabilt dei siste tiåra. I tiårsperioden 2015-2024 auka folketalet med 4,5 prosent, mot 2,2 prosent for fylket samla sett. Det er den største auken blant kommunane i Nord-Østerdal i denne tidbolken.
Det er éin tettstad i kommunen (ifylgje Statistisk sentralbyrås definisjon): Alvdal med 794 innbyggjarar (2023). 31 prosent av innbyggjarane i kommunen bur her. Tettstaden er 1,4 km².
Næringsliv
Alvdal er ein landbruks- og industrikommune. I 2021 var 10,6 prosent av dei yrkesaktive sysselsette i primærnæringane og 14,7 prosent i industrien (landsgjennomsnittet var høvesvis 2,3 og 7,6 prosent). Gardane ligg på innsjøavsetningar frå slutten av siste istid, og på jordsmonn som er forma vidare av elvane. Hovudvekta ligg på husdyrhald. Avverkinga i skogen låg på 36 000 m3 årleg i perioden 2018-2022. Fire femdelar av dette var furu.
Alvdal Skurlag, Synnøve Finden Meierier og elektronikkprodusenten Alphatron er viktige industriverksemder. Turismen er i vekst.
Alvdal har middels stor vasskraftproduksjon. Dei to vasskraftverka i kommunen produserer til saman 173 gigawattimer i året (gjennomsnitt 1993-2020). Det største kraftverket er Savalen (i drift fra 1971), som står for om lag nitti prosent av vasskraftproduksjonen. Hafslund ECO Vannkraft er hovudeigar av om lag nitti prosent av vasskraftproduksjonen i kommunen. Resten eiges av Østerdalen Kraftproduksjon.
Samferdsel
Langs Glåma går Rørosbanen og riksveg 3 (Kolomoen–Elverum–Tynset–Ulsberg). Langs Folla går fylkesveg 29 til Hjerkinn. Til toppen av Tron fører den nest høgaste bilvegen i Noreg, bygd til kommunikasjonsanlegget på toppen.
Administrativ inndeling og offentlege institusjonar
Alvdal høyrer til Innlandet politidistrikt, Østre Innlandet tingrett og Eidsivating lagmannsrett. Tynset sjukehus er ei avdeling av Sykehuset Innlandet HF.
Kommunen er med i Fjellregionen regionråd saman med Folldal, Os, Rendalen, Røros, Tolga og Tynset.
Alvdal kommune svarar til soknet Alvdal i Nord-Østerdal prosti (Hamar bispedømme) i Den norske kyrkja.
Mot slutten av 1800-talet høyrde Alvdal til Nordre Østerdalen fogderi (futedømme) i Hedemarkens amt.
Delområde og grunnkrinsar i Alvdal
For statistiske formål er Alvdal kommune (per 2016) delt inn i to delområde med til saman 22 grunnkrinsar:
- Steigen: Strand - Barkald, Kveberg, Baugen, Sørhus, Kvernbekken, Alvdal stasjon, Steilia, Grimshaugen, Sandegga, Finnbudalen, Svartbekkjølen, Tegningdalen
- Plassen: Brandvoll, Auma, Sivildalen, Måna, Brekkli, Hyttemoen, Plassmoen, Lian, Egnund, Sølndalen
Historikk og kultur
Gruvedrifta har ein sentral plass i Alvdals historie. Lovise hytte på Plassen blei laga til i 1748 med drift fram til 1879. Aktiviteten rundt smeltehytta fekk mykje å seie for framveksten av bygdesamfunnet Alvdal. Husantunet er eit bygdetun med restaurerte og freda bygningar, av dette eitt frå 1600-talet.
I skog- og fjellområda er det registrert og delvis skilta rundt 750 dyregraver som formar større fangstanlegg. Det er også registrert vel 100 jernblester som var i bruk frå 1400-talet og fram til omkring 1750.
Huset Aukrust, som opna i 1996, er teikna av Sverre Fehn og rommar Kjell Aukrusts måleri, teikningar, litteratur og oppfinningar. På Steia har Aukrust, saman med figurane Solan Gundersen og Ludvig, fått eit monument skapt av Nils Aas.
Den indiske filosofen Sri Ananda Acharya, som budde ved foten av Tron, er gravlagt nedanfor Trontoppen, på vestsida.
Kommunevåpenet
Kommunevåpenet blei godkjent i 1988 og viser to skrått framveksande sølvski på blå bakgrunn, og viser til Alvdal som skikommune. Eit av Noregs eldste skifunn er gjort her.
Kart
Les meir i Store norske leksikon
Eksterne lenkjer
Litteratur
- Braseth, Leif: Drømmen om den store malmåra : Alvdals gruvehistorie, 1995, isbn 82-991797-2-6. Les boka på nb.no.
- Eggset, Alf: Alvdal bygdebok, bind 1-4, 2011-2015.
- Steimoeggen, Einar: Alvdal : ei bygdebok, 1952–1966, to bind.
Kommentarar (2)
skreiv Aksel-Johan Hegrem
Det heter ikke lenger Aukrustsenteret, men Huset Aukrust. Jf. https://www.aukrust.no/ og https://www.alvdalmiv.no/2019/nyheter/aukrustsenteret-gjor-endringer-og-bytter-navn/
svarte Tomaris Semet
Hei! Takk, dette er nå oppdatert i bildeteksten. Med beste hilsen Tomaris.
Kommentarar til artikkelen blir synleg for alle. Ikkje skriv inn sensitive opplysningar, for eksempel helseopplysningar. Fagansvarleg eller redaktør svarar når dei kan. Det kan ta tid før du får svar.
Du må være logga inn for å kommentere.