Hronologija Osmanskog Carstva
Ovo je Hronologija Osmanskog Carstva odnosno lista glavnih događaja u istoriji Osmanskog Carstva.
Ono se po običaju stvara 1299. s Osman–begom i postepenim osvajanjem Bizantskog Carstva a nestaje 1922. kada Mustafa Kemal stvara Republiku Tursku.
Ovaj članak je dopuna glavnih članaka Osmansko Carstvo i Historija Osmanskog Carstva. Za jasniji pogled na stvaranju Osmanove dinastije i carstva valja također proširiti pogled na članke: Bizantsko Carstvo, Turkijski narodi, Oguzi, Seldžuci, Rumski Sultanat, Križarski ratovi, Mamelučki Sultanat.
- 1071. Bitka kod Mancikerta[1] (26. augusta): Seldžuci pod vodstvom Alp-Arslana iznenada pobijaju vizantisku vojsku[α 1]. Turci (Seldžuci) ulaze u Anadoliju. Grčki Ikonion je novi glavni grad seldžučke Anadolije.
- 1092. Seldžučko carstvo pod Malik-šahom dostiže vrhunac svog teritorijalnog proširenja.
- 1095 – 1111. U seldžučkoj Perziji (Tus) književnik al-Ghazāli razvija pravac sufizma[2] (tasavuf), što će kasnije bit prvobitna crta turskog sunizma. Kojijeni sufijske misli su u Iraku 9. vijeka[3].
- 1171. Dolazak prvih đenovljanskih trgovaca na Peru.
- 1204. Četvrti križarski rat. Venecijanski trgovci se nastanjuju na Peru, jako bitna trgovačka postaja prema Istoku[α 2]. Mletačka Republika počijne prva teritorijalna osvajanja na Egejskom moru[4].
- 1220 – 1340: Mongolski napadi na istočnu i jugoistočnu Europu, na Kavkaz, Rusiju i Perziju.
- 1274. Mongolski napad na Bugarsku.
- 1277. Bitka kod Elbistana blizu Maraša (15. aprila), između mongolskog Ilkanata (Pervane) i Mamelučkog sultanata. Mamelučka pobjeda.
- Oko 1279./1281. Ertuğrul-bega prepušta vlast plemena Kayı sinu Osmanu[5]. Ertuğrul će vjerojatno umrijeti oko 93. godine života, odprilike 1288. il 1289.[5] Osman je postao beg Domaniça i Söğüta, vazal Rumskog sultanata[α 3].
- 1285. Drugi mongolski napad na Kraljevinu Bugarsku.
- 1288. Osman–beg osvaja tvrđavu Karadžahisar (tur. Karacahisar Kalesi) kod Eskişehira.
- Prijateljstvo sa šeikom Edebalijem (Osmanov san).
- Potom Osman napada İnegöl (Ἀγγελόκωμις), Bilecik (Βηλοκώμα) i Yarhisar.
- 1299. Osman Gazi osniva Osmansko carstvo, postaje sultan. Te godine je zapravo proglašen za khana plemena Kayı. Glavni grad je Söğüt.
- 1302. Bitka kod Bafeona (27. jun 1302.) teški poraz bizantinske vojske protiv osmanovih Turaka. Prvi događaj potkrijepljen dokazima o životu Osmana[6].
- 1304. Katalonski plaćenici pod imenom Almogaveri se bore protiv Osmanlija u službi Vizantije (Roger de Flor[α 4]).
- 1307. Nakon smrti rumskog sultana Mesuda II. (ubijen od Mongola), nestaje Rumski Sultanat.
- 1317. Osman–beg opseda Prusu (Προύσα). Napadi u više navrata (ghaza).
- 1320 – 1331: za vrijeme vezirata Alaeddin–bega pojavljuje se vojna jedinica Janjičara («novi vojnici»).
- 1324. Uzbeg Khan[α 5] napada Trakiju.
- 1326. Osmanlije zauzimaju Prusu[6] (6. april), koja postaje novi glavni grad osmanske države.
- 1327. Prvi Orhanov novac iskovan u Bursi[7] (srebrena Akča). Do 1477. Osmanlije se služe srebrenom kovanicom, koja će bit dosta stabilno sredstvo u trgovini prvog carstva[8].
- 1331. Osmanlije zauzimaju staru bizantinsku Nikeju (Νίκαια) koja postaje novi turski glavni grad[6].
- 1334 – 1335. Turci osvajaju Kareški Begluk[α 6][6].
- 1337. Drugi napad Uzbega khana na Trakiju.
- Osmanlije zauzimaju Nikomediju (Νικομήδεια, İzmit)[6].
- 1346. Orhan se ženi Teodorom, kći Jovana Kantakuzina, i s njom dobija sina Halila.
- 1346 – 1353: Crna smrt[α 7]. Zaraza stiže u Konstantinopolj i na Peru (jesen 1347).
- 1352. Orhan daje trgovačke povlastice Đenovljanima. Sulejman-paša, Orhanov najstariji sin, zauzima tvrđavu Cippe (tur. Çimpe Kalesi[α 8]). Dakle, Osmanlije prelaze Dardanele i početak Osmanskog osvajanja Trakije.
- 1354. Osmanlije zauzimaju Ankaru i Galipolje.
- 1357. Prestolonaslednik Sulejman-paša umire. Početak mira sa Viznatijom.
- 1359. Princ Murat napada Trakiju.
- oko 1360. Murad stvara Kapikulu, profesionalni vojni odjel sastavljen od robova uzvišene porte. Vjerojatno isti Murad je stvaralac sistema devširma[9].
- 1361. Princ Murat zauzima Jedrene.
- 1362. Smrt Orhana i ustoličenje sultana Murata. Stvaranje Janjičara, što omogućuje karijere strancima u Osmanskoj vojsci[10]. Glavni grad carstva postaje Jedrene.
- 1362./1365. Nastaje Rumelijski pašaluk[α 9] ili tur. Rumeli Eyaleti, što je ime cjelokupne pokrajine Osmanskog carstva u jugoistočnoj Europi.
- 1364. Čandarli Halil-paša postaje Veliki vezir (1364–1387) sultana Murata: uspon porodice Čandarli, titula Velikog vezira se jedno vrijeme nasljeđuje[10].
- 1367. Turci osvajaju bugarsku tvrđavu Burgas[α 10]. Nešto kasnije će u Burgasu sagraditi tvrđavu koja će se zvati Boğaz kale.
- 1371. Muratova pobeda u Maričkoj bici. Cijela Makedonija i djelovi Peloponeza padaju pod tursku vlast.
- 1373. Osmanlije osvajaju bugarski grad Jambol. Jedna mala otporna strana grada će ostati naoružana i samostalna.
- 1375-1380. Osmanlije prisajedinjuju delove Germijane[α 11] i Hamidilije[α 12].
- 1382. Turci osvajaju Monastir.
- 1383. Turci osvajaju Ser u grčkoj Makedoniji.
- 1385. Osmanlije zauzimaju Sofiju.
- U osvojenom bugarskom Blagoevgradu[α 13] većina stanovništva prelazi u islam.
- 1386. Osmanlije zauzimaju Niš nakon opsade koja je trajala 25 dana.
- 1386. Bitka kod Pločnika kod Prokuplja (Lazar Hrebeljanović). Prvi poraz Turaka na Balkanu. Suvremenici proslavljuju Srbe.
- 1387. Osmanlije osvajaju Kavalu.
- 1388. Bitka kod Bileće (27 august). Drugi poraz Turaka ovaj put od strane Bosanaca (Vlatko Vuković).
- Turci osvajaju okolicu male bugarske utvrde Ruse.
- 1389. Bitka na Kosovu. Smrt sultana Murata (Miloš Obilić?) i ustoličenje sultana Bajazita.
- Osmanlije osvajaju bugarsku luku Varnu.
- 1389-1390. Bajazit osvaja zapadnu Anadoliju i kneževine Menteše[α 14], Aydın, Saruhan[α 15], Germijanu, i Hamidiliju.
- 1391. Prvi turski napad na Konstantinopolj. Bez uspjeha.
- 1392. Osmanlije osvajaju Skoplje (tur. Üsküb).
- 1393. Osmanlije osvajaju bugarsko Veliko Tarnovo.
- 1394-1402. Bajazitova opsada Konstantinopolja (Manojlo II Paleolog, Jovan VII Paleolog, Jean II Le Meingre). Bez uspjeha.
- 1395. Bajazitov pohod na Ugarsku i Vlašku. Bitka na Rovinama (17. maja), pobjeda vlaškog vojvode Mirče Velikog nad Turcima.
- 1396. Bitka kod Nikopolja (25. septembra). Osmanska pobeda i pad Bugarskog carstva.
- Turci osvajaju Vidin i uspostavljaju Vidinski sandžak.
- Bugarski car Jovan Stracimir je uhićen nakon bitke i zatočen u Bursi, gdje su ga zadavili.
- Turci osvajaju bugarski Drastar (1396/1400).
- 1397. Konstantin II Stratimirović pruža otpor i nastavlja carstvo kao vojvoda Vidinskog carstva zadnji ostatak Bugarskog carstva.
- 1402. Bitka kod Agore protiv Tatara (28. jula). Bajazit pada u zarobljeništvo. Timur stvara Tatarsko carstvo[α 16].
- Padom Osmanskog carstva pod Tatarima, Balkanske države su pod manjem pritisku, stoga se stvara Srpska Despotovina pod Stefanom Lazarevićem.
- Konstantin II Stratimirović stupa u savezništvo u protuosmansku svrhu zajedno sa srpskim despotom Stefanom Lazarevićem i sa Mirčom knezom Vlaške.
- Građanski rat u Anadoliji (1402–1413)
- 1403. Bajazit izvršio samoubistvo u Akšehiru blizu Konye (8. marta)[11].
- U Kneževini Albaniji dolazi na vlast Nikita Topija, zadnji vladar Kroje. Krojsko plemstvo masovno prihvaća mletačku vlast.
- 1403-1413: doba tzv. Osmanskog interegnuma, rat između Bajazitovih sinova: Isa Čelebija, Sulejman Čelebija, Musa Čelebija, Mehmed Čelebija.
- Sulejman Čelebija u Jedrenu vlada nad Bugarskom i Trakijom, njegov saveznik je Vuk Lazarević;
- Isa Čelebija je samostalni knez u Bursi;
- Mehmed stvara novu kneževinu u Amasiji, njegov saveznik je Stefan Lazarević pa Stefanov sin Đurađ;
- Musa, Bajazitov sin zarobljen zajedno sa ocem, biva oslođen i vraća se u osvajanje carstva, njegov saveznik je Mirča I.
- 1404. U Kraljevini Bosni unutarnja borba između Tvrtka II. i pro–ugarskog Stjepana Ostoje.
- 1405. Smrt Timura u dalekom mjestu Otrar, današnji južni Kazahstan (8. februara, bolest). Njegov nasljednik je unuk khan Halil, međutim Tatarsko carstvo brzo ulazi u razdoblje stagnacije i nestabilnost.
- Prvi skadarski rat (1405–1412). Mletačka republika napada Zetu Balšića. Rat ostaje neriješen, ali Venecija počinje se širiti po Jadranu.
- 1406. Čandarli Ali Paša umire. Sulejman Čelebija bez najpovjerenijeg suradnika. Postaje sve više politički usamljen.
- Mehmetove pristaše usmrćuju Isu Čelebiju u jednom hamamu u Eskişehiru.
- 1408. Žigmund Luksemburški osniva Zmajski red za borbu protiv Turaka.
- Osmanlije osvajaju Sivas u Anadoliji.
- 1410. Bitka kod Kosmidiona (15. juna). Pobeda Sulejmana nad Musom.
- Osmanlije osvajaju Manisu.
- 1411. Ubojstvo Sulejmana Čelebije (17. februara).
- Žigmund Luksemburški postaje «Rex Romanorum» (21. jula)[α 17].
- 1413. Bitka kod sela Čamorlu (5. jula). Princ Mehmed (zajedno sa Stefanom Lazarevićem i Đurđom Brankovićem) pobeđuje Musu kod Sofije. Ujedinjuje osmanske teritorije. Musa je ozlijeđen i potom ubijen u borbi. Počinje Mehmedov sultanat.
- 1415. Princ Mehmed na čelu vojnog pohoda odlazi u Anadoliju. Sukob sa Venecijom.
- Turski upad u Furlaniju.
- 1416. Bitka di Galipolja. Venecijanska pobjeda i venecijanska nadmoć nad Egejskom moru.
- Pobuna Šeika Bedredina u Anadoliji i Rumeliji protiv stari carskih ustanova, uključujući protiv sultanata (ljeto/jesen)[10].
- 1418. Pohod princa Mehmeda na Džanik (tur. Canik, Samsun).
- 1419. Turci osvajaju Constanțu.
- 1420. Osmanlije osvajaju Ikonion u Anadoliji.
- 1421. Smrt Mehmeda. Ustoličenje 17–godišnjeg Murata II u Bursi[12].
- 1422. Konačni pad Bugarskog carstva (Konstantin II.)
- 1423. Osmanlije osvajaju Volos u Grčkoj.
- 1424. Mirovni ugovor Murata II sa Venecijom.
- 1425. Osmanlije osvajaju Aydın.
- 1426. Osmanlije osvajaju Izmir.
- 1428. Opsada Golupca (maj), poraz Mađara, Vlaha i Litvanaca. Osmanlije prodiru u Bosnu.
- 1430. Turci osvajaju Solun. U napadu na grad upotrebljavaju topove, stoga prvi tragovi vatrenog oružija kod Turaka (ili možda nešto ranije, u 1420–im godinama).
- 1435. Srpski despot Đurađ Branković, nadajući se u savezništvo sa Osmanlijama, vijenča 16–godišnju kćeri Maru (Despina Hatun) za sultana Murata II (4. septembra)[13]
- 1438. Pohod Murata na Erdelj: prolaz kroz Gvozdena vrata, napadi na Sibiu, Sighișoaru, Mediaș i Brašov[13]. Preko 70.000[13] osoba je zarobljeno. Prvi put se spominje devširme.
- 1439. Murat osvaja Smederevo; prvi pad Srbije.
- 1441 – 1442. Sa zapovjedništva u Beogradu János Hunyadi napada Smederevski sandžak[14].
- Šehabettin–paša, beglerbeg Rumelije, gradi utvrdu na Avali (Žrnovan)[14].
- János Hunyadi odnosi pobedu nad Osmanlijama u Erdelju.
- 1444. Murat II abdicira u korist mladog sina Mehmeda. Pokušaj mirnog prelaza vlasti s oca na sina. No Mehmed II je još vrlo mlad (12 godina).
- Bitka kod Varne (10. novembar). Velika bitka, puno žrtava. Smrt Vladislava Jagelovića, viteza i kralja Poljske na bojišnici. Osmanska pobjeda. Propast Varninskog savezništva i odlučujuća pobjeda Osmanlija. Bizantija je pri kraju.
- 1446. Murat II po drugi put na prestolu umjesto sina Mehmeda.
- 1448. Druga kosovska bitka (17–20. oktobra): poraz Mađara (Janoš Hunjadi)[15].
- 1450. Opsada Kroje: Prva opsada Kroje. Pobjeda Lješke lige (Skenderbeg).
- Murat II izgrađuje Jedrenski saraj (tur. Edirne Sarayı).
- 1451. Smrt Murata II (3. februar, bolest); ustoličenje Mehmeda II (18. februara)
- 1453. Mehmed opseda Carigrad (6. april-29. maj). Pad Pere.
- Velika seoba Bizantinaca na Zapad[α 18].
- Byzantion (Βυζάντιον) odnosno Nova Roma odnosno Constantinopolis postaje osmanski grad (Kostantiniyye) i novo središte osmanskog dvora.
- Mehmed II naređuje da Čandarli Halil–paša bude uhićen i pogubljen (10. jula): prvi veliki vezir likvidiran od strane jednog sultana. Pad porodice Čandarli.
- Od tada sultanovi službenici su sve više zarobljenici iz devširma.
- Centralizacija odluka pod Mehmedom II.
- Pokolj i nasilje nad stanovništvom Carigrada[α 19]
- Kapitolacija odnosno ugovor sa Genovom i Venecijom.
- 1456. Bitka na Dunavu, teška pobjeda Mađara (Janoš Hunjadi) nad Turcima.
- Smrt Janoša Hunjadija (kuga, 11. august) u Zemunu.
- 1458. Turci osvajaju Atenu (august 1458)[α 20][16], grčki grad ulazi u dugo razdoblje propadanja.
- U Istanbulu sultan Mehmed II sagrađuje Ejup Sultan Džamiju na mjesto gdje je po običaju oko 669. godine poginuo u borbi Ejup, suputnik Muhameda. U džamiji se čuvao Osmanov mač i obavljalo ustoličenje sultana. Nešto kasnije Ejup Sultan Džamija će postati jedno od svetih mjesta islama.
- Dubrovačka Republika sklapa ugovor s Osmanskim carstvom o plaćanju danka. Dubrovnik je faktički samostalna republika ali plaća godišnji danak sultanu (do 1808.).
- 1459. Predaja Smedereva (jun). Pad srednjovekovne Despotovine Srbije.
- 1461. Osmanlije osvajaju Trabzon. Pad Trapezuntskog carstva (Mahmud-paša Anđelović; 15. august) i konačni kraj carstva dinastije Komnina[17].
- 1462. Sultan Mehmed pokorava Vlašku (leto).
- Napad na Târgoviște (jun 1462): Vlad Țepeș bezuspješno pokušava ubiti Mehmeda II.
- Isa-beg Isaković počinje izgradnju Saraybosne.
- 1463. Pad srednjovekovne Kraljevine Bosne pod tursku vlast. Smrt Stjepana Tomaševića.
- Turski upad u Furlaniju (1463/1469).
- 1464. Opadanje zdravlja Mehmeta II[18].
- 1466. Druga opsada Kroje. Pobjeda Lješko-venecijanske koalicije (Skenderbeg).
- Turci izgrađuju tvrđavu Elbasan.
- 1467. Treća opsada Kroje. Pobjeda Skenderbega.
- 1468. Turci osvajaju Mostar.
- 1472. Turski upad u Furlaniju.
- Miklós Újlaki postaje kralj Bosne[19] po nalogu ugarskog kralja Matyaša Hunyadija. Privremena obnova Kraljevine Bosne sa centrom u Jajcu.
- Česti osmanski napadi Jajce[19].
- 1473. Osmanlije osvajaju Mersin
- 1475. Turci osvajaju Feodosiju na Krimu.
- Turski upad u Azov.
- 1477. Turski upad u Furlaniju.
- 1478. Umire Uzun Hasan [α 22], zadnji vladar Saveza Ak Kojunla. Otvara se prostor za proširenje Safavida u Perziji i Osmanlija u Anadoliji.
- Mehmed II opseda Skadar u Albaniji. Turska pobjeda.
- Turski upad u Furlaniju (1478/1479).
- Četvrta opsada Kruje. Osmanska pobjeda i konačni pad Albanije.
- 1480. Napad na Otranto (1480/1481), u južnoj Italiji. <<<
- 1481. Mehmed umire (3. maja), vjerovatno otrovan od sina Bajazita[22].
- Bajazit II, sin Mehmeda II i Gülbahar Hatun, stupa na presto (20. maja)
- Borba između braće za presto. Sultan Bazajit pobjeđuje nad sultanom Džemom, koji bježi na Zapad.
- Osmanlije osvajaju Kalamatu u Grčkoj.
- 1483. Osmanlije osvajaju poslednje ostatke zemlje hercega od sv. Save (Hercegovina).
- 1484-1491. Rat sa egipatskim Mamelucima između Anadolije i Sirije. Na kraju stanje ostaje neriješeno, ali Mamelučka država slabi.
- 1492. Sultan Bajazit II prima i priziva španjolske Jevreje (Sefardi) u Osmansko carstvo, nakon što su ih katolički kraljevi prognali iz Kraljevine Kastilje i Kraljevine Aragone (Alhambrijski ukaz, 31. marta 1492.)[23]. Iste godine šalje admirala Kemala Reisa [α 23] da bi brodom doveo Sefarde u Osmansko carstvo. Jevreji će postati među glavnim trgovcima carstva[α 24].
- Turci osvajaju Amasiju.
- 1493. Sefardi uvode prvi tiskarski stroj u Istanbulu. Tiskaju knjige na latinskom, grčkom, talijanskom, sirijskom i jevrejskom jeziku, dok im je bilo zabranjeno tiskati na arapskom i na turskom[23].
- Krbavska bitka. Napad Akindžija i turska brza pobjeda.
- 1497-1499. Rat sa Poljskom. Turksa pobjeda, Bukovina i Moldavija postaju turski vazali.
- 1499. Osmanlije osvajaju Crnu Goru odnosno Zetu (Đurađ Crnojević).
- 1499-1503. Rat sa Venecijom. Osmanska pobjeda, Turci osvajaju Koroni i Metoni na jugu Grčke.
- 1500 – 1545. Godine službe Hajrudina Barbarose: Osmanlije postaju sila na Sredozemnom moru.
- 1501. Turci osvajaju Drač u Albaniji.
- 1503. Zadnji turski upad u Furlaniju.
- 1512. Selim I (42 godine) prisiljava svog oca sultana Bajazita II da abdicira (24. aprila). Počinje sultanat Selima I.
- 1514. Selim nanosi poraz šahu Ismailu u bitci kod Čaldirana. Turska pobjeda i proširenje prema istoku. Osmanlije osvajaju Erzurum u istočnoj Anadoliji.
- 1515. Osmanlije osvajaju Kajsareju u Anadoliji.
- 1516. Drugi osmansko–mamelučki rat. Pad Mamelučkog sultanata. Turci osvajaju Antiohiju, Homs, Halab, Dimašk, Beirut.
- Hajrudin Barbarosa i Oruk Barbarosa osvajaju Alžir (najdalja turska granica na zapadu).
- 1517. Turci osvajaju Jeruzalem.
- Turci osvajaju Kairo i Egipat.
- Turci osvajaju Meku i Medinu. Sultan Selim postaje halifa. Rađanje Osmanskog kalifata (1517–1924).
- Opsada Džede: portugalska mornarica napada Džedu, ali je poražena od mamelučko-osmanske vojske;
- 1520. Smrt sultana Selima (21. septembram, vjerojatno zbog zaraze); 26–godišnji šehzade Sulejman, sin Hafse i Selima, stupa na presto (30. septembra)
- Robinja Aleksandra, poklon od Ibrahim-paše Pargalije, postaje konkubina sultana Sulejmana.
- 1521. Ugarski Beograd osvojen (29. augusta).
- 1526. Bitka kod Mohača (29. avgusta). Nestanak Ugarske i Hrvatske, Osmansko carstvo zauzima Panoniju.
- 1527. Turci zauzimaju Benkovac, zadnja granica na sjevero-zapadu Rumelije.
- Austrijsko–turški rat. Početak izravnih ratnih sukoba između Beča i Istanbula. Austrijska pobjeda (Jovan Nenad).
- Mletačko-osmanski rat, teški sukobi mornarica po Egejskom, Jonskom i Jadranskom moru (Andrea Doria, Hajrudin Barbarosa).
- 1529. Sulejman zauzima Budim (8. septembra).
- Opsada Beča (26. septembra-16. oktobra). Austrijska pobjeda i povlačenje Osmanlija.
- Turci zauzimaju Odesu.
- 1529–1543. Abesinijsko-adalski rat: Osmanlije podržavaju Adalski sultanat, Portugalci podržavaju Etiopsko Carstvo;
- 1530. Turci osvajaju grad Diu u Gujaratu, u zapadnoj Indiji (Mustafa Bayram).
- 1532. Novi ratni pohod Sulejmana na Austriju.
- Osmansko-persijski rat (1532–1555)
- 1534. Turci osvajaju Bagdad.
- 1535. Turci osvajaju Basru.
- Osvajanje Tunisa. Špansko–habsburška mornarica osvaja grad Tunis u borbi protiv Hajrudina.
- 1537. Rat sa Venecijom.
- Sulejman u Albaniji. Opsada Krfa, turski pokušaj propada.
- Osmanlije upadaju u Apuliju (jula).
- Bitka kod Klisa. Turska pobjeda i pad Klisa (Petar Kružić)[24].
- 1538. Turci osvajaju Aden i Sanu na jugu Arapskog poluotoka.
- Turci osvajaju Kišinjev i Bender.
- Osmanlije osvajaju Mosul.
- Bitka kod Preveze na epirskoj obali (28. septembar). Pobjeda Osmanske flote (Hajrudin Barbarosa) nad koalicijom (Andrea Doria) Venecije, Genove, Papinstva, Španije, Napulja, Sicilije i Malteških vitezova. Osmanlije zaustavljaju težnju za nadzorom nad Sredozemlju od strane Venecije i Španije.
- 1538. Opsada Diua: početak sukoba između Portugalskog i Osmanskog carstva, koje ovdje podržava napad od strane Gudžaratskog sultanata. Diu ostaje pod Portugalcima.
- 1539. Osvajanje Herceg-Novog (10. avgusta).
- 1540. Venecija je poražena na moru (Mletačko-osmanski rat), gubi brojne otoke na Jadranskoj obali, na Jonskom i Egejskom moru.
- 1541. Ratni pohod Sulejmana na Ferdinanda, pripajanje Ugarske.
- Habsburški napad na Budimsku tvrđavu (Wilhelmom von Roggendorfom, 4. maja). Turska obrana i dolazak u pomoć sa juga sultana Sulejmana sa vojskom. Osmanlije konačno zauzimaju Budim i sultan stvara Budimski vilajet[25].
- Bitka kod Sueza: Portugalci napadaju osmansku luku. Turska pobjeda;
- Druga opsada Džede: Portugalci opet napadaju Džedu i opet su poraženi od Osmanlija;
- Bitka kod Suakina: Portugalci osvajaju tursku luku Suakin na obali današnjeg Sudana;
- Bitka kod El Tora: Portugalci uspijevaju oteti Osmanlijama luku El Tora na jugu Sinajskog poluotoka;
- 1541 – 1579: godine službe Sokollu Mehmed–paše i Lala Mustafa-paše. Vrhunac osmanske vojne sile i zlatno doba osmanske države.
- 1543. Mimar Sinan izgrađuje Džamiju Šehzade (1543–1548) u Istanbulu.
- 1544. Turski upad u Miskolc.
- 1545. Primirje između Sulejmana i Ferdinanda.
- 1548. Ratni pohod Sulejmana na Iran, pad Vana (25. augusta).
- Bitka kod Adena: Osmanlije uspijevaju oteti luku Aden od Portugalaca;
- 1550. Mimar Sinan izgrađuje Sulejmanije džamiju (1550–1557) u Istanbulu.
- 1551. Turci osvajaju otok Gozo i grad Trablus u Libiji.
- Opsada Katifa: Portugalci zauzimaju tursku luku Katif na Arapskom poluotoku;
- 1552–1554. Osmanslije napadaju Hormuški tjesnac ali su potučeni od strane Portugalaca.
- 1553. Bitka u Hormuškom tjesnacu: Osmanslije su poraženi od Portugalaca i povlače se.
- 1554. Bitka u Omanskom zaljevu: Osmanslije su poraženi od Portugalaca.
- 1557. Turci osvajaju Massavu na obali istočne Afrike.
- 1558. Smrt sultanije Hurem, najdraže sultanu Sulejmanu.
- 1559. Građanski rat između Sulejmanovih sinova Selima i Bajazita.
- Opsada Bahreina: Osmanslije su poraženi od Portugalaca.
- 1560. Bitka kod Kamarana: Osmanska pobjeda (v. Sefer Reis) protiv Portugalaca.
- Nakon dugih pomorskih sukoba (1538–1560), Portugalci zadržavaju baze na Perzijskim zaljevom a Osmanlije šire svoj utjecaj nad Crvenom moru;
- 1562. Mir sa carem Ferdinandom (1. jula).
- 1566. Opsada Sigeta (5. august-7. septembar). Nikola Zrinski brani Siget (2.500 protiv 90.000)[26].
- Smrt sultana Sulejmana (5/6. septembar; bolest). Turski časnici prikrivaju smrt sultana za četrdeset i dva dana i njegovo tijelo je potajno zakopano u Szigetvaru[27].
- Ustoličenje Selima II. (24. septembra), sin Sulejmana i Hürreme.
- Turci zauzimaju otok Hios od Republike Genove.
- 1566 – 1656: Sultanat žena (tur. Kadınlar saltanatı)
- 1566 – 1603: godine sultanije Safije, strašno mudra i moćna žena na Osmanskom dvoru. Bila je žena Murata III.
- 1568. Mimar Sinan izgrađuje Selimiju džamiju (1568–1574) u Jedrenu.
- Habsburzi plaćaju godišnji danak Osmanlijama.
- 1569. Pohod Osmanlija protiv Rusa; plan kanal Don-Volga i opsada Astrahana.
- Veliki požar u Istanbulu.
- 1570. Kneževina Transilvanija je vazal Osmanskog carstva. Najsjevernija točka Osmanskog prostora su Košice.
- 1570 – 1573. Ciparski rat između Osmanskog carstva i Republike Venecije.
- Opsada Famaguste (1570/1571) na Kipru. Lala Mustafa-paša osvaja tvrđavu, pokolj stanovništva i ubojstvo generala Bragadina (17. augusta 1571.)[28].
- 1571. Stvaranje Svete lige protiv Osmanlija.
- Bitka kod Lepanta[α 26] (7. oktobra). Teški poraz Turaka.
- 1574. Osvajanje Tunisa. Turci oduzimaju grad Tunis Španskom carstvu (Uludž Ali i Jusuf Sinan-paša).
- Smrt Selima II. (udes) i dolazak na vlast Murata III., sin Nurbane i Selima II. Carstvo se suočava sa prvim finansijskim poteškoćama i sa rastom nezadovoljstva u društvu (1574–1595).
- 1577. Turci osvajaju Džibuti.
- 1579. Mehmed-paša Sokolović je usmrćen (11. oktobra) od strane jednog vojnika (Janjičara?) u još nejasnim okolnostima. U njegovoj spomen ostaje Džamija Mehmed-paše Sokolovića (sagr. 1571/1572, Mimar Sinan) i još mnogo čega [α 27]. Kraj sjajnog doba Sultana Sulejmana.
- 1580. Sinan-paša imenovan za velikog vezira.
- 1581. Filip II od Španjolske priznaje regentstvo Tunisa, Alžira, Kirenaike i Tripolitanije kao tursko vlasništvo, tzv. «barbarske oblasti» za kršćane.
- 1583. Smrt sultanije Nurbanu, jedna od najpoštovanijih žena svog vremena.
- 1585. Turci osvajaju Kars i Tabriz.
- Počinje monetarna nestabilnost Osmanskog carstva, glavni uzroci su fiskalne, ekonomske i političke poteškoće dok se istovremeno svijetska tržišta proširavaju i ubrzavaju (usp. Europski kolonijalizam). To monetarno slabljenje traje do 1690. Akča postepeno nestaje s tržišta dok sve više ini novac kruži po Osmanskom carstvu[8].
- 1588. Osmanlije zauzimaju Karadağ (Arasbaran, na granici sa Iranom).
- 1589. Ustanak janičara u Carigradu (3. aprila) (tur. Beylerbeyi Vakası).
- 1590. Kraj Osmansko–perzijskog rata. Turska pobjeda. Istanbulski ugovor. Turci osvajaju veći dio Kavkaza i neke djelove sjeverozapadne Perzije (Gruzija, Azerbejdžan, Luristān, Dagestan, Kurdistan, Khūzestān, Šahrizor...)
- 1593. Pobuna Spahija i Segbana u Istanbulu (27. januara). Pobuna Dželalija (tur. Celalî ayaklanmaları).
- 1593 – 1606: Dugi rat između Habsburga i Osmanlija;
- Sinan-paša opet imenovan za velikog vezira;
- Bitka kod Siska (22. juna 1593): austrijska pobjeda protiv Turaka.
- 1595. Prirodna smrt Murata III. na Topkapiju. Ustoličenje 29–godišnjeg Mehmeda III., sin Safije i Murata III.
- 1603. Spahijska buna. Smrt Mehmeda III (22. decembra); Ahmed I stupa na presto (23. decembra).
- 1604. Sultanija Safija (baka sultana Ahmeda) je otjerana sa dvora.
- 1605 – 1651: godine sultanije Kosem, podrijetlom Grkinja, jako moćna žena na Osmanskom dvoru. Bila je žena Ahmeda I. Rodila je mnogo djece, među kojim i dva sultana: Murat IV i Ibrahim Ludi.
- 1606. Žitvanski mir. Pravo katolika da grade crkve u Osmanskom carstvu. Tursko teritorijalno proširenje u Panoniji. Ukidanje godišnjeg danka koje su Habsburzi plaćali Osmanlijama. Krimski Kanat postaje turski vazal.
- 1609. Izgrađivanje Džamije sultana Ahmeta (1609–1616)
- 1617. Smrt Ahmeda I (bolest)
- 1617-1623. Kriza Sultanata. Unutrašnji nemiri: vladavina sultana Mustafe, psihološki nestabilna osoba.
- Mustafa I (sin Halime i Ahmeda I.) je prvi sultan koji faktički ne izlazi iz carskog dvorca te većinu vremena provodi u kafesu.
- Moldavski rat magnata. Osmansko carstvo podržava Kneževinu Moldaviju protiv Poljsko-Litvanska Unije.
- 1618. Sultan Mustafa je odložen, na presto stupa njegov unuk mladi Osman II, sin Mahfiruze i Ahmeda I.
- 1622. Ubojstvo 18–godišnjeg sultana Osmana II. (pobuna Janjičara). Povratak na vlast Mustafe. Međutim Mustafa je manje važna pojava na dvorcu. Stvarnu moć drže veliki vezir Kara Davut-paša i Sultanija Halime.
- 1623. Na vlast sultan Murat IV (rexit 1623–1640), sin Sultanije Kosem i Ahmeda I.
- Osmansko–safavidski rat (1623–1639) na istoku.
- Druga pobuna Abaza Mehmed–paše.
- 1630 – 1672: Putovanja Evlije Čelebije (Hrvatska, Hercegovina, Kosovo, Albanija, Atena, Holandija, Beč, Krit, Baku, Krimski Kanat, Sirija, Palestina, Čerkezija).
- 1638. Murat IV ponovo osvaja Bagdad (novembar/decembar)
- 1640 – 1648. Vladavina sultana Ibrahima, psihopatološki slučaj. Najdublja turska politička kriza u 17. stoljeću. Najmoćnija osoba na Topkapiju je zapravo Ibrahimova majka, sultanija Kösem.
- 1645-1669. Kandijski rat protiv Venecije: Osmanlije osvajaju otok Krit, Venecija učvršćuje položaj u Dalmaciji.
- 1648. Velika narodna pobuna protiv vlasti, u Istanbulu i u Osmanskom carstvu pod vodstvom Janjičara i Ulema. Veliki vezir Hezarpare Ahmed–paša je pogubljen (8. augusta, zadavljen i rastrgan u parčad od naroda) a potom i sultan Ibrahim (18. augusta, zadavljen).
- 1648. Na presto stupa Mehmed IV Lovac, sin Ibrahima I.
- 1651. Prva pobuna Abaze Hasan–paše.
- 1656. Veliki vezir postaje Mehmed-paša Ćuprilić (vezirat 1656–1661). Preokrenuo Kandijski rat. Privremeni oporavak i stabilizacija carstva.
- 1657-1658. Druga pobuna Abaze Hasan–paše (†1659)
- 1660. Kneževina Transilvanija privremeno pada pod izravnu Osmansku vlast. Osmansko carstvo u centru Europe.
- 1661. Kuga
- Veliki turski rat (1662–1699)
- 1668. Turci ponovo osvajaju Basru.
- 1682. Pohod Mehmeda na Beograd.
- 1683. Druga opsada Beča. Nakon dva mjeseca, vojne snage Svete lige pod vodstvom Jana Sobjeskog odbija napad Turske armije (po procjeni: 200.000 ljudi[31]) na Kahlenbergu. Bit će to zapravo zadnji turski napad na centralnu Europu.
- Veliki vezir Kara Mustafa-paša biva pogubljen u Beogradu po izravnom naredbom sultana Mehmeda IV (25. 12. 1683).
- 1683 – 1687: godine vladavine sultanije Gülnuš, podrijetlo Grkinja sa venecijanskog Krita, vrlo moćna žena na dvoru i mecena. Bila je žena Mehmeda IV. i rodila je šestoro djece od kojih su dva postala sultani (Mustafa II i Ahmed III).
- Osmansko carstvo dostiže vrhunac svoga teritorijalnog proširenja (Mehmed IV, 1683).
- 1685. Mlječani otimaju Osmanlijama Kalamatu na Peloponezu;
- 1686. Opsada Budima. Vojvoda Karlo od Lorene osvoja Óbudu, Budim i Peštu za kuću Habsburg[32].
- 1687. Jegen Osman-paša i Janjičari skidaju sa vlasti sultana Mehmeda IV. (8. novembra). Na presto stupa njegov polubrat Sulejman II.
- Eugen Savojski, austrijski vojvoda francusko–talijanskog podrijetla, vodi teške pobjede nad Turcima u Austrijsko–turskom ratu: Bitka kod Mohača.
- Prva ofenziva na Krim (2. maja). Ruski napad na Krimski Kanat (osmanski vazal). Pobjeda Krimskih tatara. Krimski kanat ostaje nezavisan. Osmansko širenje u Europi se zaustavlja. Kraj saveza između Krimskog kanata, Francuske i Imrea Thökölyja.
- 1689. Napad Sulejmana na austrijsku granicu.
- Bitka kod Niša (24. septembra), austrijska pobjeda (Ludwig Wilhelm von Baden).
- 1691. Smrt Sulejmana. Dolazak na presto njegovog polubrata Ahmeta II. (sin Ibrahima I.)
- Bitka kod Slankamena (19. augusta), austrijska pobjeda (Ludwig Wilhelm von Baden)[33].
- 1695. Smrt Ahmeda II., stupa na presto Mustafa II, sin Mehmeda IV. i Gülnuş.
- 1697. Bitka kod Sente (princ Eugen) i Pohod na Sarajevo (isto princ Eugen).
- 1699. Mir u Karlovcima sa Austrijom (26. januara).
- 1703. Jedrenska pobuna (Janjičari) zbog Karlovačkog mira. Vojska maršira na Istanbul. Ubojstvo šejhulislama Feyzullaha Efendije i svrgavanje sa trona sultana Mustafe II.
- Mustafa II se odriče prestola u korist brata Ahmeda III. (isto sin sultanije Gülnuş).
- 1709. Egzil švedskog kralja Karla XII na Topkapiju, sultan ga prima na dvor.
- 1710. Kampanja rijeke Pruth, osmanski pohod na Moldaviju (Baltadži Mehmed Paša)
- 1711. Mir iz Pruta (21. jula). Osmanska pobjeda.
- 1713. Sultan Ahmed proteruje švedskog kralja Karla XII sa dvora i potpisuje ugovor o miru sa Rusijom. Mir iz Jedrena (23. juna): uspostavlja mir sa Rusijom koji će trajati 25 godina.
- 1714. Drugi Morejski rat (1714–1718). Osmanska pobjeda nad Venecijom.
- 1716. Austrijsko-turski rat (1716–1718)
- Bitka kod Petrovaradina (Eugen Savojski, 5. august). Teški poraz Osmanlija, vezir Ali-paša je ubijen u bitci.
- 1717. Opsada Beograda (Eugen Savojski), Halil-paša bezuspješno predvodi vojsku na Beograd.
- 1718. Mir u Požarevcu. Turska se odriče Temišvara, Smedereva i Beograda.
- Počinje tzv. Doba lala (1718-1730), razdoblje mira i stabilnosti.
- Potpisan trgovački ugovor između Austrije i Turske: slobodan uvoz austrijske robe osim oružja i municije, Austrija dobija pravo na konzule u većim trgovačkim mjestima. I turski trgovci, pretežno Grci i Cincari, dobijaju povlastice u habsburškim zemljama.
- Sultanat Ahmeda III. (1703–1730) i vezirat Nevšehirlije Ibrahim-paše (1718–1730).
- 1720. Seyyid Vehbi i Abdülcelil Levni sastavljaju knjigu Surname-i Vehbi;
- Prvi sastav mehter muzike dolazi na Zapad, po nalogu sultana Ahmeda III. u počast Poljske.
- 1721. Putovanje veleposlanika Mehmeda Čelebije u Kraljevinu Francusku. Njegov izvještaj sultanu će bit značajan za prve reforme carstva.
- 1723. Počinje rat s Iranom, Osmanlije zauzimaju Gruziju i Gandžu.
- 1724. Carigradski ugovor: podjela zemalja Safavidske Perzije. Geopolitičko nadmetanje između Rusije i Turske.
- 1726. Otvorena prva štamparija u Istanbulu (Ibrahim Muteferika).
- 1727. Hamadanski sporazum s Hotakidima: Osmansko Carstvo pripaja zapadni Iran.
- 1729. Ulazi u tok nova kovanica pod nazivom «Zer-i mahbub».
- 1730. Pobuna janičara pod Patronom Halilom. Pobuna svrgava sultana Ahmeda III. Stupanje na presto Mahmuda I, sin Mustafe II. (septembar).
- Početak Osmansko-perzijskog rata napadom Nadir Šaha, povlačenje osmanske vojske koja je poražena u bitci kod Malajera (zapadni Iran).
- 1739. Pobeda Turaka kod Grocke (22. jula).
- Kraj Rusko-turskog rata. Austrija vraća Turcima Kraljevinu Srbiju, Malu Vlašku, sjevernu Bosnu i južni Banat. Osmanlije gube Azov. Niški sporazum i Beogradski mir.
- 1744. Emir Muhamed ibn Saud i imam Muhamed ibn Abdul Vahab stvaraju Emirat Dirija na Arapskom poluotoku.
- 1754. Smrt sultana Mahmuda (bolest), bio je mecena i mudar vladar. Sultan nije imao djece. Stupa na vlast Osman III, njegov brat.
- 1755. Sagrađena Nuruosmanije džamija u Istanbulu.
- 1757. Smrt sultana Osmana III. Kao i njegov brat i Osman III je ostao bez djece.
- Stupa na vlast Mustafa III, sin Ahmeda III. i vrlo solidan vladar[α 28].
- 1768-1774. Rusko-turski rat. Rusija dobija Kerč, Yeni-Kale, Kabardiju. Osmanlije gube Krimski Kanat.
- 1770. Pobeda u pomorskoj bici kod Češme ispred Hiosa (5–7 juli 1770). Ruska pobjeda nad Turcima.
- 1774. Ponižavajući Mir u Kučuk-Kainardži (10-21. juli). Turska priznaje pravo Rusiji da drži u Istanbulu svog predstavnika i da će štititi hrišćansku veru i crkve. Rusija dobija slobodan izlaz na Crno more, jer dobija tvrđave na obali Azovskog mora, područje između rijeka Dnjepar i Bug, te plovidbene i trgovačke povlastice u Osmanskom Carstvu[34].
- Smrt Mustafe III. (srčani udar, 21. januara). Dolazak na vlast njegovog brata Abdulhamida.
- 1775. Osmansko carstvo predaje Bukovinu Habsburzima.
- 1783. Rusija pripaja Krim (Krimski Kanat, osmanski) i planirala podijeliti Osmansko carstvo.
- 1787. Novi rat Rusije i Turske. Ruska pobjeda. Rusko carstvo pripaja sebi Jedisan (Odesa, Nikolajev).
- 1788-1791. Tursko-Austrijski rat. Austrijska pobjeda.
- 1789. Austrijanci su osvojili Beograd (Ernst von Laudon): Austrijska Srbija (1788–1792).
- Smrt 64–godišnjeg sultana Abdulhamida (7. aprila), bio je dobronamjeran vladar sa velikim interesom za državne poslove i naklonjen reformama[34].
- Stupanje Selima III. na vlast. Energičan vladar koji nastaje za reformama. Prvi pokušaj reforme usred propasti imperije.
- 1791. Mir u Svištovu (4. avgust). Turska amnestija u Crnoj Gori, Bosni, Srbiji, Vlaškoj i Moldaviji.
- Mir u Jašiju. Rusija vraća Turskoj Besarabiju i Moldaviju.
- Sultan Selim III odlučuje uvesti teže promjene u carstvu. Njegova glavna reforma uvodi novu vojnu postrojbu lojalnu sultanu, jedinicu Novog poretka (Nizâm-ı Cedîd). Vrlo brzo će najveća prijetnja novom poretku postati janjičari.
- 1794. Turski sultani objavljuje povlastice Smederevskom sandžaku i uvodi knežinsku samoupravu.
- 1798. Francuski general Bonaparte vodi pohod na Egipat (1798–1801). Osmansko carstvo gubi Egipat.
- 1800. Sultan Selim se miri sa Janičarima.
- 1800-1804. Janičarska vladavina u Smederevskom sandžaku (dahije).
- 1804-1813. Prvi srpski ustanak. Srpska pobuna protiv Dahija, pojava vojvode Đorđa Petrovića: Srpski ustanak.
- 1805. U Egiptu nastaje nova samostalna dinastija Muhameda Alija.
- 1806. Rusko-turski rat. Ruska pobjeda u Moldaviji.
- Incident u Jedrenu. Sukob između sultanovih jedinica Novog poretka i jedne koalicije balkanskih velikana, ajana[α 29] i janičarskih garnizona u Trakiji (ljeto): da bi izbjegao novi građanski rat i nered, sultan napušta nacrt reformi i mijenja vladu.
- 1807. Pobuna jamaka. Državni udar u Osmanskom carstvu (Kabakçı Mustafa).
- 1808. Mir u Tilzitu. Prekid neprijateljstva.
- Drugi državni udar u Osmanskom carstvu (Alemdar Mustafa–paša, 21. juna). Alemdar Mustafa, ajan Ruščuka i jaki zagovornik reformi, skuplja vojsku od 40.000 ljudi i kreće na Carigrad sa svrhom ponovnog uspostavljanja Selima III., ali je došao prekasno.
- Sultan Selim III, veliki reformator i mecena, je ubijen (28. jula) po naredbi rođaka, budućeg sultana Mustafe IV.
- Treći državni udar Alemdara Mustafe–paše (novembar). Sultan Mustafa IV je pogubljen u Istanbulu (17. novembra) po naređenju sultana Mahmuda II.
- Stupanje na presto Mahmud II Adlija.
- 1812. Mir u Bukureštu. Likvidacija prvog ustanka u Srbiji i turska pobjeda.
- 1814. Srpska pobuna pod vodstvom Hadži-Prodana (Požega, Kragujevac, Jagodina). Turci uspijevaju ugušiti pobunu.
- 1815-1830. Drugi srpski ustanak pod vodstvom Miloša Obrenovića. Srpska pobjeda, Istanbul gubi kontrolu nad Smederevskom sandžaku.
- U šumi kod Radovanja ubojstvo Petrovića po naredbi Obrenovića (25. 7. 1817.).
- 1821. Ustanak Heterije u Rumuniji i Dunavskim kneževinama. Grčki ustanak.
- 1822. Pokolj na Hiosu (oko 25.000 mrtvih)
- 1826. Rusko-turski rat. Ruska pobjeda u Grčkoj.
- Incident u dobar čas: sultan Mahmud II. raspušta vojni odred Janjičara (15. juna).
- 1827. Bitka kod Navarina[α 30] (20. okt. 1827). Pobjeda koalicije (Engleska, Francuska, Rusija) protiv Osmanske mornarice.
- 1829. Mir u Jedrenu. Porta priznaje autonomna prava Vlaške, Moldavije i Srbije.
- 1839-1841. Građanski rat između Abdulmedžida i Muhamed-Alije, valije Egipta.
- Smrt sultana Mahmuda II. (sušica, 1. jula). Stupanje na presto njegovog sina Abdulmedžida. Abdulmedžid je uvjereni reformator i nastavlja nacrt oca. Imat će oko četrdeset sinova i kćeri, svi zadnji sultani Osmanskog carstva će biti njegovi sinovi.
- Počinje razdoblje velikih reformi (Tanzimât 1839–1876)
- 1853-1856. Rusko-turski rat na Krimu. Osmanska pobjeda u savezništvu sa Englezima i Francuzima.
- 1856. Pariski mir. Samostalnost Dunavskih kneževina. Rusija predaje Besarabiju Kneževini Moldaviji.
- 1859. Nastaju Ujedinjene Kneževine Moldavija i Vlaška, samostalna država koja je formalno vazal Osmanskog carstva.
- 1861. Smrt Abdulmedžida (sušica, 25. juna). Sultan Abdulaziz (polubrat Abdulmedžida) stupa na presto.
- 1865. Liberalni turski pokret Mladih Osmanlija, zagovaraju veća građanska prava.
- 1866. Kretski ustanak (21. augusta; Korakas, Marinakis)
- 1870. Ukaz sultana Abdulaziza uspostavlja Bugarsku egzarhiju. Prvi bugarski egzarh je Antim I. Antim je u stvari vođa nacije u Bugarskom preporodu.
- 1872. Midhat-paša postaje veliki vezir (31. jula), podržava reforme.
- 1875. Pobuna Srba u Nevesinju, stoga slijedi Ustanak u Bosni i Hercegovini.
- 1876. Aprilski ustanak u Jedrenskom pašaluku (Botev, Benkovski, Dragostinov, Volov). Bugarski ustanak ugušen od Osmanske vojske.
- Vlada uvodi prvi Ustav Osmanskog Carstva (23. aprila), uz podršku pokreta Mladih Osmanlija i po nacrtu bivšeg velikog vezira Midhat-paše.
- Abdulaziz zbačen sa prestola (30 i 31. maj).
- Ustoličenje Mehmeda Murata V., sin Abdulmedžida. Murat V nastoji za demokratskim reformama u carstvu. Kratki sultanant Murata V (93 dana).
- Bivši sultan Abdulaziz vrši samoubistvo na Çırağan Saraju u Istanbulu (4. juna)[35].
- Crnogorsko-turski rat (18. juna).
- Sultan Murat V je svrgnut sa prijestola (29/31 augusta) od strane vezira Mithat–paše.
- Njemu slijedi despotska vladavina sultana Abdulhamida (1878–1908).
- Reformator Mithat–paša je postavljen za velikog vezira (19. decembra, drugi mandat).
- Prvi ustav Osmanskog carstva[α 31] (Krikor Odian) po europskom modelu (23. decembar).
- 1877-1878. Rusko-turski rat. Ruska pobjeda.
- Rumunski rat za nezavisnost (Karol von Hohenzollern-Sigmaringen, Nikolaj Nikolaevič, Stoletov): april 1877 – mart 1878.
- 1877. Osman-paša predaje Plevnu Rusima.
- 1878. Vojska Sulejman-paše razbijena kod Jedrena (20. januara). Potpisano primirje u Jedrenu (31. januara). Sanstefanski mir (23. februara). Berlinski kongres (jun). Teritorija Otomanskog carstva je okrnjena. Turska gubi Batum, Kars, Ardahan.
- Pobjeda Crnogoraca u u ratu protiv Osmanskog carstva (19. februar, Nikola Petrović). Turska priznaje samostalnost Crnogorske knjaževine.
- nastaje Kneževina Bugarska.
- Austrijska okupacija Bosne. Bosna je turska teritorija ali Austrija drži administraciju.
- Sultan Abdulhamid ukida ustav i uspostavlja reakcionarni i policijski režim (17. februar).
- 1881. Osnovana Administracija za osmanski javni dug.
- Nastaje Kraljevina Rumunija (13. marta)
- 1884. Midhat-paša je zatvoren u Taifu gdje su ga zadavili njegovi čuvari (8. maja).
- 1895. Pokolj Jermena u Anadoliji (Erzurum, Diyarbakir): po procijenama između 80.000 i 300.000 osoba.
- 1897. Grčko-turski rat. Osmanska pobjeda, Sjeverna Tesalija i Tesaloniki ostaju turske zemlje.
- Kritski ustanak (1897–1898). Stvaranje Kretske Države i protjeravanje Turaka sa otoka.
- 1903. Ilindenski ustanak makedonskog stanovništva. Turci ugušuju pobunu.
- 1905. Perzijska ustavna revolucija protiv Kadžarske dinastije.
- Perzijski ustav (1906). Istovremeno, osmanski napad na Perziju 1906. godine. Abdulmadžid–paša, valija Bagdada, vodi napad na perzijske pogranične gradove (Bahīk, Muhābād, Urmia).
- Osmansko carstvo broji nešto više od 20.368.485 stanovnika.
- 1908. Početak Mladoturske revolucije, liberalni pokret ali radikalniji naspram Mladim Osmanlijama.
- Ministar vanjskih poslova baron von Aehrenthal proglašava aneksiju Bosne i Hercegovine (5. oktobra), te Austro-Ugarsko carstvo formalno pripaja Bosnu (7. oktobra).
- Otvara se Bosanska kriza, stvara se tajno društvo Mlada Bosna (1907-1911).
- 1909. Abdulhamid pokušao da izvrši kontrarevolucionarni udar bez uspeha.
- Incident od 31. marta; sultan Abdulhamid je svrgnut (13. april);
- Stupa na presto sultan Mehmed V. Vlada kao marioneta visira Talat-paše, Ismail Envera, i Ahmed Džemala.
- Vraćanje pređašnjeg Ustava: konstitucionalni režim pod Mehmedom V. (Ustavni sultanat) koji se ubrzo pretvara u autoritarni režim.
- 1911. Italijansko-turski rat za Libiju i Egejske otoke. Kraljevina Italija osvaja Kirenaiku i Fezan (Libija), Dodekanez i Egejske otoke.
- 1912. Prvi balkanski rat (oktobra). Mirovni ugovor u Londonu.
- 1913. Novo pokretanje rata (januar). Drugi balkanski rat. Poraz i potvrda odredaba Londonskog primirja. Osmansko carstvo konačno gubi Rumeliju. Turska odlazi sa Balkana.
- nastaje Kneževina Albanija (29. jula).
- 1914 – 1918. Prvi svetski rat.
- Sarajevski atentat (jun 1914.), Julski ultimatum; Austrijski pohod na Srbiju (početak augusta 1914.)
- Turska izjavljuje svoju neutralnost u ratu (13. avgusta).
- Turska vlada naređuje da se zatvore moreuze i naređuje da se miniraju obale.
- Turska ulazi u rat na strani Centralnih sila (29. oktobra).
- Turska 3. Armija je razbijena u bitci kod Sarikamiša (decembar 1914 – januar 1915.) od strane Rusa (Kavkaska kampanja).
- 1915. Bitka na Dardanelima (1915–1916): katastrofalan poraz Antante od strane Turaka.
- Na Solunskom frontu bori se i 20. Turski korpus (Abdul Kerim-paša).
- Armenski genocid (Talat-paša): početak 1915. – januar 1917. Po procijenama ubijeno između 600.000 i 1.500.000 Armenaca.
- Genocid nad Asircima (februar 1915 – 1920): po procijenama ubijeno između 275.000 i 500.000 Kaldejskih Asiraca.
- 1916. Sajks-Pikotov sporazum (16. maja) Antante o podeli Turskih teritorija.
- 1918. Kraj rata.
- Mir u Brest-Litovsku (3. marta). Pobjeda Centralnih sila nad Ruskom carstvom (Vidi: Boljševici i Ruska revolucija). Rusija izlazi iz rata. Samostalnost država u istočnoj Europi.
- Stvaranje Republike Armenije (28. maja).
- Batumski ugovor (4. jun) između Osmanskog carstva i kavkaških država.
- Smrt sultana Mehmeda V. u Jildiz Palači (3. jula; imao je 73 godina, cijeli život je proveo u palači Yıldız). Sultan postaje Mehmed VI Vahidedin (4. jula)
- Bitka kod Bakua (august – septembar 1918): Osmansko-Azerbejdžanska pobjeda Komunističkog Bakua podržanog od Ruskih Sovijeta.
- Solunsko primirje (29. septembra). Kraljevina Bugarska se predaje.
- Primirje iz Mudrosa (30. oktobra). Turska na ostrvu Limnos potpisuje kapitulaciju i predaje svoje snage Englezima.
- Primirje kod Ville Giusti (3. novembra). Austro-Ugarska se predaje.
- Primirje kod Compiègnea (11. novembra). Njemačka se predaje. Kraj Prvoj svijetskog rata.
- 1918–1919. Versajska mirovna konferencija (18. decembar-16. januar 1919)
- 1920. Sporazum u Sevresu. Razoružavanje celokupne Turske vojske. Rasap Osmanskog carstva. Odstup od teritorija carstva u korist Grčke, Italije, Britanije i Francuske. Pobuna generala Kemala Mustafe Ataturka.
- Stvaranje Velike narodne skupštine Turske[α 32] (23. april).
- 1921. Turska proglašava nezavisnost i prisajedinjenje Bosfora i Dardanela[α 33].
- Rat sa Grcima. Poraz Grka kod Inone[α 34] (januar/april 1921.). Povlačenje Grka.
- 1922. Kraj Osmanskog carstva (1. novembar 1922) i početak Republike, koja traje do danas. Velika narodna skupština Turske ukida sultanat. Zajednička vlada Abdulmedžida i Kemala Ataturka. Abdulmedžid nosi samo titulu halife (19. novembra). Bivši sultan Mehmed VI odlazi u egzil na Maltu i potom u Italiju (Ligurija).
- 1923. Kemal Mustafa Ataturk proglašava Republiku (mart).
- 1924. Ukidanje Osmanskog kalifata (3. marta). Zadnji je Abdulmedžid II. Istog dana Osmanska porodica odlazi u egzil u Švicarsku, pa u Francusku.
- ↑ Turci su bili vrlo sposobni konjušari, služili su se džilitom a nadasve su bili opasni strijelci. S time su u ta doba napredovali u brzini i u taktiktici na bojišnici protiv armija koje su se još uvijek temeljile na pješadiju (po uzoru rimske vojske na primjer). Na početku (za vrijeme Seldžuka) su turski napadi često upotrebljavali tekniku ghāze (ista riječ znači i «sveti rat» kao Džihad), to jeste strategiju kratkog napada sa lakom konjicom da bi uništili strateške točke kod neprijatelja (zgrade ili skladišta, vojnu opremu, konje, prehranu, izviđače...), potom su se povlačili da bi nešto kasnije i iznenada opet napali na isti način, sve do konačnog direktnog sukoba i prodora. Kasnije će funkciju ghāze preuzeti jedinica akindžija. Stoga u zlatnom dobu carstva će se osmanska vojna strategija preoblikovati. Taktika ghāze će ostati, ali će veliki napadi imati češće oblik opsade i pohoda u kojim se kreće jedan naoružani grad. Na pohodu je išao i sultan, koji je bio prvi vojvoda odmah ispred velikog vezira. Taj običaj će trajati do 16. stoljeća (Mehmet II, Selim, Sulejman) pa i nešto kasnije (Murat IV) mada od 17. stoljeća sultani sve češće stanuju na dvoru i bave se dvorskim i stambolskim doživljajima.
- ↑ Križarski ratovi će stvoriti nepoverenje i otvoreno neprijateljstvo između Latina i Grka. To stanje je se pogoršalo kada je Francusko-Venecijanska koalicija napala Carigrad (1204) koji je držao uzurpator Aleksije III Anđeo i stvorila Latinsko Carstvo, okupirajući dio Trakije i Makedonije i stvarajući u Grčkoj razne feudalne države. Vizantinci su se podjelili na tri države: Trapezundsko carstvo, Epirsku kneževinu i Nikejsko carstvo. Ovo poslednje je predstavljalo nastavak carske vizantinske tradicije. Godine 1261. godine Mihajlo VIII Paleolog je ponovo zauzeo Carigrad ali obnovljena imperija više nije imala nikakav karakter univerzalnosti. U 13. stoljeću Bizantinsko carstvo je država puna pukotina koja pokušava se braniti napada sa svih strana.
- ↑ Turci su tada već bili Muhamedske vjeroispovjesti jer su prešli u Islam za vrijeme Seldžuka (10. stoljeće).
- ↑ Roger de Flor (Brindisi, oko 1267 – Adrianopolis, 1305), vitez templar i plaćenik u službi kraljeva Aragone.
- ↑ Uzbeg Khan (1282–1341), khan Zlatne Horde.
- ↑ tur. Karesi Beyliği u okolici Balıkesira.
- ↑ U roku desetak godina zbog zaraze umrlo je 26–30% od svjetskog stanovništva, a u nekim krajevima čak 70% (Venecija, Toskana, Bremen). Demografsko opadanje stanovništva će prouzrokovati između 14. i 15. stoljeća velike promjene na društveno–političkoj razini i na polju kulture i vjere. Na strani Anadolije i Balkana, imamo isto snažno opadanje stanovništva, no glavna posljedica kuge će bit slabljenje ideologije Križarskih ratova, čemu slijedi slabljenje feudalnog sistema, i rast građanske klase u Europi. Zaključno: Osmanlije lakše napreduju u ratovima, dok u Europi niču filozofsko–kulturalni smijerovi i tehnološke inovacije koje će unaprijediti Europu u 18. i 19. stoljeću.
- ↑ Çimpe Kalesi: 40°29'44.9"N 26°44'04.5"E
- ↑ Rumelijski pašaluk se na turskom zove Rumeli Eyaleti (Ejalet Rumelije) ili Rumeli Beylerbeyliği (Beglerbegluk Rumelije). To je bila velika pokrajina turskog carstva u Europi. Osmanlije su ju nazvale Rumeli (zemlja Rûma) gdje riječ «Rûm» obilježava «narode Rima». Glavni grad pokrajine je bio u Jedrenama (1362–1530), Sofiji (1530–1836) i u Manastiru (1836–1867).
- ↑ lat. Develtum, grč. Pirgos
- ↑ tur. Germiyanoğulları Beyliği okolica Kütahye.
- ↑ tur. Hamitoğulları Beyliği okolica Antalye i Korkutelija.
- ↑ grč. Σκαπτοπάρα, bug. Gorna Džumaja, tur. Cuma-i Bâlâ
- ↑ tur. Menteşeoğulları Beyliği u okolici Milasa.
- ↑ tur. Saruhanoğulları Beyliği, okolica Manise.
- ↑ Sa Tamerlanom se stvara velika država u centralnoj Aziji. Na strani jugo–istočne Europe, najbitnije posljedice su usporavanje turskih ratova i Turske imperije, a na dugoročnoj razini opadaju ostaci srednjovjekovnih država, tako da će Osmanslijama bit lakše kada budu krenule u nove napade. država Bizantija ostaje vrlo krhka.
- ↑ Žigmund Luksemburški, kralj Ugarske, Hrvatske i Dalmacje, postaje «Rex Romanorum» (21. jula) tj. Rimsko-njemački kralj ili kralj njemačkih feudalnih država. Počinje kratko razdoblje (1411–1437) u kojem je Ugarska centar moći u Europi. Žigmund vodi aktivnu politiku u Hrvatskoj i u Bosni, pa i na jugu Balkana. Naročito protiv Turaka.
- ↑ Bizantinska diaspora: Toskana, Venecija, Rim. Među ostalim broje se Pleton, Teodor Gaza, Juraj Trapezuntski, Visarion, Jovan Argiropul, Andronik Kalist, Konstantin Laskaris, što su ključne figure humanističke revolucije.
- ↑ U osvojenom Carigradu preživjeli Bizantinci bivaju zarobljeni (sluge, devširme, harem...). Većina starog Carigrada je srušena (Crkva Svetih apostola, Hagia Theodosia, Hipodrom, Palača Blaherne). Glavne crkve postaju džamije (Aja Sofija, Arapska Džamija, Džamija Eski Imaret, Džamija Karije, Džamija Kalenderhane i dr.).
- ↑ Zadnji vojvoda Atene (Francesco II Acciaiuoli) se predaje sultanu. Ulazak Mehmeda II u Atenu (august 1458).
- ↑ Tzv. Zecchino ili ducato d'oro.
- ↑ Uzun Hasan (1423–1478), vladar Ak Kojunla.
- ↑ Kemāl Reʾīs (1451–1511), osmanski admiral.
- ↑ Turci su bili sjajni ratnici, ali slabiji trgovci. Potom je sultanska politika težila da se drugim narodima prepuste djelatnosti u kojim su odlikovali. Trgovinom su se većinom bavili Jevreji[23], Armenci i Grci.
- ↑ Özdemir–paša, Mameluk čerkeškog podrijetla, namjesnik Jemenskog Ejaleta.
- ↑ Ναύπακτος, Lepanto, İnebahtı.
- ↑ Mehmed-paša Sokolović je bio vrstan vojnik i vojvoda, sultanov savjetnik, upravnik i mecena. Vjerom musliman, oženio je Esmehan Sultan (1545–1585), kćer sultana Selima II. i sultanije Nurbanu. Imali su dvoje djece: Sultanzade Ibrahim Han i Safiye Hanim-Sultan.
- ↑ Mustafa III je sultan koji jako brine za pravdom, poduzima niz koraka kako bi povećao prosperitet Istanbula, stabilizira novac, izgrađuje velike žitnice, održava akvadukte i uspostavlja strogu fiskalnu politiku.
- ↑ Ajanat je bio institucija koja je neformalno ostavila trag u Osmanskom carstvu dugo vremena sve do 18. veka i perioda Tanzimata. To su bili provincijski magnati, bivši upravnici ili ljudi koji su bili donekle ugledni i poštovani. Poslije nekog vremena, ti uglednici su dodati u sistem. Najistaknutiji među njima bili su bivši vladari.
- ↑ Πύλος
- ↑ tur. Kânûn-ı Esâsî, prvi turski ustav 1876.
- ↑ Velika narodna skupština Turske, tur. Türkiye Büyük Millet Meclisi.
- ↑ Vidi kasnije: Konvencija iz Montreauxa (1936)
- ↑ İnönü Muharebesi.
- ↑ (en) Skylitzes, John (2010). A Synopsis of Byzantine History, 811–1057. Cambridge: Cambridge University Press. str. 526. (vidi: Ioannes Scylitzes, Σύνοψις ἱστοριῶν (kraj 11. vijeka)
- ↑ (en) Routledge Handbook on Sufism. Abingdon: Routledge. 2020. str. 564.
- ↑ (en) Green, Nile (2012). Sufism. A Global History. Chichester: Wiley-Blackwell. str. 263., str. 24
- ↑ Davies, Siriol; Davis, Jack L. (2007). Between Venice and Istanbul : colonial landscapes in early modern Greece. Princeton: American School of Classical Studies at Athens. str. 260.
- ↑ 5,0 5,1 (tr) Başar, Fahameddin (1988–2013). „TDV İslâm Ansiklopedisi: Ertuğrul”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Araştırmaları Merkezi. Pristupljeno 11. 06. 2021.
- ↑ 6,0 6,1 6,2 6,3 6,4 Bozarslan 2013: str. 32
- ↑ Şevket, Pamuk (2000). A Monetary History of the Ottoman Empire. Cambridge: Cambridge University Press. str. 276.
- ↑ 8,0 8,1 8,2 8,3 Şevket Pamuk 2000: str. 20
- ↑ Bozarslan 2013: str. 64
- ↑ 10,0 10,1 10,2 Babinger 1978: str. 8
- ↑ Konstantin Mihailović, Janičarove uspomene ili Turska hronika, [1490—1501]. Prvo izdanje: 1865; Beograd, SANU, 1959.
- ↑ Babinger 1978: str. 3
- ↑ 13,0 13,1 13,2 Babinger 1978: str. 16
- ↑ 14,0 14,1 Babinger 1978: str. 20
- ↑ Babinger 1978: str. 37
- ↑ Babinger 1978: str. 160
- ↑ Babinger 1978: str. 195
- ↑ Babinger 1978: str. 233
- ↑ 19,0 19,1 Babinger 1978: str. 232
- ↑ (en)„Britannica: Ottoman Empire, Coin.”. Pristupljeno 29. 03. 2022.
- ↑ Şevket Pamuk 2000: str. 60; 90
- ↑ Encyclopedia 2009, str. 368
- ↑ 23,0 23,1 23,2 (en) Jacobs, Joseph; Montgomery, Mary W.. „Jewish Encyclopedia: Turkey”. Pristupljeno 15. 03. 2022.
- ↑ (sh)„Hrvatska Enciklopedija (Leksikografski zavod Miroslav Krleža): Kružić, Petar”. Pristupljeno 29. 03. 2022.
- ↑ (hu) „Buda ostroma (1541)”. Pristupljeno 26. 07. 2022.[mrtav link]
- ↑ (sh)„Hrvatska Enciklopedija (Leksikografski zavod Miroslav Krleža): Zrinski, Nikola IV.”. Pristupljeno 29. 03. 2022.
- ↑ tur. „TDV İslâm Ansiklopedisi: SÜLEYMAN I”. Pristupljeno 29. 03. 2022.
- ↑ Zorzi 2020: str. 351
- ↑ (en) Dash, Mike (22. 03. 2012). „The Ottoman Empire’s Life-or-Death Race”. Pristupljeno 15. 03. 2022.
- ↑ Rank 2020
- ↑ (de) „Wien Geschichte Wiki: Zweite Türkenbelagerung (1683)”. Pristupljeno 15. 03. 2022.
- ↑ (en) „budapest.com – Budapest History”. Arhivirano iz originala na datum 2022-05-16. Pristupljeno 26. 07. 2022.
- ↑ (de) „Der Türkenlouis und die Schlacht von Salankamen, 19. August 1691”. Badische Heimat. Arhivirano iz originala na datum 2012-03-28. Pristupljeno 27. 07. 2022.
- ↑ 34,0 34,1 (en) „Britannica: Abdülhamid I. Ottoman sultan”. Pristupljeno 26. 07. 2022.
- ↑ Davis, Fanny (1970). The Palace of Topkapi in Istanbul. New York: Scribner. str. 306.
- Ágoston, Gábor; Masters, Bruce (2009). Encyclopedia of the Ottoman Empire. New York: Facts On File. str. 650.
- Ágoston, Gábor (2005). Guns for the Sultan: Military Power and the Weapons Industry in the Ottoman Empire. Cambridge: Cambridge University Press. str. 277.
- Babinger, Franz (1978). Mehmed the Conqueror and His Time. Princeton: Princeton University Press. str. 549.
- Bozarslan, Hamit (2013). Histoire de la Turquie. De l'Empire à nos jours. Paris: Éditions Tallandier. str. 589.
- Erickson, Edward J.; Uyar, Mesut (2009). A Military History of the Ottomans: From Osman to Atatürk. Santa Barbara (CA, USA), Denver (CO, USA), Oxford (UK): ABC–CLIO. str. 379.
- Murphey, Rhoads (1999). Ottoman Warfare, 1500-1700. New Brunswick (NJ, USA) / UK: Rutgers University Press / Routledge. str. 278.
- Rank, Scott (2020). History's 9 Most Insane Rulers. Washington D.C.: Regnery History. str. 320.
- Shaw, Stanford; Kural Shaw, Ezel (2010). History of the Ottoman Empire and Modern Turkey. Cambridge: Cambridge University Press.
- Zorzi, Alvise (2000). La repubblica del Leone. Storia di Venezia. Milano: Bompiani. str. 762.
- (en)„Britannica: Ottoman Empire Timeline”. Pristupljeno 15. 03. 2022.