1798
godina
- Ovo je članak o godini 1798.
Godina 1798 (MDCCXCVIII) bila je redovna godina koja počinje u ponedjeljak po gregorijanskom kalendaru odn. redovna godina koja počinje u petak po julijanskom kalendaru.
| Milenijum: | 2. milenijum |
|---|---|
| Vjekovi: | 17. vijek – 18. vijek – 19. vijek |
| Decenija: | 1760-e 1770-e 1780-e – 1790-e – 1800-e 1810-e 1820-e |
| Godine: | 1795 1796 1797 – 1798 – 1799 1800 1801 |
| Gregorijanski | 1798. (MDCCXCVIII) |
| Ab urbe condita | 2551. |
| Islamski | 1212–1213. |
| Iranski | 1176–1177. |
| Hebrejski | 5558–5559. |
| Bizantski | 7306–7307. |
| Koptski | 1514–1515. |
| Hindu kalendari | |
| • Vikram Samvat | 1853–1854. |
| • Shaka Samvat | 1720–1721. |
| • Kali Yuga | 4899–4900. |
| Kineski | |
| • Kontinualno | 4434–4435. |
| • 60 godina | Yang Zemlja Konj (od kineske Ng.) |
| Holocenski kalendar | 11798. |
| Podrobnije: Kalendarska era | |
| 1798: 1 • 2 • 3 • 4 • 5 • 6 • 7 • 8 • 9 • 10 • 11 • 12 Rođenja • Smrti |
Događaji
urediJanuar/Siječanj
uredi- 4. 1. - Gradska Republika Mülhausen, deo Švajcarske Konfederacije, glasala za priključenje Francuskoj (ugovor potpisan 28. 1.).
- 4. 1. - Novi vlaški vojvoda Constantin Hangerli stigao u Bukurešt - "Hangerlijeva zima" je označena povećanim porezima i torturom za njihovu naplatu.
- decembar 1797 - februar 1798 - Trupe vidinskog odmetnika Pazvanoglua opsedale Osman-pašu u Beogradu dok, pred Božić, grad nije deblokirala srpska vojska Alekse Nenadovića, Ilije Birčanina i Nikole Grbovića u petočasovnom okršaju; Srbi zatim učestvuju u preotimanju Smedereva i Požarevca[1].
- 9. 1. - Uništena državna galija bivših mletačkih duždeva, Bucintoro.
- 12. 1. - Nakon smrti Ereklea II, Giorgi XII postaje drugi i poslednji kralj Kartli-Kahetija, u istočnoj Gruziji (do 1800).
- januar - Švajcarska: Bernski kanton poslao trupe u Vaud, gde su građani uz ohrabrenje francuske vlade proglasili Lémansku Republiku.
- 18. 1. - Austrijanci preuzimaju Veneciju od Francuza, u skladu s Mirom iz Campo Formija.
- 22. 1. - Puč u Batavijskoj Republici (Nizozemskoj): radikalni demokrat Pieter Vreede nakratko preuzima vlast.
- 24. 1. (5 Pluviôse VI godine Republike po revolucionarnom kalendaru) - Francuski oficir proglasio u Švajcarskoj nezavisnost Vauda od Berna (Lémanski kanton buduće Helvetske Republike), ubrzo zatim sledi pokret protiv ostatka konfederacije.
- zima 1798 - Obnovljene ruske dotacije za Cetinjski manastir[2].
Februar/Veljača
uredi- 4. 2. - U papinoj Perugi proglašena Republika Tiberina.
- 10. 2. (22 Pluviôse) - Francuski revolucionarni ratovi: general Berthier ulazi u Rim i ruši svjetovnu vlast pape Pija VI.
- 15. 2. (27 Pluviôse) -
Proglašena Rimska Republika, papa Pio VI. odveden iz grada 20. veljače.
.svg){kind=small}
Mart/Ožujak
uredi- 2. 3. - Grofovija Thurgau postaje zaseban švajcarski kanton.
- 5. 3. (15 Ventôse an VI) - Bitke kod Neuenegga i na Grauholzu: Francuzi istog dana imaju poraz ali i ostvaruju odlučujuću pobedu nad švajcarskim, bernskim, snagama. Francuske trupe ulaze u Bern - pregažena Stara Švicarska Konfederacija.
- 7. 3. - Republike Ankona i Tiberina se vraćaju pod vlast Rima - sada Rimske Republike.
- mart - Guvernadur Jovan Radonjić se obratio Beču, da car "rišolvi ne upuštiti ovoliko rabroga naroda ispred obećane protecije" - ali ovi će ući u spor sa vladikom Petrom I oko manastira Maine[2].
- 23. 3. (12. 3. po j.k.) - Ruski car Pavle I dozvoljava gradnju staroveračkih hramova.
- 29. 3. - "Luj XVIII" stiže u Mitau/Jelgavu, gde mu je ruski car stavio na raspolaganje dvorac.
April/Travanj
uredi- 7. 4. - Osnovana Teritorija Mississippi, glavni grad Natchez (1817. podeljena na Državu Mississippi i Teritoriju Alabama).
- 12. 4. (23 Germinal) -
U Švicarskoj proglašena Helvetska Republika kao francuska klijentska država (traje do 1803). Tokom godine u zemlji ima još okršaja (Hägglingen, Wollerau, Schindellegi, Nidwalden). Dok su ranije kantoni i drugi entiteti emitovali novac, sada će prvi put biti uveden franak (do 1803. pa konačno od 1850). - 26. 4. (7 Floréal) - Francuska anektira Ženevu.
- april - avgust? - Sultanova vojska opseda Pazvanoglua u Vidinu. Srbi za to vreme čuvaju istočnu granicu Beogradskog pašaluka[3].
.svg){kind=small}
Maj/Svibanj
uredi- 11. 5. - Zakon 22. floreala VI godine (loi du 22 floréal an VI) - praktično državni udar u Francuskoj, kojim su iz Vijeća 500 izbačeni levičarski deputati.
- 16. 5. - Crni haićanski general Toussaint Louverture ulazi u Port-au-Prince koji su ranije držali Britanci. U igri za vlast su Britanci (gen. Thomas Maitland), Francuzi (komesar na ostrvu Gabriel Hédouville), Louverture (favorizovan od Britanaca) i južni haićanski general André Rigaud (favorizovan od Francuza).
- 18. 5. - Ruski car šalje kneza Repnjina u diplomatsku misiju u Berlin i Beč, kako bi se Pruska i Austrija pridobili protiv Francuza - bez uspeha.
- 19. 5. (30 Floréal) - Francuska Armija Orijenta na čelu sa Napoleonom kreće iz Toulona prema Egiptu (72 ratna broda, 400 transportnih). Pohod bi trebao biti prvi korak prema zauzeću britanskih poseda u Indiji, u savezništvu sa vladarom Mysorea, Tipu Sultanom (→ Četvrti anglo-mysorski rat).
- 24. 5. - Irski ustanak: tajno republikansko Udruženje ujedinjenih Iraca, potaknuto idealima američke i francuske revolucije, podiže ustanak protiv britanske vlasti, poznat kao jedini u kome su se protiv Britanaca zajedno borili i katolici i protestanti.
Jun/Juni/Lipanj
uredi- 2. 6. - Francuzi doveli papu u kartuzijanski manastir u Galluzzu kod Firenze (do sledećeg proleća).
- 11. 6. (23 Prairial) - Na putu za Egipat, Napoleon zauzima Maltu. Malteški vitezovi, tj. Red sv. Jovana je vladao ostrvima od 1530.
- 12. 6. - Novi puč u Batavijskoj Republici, kojim je svrgnut Pieter Vrieede - umereni se vraćaju na vlast.
- 18. 6. - Zakon o naturalizaciji produžava rok potreban da useljenici u SAD dobiju državljanstvo sa pet na 14 godina - smatra se prvim od četiri Zakona o tuđincima i pobuni, ovog i sledećeg meseca. Ovo predstavlja osiguranje nacionalne sigurnosti u vreme neobjavljenog rata sa Francuskom ili progon neistomišljenika (tri zakona su van snage od 1800-01).
- 21. 6. - Bitka na Vinegar Hill: Britanci porazili irske pobunjenike kod Enniscorthyja.
Jul/Juli/Srpanj
uredi- 1. 7. (13 Messidor) - Napoleonov pohod na Egipat i Siriju: francuske trupe pod Napoleonom Bonapartom se iskrcavaju u osmanskom mamelučkom Egiptu, sutradan ulazi u Aleksandriju. U pohodu je sudjelovao niz arheologa i naučnika, a koji će za posljedicu imati nagli procvat egiptologije.
- 5. 7. (24. 6. po j.k.[4]) - Turci u Beogradu pogubili grčkog pisca i patriotu Rigu od Fere, kao i sedmoricu njegovih drugova. U narednom periodu, Turci sumnjičavi prema Srbima, naročito bivšim frajkorcima, Osman-aga uhapsio neke oborknezove i frajkorce.
- 7. 7. - Kongres SAD raskida sporazum o prijateljstvu sa Francuskom iz 1778, a dva dana kasnije dozvoljava ratne akcije protiv francuskih brodova, čime započinje tzv. Kvazi-rat kojim se SAD de facto stavila na stranu anti-francuske Druge koalicije (do 1800).
- 7. 7. - USS Delaware vs La Croyable: američka šalupa zarobila francusku škunu.
- 11. 7. - Ponovno osnovan Marinski zbor SAD.
- 13. 7. - Bitka kod Šubrahita: Napoleon porazio mameluke na putu za Kairo.
- 14. 7. - Kongres SAD, u kome većinu ima pro-britanska Federalistička stranka donosi Zakone o strancima i poticanju pobune, kojim se, u nastojanju da se obuzda pro-francuska agitacija (iza koje stoji opozicijska Demokratsko-republikanska stranka uvodi krivično djelo kritika federalne vlade (djelomično će biti ukinut 1800).
- 21. 7. (3 Thermidor) - Francuski revolucionarni ratovi: Bitka kod Piramida u kojoj francuski vojskovođa Napoleon Bonaparte nanosi poraz turskoj vojsci, a što će mu omogućiti nadzor nad Egiptom. U Kairo ulazi dva dana kasnije.
Avgust/August/Kolovoz
uredi- 1. 8. - Francuski revolucionarni ratovi: Bitka na Nilu (kod Abukira) u kojoj britanska flota pod admiralom Nelsonom uništava francusku Mediteransku flotu, čime je Bonapartina vojska praktički odsječena od matice; usprkos toga Bonaparte nastavlja pohod na Egipat i Siriju.
- 12. 8. -
"Krojačka pobuna" u Bahiji u Brazilu: traži se nezavisnost, ukidanje ropstva i rasna jednakost. Učesnici ubrzo pohapšeni. - avgust - U Gothi održan prvi evropski kongres astronoma.
- 22. 8. (5 Fructidor) - General Jean Joseph Amable Humbert se iskrcao u Irskoj, u podršku tamošnjem ustanku.
- 24. 8. - Prvi sastanak Institut d'Égypte u Kairu - predsednik Gaspard Monge, potpredsednik Bonaparta, sekretari Joseph Fourier i Louis Costaz.
- 27. 8. (10 Fructidor) - Bitka kod Castlebara: Francuzi i Irci porazili britanske snage, proglašena kratkotrajna Republika Connacht.
- 31. 8. - U skladu sa sporazumom sa Toussaint Louvertureom, Britanci napuštaju poslednje uporište na Haitiju, Môle-Saint-Nicolas - za pet godina su uzalud potrošili mnogo novca i ljudstva.
Septembar/Rujan
uredi- 2. 9. (16 Fructidor) - Pobuna Maltežana protiv francuske okupacije, ubrzo im se pridružuju saveznici - Opsada Malte (1798-1800) (→ Druga koalicija).
- 5. 9. (19 Fructidor) - Jourdanov zakon institucionalizuje regrutaciju u Francuskoj, 24. septembra/3 vandemijera poziva 200.000 ljudi.
- 9. 9. (23 Fructidor) - Osmanski sultan Selim III proglašava Francuskoj rat, džihad.
- 9. 9. - Zakonom u Francuskoj se propisuje pojačano poštovanje dekadnog dana revolucionarnog kalendara (→ dekadni kult, zakon ostaje na snazi manje od dve godine).
- 3 - 10. 9. - Bitka kod St. George's Caye: Britanci porazili meksičke Špance kod Belizea - danas praznik u toj državi.
- 21. 9. - Stanko Arambašić, zapovednik srpske narodne vojske posečen u Smederevu po naređenju Osman-age (ostali uhapšeni Srbi su pušteni).
Oktobar/Listopad
uredi- 12. 10. (21 Vendémiaire an VII) - Počinje Seljački rat, pobuna protiv francuske vlasti u južnoj Nizozemskoj, tj. Belgiji - krvavo ugušen 5. decembra/15. frimera.
- 12. 10. - Francuski revolucionarni ratovi: Bitka kod Tory Islanda ispred irske obale u kojoj britanska mornarica nanosi poraz francuskoj floti i tako zaustavlja posljednji francuski pokušaj invazije Britanskog Otočja; irski pobunjenički vođa Wolfe Tone je zarobljen, čime je praktički ugušen ustanak.
- 13. 10. (22 Vendémiaire an VII) - Ali-paša Janjinski je zauzeo Prevezu i masakrirao Francuze i lokalne grčke pobunjenike.
- oktobar - Turska vojska kopnom a tursko-ruska flota (Fjodor Ušakov) morem napada i zauzima francuske posede na obali Grčke i Albanije (Butrint, Parga, Preveza, Vonica) i u Jonskim ostrvima, sem Krfa.
- 20. 10.? - Pazvanoglu razbio sultanovu vojsku. Biće priznat za pašu sa tri tuga i upravitelja nad Vidinskim pašalukom, janičarima će biti dozvoljen povratak u Beogradski pašaluk.
- 21. 10. (30 Vendémiaire) - Pobuna u Kairu protiv Francuza, brzo ugušena. Poginuo general Dominique Martin Dupuy.
- 23. 10. - Hadži Mustafa-paša se vratio u Beograd (ferman dobija sledećeg februara) - vezir do 1801.
- 29. 10. (18. 10. po j.k.) - Sabor u manastiru Stanjevići (Cetinje?) ustanovljava prvi Zakonik u Crnoj Gori[5]. Uveden je i porez, ali Crnogorci ga smatraju haračem.
Novembar/Studeni
uredi- 4. 11. (14 Brumaire) - Rat Druge koalicije: počinje rusko-osmanska Opsada Krfa.
- 7 - 15. 11. - Britanci zauzeli špansku Menorku (do 1802).
- 8. 11. - Britanski kitolovac John Fearn je prvi Evropljanin koji se iskrcava na Nauru - naziva ga Prijatno ostrvo.
- 29. 11. - Napuljska invazija Rimske Republike: Ferdinand I nakratko ušao u Rim. Rusija i V. Britanija ovih dana ulaze u savez sa njim.
Decembar/Prosinac
uredi- 6. 12. (16 Frimaire) - Gen. Barthélemy Catherine Joubert zauzima pijemontsku prestonicu Torino. Kralj Karlo Emanuel IV. odlazi na Sardiniju.
- 8. 12. - U britanski budžet prvi put uveden porez na prihod (naplaćuje se 1799-1802, 1803-16 i stalno od 1842).
- 10. 12. - Proglašena francuska klijentska Pijemontska Republika (do 1799).
- 11. 12. (21 Frimaire) - Jean Étienne Championnet povratio Rim i nastavlja prema Napulju.
- 19. 12. - Napoleon potvrđuje povlastice sinajskom manastiru sv. Katarine, opravlja severni zid, porušen usled kiše.
- 23. 12. - Rusko-osmanski sporazum protiv Francuske, turske luke su otvorene za ruske brodove (→ Druga koalicija).
- 23. 12. - Nelsonov brod HMS Vanguard evakuiše kralja Ferdinanda I, kraljevsku porodicu i druge važne osobe iz Napulja na Siciliju.
- 27. 12. - Ruski car Pavle I postaje Veliki majstor Reda sv. Jovana Jerusalimskog, tj. Malteških vitezova.
- 29. 12. - Ugovor V. Britanije, Dve Sicilije i Rusije za intervenciju protiv Francuza u Italiji.
- krajem godine - Usled rata sa Francuskom, sultan oprašta Pazvanogluu i janičarima, ovima izričito dozvoljen povratak u Beogradski pašaluk[4].
Kroz godinu
uredi- U toku 1793-98. u Srbiji (Beogradskom pašaluku pod Hadži Mustafom) obnovljeni su manastiri Rajinovac, Ćelije, Bogovađa, Blagoveštenje, Rača, Voljavča, Sveti Roman, Klisura i dr.[6].
- U Karlovcima održana prva konferencija za uređenje pravopisa kod Srba, za šta je ovlašćen mitropolit Stratimirović.
- Parodija "Eneida" Ivana Kotljarevskog prvo je književno delo u celini na modernom ukrajinskom jeziku.
- William Wordsworth i Samuel Taylor Coleridge objavljuju "Lirske balade" - početak engleskog romantizma.
- U portugalskom Brazilu prvi put sproveden popis stanovništva; ustanovljeno 3 miliona stanovnika, a od čega 2,5 miliona čine crni robovi.
- Francisco de Lacerda je prvi (drugi?) Portugalac u današnjoj Zambiji, u kraljevstvu Kazembe.
- Nauka i tehnika:
- Pierre Méchain i Jean Baptiste Joseph Delambre završili premer meridijanskog luka potreban za definiciju metra - desetomilioniti deo rastojanja Severni pol - Ekvator, okratili su ga za oko 0,2 mm.
- Završen Cavendishov pokus mjerenja gravitacijske konstante.
- Louis Nicolas Vauquelin otkrio berilij.
- Engleski svećenik i publicist Thomas Malthus anonimno objavljuje znameniti tekst An Essay on the Principle of Population, koji će popularizirati maltuzijanske ideje.
- 1798-99 - George Bass i Matthew Flinders oplovljavaju Van Diemenovu zemlju (Tasmaniju) (→ Bassov moreuz).
Rođenja
uredi- 19. 1. - Auguste Comte, pionir sociologije i filozofije nauke († 1857)
- 3. 3. - Fortunat Pintarić, orguljaš i skladatelj († 1867)
- 26. 4. - Eugène Delacroix, slikar († 1863)
- 14. 6. - František Palacký, češki preporoditelj († 1876)
- 15. 6. - Aleksandar Gorčakov, ruski diplomata († 1883)
- 29. 6. - Giacomo Leopardi, pesnik, filozof, filolog († 1837)
- 13. 7. - Aleksandra Fjodorovna, carica Nikolaja I († 1860)
- 17. 8. - Thomas Hodgkin, patolog, pionir preventivne medicine († 1866)
- 2. 10. - Karlo Robert, kralj Sardinije († 1849)
- 12. 10. - Pedro I, car Brazila († 1834)
- 24. 12. - Adam Mickiewicz, pjesnik († 1855)
Smrti
uredi- 11. 1. - Erekle II, kralj Kartli-Kahetija tj. Gruzije (* 1720-21)
- 22. 1. - Matija Antun Reljković, prosvjetitelj, pisac (* 1732)
- 12. 2. - Stanislav II, poslednji vladar Poljske-Litvanije (* 1732)
- 10. 5. - George Vancouver, britanski pomorac i istraživač (* 1757)
- 19. 5. - William Byron, 5. baron Byron, pjesnikov djed-stric (* 1722)
- 4. 6. - Giacomo Casanova, avanturista, pisac (* 1725)
- 24. 6. - Riga od Fere, grčki patriota (* 1757)
- 21. 7. - François Sébastien de Croix de Clerfayt, austrijski feldmaršal (* 1733)
- 1. 8. - François Paul de Brueys d'Aigalliers, francuski viceadmiral (* 1753)
- 21. 9. - Stanko Arambašić, komandant Srpske narodne vojske (* ca. 1750)
- 4. 12. - Luigi Galvani, lekar, fizičar (* 1737)
- 25. 12. - Maria Amalia, austrijska nadvojvotkinja (* 1780)
- 25. 12. - Alberto, napuljski princ (* 1792)
- Wang Cong'er, predvodnica pobune Belih lotosa (* ca. 1777)
Reference
uredi- ↑ Istorija s. n. IV-1, 412-3
- ↑ 2,0 2,1 Ćorović, Vladimir. Razmah Crnogoraca. rastko.rs
- ↑ Istorija s. n. IV-1, 413
- ↑ 4,0 4,1 Ćorović, Vladimir. Istorija srpskog naroda - Začeci ustanka u Srbiji. rastko.rs
- ↑ ZAKONIK SVETOG PETRA CETINjSKOG. rastko.rs
- ↑ Istorija s. n. IV-1, 412
- Literatura
- Istorija srpskog naroda, Četvrta knjiga, prvi tom, Srbi u XVIII veku, SKZ Beograd 1986 (IV-I)
