Curso de Medicina
Coagulao e Hemostasia
Profa. Dra. Carolina Baraldi A. Restini
Objetivos da aula de hoje: Hemostasia Primria e Secundria
essencial que a coagulao do sangue seja inibida, para impedir a formao de trombos:
Procedimentos cirrgicos, Tratamentos especficos Tratamantos adjuvantes
coagulao
O sangue permanece na forma lquida enquanto estiver em contato com as superfcies internas:
Corao (endocrdio)
Vasos sanguneos (endotlio),
coagulao
Equilbrio fsico-qumico complexo:
Foras que favorecem a coagulao
Foras que favorecem a anticoagulao (ou a dissoluo dos cogulos formados).
Coagulao e hemostasia
Hemostasia Processo para controlar a perda sangnea (ex: vaso lesado) e Controle para manter o sangue circulante em seu estado fluido, sem a formao de cogulos ou trombos (exceto nos mecanismos de defesa contra hemorragia)
coagulao
3 principais mecanismos da formao e dissoluo do cogulo so: a coagulao do plasma, a formao do tampo plaquetrio e a dissoluo ou lise da fibrina que forma o cogulo (fibrinlise)
coagulao
Superfcies no revestidas pelo endotlio
Converso do fibrinognio
Complexo de protenas insolveis = fibrina
Fibrina = matriz do cogulo = etapa final dos fenmenos da coagulao
Sangue
Conceitos Bsicos
Hemostasia - Adeso e ativao plaquetria - Formao de Fibrina Trombose - Trombose venosa (estase sangunea) - Trombose arterial (aterosclerose)
Estgios da Hemostasia
Trombognesis Coagulao Sangunea Regulao da Coagulao Fibrinlise
Componentes do sistema hemosttico:
plaquetas, vasos, protenas da coagulao do sangue, anticoagulantes naturais, sistema de fibrinlise.
Mecanismos da hemostasia: 1) Espasmo vascular 2) Formao de tampo plaquetrio 3) Formao de cogulo sanguneo 4) Crescimento de tecido fibroso 5) Fibrinlise
Trombognese
Injria no vaso sanguneo (vasoespasmo) Plaquetas - Adeso e agregao plaquetria - Liberao de TXA2, 5 HT e ADP - Induo da coagulao e vasoconstrio Prostaciclina (PGI2) - inibe a trombognese
Conceitos Bsicos
Hemostasia Primria e Secundria:
Conceitos Bsicos
Hemostasia Primria endotlio e plaquetas Hemostasia Secundria coagulao, inibio da coagulao e fibrinlise
Trombognesis Injria no vaso sanguneo (vasoespasmo) Plaquetas - Adeso e agregao plaquetria - Liberao de TXA2, 5 HT e ADP - Induo da coagulao e vasoconstrio Prostaciclina (PGI2) - inibe a trombognesis
Trombognesis e a participao das plaquetas
Produo de Trombina
- Liberao de ADP das plaquetas - Induo da agregao plaquetria Plaquetas - Perdem suas membranas - Formam uma massa gelatinosa (metamorfose viscosa) Nas artrias - trombo (branco) Nas veias - trombo (vermelho)
Conceitos Bsicos
Hemostasia Primria : Vaso lesado exposio de fatores que promovem adeso das plaquetas Liberao de substncias que : * promovem agregao plaquetria * diminuem permeabilidade vascular * aumentam o tnus da rede vascular * ativam o mecanismo da coagulao
Conceitos Bsicos
Hemostasia Primria:
1- Vasoconstrio: contrao do vaso lesado se contrai. 2- Adeso: as plaquetas se aderem ao endotlio vascular. Essa aderncia acontece com uma ligao entre a glicoprotena IB/IIIA na superfcie das plaquetas e colgeno exposto durante a leso do endotlio.
Fator de von Willebrand.
Conceitos Bsicos
Hemostasia Primria:
1- Vasoconstrio: contrao do vaso lesado se contrai. O que pode levar a esta vasosonstrio?? - Reflexos de dor (neuronal) contrao (como?) - Contrao miognica local (leso direta): - Vasos de pequeno calibre principalmente plaquetas (TXA2) - A m a g n i t u d e d o t r a u m a t i s m o vasopespasmo.portanto: uma vaso cortado sangra mais do que o vaso espremido.
Conceitos Bsicos
Hemostasia Primria:
1- Vasoconstrio: contrao do vaso lesado se contrai. Resumo dos Mecanismos Reflexos nervosos Espasmo miognico Fatores Humorais locais Plaquestas (trombestenina, actina e miosina, .fatores de crescimento plasia e trofia cel. endotelial, MLV e fibroblastos importante para o reparo e contrao.
Conceitos Bsicos
Hemostasia Primria:
1- Vasoconstrio: contrao do vaso lesado se contrai. 2- Adeso: as plaquetas se aderem ao endotlio vascular. Essa aderncia acontece com uma ligao entre a glicoprotena IB/IIIA na superfcie das plaquetas e colgeno exposto durante a leso do endotlio.
Fator de von Willebrand.
Conceitos Bsicos
Hemostasia Primria:
O que esse tal fator de von Willebrand ?
- protena transportadora do fator VIII - sintetizado nas clulas endoteliais (sub-endoteliais) e dos sinusides hepticos
FUNO= facilitar a formao do cogulo - armazenados em estruturas = corpos de Weibel-Palade inicial
- plaquetas tambm produzem armazenados em grnulos citoplasmticos
Conceitos Bsicos
Hemostasia Primria: 1- Vasoconstrio: contrao do vaso lesado se contrai. 2- Adeso: as plaquetas se aderem ao endotlio vascular = Ligao entre a glicoprotena IB/IIIA na superfcie das plaquetas e colgeno exposto durante a leso do endotlio. A aderncia leva a ativao plaquetria.
3- Ativao Plaquetria: mudana de forma e liberao de contedos dos seus grnulos no plasma: produtos de oxidao do cido aracdnico pela via cicloxigenase (PGH2 e seu produto, o tromboxano), ADP, fator de ativao plaquetria (PAF).
Conceitos Bsicos
Hemostasia Primria: 1- Vasoconstrio: contrao do vaso lesado se contrai. 2 -Adeso: as plaquetas se aderem ao endotlio vascular = Ligao entre a glicoprotena IB/IIIA na superfcie das plaquetas e colgeno exposto durante a leso do endotlio. 3- Ativao Plaquetria: mudana de forma e liberao de contedos dos seus grnulos no plasma: produtos de oxidao do cido aracdnico pela via COX (PGH2 e seu produto, o tromboxane), ADP, fator de ativao plaquetria (PAF). 4 -Agregao plaquetria: as plaquetas se agregam uma s outras, formando o chamado "trombo branco
Endotlio Lesado
Esquema A
Agregao
Adeso Clula endotelial com disfunes Plaqueta
Plaqueta ativada Fator de von Willebrandt Fibrinognio
Processo de gerao de trombose = trombognesis
Profa. Dra. Carolina Baraldi A. Restini
Esquema B
Megacaricito
O que pode iniciar o processo de agregao plaquetria: Ativao -Colgeno -ADP -Trombina -Tromboxano- A2 -Serotonina
Plaqueta
Plaqueta ativada
(Glicoprotena IIB/IIIA)
Fibrinognio
Ligaes que o fibrinognio pode fazer: impossvel possvel
Agregao plaquetria (GP IIB/IIIA)
Profa. Dra. Carolina Baraldi A. Restini
cido araquidnico
Trombina Hirudina Argatrobam
Serotonina
PAF (fator de agregao plaquetria)
AAS
Tromboxano A2
Abciximabe Tirofibam Eptifibatide
GP IIB/IIIA (sem afinidade pelo fibrinognio)
GP IIB/IIIA (com afinidade pelo fibrinognio)
Dipiridamol
Ticlopidina, Clopidogrel
Inativo
Ativo
Profa. Dra. Carolina Baraldi A. Restini
Plaquetas
http://www.geocities.ws/famadas2003/disturbios-funcionais-plaquetarios.html
Plaquetas
Interao miosina e actina, promove, por contrao, a c o m p r e s s o d o s constituintes do citosol plaquetrio, inclusive dos corpos densos e grnulos alfa = secreo de substncias.
A actina e a miosina tambm promovem a mudana de forma das plaquetas. A DAG ativa PKC = fosforilao de diversos substratos, inclusive da P47, que contribuem para a secreo plaquetria.
http://www.geocities.ws/famadas2003/disturbios-funcionais-plaquetarios.html
Definio de cascata de coagulao
A cascata da coagulao essencialmente uma srie de converses enzimticas tornando as proenzimas inativas em enzimas ativadas e culminando na formao da trombina.
Cascata de Coagulao
Via Intrnseca = via de contato os componentes da coagulao esto no sangue Via extrnseca = in vivo alguns componentes encontram-se fora do sangue
Cascata de Coagulao
separao (extrnseca e intrinseca) atualmente entendida como inadequada do ponto de vista de fisiologia da coagulao, tendo em vista que a diviso no ocorre in vivo
Franco, R.F., Medicina, RibeiroPreto, HEMOSTASIA E TROMBOSE, 34: 229-237, jul./dez. 2001
Cascata de Coagulao
Intrnseca e Extrnseca
Sistema pr-coagulante: - Via extrnseca - fator iniciador -Via intrnseca - fator perpetuador
Cascata da Coagulao
Via Extrnseca
DANO TECIDUAL
1-2 % VIIa plasma VII VIIa
VIIa + Co-fator (fator tecidual ou tromboplastina ou fator III) + diretamente o fator X
Cascata da Coagulao
Via Intrnseca
X Xa VII a
Via Extrnseca
IX IXa
VIII a +FT + Ca trombina VIII
Cascata da Coagulao
Na via intrnseca, ativao do fator XII ocorre quando o sangue entra em contato com uma superfcie, contendo cargas eltricas negativas
Via Intrnseca
Via Extrnseca
Sistemas Pr-coagulantes
Mecanismos hemostticos, fisiologicamente relevantes esto associados a complexos enzimticos pr-coagulantes: serinoproteases dependentes de vitamina K (fatores II, VII, IX e X) associadas a cofatores (V e VIII) Todos localizados em uma superfcie de membrana contendo fosfolipdeos
Vitamina K e coagulao
Via Intrnseca
Cascata da Coagulao
Via Extrnseca
plaquetas
Leso/injria/ defeito endotelial
Fator de coagulao
Tromboquinase tecidual
Fosfolpides
Ruptura Vascular Fibrina
Quelantes de Ca2+ Citrato EDTA Oxalato Inibio da coagulao por remoo de Ca2+
Ativao da coagulao
Profa. Dra. Carolina Baraldi A. Restini
Sistemas Pr-coagulantes
Queratincitos, epitlio do trato resp., TGI, crebro, musc. cardaco e glomrulos renais.
Endotlio lesado; endotoxinas e citocinas (TNF- e IL-1)
fibrinognio protrombina
trombina
ativadores plasminogenio plasmina
fibrina
estabiliza o cogulo de fibrina
antiplasmina
Produtos da degradao da fibrina
Adeso, ativao e agregao da plaquetas
+ Exposio PL cidos
Via in vivo (fator tecidual e VIIa) + +
Fatores da via de contato (XII e XI)
Secreo e sintese de mediadores (ADP, TXA2, PAF) + +
Xa
Trombina
II
Agregao adicional de plaquetas
Fibrinognio
Fibrina
Reaes Plaquetrias
Trombo
Coagulao Sangunea
Profa. Dra. Carolina Baraldi A. Restini
http://www.diagnosticobucal.com.br/trabalhos/esquema_proc-coag.gif
Via Extrnseca
http://www.diagnosticobucal.com.br/trabalhos/esquema_proc-coag.gif
XIIa pr-calicrena em calicrena
cofator no enzimtico
Fator XII = fator de Hageman Co-fator= cinicognio de alto PM Colgeno, membrana basal, plaquetas ativadas
Fator XIIa
Cascata das Cininas
Fator XIIa
Cascata da Coagulao
Fator XIIa Fator XI Fator X Fator XIa Fator Xa Receptores ativados por proteases Trombina (IIa)
Calicrena
Pr-Calicrena
Cinicognio de alto PM
BRADICI NINA
Plasminognio
Sistema Fibrinoltico
Calicrena
Pr-trombina (II)
Inflamao Aguda
Plasmina
Fibrina
Fibrinognio Fibrinopeptdeso
Cascata do Complemento
Plasmina
C3 C3a
Produtos da degradao da fibrina
Algum a inter-relao
Questo:
Apesar de no serem adequadamente empregadaos em condies in vivo, por que a utilizao dos termos intrnseco e extrnseco pode ser til na interpretao dos exames laboratoriais: TP/INR e o TTPA ??
ndice da nomenclatura
Fatores Que Participam Da Coagulao Do Sangue
Fibrinognio Protrombina Tromboplastina tecidual; Fator tecidual Clcio Pr-acelerina; fator lbil Acelerina (participao duvidosa)
or I
or II
or III
or IV
or V
or VI
or VII
Acelerador srico da converso de protrombina (SPC
Fatores Que Participam Da Coagulao Do Sangue
Fator I Fator II Fator III Fator IV Fator V Fator VI Fator VII Fator VIII Fator IX Fator X Fator XI Fator XII Fator XIII Pr-calicrena Cininognio de alto peso molecular Plaquetas Fibrinognio Protrombina Tromboplastina tecidual; Fator tecidual Clcio Pr-acelerina; fator lbil Acelerina (participao duvidosa) Acelerador srico da converso de protrombina (SPCA); Pr-convertina; fator estvel Fator anti-hemoflico (AHF); globulina anti-hemoflica (AHG); fator A anti-hemoflico Componente tromboplastnico plasmtico (PTC); fator Christmas; fator B anti-hemoflico Fator Stuart; fator Stuart-Prower Antecedente de tromboplastina plasmtica (PTA); fator C anti-hemoflico Fator Hageman Fator estabilizador da fibrina Fator Fletcher Fator Fitzgerald; HMWK
plaqueta
Hemostasia
Trombognesis Coagulao Sangunea Regulao da Coagulao Fibrinlise
MECANISMOS REGULADORES DA COAGULAO SANGNEA
TFPI (tissue factor pathway inhibitor), a protena C (PC) e a protena S (PS), e a antitrombina (AT)
Reguladores da Coagulao
inibidor da coagulao neutralizar a trombina
antitrombina III fibrinognio protrombina
endotlio
trombina
Ativadores
Plasmina: aes adicionais
(ex.: t-Pa ou AP-t)
fibrina
Produtos da degradao da fibrina
plasminogenio
plasmina
fibrinognio, Prtrombina, fatores V, VIIIe XII
antiplasmina
Reguladores da Coagulao
Leso Vascular
tissue factor pathway inhibitor
Fibrinlise e Anticoagulantes
Fibrinlise: definio
degradao da fibrina, mediada pela plasmina
Fibrinlise
O que ? Inibio da formao de fibrina - Plasma contm inibidores de proteases - Inibidores de proteases inativam rapidamente as protenas da coagulao. - 2- antiprotease, 2- macroglobulina, 2antiplasmina, antitrombina III, TAFI.
RF Franco
Sistema fibrinoltico.
Inibidor da ativao do plasminognio (PAI-1)
Figura 7: Representao esquemtica do sistema fibrinoltico. PDF: produtos de degradao de fibrina. Outras siglas: vide texto.
t-PA, tissue-type plasminogen activator) u-PA ativador do plasminognio do tipo uroquinase
Agentes fibrinolticos
Ativador do plasminognio tecidual (t-PA) Ativador do plasminognio tipo uroquinase (u-PA) Plasmina Digere fibrina / fibrinognio / Fator II / Fator VII / Fator VIII etc. Estreptoquinase 47.000 Da Estreptococos -hemolticos
TAFI (thrombin-activatable fibrinolysis inhibitor) inibidor da fibrinlise, ativado pela trombina, tripsina ou plasmina, tambm denominado: carboxipeptidase B plasmtica ou procarboxipeptidase U ou procarboxipeptidase R
Anticoagulao
coagulao
Perfuso com heparina
Poucos efeitos colaterais. Longos perodos
Antdoto da heparina = protamina
coagulao
Heparina
Mucopolissacardeo sulfatado. Grande quantidade de cargas eltricas negativas.
= o cido macromolecular mais forte existente no organismo
coagulao
Heparina
Encontrada: pulmes, fgado, mastcitos do sistema retculoendotelial (principalmente)
coagulao
Heparina
Alto e Baixo peso molecular: Atividade anticoagulante peso molecular; = maior
Molculas menores no tem efeito anti-coagulante.
Heparina
A Heparina apresenta 2 fraes - Alto peso molecular (HMW): 5.000-30.000 - Baixo peso molecular (LMW): 2.000-6.000 HMW - alta afinidade pela antitrombina III, inibindo a coagulao LMW - inibe a ativao do fator X com baixo efeito sobre a trombina e outros fatores de coagulao
coagulao
Heparina do organismo
proposta
coagulao
Heparina do organismo
no a responsvel pela manuteno da fluidez do sangue circulante
inibio da trombina na circulao = heparan
coagulao
Quais as funes da heparina do organismo ?
Mecanismos de defesa imunolgica contra infeces bacterianas, Auxiliar na gerao de neocapilares Metabolismo dos lipdeos
coagulao
E a heparina como frmaco?
Etapas finais da cascata da coagulao: Converso da protrombina (fator II) em trombina que, por sua vez, promove a converso do fibrinognio (fator I) em fibrina.
cogulo
coagulao
Mecanismo de ao da heparina antitrombina III heparina protrombina
trombina
ativadores plasminogenio plasmina Produtos da degradao da fibrina
fibrinognio
fibrina
antiplasmina
A heparina aumenta a potncia inibitria da antitrombina III
coagulao
Mecanismo de ao da heparina
antitrombina III heparina trombina ativadores plasminogenio plasmina Produtos da degradao da fibrina fibrina fibrinognio
Trombina (fator II ativado) tambm ativa os co-fatores V e VII A antitrombina III: tambm inibe os produtos ativados dos fatores IX, X, XI e XII. Heparina de alto peso molecular = inibio mais efetiva. Heparina de baixo peso molecular = inibe a ativao do fator X com pouco efeito sobre a trombina e outros fatores de coagulao. Heparina se liga protrombina (fator II inativo) = mantendo-o inativado (mecanismo independente da ao da antitrombina III).
protrombina
antiplasmina
Na ausncia de antitrombina III = heparina no exerce efeito anticoagulante
A heparina aumenta a potncia inibitria da antitrombina III
coagulao
Com relao extra-corprea: Mecanismo de ao da heparina Inibio da formao da fibrina partir do fibrinognio. Induzir dissoluo de cogulos formados = excitao da fibrinlise
coagulao
Mas tem mais.. Mecanismo de ao da heparina
aes sobre as plaquetas, Liberao de serotonina, Aumento da agregao plaquetria, Aumento do tempo de sangramento Aumento da liberao do fator plaquetrio III, P equena reduo do nmero de plaquetas circulantes.
Via in vivo (via extrnseca)
Heparina + AT III
Sistema de contato in vitro (via intrnseca)
Contato (vidro p. ex)
Leso Tecidual
Fator Tecidual VII a PL Ca ++
VIIIa PL
Ca++
IXa +
Va PL
Ca++
XIa IX +
XIII
XIIa XI
XII
Plaquetas
X
LMWHs
Xa
Ca++
II Protrombina
Hirudina
IIa Trombina
Fibrinognio Fibrina
XIIIa
Fibrina estabilizada