Dodekanez
| Prefektura Dodekanez, Dodekani Νομός Δωδεκάνησα | |
|---|---|
| |
| Periferija | Južni Egej |
| Sedište | Rodos |
| Stanovništvo | 200.452 (2005.) na 12. mestu |
| Površina | 2.714 km² na 14. mestu |
| Gustina naseljenosti | 73,9/km² |
| Broj provincija | 4 |
| Broj opština | 25 |
| Broj naselja | 2 |
| Poštanski fah | 85x xx |
| Oblasna oznaka | 2241-2247 |
| Auto oznaka | ΚΧ, ΡΟ, PK |
| ISO 3166-2 šifra | GR-81 |
| Veb stranica | www.dodecanes.gr |
Dodekanez ili Dodekani (grč. Δωδεκάνησα, engl. Dodecanese) je arhipelag na jugoistočnom kraju Egejskog mora, veoma udaljeni od obale grčkog kopna ka jugoistoku, a u blizini istočne (turske) obale Egeja. Ostrva Dodekaneza su sva u okviru države Grčke i sva su administrativno u okviru jedne - Prefekture , koja pripada Periferiji Južni Egej.
Administrativni centar prefekture i najveći grad arhipelaga Dodekanez i cele Periferiji Južni Egej je grad Rodos na Rodosu.
Dodekanez čini veliki broj ostrva - oko 160, od čega je veliki broj mali i nenaseljen (oko 80%). Najzapadnija i najudaljenija ostrva su Zapadni Mali Dodekanez. Velikih ostrva ima ukupno 12 i to su:
Reč "Dodekanez" je sintagma od reči - Δωδεκά / "dvanaest" i νησα / "ostrvo" pa znači "dvanaest ostrva", a to odgovara činjeničnom stanju u arhipelagu.
Dodekanez je arhipelag u jugozapadnom delu Egejskog mora, jako udaljen od grčkog kopna i puno bliži Turskoj. Istoimena Prefektura Dodekanez je jedna od ostrvskih prefektura u Grčkoj.
Sva ostrva su planinska, često kamenita i sušna.
Klima na Dodekanezu je sredozemna. Ostrva spadaju u sušniji deo Grčke, gde su leta duga i žarka, bez većih padavina, dok su zime blage. Bogatsvo podzemnih voda zavisi od blizine kopna, pa su ostrva bliža kopnu (Maloj Aziji) bogatija vodom i pogodnija za život, dok se na drugim, udaljenijim od kopna, oseća sve veliki nedostatak vode.
Biljni i životinjski svet je onaj tipičan za Sredozemlje. Zbog ograničene dostupnosti vode, dominira uzgajanje masline i vinove loze. U navodnjavanim područjima gaje se i agrumi i duvan.
Dodekanez je prvo važno razdoblje doba kasne praistorije, kada se na ostrvima javlja uticaj kretsko-minojske civilizacije. Posle propasti ove civilizacije na ostrvima se naseljavaju Dorani i arhipelag postaje poznat po tom grčkom plemenu tokom cele antike.
Tokom stare Grčke Dodekanez je bio organizovan u niz malih, ali važnih polisa. Svi oni su bili privremeno okupirani tokom Grčko-Persijskih ratova, a zatim su pali pod uticaj antičke Atine (tzv. Delski savez). Krajem razdoblja stare Grčke počinje razvoj Rodosa, koji će potom biti jedan od najvažnijih centara Helenističke kulture.
Helenistička civilizacija 164. g. pada pod stari Rim, a zatim dolazi pod okrilje Vizantije. 1204. g. posle osvajanja Carigrada od strane Krstaša Dodekanez ostaje u rukama vizantinaca u okviru Nikejskog carstva, ali slabljenjem Vizantije već početkom 13. veku Rodos i bliska ostrva potpadaju pod vlast Zapada, tačnije viteza Malteškog reda, pod kojima ostaju dugo, do kraja 15. veka.
Novi gospodar Dodekaneza bilo je osmansko carstvo od 1480. g. Vlast osmanlija zbog posebnog položaja Dodekaneza nije bila preterano kruta i imala je osobine mesne autonomije. Postojanje autonomije i velika povezanost, poslovna umešnost i spregnutost mesnih trgovaca sa vlašću u osmanskom carstvu bili su glavni činioci nevelikog učestvovanja mesnog stanivništva u Grčkom ratu za nezavisnost 1820-ih, što je ostrva spasilo većeg razaranja, ali i doprinelo dugoj osmanskoj valadavini nad Dodekanezom. Može se čak reći i da je 19. vek doneo mnoge blagodeti stanovništvu Dodekaneza, koji je tada bio jedan od najbogatijih delova osmanskog carstva.
1912. godine Dodekanez su okupirali Italijani i u njihovim rukama ostao je do 1945. g., kraja Drugog svetskog rata. Tokom ovog razdoblja vršena je italijanizacija, što je doprinelo masovnom iseljavanju i propadanju privrede. Nakon povrata arhipelaga u sastav Grčke ovaj proces je zaustavljen, pre svega zahvaljujući razvoju turizma.
Dodekanez kao važna turistička oblast u Grčkoj imaju visok rast stanovništva, čime se polako popravlja demografsko stanje napravljeno u prvoj polovini 20. veka, kada se veliki broj ostrvljana odselio na kopno (najviše u Atinu) ili u inostranstvo. Dominira gradsko stanovništvo. Na Rodosu živi više od 60% stanovništva.
Danas Dodekanez spada u najprivlačnija turistička odredišta na Sredozemlju, a neka su postala statusni simboli (Rodos, Kos). Zbot toga turizam poslednjih decenija čini najvažniju privrednu delatnost.
Tradicionalno pomorstvo je i dalje je razvojeno, ali se sve više okreće ka potrebama turista. Slično je i sa tradicionalnim zanatima, koji su sve više vezani za izradu suvenira.
Zbog nedostatka vode poljoprivreda nikada nije bila važnija od pomorstva, ali je uzgajanje maslina i vinove loze bilo i ostalo tradicinalno. U navodnjavanim područjima gaje se i agrumi i duhan.
- Južni Sporadi - zajednički naziv za sva ostrva u istočnom Egeju
- Severni Sporadi - arhipelag u zapadnom Egeju
- Kikladi - arhipelag u jugozapadnom Egeju
