skabb

Skabb som angrip menneske har det vitskaplege namnet Sarcoptes scabiei. Homidden er 0,3–0,5 millimeter lang, medan hannmidden er litt mindre. Den befrukta homidden grev gangar i hornlaget til overhuda (epidermis), legg 2–3 egg om dagen og lever i omtrent éin månad. Det er sjeldan meir enn 5–15 homidd på ein person som er smitta med skabb.

Førekomsten av skabb går i bølgjer. Den siste store førekomsten var på 1970-talet med ein topp i 1975. Då blei det meldt om meir enn 37 000 tilfelle i Noreg, svarande til rundt éin prosent av befolkninga. Etter dette gjekk tala ned.

Etter 1994 har ikkje skabb vore meldepliktig sjukdom i Noreg. Det er difor ingen sikre tal for førekomst. Tal på legekonsultasjonar med diagnosen skabb og sal av legemiddel mot skabb auka betydeleg i perioden 2013–2019, og tala er framleis høge.

Skabb finst endemisk i befolkninga. Det kan oppstå lokale epidemiar, til dømes i sjukeheim og barnehagar.

I utviklingsland er skabb eit stort helseproblem og blir av Verdshelseorganisasjonen (WHO) rekna som ein neglisjert tropesjukdom. Det å bu trangt, dårlege hygieniske forhold og dårleg tilgang til helsetenester gjer det vanskeleg å bli kvitt infeksjonen.

Midden blir overført ved tett og gjerne gjenteken kontakt. I ein familie vil etter ei tid alle vere smitta. Smitten kan òg lett skje ved seksuell kontakt.

Skabb gir kløe, som ofte er intens og mest uttalt etter leggjetid. Ein klør over heile kroppen, bortsett frå i hovudet. Kløen kjem av ein slags allergisk reaksjon på midden. Kløen kjem først nokre veker etter at ein er smitta. Utslettet består av kloremerke, små nuppar og blemmer i huda.

Viss ein granskar handflater og sideflatene til fingrane, kan ein i mange tilfelle sjå skabbgangar. Skabbgangar er opptil éin centimeter lange, tynne, gråbrune strekar i overhuda. Ein kan kjenne dei som strengaktige fortjukkingar i overhuda. Midden sit i den eine enden av gangen og kjem til syne som eit mørkt punkt. Ved hjelp av ei nål kan ein isolere og påvise midden i eit mikroskop.

Skabbgangar kan òg finnast på føtene, på strekkesider av olbogane og på brystvortene. På penis kan det oppstå avlange kløande knutar. Dette er eit sikkert teikn på skabb. Hjå små born og immunsvekka personar kan ein òg finne skabbgangar i hårbotnen.

Langvarig skabbinfeksjon medfører fare for andre hudinfeksjonar, som ved manglande behandling kan medføre alvorlege komplikasjonar.

Den sterke kløen og utbreiinga av utslettet gjer at diagnosen blir mistenkt. Ein må undersøkje huda med godt lys og helst lupe eller dermatoskop for å finne skabbgangane. På enden av ein skabbgang kan ein sjå ein mørk prikk, som ein trekant, som er kroppen til skabbmidden. Ein kan isolere midden med ei tynn nål og påvise midden ved mikroskopi. Fastlegen kan vanlegvis stille diagnosen.

Skabb må behandlast og kan vere vanskeleg å bli kvitt. Ein nyttar då ein krem eller eit liniment som drep midden (sjå skabbmidlar). Alle som kan vere smitta må behandlast, sjølv om dei ikkje klør. Dette inneber at alle i same husstand, og eventuelle partnarar til husstandsmedlemane som ikkje bur i huset, må behandlast samtidig.

Svikt i behandlinga er ikkje uvanleg. Årsaka kan vere at påsmørjinga ikkje har vore nøyaktig nok, at midden har overlevd behandlinga, eller at ein har blitt smitta igjen av ein i husstanden som ikkje blei bra. I vanskelege tilfelle kan det vere nødvendig med ein tablettkur med ivermektin.

Etter vellykka behandling vil kløen gradvis minke over eit par veker, i nokre tilfelle tek det endå lengre tid. Aukande kløe, etter ein periode med betring, er teikn på behandlingssvikt.

Det er viktig og nødvendig å handtere skikkeleg alt dei smitta har vore i kontakt med. Det betyr vask av sengetøy og vask av klede på over 60 °C. Tøy som ein ikkje kan vaske, bør ein leggje bort i plastposar i minst sju dagar eller fryse dei ned eit døgn på –18 °C. Sofa, madrass og liknande bør ein støvsuge.

• skabbmidler
• skabb – veterinærvitskap

• Folkehelseinstituttet: Smittevernhåndboka – Skabb
• Folkehelseinstituttet: Slik behandler du skabb
• Folkehelseinstituttet: Skadedyrhåndboka – Skabbmidd