Åmli

Berggrunnen i heile kommunen høyrer til grunnfjellet, hovudsakleg ulike typar granitt, men også noko gneis. Gneisen opptrer særleg i tre område: i Tovdal nordvest i kommunen, i eit område lengst aust i kommunen, aust for Åmli tettstad, og dessutan på vestsida av sjøen Nelaug lengst sør i kommunen.

Kommunen har store heiområde som stort sett ligg under skoggrensa (700–800 meter over havet). Høgast når Trongedalsnuten (929 meter over havet) på Storrfjellet nord i kommunen, mellom Tovdal og Gjøvdal. Nordover i kommunen strekk Austheiene seg, eit mykje besøkt hei- og fjellområde med mange merka fotturruter og turisthyttene Skarsvassbu og Grunnetjørnsbu.

Dei viktigaste dalføra går i nordre del av kommunen mot søraust. Sør for Åmli tettstad og Nelaug bøyer dalane av mot sørvest. Nidelva (med tilløpet Gjøv) munnar ut i Arendal, Tovdalselva i Topdalsfjorden aust for Kristiansand. I øvre del av Tovdalselva ligg den flotte Rjukanfossen nord for Dale.

Landskapet er dominert av skog (78 prosent av totalarealet). Ni prosent av arealet ligg over skoggrensa. Den dyrka jorda er svært beskjeden, som elles i dei indre bygdene i fylket og utgjer berre ein prosent av totalarealet.

Kommunen har 21 naturvernområder. Dei største er alle oppretta for å verne skog:

• Urdvatn og Kallingsheii naturreservat, skogvern 34 101,5 dekar, verna 2019
• Årdalen naturreservat, skogvern, 21 260,6 dekar, verna i 1993
• Rukkevatn naturreservat, skogvern, 19444,1 dekar, verna 1993
• Skjeggedalsheii naturreservat, skogvern, 27 795, 3 dekar, verna 2020
• Vardeheia naturreservat, skogvern, 20 495,2 dekar, verna 2017
• Vereknutane naturreservat, skogvern, 17 504,4 dekar, verna 2007

I tillegg har kommunen to naturvernområder som er oppretta for å ta vare på myr:

• Furubuheii naturreservat, verneplan for myr, 1 890.8 dekar, verna 1986
• Reismyr naturreservat, verneplan for myr, 1 143,9 dekar, verna 2017

Den kaldaste månaden er januar med normal på −1,6 °C, og den varmaste månaden er juli med normal på 16,7 °C. Mest nedbør er det i november med normal på 164,4 millimeter, og minst er det i april med normal på 68,4 millimeter. Målingane er gjorde ved Nelaug målestasjon.

Busetjinga er tettast rundt administrasjonssenteret Åmli. Det er òg ei mindre tettgrend ved Nelaug stasjon søraust i kommunen og ein viss konsentrasjon av busetjing også i Tveitområdet rett aust for kommunesenteret. Elles er det noko spreidd busetjing i dalføra. Dei vestre og nordre heieområda er derimot så å seie utan busetjing.

Folketalet i kommunen gjekk — med unntak for 1970-åra — stort sett tilbake frå andre verdskrigen og fram til omtrent hundreårsskiftet. Deretter har det vore relativt stabilt. I tiårsperioden 2005–2015 viste det ein liten vekst på gjennomsnittleg 0,2 prosent årleg, mot 1,0 prosent årleg i fylket samla sett.

Det er éin tettstad i kommunen (ifylgje Statistisk sentralbyrås definisjon): Åmli med 680 innbyggjarar (2023). 38 prosent av innbyggjarane i kommunen bur her. Tettstaden er 0,8 km².

Åmli er den viktigaste skogbrukskommunen i fylket målt etter avverka tømmer. Kommunen hadde i 2016 ei avverking på 64 900 kubikkmeter, som utgjorde 16,5 prosent av den totale avverkinga i fylket. Jordbruket i Åmli har allsidig drift, men med hovudvekt på husdyrhald, særleg sau. Det blir også drive ein heil del birøkt. Samla har primærnæringane åtte prosent av arbeidsplassane i kommunen (2016).

Av arbeidsplassane i Åmli er 20 prosent innan industri, 33 prosent dersom ein inkluderer byggje- og anleggsverksemd og kraft- og vassforsyning (2014). Dette utgjer til samanlikning 22 prosent i fylket samla sett. Trelast- og trevareindustri er den dominerande industribransjen i Åmli med 76 prosent av arbeidsplassane i industrien (2013).

Åmli har middels stor vasskraftproduksjon. Dei åtte vasskraftverka i kommunen produserer til saman 357 gigawattimer i året (gjennomsnitt 1993-2020). Det største kraftverket er Jørundland (i drift fra 1970), som står for om lag halvparten av vasskraftproduksjonen. Andre store kraftverk er Åmli-Gjøv (1983) og Flatenfoss 3 (2009). Å Energi Vannkraft er hovudeigar av om lag tre fjerdedeler av vasskraftproduksjonen i kommunen. Nest største eigar er Arendals Fossekompani ASA med om lag ein femtedel.

Åmli har aukande turisttrafikk, og det er etablert fleire hytteområde i kommunen.

Mange i Åmli har arbeid i andre kommunar. I 2014 gjaldt dette 37 prosent av dei yrkesaktive som er busette i kommunen. 21 prosent hadde arbeid i resten av kommunane i fylket, og 12 prosent i Arendal og 16 prosent i andre fylke.

Sørlandsbanen kryssar kommunen i søraust, med stasjon på Nelaug og sidelinje herfrå til Arendal.

Den såkalla Telemarksvegen, riksveg 41 Kviteseid–Kristiansand, går nord–sør gjennom kommunen. Frå Åmli tettstad går fylkesveg 415 søraustover mot Tvedestrand. Fylkesveg 3706 fører nordvestover gjennom Tovdal til Dale. Fylkesveg 3384 går nordvestover gjennom Gjøvdal over til Fyresdal i Telemark fylke.

Åmli høyrer til Agder politidistrikt, Agder tingrett og Agder lagmannsrett.

Kommunen er med i regionrådet Østre Agder regionråd saman med Arendal, Froland, Gjerstad, Grimstad, Risør, Tvedestrand og Vegårshei.

Åmli kommune svarer til Åmli sokn i Aust-Nedenes prosti (Agder og Telemark bispedømme) i Den norske kyrkja. Det er tre kyrkjer i kommunen: Åmli, Gjøvdal og Tovdal.

Mot slutten av 1800-talet høyrde Åmli til Nedenæs fogderi (futedømme) i Nedenes amt.

I Årdalen naturreservat er det funne 6-7000 år gamle gamle boplassar.

Åmli kyrkje er ei langkyrkje i tre (nygotisk stil) frå 1909. I tettstaden ligg Elvarheim museum for jakt og fangst og Åmli Bygdetun. Her fører Åmfoss bru (1918), truleg ei av dei lengste steinbruene i Nord-Europa (135 meter), over Nidelva.

Tovdal kyrkje er ei lita langkyrke i tre frå 1820

Det er restar av eit gardsanlegg frå jernalderen på Jørundland i Gjøvdal.

Kommunevåpenet (godkjent i 1987) har ein oppreist bever i sølv med bakovervendt hovud på blå bakgrunn. Kommunen har tradisjonelt hatt fast beverstamme.

Namnet er sett saman av trenamnet alm og li. Åm for alm er vanleg i dialektane på Sørlandet og deler av Telemark.

• Agder
• Noregs geografi
• Åmli – tettstad

• Nettsidene til Åmli kommune
• Statistisk sentralbyrå: Kommunefakta Åmli
• Miljødirektoratets naturbase Åmli

• Hodne, Torgils. Åmli: ætt og heim. Bind 1 og 2
• Fiane, Egil. Åmli – Ætt og heim Bind III – IX