1843.
- Ovo je članak o godini 1843.
| Milenijum: | 2. milenijum |
|---|---|
| Vjekovi: | 18. vijek – 19. vijek – 20. vijek |
| Decenija: | 1810-e 1820-e 1830-e – 1840-e – 1850-e 1860-e 1870-e |
| Godine: | 1840 1841 1842 – 1843 – 1844 1845 1846 |
| Gregorijanski | 1843.. (MDCCCXLIII) |
| Ab urbe condita | 2596. |
| Islamski | 1258–1259. |
| Iranski | 1221–1222. |
| Hebrejski | 5603–5604. |
| Bizantski | 7351–7352. |
| Koptski | 1559–1560. |
| Hindu kalendari | |
| • Vikram Samvat | 1898–1899. |
| • Shaka Samvat | 1765–1766. |
| • Kali Yuga | 4944–4945. |
| Kineski | |
| • Kontinualno | 4479–4480. |
| • 60 godina | Yin Voda Zec (od kineske Ng.) |
| Holocenski kalendar | 11843. |
| Podrobnije: Kalendarska era | |
Godina 1843. (MDCCCXLIII) bila je redovna godina koja počinje u nedjelju po gregorijanskom, odn. redovna godina koja počinje u petak po 12 dana zaostajućem julijanskom kalendaru (linkovi pokazuju godišnje kalendare).
- 1. 1. - Prvi i poslednji izbor za kneza (hospodara) Vlaške: Gheorghe Bibescu (do 1848).
- 2. 1. - Praizvedba Wagnerove opere "Leteći Holanđanin" u Drezdenu.
- 3. 1. - U Kini izašao "Ilustrovani traktat o pomorskim kraljevinama", prvo značajno kinesko delo o Zapadu.
- 3. 1. - Praizvedba Donizettijeve opere "Don Pasquale" u Parizu.
- 11. 1. - Po traženju bana Hallera i nakon žalbe carigradske Porte na ilirsku agitaciju među bosanskim katolicima, kralj Ferdinand zabranjuje ilirsko ime - Gajeve "Ilirske novine" postaju "Narodne novine" a Ilirska stranka Narodna; uvedena stroga cenzura štampe koju vrši profesor Mátsik[1].
- 13. 1. - Osmanske snage ušle nakon opsade u ranije poluautonomni irački grad Karbala, stradalo nekoliko hiljada stanovnika.
- januar - Počinje feljtonsko objavljivanje Dickensovog Martina Chuzzlewita (do jula 1844).
- januar - Knez Adam Jerzy Czartoryski sastavio memorandum Conseils sur la conduite à suivre par la Serbie, viziju unutrašnje i spoljne politike Kneževine Srbije[2] (→ Načertanije iz sledeće godine).
- januar? - Porta pristala preduzeti mere za poboljšanje položaja raje u današnjoj južnoj Srbiji (nakon ustanka iz 1841. mnogo hajdučije u Zaplanju i prokupačkom kraju)[3].
- 20. 1. - Honório Hermeto Carneiro Leão faktički postaje prvi premijer Brazilskog Carstva.
- 23. 1. - Jacob Christoph Rad dobio austrijski patent za presu kojom se proizvode kocke šećera.
- 3. 2. - Tokom Urugvajskog građanskog rata počinje Velika opsada Montevidea (do 1851); grad brani i Giuseppe Garibaldi sa Italijanskom legijom.
- 8. 2. - U zemljotresu razoren grad Pointe-à-Pitre na Guadeloupei.
- 25. 2. - Pod pritiskom kapetana Pauleta, kralj Kamehameha III stavio Kraljevinu Havaji pod britansku vlast ("Privremena predaja Havajskih ili Sandwichkih ostrva") - poništeno 31. jula.
- 7. 3. - Velika kometa 1843. dostiže najveći sjaj, vidljiva je i danju, ali bolje sa južne hemisfere.
- 8. 3. - Danska vlada obnovila skupštinu Althing na Islandu kao konsultativno telo (prvi sastanak 1845).
- 16. 3. - Osnovan Petrópolis u Brazilu.
- 21. 3. - Prošao prvi termin smaka sveta koji je objavio William Miller (→ Millerizam).
- 23. 3. - Paul-Émile Botta otkrio ruševine Dur Sharrukina (Korzabad).
- 24. 3. - Bitka kod Hyderabada je britanska pobeda nad talpurskim emirima koja im donosi Sindh.
- 25. 3. - Otvoren Thames Tunnel, delo Marca Isambarda Brunela, prvi tunel ispod plovne reke.
- april - Eta Carinae je privremeno druga najsvetlija noćna zvezda.
- 22. 4. - Hrvatski sabor u Zagrebu odgođen za dva dana zbog dolaska mnogo seljačkog plemstva, mađaronskih saveznika; izabrani poslanici za Ugarski sabor s uputom da brane hrvatska prava i da se služe samo latinskim jezikom[1].
- proljeće - Pošto je Mehmed Husrev-paša počeo sakupljati mladiće za nizam i tražiti predaju oružja, dolazi do muslimanske pobune u Bosanskoj krajini (vezir će biti smjenjen).
- 2. 5. - Ivan Kukuljević Sakcinski održao u Saboru prvi zastupnički govor na hrvatskom jeziku, za kojeg traži da se uvede kao "diplomatički" u Hrvatskoj i Slavoniji (saborski, uredovni i nastavni) umjesto latinskog - pozdravljeno ali se smatra preuranjenim[4].
- 4. 5. - Proglašena britanska Kolonija Natal - anektirana burska Republika Natalija (traje do 1910).
- 14. 5. - Sazvan Ugarski sabor u Požunu (1843-44). Hrvatski zastupnici ne žele govoriti na mađarskom a patrijarh Rajačić će održati besedu u kojoj se žali na to što se pravoslavci ne uzimaju u državnu službu, kojima tako ostaje samo logor (tj. vojska) ili manastir[5].
- 22. 5. - "Velika migracija": prva veliki konvoj kola (wagon train) kreće Oregonskom stazom prema britansko-američkoj Zemlji Oregon. Ove godine nastaje i Kalifornijska staza.
- 23. 5. - Čile uzeo u posjed Magellanov tjesnac.
- 17. 6. - Afera Wairau, sukob Maora i britanskih naseljenika na novozelandskom Južnom ostrvu.
- 20. 6. - Mađarizacija: zaključak na Ugarskom saboru da se ubuduće govori drže na mađarskom - hrvatski predstavnici, Ožegović i Klobučarić, napustili sabornicu. Sabor kasnije odlučuje da jedino mađarski može biti službeni i nastavni u Ugarskoj i Hrvatskoj, a od 1853. i u Hrvatskoj će mađarski biti uslov za činovnike i svećenike[4].
- 26. 6. - Ratifikacija Nankinškog ugovora između Kine i Velike Britanije - trgovina i Hong Kong.
- 27. 6. (15. 6. po j.k., Vidovdan) - Skupština u Topčideru, započeta 4/16. 6., ponovo izabrala kneza Aleksandra Karađorđevića - ponovni izbor je zahtevala Rusija, koja za utehu dobija ostavku Tome Vučića Perišića i Avrama Petronijevića.
- Nakon Vučića, unutrašnje poslove preuzima Ilija Garašanin (do 1852).
- jul - U Skoplju počinje Albanski ustanak (1843-44), poznat i kao ustanak Derviša Care. Protiv njih će ratovati Omer-paša Latas[6]. Najviše stradaju područja vranjske, kumanovske, gnjilanske i skopske kaze[7].
- 29. 7. - Pokušaj sastanka Njegoša sa Turcima Ali-paše Rizvanbegovića, nepoverenje dovodi do sukoba - Pokolj na Bašinoj Vodi[8], sumnjalo se da Ali-paša hoće ubiti Njegoša, Crnogorci ubili deo turskih poslanika[9] (i inače se ne poštuje ugovor od prošlog septembra)[10].
- 30. 7. - Suočen s pobunom, regent Španije Baldomero Espartero napušta zemlju.
- avgust? - Albanci napali jedno crnogorsko pogranično selo[10].
- 9. 8. (28. 7. po j.k.) - Skupština u Kragujevcu nerado daje pristanak za udaljavanje Vučića i Petronijevića iz Srbije.
- 19. 8. - Berlinska opera stradala u požaru.
- 6. 9.? - Osmanska vojska organizovana u pet armija, npr. Prva je u Carigradu, a Treća je zadužena za Rumeliju i ima sedište u Monastiru (Bitolju)[11].
- 14. 9. - Na Kalemegdanu pročitan kneževski berat, čime je okončano pitanje izbora kneza Srbije.
- 15. 9. (3. 9. po j.k.) - Revolucija 3. septembra u Grčkoj: vojska i narod protiv apsolutističke vladavine kralja Ota, koji pristaje dati ustav. Andreas Metaksas postaje prvi predsednik vlade.
- septembar? - Fra Ivan Franjo Jukić šalje pismo Iliji Garašaninu (Poljaci utiču na bosanske franjevce, nastoje ih vezati za Srbiju)[12].
- septembar - Prvi broj The Economist-a.
- 28 - 29. 9. (16 - 17. 9. po j.k.) - Hercegovački Turci napadali Crnogorce kod Grahova; s druge strane Crnogorce napao novi skadarski paša Osman-paša Skopljak sa Albancima i zauzeo ostrva Lesendro, Vranjina i Grmožur[10][13].
- 1. 10. - Izlazi prvi broj News of the World (traje do 2011).
- 3. 10. - Potpisan Humenski ugovor, dopuna Nankinškom - ekstrateritorijalnost i status najpovlašćenije nacije Britaniji.
- 12. 10. - Kraljevo rješenje dozvoljava poslanicima da na Ugarskom saboru govore bilo latinski bilo mađarski[4].
- 15. 10. - Rajnska železnica (Rheinische Eisenbahn-Gesellschaft) otvorila sekciju do belgijske granice, čime je nastala veza Keln-Antverpen i prva međunarodna železnička linija.
- 16. 10. - Pod pseudonimom Johannes de silentio, Søren Kierkegaard objavljuje filozofsko delo "Strah i trepet".
- oktobar - U Srbiju stigao František Zach, koji će imati uticaja na politiku Srbije (Načertanije)[14].
- 27. 10. (15. 10. po j.k.) - Ustrojenije poštanskog zavedenija - u Srbiji uspostavljena državna pošta (→ Pošta Srbije).
- 8. 11. - Španski Kortes proglašava 13-godišnju Izabelu II punoletnom.
- 11. 11. - Objavljene "Nove bajke" Hansa Christiana Andersena, među kojima i "Ružno pače".
- novembar - U austrijskom Kotoru potpisan mirovni ugovor između Crne Gore i Hercegovine - Grahovo će Turcima plaćati harač i rentu za korišćenje zemljišta[9].
- novembar - Albanski ustanici zauzeli Gostivar.
- 28. 11. - Velika Britanija i Francuska zvanično priznale nezavisnost Kraljevine Havaji.
- 1. 12. - Hrvatski poslanici onemogućeni govoriti na latinskom u Ugarskom saboru[4].
- 19. 12. - Izašla Dickensova novela A Christmas Carol. Ove godine su poslate i prve komercijalno proizvedene božićne čestitke.
- Bosanski vezir zabranjuje pristup biskupu fra Rafi Barišiću u Bosnu (u toku je spor između bosanskih i hercegovačkih katolika)[15].
- Početak turizma u Opatiji nakon izgradnje ceste prema Rijeci.
- Dragojla Jarnević se popela na Okić (Plešivica) s južne, strmije strane.
- 1843-48 - U Beogradu izlazi časopis "Podunavka", urednik Miloš Popović.
- Mnogi đaci iz Karlovačke i Novosadske gimnazije prelaze u luteranske gimnazije u Ugarskoj radi učenja mađarskog jezika, neophodnog za državnu službu; sarađuju sa Slovacima u odupiranju mađarizaciji[16].
- U bugarskom gradu Elena otvorena prva škola sa razredima, nazvana Daskalolivnica.
- Društveni otoci postali francuski protektorat.
- Sanusi se nastanio u Kirenaici, osnovao zaviju u Beidi.
- Nauka i tehnika
- James Prescott Joule izneo mehanički ekvivalent toplote.
- Otkriveni elementi erbijum i terbijum (Carl Gustaf Mosander).
- Ada Lovelace prevela Menabreine beleške o Babbageovoj Analitičkoj mašini, uključujući algoritam za izračunavanje Bernoullijevih brojeva, što se smatra prvim kompjuterskim programom.
- Richard March Hoe izmislio rotacionu štamparsku presu.
- William Rowan Hamilton opisao kvaternione.
-
"Kraljevina Ilirija i Ugarsko primorje" (113.39 MB) -
Evropska Turska (J. & C. Walker) -
Bosna -
Srbija
._Turkish_Empire,_Greece._1843.G.jpg)
._Turkish_Empire,_Greece._1843.GG.jpg)
._Turkish_Empire,_Greece._1843.GF.jpg)
- 15. 1. - Louis Léger, slavista († 1923)
- 21. 1. - Émile Levassor, pionir automobilizma († 1897)
- 24. 1. - Josip Stadler, vrhbosanski nadbiskup († 1918)
- 29. 1. - William McKinley, američki političar i predsjednik († 1901)
- 22. 2. - Rudolf Montecuccoli, austrougarski admiral († 1922)
- 22. 2. - Milutin Garašanin, srpski političar († 1898)
- 28. 2. - Đorđe Simić, srpski političar i diplomata († 1921)
- 24. 3. - Petko Karavelov, bugarski političar († 1903)
- 25. 4. - Princess Alice of the United Kingdom, treće dete kraljice Viktorije, tašta cara Nikolaja II († 1878)
- 27. 4. - Nikanor Ružičić, episkop niški († 1916)
- 21. 5. - Charles Albert Gobat, švicarski političar, nobelovac († 1914)
- 29. 5. - Ivan Banjavčić, hrvatski političar i dobrotvor († 1913)
- 3. 6. - Frederik VIII, kralj Danske († 1912)
- 9. 6. - Bertha von Suttner, austrijska književnica i pacifista, nobelovka († 1914)
- 15. 6. - Edvard Grieg, kompozitor († 1907)
- 16. 6. - Adolf Waldinger, slikar i crtač († 1904)
- 2. 7. - Milan Makanec, hrvatski političar († 1883)
- 7. 7. - Camillo Golgi, fiziolog, nobelovac († 1926)
- 17. 8. - Mariano Rampolla del Tindaro, kardinal († 1913)
- 1. 10. - Tadija Smičiklas, povjesničar († 1914)
- 13. 10. - Otto Lueger, inženjer, izdavač Leksikona tehnologije († 1911)
- 18. 10. - Josip Eugen Tomić, književnik († 1906)
- 20. 10. - Kosta Trifković, književnik († 1875)
- 11. 12. - Robert Koch, lekar, mikrobiolog, nobelovac († 1910)
- ? - Adam Bogosavljević, srpski političar († 1880)
- 11. 1. - Francis Scott Key, pesnik američke himne (* 1779)
- 17. 2. - Eustahija Arsić, prva srpska (moderna) spisateljica (* 1776)
- 13. 4. - Georgije Bakalović, srpski slikar (* 1786)
- 14. 5. - Ljubica Obrenović, srpska kneginja (* 1785 ili '88)
- 28. 5. - Noah Webster, leksikograf (* 1758)
- 7. 6. - Friedrich Hölderlin, pesnik (* 1770)
- 22. 6. - Georgije Hranislav, bački episkop (* 1775)
- 2. 7. - Samuel Hahnemann, osnivač homeopatije (* 1755)
- avgust - Sequoyah, pronalazač čirokijevskog silabara (* ca. 1770)
- 19. 9. - Gaspard-Gustave Coriolis, matematičar, fizičar (* 1792)
- 12. 12. - Willem I, bivši nizozemski kralj (* 1772)
- 19. 12. - Vlaho Stulić (Stulli), dubrovački pisac (* 1768)
- Radnja Matavuljeve pripovetke "Pilipenda".
- ↑ 1,0 1,1 Šišić, Povijest 1526-1918, 426
- ↑ Živanović, Đorđe (1991). Poljska emigracija i ponovni izbor Aleksandra Karađorđevića za kneza 1843. godine. rastko.rs
- ↑ Istorija s. n. V-1, 246
- ↑ 4,0 4,1 4,2 4,3 Šišić, Povijest 1526-1918, 427
- ↑ Istorija s. n. V-2, 39
- ↑ Istorija s. n. V-1, 238
- ↑ Istorija s. n. V-1, 247
- ↑ Pavićević, Branko Sazdanje crnogorske nacionalne države (1796-1878). montenegrina.net
- ↑ 9,0 9,1 Istorija s. n. V-1, 195
- ↑ 10,0 10,1 10,2 Njegoš - Izabrana pisma, rastko.rs
- ↑ James J. Reid (2000). Crisis of the Ottoman Empire: Prelude to Collapse 1839-1878. Franz Steiner Verlag. str. 77–78. ISBN 978-3-515-07687-6.
- ↑ Istorija s. n. V-1, 489-91
- ↑ Stamatović, Mr. Aleksandar Kratka istorija Mitropolije Crnogorsko-primorske (1219-1999). rastko.rs
- ↑ Istorija s. n. V-1, 270
- ↑ Ćorović, Vladimir (1925). Vladimir Ćorović: Bosna i Hercegovina - Kulturne prilike. rastko.rs
- ↑ Istorija s. n. V-2, 42
- Literatura
- Istorija srpskog naroda, Od Prvog ustanka do Berlinskog kongresa 1804-1878, Beograd 1981
- Peta knjiga prvi tom (V-1)
- Peta knjiga drugi tom (V-2)
- Šišić, Ferdo. Povijest Hrvata Pregled povijesti hrvatskoga naroda 1526.-1918. drugi dio. Marjan tisak 2004.
