Bitka na Marici

Bitka na Marici ili Bitka kod Černomena je bitka koja se zbila na rijeci Marici u petak 26.9. 1371 između snaga Otomanskog carstva pod vodstvom rumelijskog beglerbega Lale Šahin Paše i srpskih snaga koje su brojale oko 60 000 ljudi (bizantski historičar Halkokondil navodi 70 000 ljudi). Srpsku vojsku predvodili su kralj Vukašin i njegov brat despot Jovan Uglješa, koji su poginuli u ovoj bitci.

Bitka na Marici
Segment Otomanskih evropskih osvajanja
Otomansko napredovanje nakon Bitke na Marici
Datum 26.9. 1371 Lokacija pokraj rijeke Marice Ishod odlučna otomanska pobjeda
Sukobljene strane
Dinastija Mrnjavčević	Otomansko Carstvo
Komandanti i vođe
Vukašin Mrnjavčević Jovan Uglješa	beglerbeg Lala Šahin Paše
Snage
između 50.000 i 70.000	oko 4.000
Žrtve i gubici
unišenje cjelokupne vojske

Tok bitke

Kad se Bog razgnevi na hrišćane zapadnih strana, i podiže despot Uglješa sve srpske i grčke vojnike, i brata svoga Vukašina kralja, i mnoge druge velmože, oko šezdeset hiljada izabrane vojske, i pođoše u Maćedoniju na izgnanje Turaka, ne prosudivši da niko nije mogućan nasuprot stati božjemu gnevu. Njih, dakle, ne izgnaše, nego sami od njih biše ubijeni, i onde njihove kosti padoše, i ostaše nepogrebene, i veliko mnoštvo od njih umre od oštra mača, neki biše odvedeni u ropstvo, a neki od njih, izbegavši, i dođoše.

– Zapisi Isaije monaha

Pojedini historičari navode 1367 ili čak 1363 kao godinu kad se bitka odigrala, ali se svi u jednom slažu da se bitka odigrala kod Černomena, današnje grčko selo Ormenio u Prefekturi Evros 20-tak km od Drinopolja (današnji Edirne), na polju koje Turci navodno i dan danas zovu Sırp Sındığı - Groblje Srba pored rijeke Marice.

Otomanske snage iako malobrojnije pobijedile su srpske snage prvenstveno zbog bolje taktike, oni su izveli noćni konjički napad na srpski logor i u metežu koji je zavladao ubili srpske vođe i potpuno razbili srpsku vojsku, koju su natjerali u Maricu gdje se većina vojnika utopila. Ubrzo nakon te bitke Turci su zauzeli utvrđene gradove Dramu, Kavalu i Seres zapravo cijelu istočnu Makedoniju.

Vukašina je naslijedio njegov sin Marko Mrnjavčević, poznatiji kao Kraljević Marko, ali nije uspio održati srpske posjede, i nedugo nakon bitke postaje turski vazal. Ova bitka predstavlja početak otomanskog osvajanja teritorija Romanije - krajeva kojima je vladao Car Dušan.

Pozadina Bitke i mogući povod

Ah, užasno bijaše gledati! Osta zemlja od sviju dobara prosta, pa nesta i ljudi i životinja i različitih plodova; ne bijaše ni knjaza ni vožda; niti nastavnika među ljudima, ni izbavitelja ni spasitelja, već se svi ispuniše strahom od Turaka, i hrabra srca junačkih muževa pretvoriše se u najslabija ženska srca....

– Zapis monaha Isaije

Najstariji srpski izvor, kao što je „Zapis monaha Isaije“ kao povod za početak sukoba između Srba i Turaka navodi namjeru Despota Uglješe, da zajedno sa svojim bratom kraljem Vukašinom protjera Turke iz Romanije (tadašnji naziv za bizantske krajeva pod srpskom vlašću), u koji su oni uspjeli prodrijeti; Makedonija i Trakija).

Po njemačkom historičaru Zinkeisenu, koji se poziva na turske izvore, rat između Srba i Turaka izbio je nakon što su Turci zauzeli grad Plovdiv, on tvrdi da se komandant gradske posade uspio probiti do srpskog kralja i nagovoriti ga da pokrene vojsku protiv Turaka. Ondašnji turski izvori kao uzrok bitke navode da je cilj srpske vojne bio zauzeti Edirne i odbacivanje tada malobrojnih otomanskih snaga pod komandom begler-bega Lala-Šahina iz Evrope u Anatoliju (Mala Azija).

Suvremeni historičari smatraju da nije postojao nikakav konkretan povod za sukob. Prema njima, Despot Uglješa, čija država se prva nalazila na pravcu turskog napredovanja, shvatio je opasnost koji je predstavljao otomanski prodor u Evropu i na Balkanski poluotok. Tad su otomanski teritoriji u Evropi i na Balkanu bili mali - u obliku klina. Otomanska vojska uspjela je osvojiti nekoliko dobro utvrđenih gradova, od kojih je najveći bio Drinopolje, i na taj način stvorili mostobran za daljnja osvajanja u Evropi. Uglješa je mudro izabrao povoljan trenutak za napad na Drinopolje, jer se tad sultan Murat sa glavninom otomanskih snaga nalazio u Maloj Aziji držeći pod opsadom grad Bigu, dok je u Drinopolju bio manji turski garnizon pod komandom Lale Šahin Paše.

Sudionici bitke

Na srpskoj su strani, pored vojske despota Uglješe, sudjelovale i snage kralja Vukašina. Sporno je pitanje jesu li i koji srpski velikaši također sudjelovali u pohodu na Turke. Turski izvori navode da su pored kralja i "kraljevih nevjernika" u bitci sudjelovale vojvode i vlastela iz Bosne, Ugarske i Vlaške. Bizantski historičar iz 15. st., Laonik Halkokondil spominje samo Uglješu i Vukašina, dok je u zapisima monaha Isaije zapisano da je Uglješa digao „sve srpske i grčke vojnike i brata svojega Vukašina kralja“ kao i „mnoge druge velmože,...negdje do šestideset tisušt izabrani vojski“.

Prema srpskom historičaru iz 19. st. Stojanu Novakoviću, „srpske velmože“ koji su se pridružili Uglješi i Vukašinu najvjerojatnije su bili despoti Dejanovići i vojvoda Bogdan. Despoti iz sjeverozapadnih srpskih krajeva nisu sudjelovali u ovoj bitci. Zetski despoti Balšići, koji su inače bili u dobrim odnosima s Vukašinom Mrnjevčevićem, najvjerojatnije nisu sudjelovali u bitci jer su ubrzo nakon Vukašinog poraza preoteli Prizren od njegova sina Marka Mrnjevčevića, hercegovački despot Nikola Altomanović također nije mogao sudjelovati u bitci jer je bio u ratu s Vukašinom; despoti Lazar i Brankovići nisu imali interesa sudjelovati u bitki na taj način učvrstiti Vukašinov položaj kao kralja i nasljednika Cara Uroša čiju su vlast, makar i formalno, još uvijek poštovali.

Na osnovi raspoloživih izvora može se zaključiti da su vojnike za pohod dale južne srpske despotovine, krajevi oko; Šar-planine, Vardara i Strume, zajedno s južnom Makedonijom.

Turske snage kojima je zapovijedao rumelijski beglerbeg Lala Šahin Paša bile su četiri puta slabije od srpskih, i uglavnom su se svodile na posadu utvrđenog grada Drinopolja. Halkokondil čak navodi da su snage s kojima je Lala-Šahin napao srpsku vojsku brojale jedva 800 ljudi.

Historijske nedoumice

Na osnovi navedenih vrela može se zaključiti da je u bitki na Marici sudjelovala kršćanska koalicija sastavljena od Srba, Ugara i Rumunja. U engleskoj literaturi se navodi da je u bitci sa srpske strane sudjelovala koalicija sastavljena od Srba, Bugara i Grka.

U prvom primjeru korišteni su uglavnom turski izvori. Stoga nije čudno što se u njima navodi da su se na srpskoj strani nalazili velikaši i iz Ugarske, Bosne i Vlaške. Na ovaj način turski historičari su htjeli uveličati značaj pobjede koja je predstavljala trijumf Islama nad Kršćanstvom oličenim u predstavnicima svih većih kršćanskih država na Balkanu.

U drugom primjeru pogrešno je navedeno da su grčke snage također sudjelovale u ovoj bitci. Međutim, u pitanju su snage Uglješe i Vukašina i drugih srpskih despota čija se vlast protezala i na grčke zemlje (uključujući i Egejsku Makedoniju i dio Trakije). Pravi Grci, tj. tadašnja bizantska država ni na koji način nije pomogla Uglješi i Vukašinu, već je iskoristila srpski poraz da proširi svoj teritorij. Što se Bugara tiče, oni se ne spominju ni u jednom od historijskih vrela koje je koristio Stojan Novaković.

Ono što se sa sigurnošću može tvrditi, jest da su u Maričkoj bitci sudjelovale srpske snage sastavljene od vojske Uglješe i Vukašina i nekih srpskih velikaša. Ukoliko su u bitci i sudjelovale snage neke od gore spomenutih država, onda su one bile zanemarive, jer ih tadašnji historijski izvori niti ne navode.

Literatura

• Günter Kettermann: Atlas zur Geschichte des Islam, Darmstadt 2001
• Stavrianos, L. S.: The Balkans Since 1453, C. Hurst & Co. Publishers, 2000.
• Turnbull, Stephen R.: The Ottoman Empire 1326-1699, Osprey Publishing, 2003.

Vanjske veze

• Battle of the Maritsa River Encyclopædia Britannica (en)
• Vladimir Ćorović: Marička pogibija