जाट

जाटजनाः ( पञ्जाबी: ਜੱਟ ,हिन्दी: जाट ) उत्तरभारतस्य पाकिस्तानस्य च पारम्परिकरूपेण कृषिसमुदायः अस्ति। मूलतः सिन्धस्य निम्नसिन्धुनदी -उपत्यकायां पशुपालकाः, जाट्-जनाः मध्ययुगीनकालस्य अन्ते उत्तरदिशि पञ्जाबप्रदेशे प्रवासं कृतवन्तः, तदनन्तरं च १७, १८ शताब्द्यां दिल्लीप्रदेशं, ईशान्यराजपूताना, पश्चिमगङ्गामैदानं च प्रविष्टवान्। हिन्दु, मुस्लिम, सिक्खधर्मयोः अधुना ते अधिकतया भारतीयराज्येषु पञ्जाब, हरियाणा, उत्तरप्रदेशेषु राजस्थानेषु च पाकिस्तानस्य सिन्धपञ्जाबप्रान्तेषु च दृश्यन्ते।

१७ शताब्द्याः अन्ते १८ शताब्द्याः आरम्भे च जाट्-जनाः मुगलसाम्राज्यस्य विरुद्धं शस्त्राणि गृहीतवन्तः। गोकुला, एकः हिन्दुजाट् भूमिस्वामी औरङ्गजेबस्य युगे मुगलशासनस्य विरुद्धं प्रारम्भिकविद्रोहीनेतृषु अन्यतमः आसीत्। महाराजा सूरज माल (१७०७–१७६३) इत्यस्य अधीनं हिन्दुजाटराज्यं चरमपर्यन्तं प्राप्तवान्। सिक्खधर्मस्य मार्शल खालसापन्थस्य विकासे समुदायस्य महती भूमिका आसीत्। २० शताब्द्यां यावत् पञ्जाब, पश्चिमोत्तरप्रदेशः, राजस्थानः, हरियाणा, दिल्ली च इत्यादिषु उत्तरभारतस्य अनेकभागेषु भूस्वामिनः जाट्-जनाः प्रभावशालिनः समूहः अभवन्। वर्षेषु अनेके जाट्-जनाः नगरीय-कार्यस्य पक्षे कृषिं त्यक्तवन्तः, उच्चतर-सामाजिक-पदवीं दातुं स्वस्य प्रबल-आर्थिक-राजनैतिक-स्थितेः उपयोगं कृतवन्तः।

इतिहास:

"जाट" इति लचीलं नाम सिन्धस्य निम्नसिन्धुउपत्यकायां पशुपालनं कुर्वन्तः जनाः परम्परागतरूपेण अ-अभिजातवर्गस्य कृते प्रयुक्तम्। एकादशशताब्द्याः षोडशशताब्द्याः च मध्ये जाट-चराःजना: नदी-द्रोणीभिः सह पञ्जाब-देशं गतवन्तः यत्र प्रथमसहस्राब्दे कृषिः न अभवत् पश्चिमपञ्जाबादिषु क्षेत्रेषु बहवः क्षेत्राणि कर्षितुं आरब्धवन्तः, यत्र अद्यैव सकिया-प्रवर्तनं जातम् आसीत्। मुगलकालस्य आरम्भपर्यन्तं पञ्जाबदेशे "जाट" इति शब्दः "कृषकः" इत्यस्य पर्यायः जातः आसीत् तथा च केचन जाट्-जनाः भूमिं प्राप्य स्थानीयप्रभावं प्रदर्शयन्ति स्म।

कालान्तरे जाट्-जनाः पश्चिमपञ्जाब-देशे मुस्लिम-प्रधानाः, पूर्वपञ्जाब-देशे सिक्ख-जनाः, दिल्ली-आगरा:-योः मध्ये स्थितेषु क्षेत्रेषु हिन्दु-जनाः च अभवन्। १८ शताब्द्याः आरम्भे मुगलशासनस्य क्षयकाले भारतीयउपमहाद्वीपस्य अन्तःस्थस्य निवासिनः, येषु बहवः सशस्त्राः, परिव्राजक: च आसन्, ते अधिकाधिकं निवसतां नगरवासिभिः, कृषकैः च सह संवादं कर्तुं आरब्धवन्तः। १८ शताब्द्याः बहवः नूतनाः शासकाः एतादृशेभ्यः परिव्राजकपृष्ठभूमिभ्यः आगताः। यथा यथा मुगलसाम्राज्यस्य क्षयम् आरब्धम्, तथैव उत्तरभारते ग्राम्यविद्रोहस्य श्रृङ्खला आरब्धा। यद्यपि एतेषां चित्रणं कदाचित् "कृषकविद्रोह" इति भवति स्म तथापि वास्तविकतायाम् लघुस्थानीयभूमिस्वामी प्रायः एतेषां विद्रोहाणां नेतृत्वं कुर्वन्ति स्म। सिक्ख-जाट-विद्रोहिणां नेतृत्वं लघुस्थानीयभूस्वामिनः कुर्वन्ति स्म, येषां परस्परं निकटपारिवारिकसम्बन्धः आसीत्, तेषां अधीनं कृषकाः अपि आसन्।

कृषक-योद्धानां एते वर्धमानाः समुदायाः सुस्थापितानां भारतीयजातीनां न आसन् किन्तु ते सर्वथा नवीनाः आसन् । एते मैदानस्य पुरातनकृषकजातीनां, विविधप्रमुखानाम्, परिव्राजकसमूहानां च अवशोषणक्षमतायुक्ताः जनाः आसन्। मुगलसाम्राज्यस्य सत्तायाः चरमसमये अपि ग्राम् निवासिनः प्रत्यक्षं नियन्त्रणं न आसीत् । एतेषां भूस्वामिनः एव एतेभ्यः विद्रोहेभ्यः अधिकं लाभं प्राप्नुवन्ति स्म, तेषां वशं भूमिं च वर्धयन्ति स्म। केचन भरतपुरराज्यस्य जाटशासकः बदनसिंह इत्यादीनि लघुराजकुमाराणां उपाधिमपि प्राप्तवन्तः। जाट्-जनाः क्रमशः सप्तदश-अष्टादशशताब्द्यां बृहत्प्रवासद्वयेन गङ्गा-मैदानम् आगतवन्तः । ते सामान्यहिन्दुअर्थे जातिः न आसन्, यथा, उदाहरणार्थं पूर्वगङ्गामैदानस्य भूमिहाराः आसन्; अपितु ते कृषक-योद्धानां समूहः आसीत्।

स्वातन्त्र्यात् पूर्वम्

२०१२ तमे वर्षे हिन्दुस्तान टाइम्स् इत्यस्य अनुमानानुसारं भारते जाट्-जनानाम् सम्भावना संख्या प्रायः ८.२५ कोटिः अस्ति।

भारत गणराज्यम्

भारते जाटसमुदायः मुख्यतया पञ्जाब, हरियाणा, राजस्थान, दिल्ली, उत्तरप्रदेश, मध्यप्रदेश, गुजरातराज्येषु निवसति । पञ्जाबे ते जट्ट (जट्ट) इति उच्यन्ते शेषेषु राज्येषु जट् इति उच्यन्ते।

राजस्थान, उत्तरप्रदेश, दिल्ली इत्यादिषु राज्येषु जाटजातिः अन्यपिछड़ावर्गः इति वर्गीकृतः अस्ति।

२० शताब्द्यां सम्प्रति च हरियाणा, पश्चिमोत्तरप्रदेश, दिल्ली, राजस्थान, पञ्जाब इत्यादिषु राजनैतिकरूपेण जाट्-जनाः अग्रणीभूमिकां निर्वहन्ति । भारतस्य षष्ठः प्रधानमन्त्री चरणसिंहः इत्यादयः केचन जाट्-नेतारः प्रख्यातराजनेताः रूपेण उद्भूताः।

पाकिस्तान

पाकिस्ताने जाटमुसलमाना: बहूनां संख्यायां निवसन्ति, पाकिस्तानीपञ्जाबे, पाकिस्ताने च अधिकव्यापकरूपेण सार्वजनिकजीवने प्रमुखा भूमिकां निर्वहन्ति । एतदतिरिक्तं पाकिस्तानप्रशासितकश्मीरे अपि जाटसमुदायः निवसति। पाकिस्ताने आसिफ अली जरदारी, हिना रब्बानी खर इत्यादयः प्रमुखाः जाट्-नेतारः अपि सन्ति।

संस्कृतिः समाजः च

सैन्यदल

भारतीयसेनायां जाट्-रेजिमेण्ट्, सिक्ख-रेजिमेण्ट् इत्यादयः जाट्-जनाः बहुसंख्याकाः सन्ति, येषु तेषां वीरतायाः, वीरतायाः च विविधाः पुरस्काराः प्राप्ताः सन्ति । जाटजनाः पाकिस्तानीसेनायां (मुख्यतया पञ्जाबरेजिमेण्ट्) समाविष्टाः सन्ति।

धार्मिक संस्कृति

जाट् अपि स्वपितॄणां पूजनं कुर्वन्ति जाताः प्रारम्भे एव प्रकृतिपूजकाः, 'वैदिक' सनातनधर्माः।

जाटसमुदायः कृष्णं रामं च स्वपितॄं मन्यते, या पौराणिकम् । जाट्-जनानाम् उत्पत्तिविषये विविधाः मताः सन्ति, परन्तु स्वीकृतसिद्धान्तानुसारं जाट्-जनाः मूलतः भारतीयाः एव सन्ति।

वर्णस्थितिः

केषुचित् स्रोतेषु जाट् क्षत्रियः इति वदन्ति, अन्ये तु वैश्यं शूद्रवर्णं वा नियुञ्जते । ब्राह्मणान् विहाय अधिकांशेषु उत्तरभारतीयग्रामेषु जाट्-राजपूताः, ठाकुराः च जाति-पदानुक्रमस्य शीर्षस्थाने सन्ति।