Jump to content

نوعې (د ژویو ډولونه)

تړنې سمول
د ويکيپېډيا، وړیا پوهنغونډ له خوا

په بیولوژۍ کې نوعه د یوه ژوندي موجود د طبقه بندۍ او ټکسانومیکي رتبې اصلي واحد دی او د ژوندیو موجوداتو د بېلابېل والي واحد هم دی. ډېرځلې نوعه د ژوندیو موجوداتو د تر ټولو لوی ګروپ په توګه تعریف شوې، چې په دې کې د جنسي تکثیر له لارې دواړه جنسونه کولای شي، ښېرازه بچیان وزېږوي. نوع د کاریوټایپ، ډي ان اېDNA ، مورفولوژي او د چاپېریالي چلند له لارې هم تعریفېدای شي.

ټولو نوعو ته (پرته له ویروسونونه) دوه ډوله نومونه ورکړل شوي، لومړی دوه نومیBinomial  چې لومړۍ برخه یې جنس دی، چې نوع ورپورې اړه لري. دویمه برخه د ځانګړي نوم یا ځانګړي لقب (د بوټو پېژندنې په نوم اېښودنې کې، او کله هم د ژویو پېژندنې نوم اېښودنې کې) په نامه یادېږي.[۱][۲][۳]

نوعې د ارستو له وخت نه تر اتلسمې پېړۍ پورې د ثابتو کټګوریو په توګه لیدل کېدې. په ۱۹مې پېړۍ کې بیولوژي پوهانو دا معلومه کړه چې، نوعې کولی شي په کافي وخت کې وده وکړي. چارلس ډاروین په ۱۸۵۹ ز کال کې د نوعو د اصل په هکله کتاب تشرېح کړ، چې څنګه ډولونه د طبیعي ټاکنې له لارې رامینځته کېدای شي. دا پوهه په ۲۰ مه پېړۍ کې د جنتیک او د نفوسو ایکولوژۍ له لارې پراخه شوه.

بیولوژیستانو او ټکسونومیستانو ډېرې هڅې کړې چې، تر څو نوعه (د ژویو ډول) تعریف کړي، چې له مورفولوژي نه پیل او د جنتیک پر لور حرکت کوي. پخوانیو ټیکسونومیستانو لکه:  لینه دوی پرته له دې چې به څه لیدل، هغه به یې تشرېح کول، ځکه چې بله لار یې نه درلوده، چې دا موضوع وروسته د نوعې د ټایپلوژیکي او مورفولوژیکي مفهوم په توګه په رسمیت ومنل شوه.

په ۱۹۷۰ز لسیزې کې رابرټ ار. سوکال، تئودور جي، کرولیو او پيټر سینټ د مورفولوژیکي نوعو په مفهوم کې د بدلون وړاندیز وکړ. یوه فونوټیکي نوعه چې د ژوندیو موجوداتو د یوې ټولګې په توګه تعریف شوې ده، چې یو بل ته ورته فینوټایپ لري، خو بیا له نورو سیټونو یا مجموعو نه بېل فینوټایپ لري.

د جوړې یا جفت پېژندنې نوعه، د جنسي تولیدي ژوند د ژوندیو موجوداتو یوه ډله ده، چې یو او بل د بالقوه جفت یا جوړې په توګه پېژني. د یووالي یا انسجام نوعه، د افرادو ترټولو ټول شموله نفوس دی چې د داخلي یووالي میکانیزمونو له لارې، د فینوټایپیک یووالي احتمال لري. [۴][۵][۶][۷]

د ودې (تکامل) نوعه

[سمول]

د ودې یوه نوعه، چې په ۱۹۵۱ ز کال کې د جورج ګیلورد سیمپسون له خوا وړاندیز شوی، یو داسې موجود دی، چې له داسې اورګانیزمونو نه جوړ دی، چې خپل هویت د ځای او وخت په اوږدو کې له نورو موجوداتو نه ساتي او یو خپلواک د ودې سیستم لري.[۸][۹][۱۰]

چاپېریالي نوعه

[سمول]

ایکولوژیکي ډولونه، د ژوندیو موجوداتو ټولګه ده، چې په چاپېریال کې له یوې ځانګړې سرچینې سره چې د طاقچې په نوم یادېږي، برابر شوي اوعیار شوي دي. د دې مفهوم پر بنسټ، نفوس بېلابېل فنتیک کلسترونه جوړوي، چې موږ یې د انواعو په توګه پېژنو، ځکه چې ایکولوژیکي او د ودې پروسې کنټرولوي او دا چې سرچینې څنګه وېشل کېږي، د همدې کلسترونو تولید ته وده ورکوي.[۱۱]

جنتیکي نوعې

[سمول]

جنتیکي نوعه، چې د رابرټ بیکر او رابرټ براډلي له خوا تعریف شوې د جنتیک له پلوه د جلا شوي جنتیکي نژاد یوه ټولګه ده، دا د مایر د بیولوژیکي ډولونو مفکورې ته ورته دی، خو د جنسي بېلوالي پر ځای پر جنتیکي بېلوالي ټینګار کوي. په ۲۱ مه پېړۍ کې یوه جنتیکي نوعه  د DNA د ترتیبونو د پرتله کولو له لارې رامنځته کېږې، خو نورې طریقې هم پخوا موجودې وې، لکه: د کاریوټایپ (د کروموزومونو ډله) او الزایمر(انزایمونو ډولونه) پرتله کول. [۱۲][۱۳]

د نوعې یا ډولونو څرګندونې

[سمول]

کله چې په رسمي توګه یوه نوعه په کومه خپرونه کې نومول کېږي، نو یو ځانګړی علمي یا ساینسي نوم ورکول کېږي. دا توضېحات معمولاً د نویو انواعو د پېژندلو، د پخوانیو مربوطو توضېح شویو یا نامعلومو انواعو د بېلولو لپاره وړاندې کېږي او کله چې مقاله، د نشرولو لپاره ومنل شي، نو یو معتبر خپور شوی نوم (د بوټو علم) یا یو موجود نوم (ژوپوهنه) کې وړاندې کوي. [۱۴][۱۵][۱۶][۱۷]

د مایر د بیولوژیکي ډولونو مفهوم

[سمول]

ډېری عصري  درسي کتابونه د ارنست مایر له تعریف نه، چې په ۱۹۴۲ز کال کې یې وړاندې کړي، کار اخلي، چې دا د بیولوژیکي نوعې د مفهوم او تعریف لپاره یو بنسټ دی. دغه ته د زېږون یا جلاکولو مفهوم هم ویل کېږي.[۱۸][۱۹][۲۰]

دا استدلال شوی، چې دا تعریف د طبیعي ټاکنې په متحرکاتو باندې د جنسي تکثیر اغېزې طبیعي پایله ده. [۲۱][۲۲][۲۳][۲۴][۲۵]

د نوعې ستونزه

[سمول]

دا ستونزمنه ده چې یوه نوع داسې تعریف شي، چې هغه دې پر ټولو ژوندیو موجوداتو تطبیق شي. د نوعې د محدودولو په اړه بحث ته د نوعې ستونزه ویل کېږي. دا ستونزه ان په ۱۸۵۹ ز کال کې پېژندل شوې وه، کله چې ډاروین د نسلونو په اړه لیکلي: هېڅ یو تعریف ټول د طبیعت پوهان نه دي راضي کړي، بیا هم هر طبیعت پوه په مبهم ډول پر دې پوهېږي چې، کله د یوې نوعې په اړه خبرې کوي، د ده هدف څه وي. په عمومي توګه  دا اصطلاح د تخلیق د جلا عمل نامعلوم عنصر دی.[۲۶][۲۷][۲۸][۲۹][۳۰]

بدلون

[سمول]

نوعې د بدلون تابع دي، که په نویو انواعو کې وده وکړي، له نورو نوعو سره د جینونو تبادله، د نورو ډولونو سره د یو ځای کېدو يا له منځه تللو سره کېدای شي. [۳۱][۳۲][۳۳]

د ارستو بیولوژي

[سمول]

ارستو په خپلې بیولوژۍ کې د (genos) اصطلاح، د یو ډول مرغۍ یا کب لپاره او د (eidos) اصطلاح، د یوې نوعې د ځانګړي شکل لپاره کارولې، لکه: کلنګ (یو ډول مرغه)، باښه، کوا او چڼچڼه (مرغۍ). دا اصطلاحات په لاتیني کې د (جنس) او (نوعې) په توګه ژباړل شوي، که څه هم دا اصطلاحات، د لینن له اصطلاحاتوسره چې په دې توګه نومول شوي، سمون نه لري. نن ورځ مرغان یوه طایفه ده، کلنګان یوه کورنۍ ده او کوا، یو نسل دی. ځینې نوعې د خپلو صفاتو له مخې توپیر کېږي، د بېلګې په توګه: یوه مرغۍ بڼکې، مښوکه، وزرونه، سخته هګۍ او توده وینه لري، په دې سره بېلېږي. یوه ډله بیا د خپلو اعضاوو د شریکولو له لارې بېلېږي، چې دا تغییرات له خپلې مور او پلار نه  په میراث وړي. ارستو باور درلود چې، ټولې نوعې او ډولونه جلا او نه بېلېدونکې دي. د هغه د دې نظر اغېزې،  تر رنسانس وخته پورې  پاتې وې.

په ۱۸ مې ز پېړۍ کې سویډني ساینس پوه کارل لینیوس ژوندي موجودات د ګډو فزیکي څانګړتیاوو له مخې ډلبندي کړل، نه یوازې د توپیرونو پر بنسټ. هغه دا ډلبندي د کتنې وړ ځانګړتیوو پر بنسټ وکړه، چې موخه یې ترې د طبیعي اړیکو منعکس کول و. په هر حالت کې، لا هم په هغه وخت کې په پراخه کچه باور پر دې و چې، د ډولونو تر منځ هېڅ عضوي اړیکه نشته او دا هم اړینه نه ده چې، دوی څومره سره ورته ښکاري. دا نظر د اروپايي علمي او مذهبي زده کړو نه اغېزمن شوی و، چې د دوی باور دا و، چې د ژوند ډلبندي، د خدای(ج) له خوا ترتیب شوې ده. د ارستو سلسله، د اسکالا فطرت یا د وجود لویه سلسله جوړوي، په هر حال که دا ثابته شوې وای، یا هم نه وای. سکالا (یوه زینه) په طبیعي توګه د پورته کېدو احتمال په ګوته کوي.

سرچینې

[سمول]
  1. ↑ Wilson, Edward O. (2018-03-03). "Opinion: The 8 Million Species We Don't Know". The New York Times. ISSN 0362-4331. نه اخيستل شوی 2020-01-25.
  2. ↑ Borenstein, S. (2019). "UN report: Humans accelerating extinction of other species". Associated Press.
  3. ↑ Mora, Camilo; Tittensor, Derek P.; Adl, Sina; Simpson, Alastair G. B.; Worm, Boris (2011-08-23). "How Many Species Are There on Earth and in the Ocean?". PLOS Biology. 9 (8): e1001127. doi:10.1371/journal.pbio.1001127. ISSN 1545-7885. PMC 3160336. PMID 21886479.
  4. ↑ Claridge et al.:408–409.
  5. ↑ Paterson, H. E. H. (1985). Vrba, E. S. (ed.). Monograph No. 4: The recognition concept of species. Species and Speciation. Pretoria: Transvaal Museum.
  6. ↑ Mallet, James (28 September 1999). "Species, Concepts of". Encyclopaedia of Ecology and Environmental Management. Blackwell. 709–711. ISBN 978-0-632-05546-3. 
  7. ↑ Kull, Kalevi (2016). "The biosemiotic concept of the species". Biosemiotics. 9: 61–71. doi:10.1007/s12304-016-9259-2. S2CID 18470078. Archived from the original on 7 فبروري 2018.
  8. ↑ Mayden, R. L. (1997). Claridge, M. F.; Dawah, H. A.; Wilson, M. R. (eds.). A hierarchy of species concepts: the denouement of the species problem. The Units of Biodiversity – Species in Practice Special Volume 54. Systematics Association.
  9. ↑ Laporte, L. O. F. (1994). "Simpson on species". Journal of the History of Biology. 27 (1): 141–159. doi:10.1007/BF01058629. PMID 11639257. S2CID 34975382.
  10. ↑ de Queiroz, Kevin (1998). "The general lineage concept of species, species criteria, and the process of speciation". In D. J. Howard; S. H. Berlocher (eds.). Endless forms: species and speciation. Oxford University Press. pp. 57–75.
  11. ↑ Ridley, Mark. "The Idea of Species". Evolution (2nd ed.). Blackwell Science. p. 719. ISBN 978-0-86542-495-1.
  12. ↑ Baker, Robert J.; Bradley, Robert D. (2006). "Speciation in Mammals and the Genetic Species Concept". Journal of Mammalogy. 87 (4): 643–662. doi:10.1644/06-MAMM-F-038R2.1. PMC 2771874. PMID 19890476.
  13. ↑ Baker, Robert J.; Bradley, Robert D. (2006). "Speciation in Mammals and the Genetic Species Concept". Journal of Mammalogy. 87 (4): 643–662. doi:10.1644/06-MAMM-F-038R2.1. PMC 2771874. PMID 19890476.
  14. ↑ One example of an abstract of an article naming a new species can be found at Wellner, S.; Lodders, N.; Kämpfer, P. (2012). "Methylobacterium cerastii sp. nov., a novel species isolated from the leaf surface of Cerastium holosteoides". International Journal of Systematic and Evolutionary Microbiology. 62 (Pt 4): 917–924. doi:10.1099/ijs.0.030767-0. PMID 21669927.
  15. ↑ Hitchcock, A. S. (1921), "The Type Concept in Systematic Botany", American Journal of Botany, 8 (5): 251–255, doi:10.2307/2434993, JSTOR 2434993
  16. ↑ Nicholson, Dan H. "Botanical nomenclature, types, & standard reference works". Smithsonian National Museum of Natural History, Department of Botany. Archived from the original on 16 سپټمبر 2015. نه اخيستل شوی 17 November 2015.
  17. ↑ "International Code of Zoological Nomenclature, Recommendation 25C". Archived from the original on 8 June 2011. نه اخيستل شوی 18 June 2011.
  18. ↑ Mayr, Ernst (1942). Systematics and the Origin of Species. New York: Columbia University Press.
  19. ↑ Wheeler, pp. 17–29
  20. ↑ de Queiroz, K. (2005). "Ernst Mayr and the modern concept of species". PNAS. 102 (Supplement 1): 6600–6607. Bibcode:2005PNAS..102.6600D. doi:10.1073/pnas.0502030102. PMC 1131873. PMID 15851674.
  21. ↑ Hopf, F. A.; Hopf, F. W. (1985). "The role of the Allee effect on species packing". Theoretical Population Biology. 27: 27–50. doi:10.1016/0040-5809(85)90014-0.
  22. ↑ Bernstein, H.; Byerly, H. C.; Hopf, F. A.; Michod, R.E. (1985). "Sex and the emergence of species". Journal of Theoretical Biology. 117 (4): 665–690. Bibcode:1985JThBi.117..665B. doi:10.1016/S0022-5193(85)80246-0. PMID 4094459.
  23. ↑ Bernstein, Carol; Bernstein, Harris (1991). Aging, sex, and DNA repair. Boston: Academic Press. ISBN 978-0-12-092860-6.
  24. ↑ Michod, Richard E. (1995). Eros and Evolution: A Natural Philosophy of Sex. Addison-Wesley. ISBN 978-0-201-44232-8.
  25. ↑ de Queiroz, K. (2005). "Ernst Mayr and the modern concept of species". PNAS. 102 (Supplement 1): 6600–6607. Bibcode:2005PNAS..102.6600D. doi:10.1073/pnas.0502030102. PMC 1131873. PMID 15851674.
  26. ↑ Hanage, William P. (2013), "Fuzzy species revisited", BMC Biology, 11 (41): 41, doi:10.1186/1741-7007-11-41, PMC 3626887, PMID 23587266
  27. ↑ de Queiroz, K. (2005). "Ernst Mayr and the modern concept of species". PNAS. 102 (Supplement 1): 6600–6607. Bibcode:2005PNAS..102.6600D. doi:10.1073/pnas.0502030102. PMC 1131873. PMID 15851674.
  28. ↑ Koch, H. (2010). "Combining morphology and DNA barcoding resolves the taxonomy of Western Malagasy Liotrigona Moure, 1961" (PDF). African Invertebrates. 51 (2): 413–421. doi:10.5733/afin.051.0210. Archived (PDF) from the original on 1 ډيسمبر 2016.
  29. ↑ De Queiroz, K. (2007). "Species concepts and species delimitation". Systematic Biology. 56 (6): 879–886. doi:10.1080/10635150701701083. PMID 18027281.
  30. ↑ Fraser, C.; Alm, E. J.; Polz, M. F.; Spratt, B. G.; Hanage, W. P. (2009). "The bacterial species challenge: making sense of genetic and ecological diversity". Science. 323 (5915): 741–746. Bibcode:2009Sci...323..741F. doi:10.1126/science.1159388. PMID 19197054. S2CID 15763831.کينډۍ:Closed access
  31. ↑ Barton, N. H. (June 2010). "What role does natural selection play in speciation?". Philosophical Transactions of the Royal Society B. 365 (1547): 1825–1840. doi:10.1098/rstb.2010.0001. PMC 2871892. PMID 20439284.
  32. ↑ Vaux, Felix; Trewick, Steven A.; Morgan-Richards, Mary (2017). "Speciation through the looking-glass". Biological Journal of the Linnean Society. 120 (2): 480–488. doi:10.1111/bij.12872.
  33. ↑ Zachos 2016، مم. 77–96.
"https://ps.wikipedia.org/w/index.php?title=نوعې_(د_ژویو_ډولونه)&oldid=276019" نه اخيستل شوی