د کريميا جګړه
د کریمیا جګړه د 1853 د اکتوبر څخه تر 1856 فبروري پورې جګړې ته ویل کیږي چې له یوې خوا د روسیې د زارستي امپراتورۍ او دوهم فرانسوي امپراتورۍ ، د برتانیا امپراتورۍ ، د سارډینیا سلطنت او له بلې خوا د عثماني امپراتورۍ ترمینځ په کریمیا جزیره کې پیښه شوې.
تاریخ
[سمول]شاليد
[سمول]د 1814 کې ناپلیوني جګړو کې د فرانسې د لومړۍ امپراتورۍ ماتې او په دغو جګړو کې د روسیې امپراتورۍ بریا روسیه د نړۍ په یو لوی ځواک بدله کړه. له بلې خوا د اروپا د نورو قدرتونو تر منځ د داخلي او خارجي شخړو رامنځ ته کېدل د دې لامل شول چې روسيې امپراتورۍ نور واک ترلاسه کړي. د دې پېښو په تعقیب، روسیې فکر وکړ چې په بالکان کې خپل نفوذ پراخ کړي. [۵]
د جګړې پیل
[سمول]د ۱۸۵۳ کال د جولای په میاشت کې روسیې په بالکان کې د مالداویا او والاچیا سلطنتونه اشغال کړل چې د عثماني خلافت له پوځي غبرګون سره مخامخ شول. برېتانیا او فرانسې چې د اروپا نور کنسرټ قدرتونه دي ، په بالکان او مدیترانې کې د روسیې له پراخوالي سره مخالف وو او د یوه ډیپلوماټیک حل غوښتنه یې کوله. خو د عثماني امپراتورۍ په وړاندې د برتانیې او فرانسوي تګلارو په پام کې نیولو پرته، د روسیې لومړي نیکولاس خپلې بېړۍ ته امر وکړ چې په تور سمندرګي کې عثماني سمندري ځواکونه له منځه یوسي، له دې وروسته يې د عثماني امپراتورۍ د رومانیايي ایالتونه ونیول.
د فرانسې امپراتور دريم ناپليون او د انګلستان د ملکې ویکتوریا حکومت د عثماني سلطان عبدالمجید اول سره خواخوږي وښوده او د مارچ په 27، 1854 کې وروسته له هغه چې روسیې د ډینیوب سیند په اوږدو کې د سلطنتونو څخه د وتلو غوښتنه له پامه غورځوله، دوی د روسیې سره د جګړې اعلان وکړ او د کریمیا جګړه پیل شوه. په تېرو وختونو کې د لومړي ځل لپاره انګلستان، فرانسه او عثماني دولت د یو دریم هېواد پر ضد په جګړه کې سره متحد شول او د عثماني سلطان سره د مرستې لپاره یې خپلې سمندري بېړۍ تورې بحیرې ته واستولې. [۶]
د جګړې بهیر
[سمول]د ۱۸۵۴ کال د سپټمبر په ۲۶مه د فرانسې او برتانیې سمندري بېړیو لومړی د الما سیند په څنډه کې روسي ځواکونو ته ماتې ورکړه او بیا یې د سیواستوپول ښار محاصره کړ، چې یوه قوي پوځي کلا وه. د سیواستوپول ښار د 349 ورځو لپاره د محاصرې سره مقاومت وکړ (1854-1855)، مګر په پای کې روسانو ماتې وخوړه او ښار سقوط وکړ.
د فرانسې، برېتانيا او عثماني امپراتورۍ ځواکونو د کریمیا په ټاپو وزمه کې له روسي ځواکونو سره یو کال جګړه وکړه. بالاخره د ۱۸۵۵ کال د سپتمبر په میاشت کې روسیه اړ شوه چې د سیواستوپول په ښار کې له خپلې مهمې سمندري اډې څخه ووځي. دا جګړه چې د روسیې د امپراتورۍ په ماتې سره پای ته ورسېده، د روسیې امپراتورۍ د عثماني امپراتورۍ په خاوره کې د خپلو ځمکنیو ادعاوو څخه تېره شي او له لاسه يې ورکړي.
د جګړې پای
[سمول]
د سولې خبرې اترې په 1856 کې د پاریس د کانګرس له لارې د ولیعهد شهزاده نیکولاس I، الکساندر II تر څارنې لاندې پیل شوې. د روسیې زار او عثماني سلطان موافقه وکړه چې د تورې بحیرې په څنډو کې به هیڅ ډول سمندري ځواکونه یا پوځي وسلې نه جوړوي. د تورې بحیرې بند د روسیې لپاره خورا زیانمن و، ځکه چې دې بند د ترکانو په وړاندې د روسیې سمندري ګواښ شديد مخنيوی کاوه. همدارنګه ټولو سترو قدرتونو موافقه وکړه چې د عثماني امپراتورۍ خپلواکۍ او ځمکنۍ بشپړتیا ته درناوی وکړي.
د مارچ په 1856 کې، د جګړې ګډونوالو د پاریس تړون لاسلیک کړ. روسیې جنوبي سربیا او د ډینیوب خوله عثمانیانو ته بېرته ورکړه. مالداویا، والاچیا او سربیا تر نړیوال کنټرول لاندې راغلل.
تر کریمیا وروسته
[سمول]د پاریس تړون تر 1871 پورې دوام وکړ کله چې فرانسه د پروشیا له خوا ماته شوه. تر دې جګړې وروسته د جرمني د لومړي وزیر اوتو فون بسمارک په ملاتړ روسیې د تورې بحیرې په تړاو د تورې بحیرې اړوند ماده رد کړه او بیا یې د تورې بحیرې د بېړیو په جوړولو پیل وکړ.
د پاریس په تړون کې د عثماني امپراتورۍ د ځمکنۍ بشپړتیا د تضمین سره سره، روسیې د بالکان په ایالتونو کې د ملتپالو ناکراریو څخه ګټه پورته کړه چې خپلواکي یې غوښته او د 1877 کال د اپریل په 24 یې بیا د عثماني امپراتورۍ سره د جګړې اعلان وکړ. په دې جګړه کې بلغاریا ، رومانیا ،سربیا او مونټینیګرو خپلواکي ترلاسه کړه.
ارزښت
[سمول]د نویو وسلو او نویو جنګي تخنیکونو د کارولو له امله د کریمیا جګړه د نولسمې پېړۍ لومړۍ عصري جګړه ګڼل شوې او د ډېرو وژنو لامل شوې. (نږدې 25,000 برتانوي، 100,000 فرانسوي او شاوخوا یو ملیون روسیان) [ حوالې ته اړتیا ده ]په دې جګړه کې وژل شوي. [۷]
د انګلستان او فرانسې برعکس، اتریش ، چې د آلمان په کنفدراسیون کې یې د خپل نفوذ د پیاوړتیا لپاره د روسیې مرستې کارولې وې، په بالکان کې د روسیې د پراختیا په وړاندې غبرګون نه و ښودلی. دې کار د کریمیا په جګړه کې د روسیې له ماتې وروسته اتریش نور هم کمزوری کړ، چې نه یوازې د روسیې ملګرتیا یې له لاسه ورکړه، بلکې په بالکان کې د دواړو هېوادونو تر منځ د جګړې احتمال هم زیات شو. په دې توګه، د اتریش کمزوري د اېټالیا او آلمان د یووالي لپاره لاره هواره کړه.
د کریمیا له جګړې او همدارنګه د فرانسې او اتریش له جګړې وروسته ، د دریم ناپلیون ویاړ او سیاسي وقار د اروپا د کمزورو هېوادونو په ګډون د بالکان او رومانیا د ملاتړي په توګه خپل اوج ته ورسېد او هغه هم د بریتانیا د دوستۍ ملاتړی و. خو له دې وخت څخه د هغه د هوښیارانه پلانونو له امله د هغه د ضعف او زوال لپاره چمتووالی نیول شوی و. [۸]
د مهمو جګړو کرونولوژي
[سمول]
- د سینوپ جګړه، د نومبر په 30، 1853
- د سلسترا محاصره، د اپریل 5 - د جون 25، 1854
- د بومارسند لومړۍ جګړه، د جون ۲۱، ۱۸۵۴
- د بومارسند دوهمه جګړه، د اګست په 15، 1854
- د پیتروپاولوسک محاصره، د اګست په 31-30، 1854، د آرام سمندر په ساحل کې
- د الما جګړه، د سپتمبر 20، 1854
- د سیواستوپول محاصره، د سپتمبر 25، 1854 څخه د سپتمبر 8، 1855
- د بالاکالوا جګړه، د اکتوبر 25، 1854
- د انکرمن جګړه، د نومبر 5، 1854
- د یفپاتوریا جګړه، د فبروري 17، 1855
- د چرنایا جګړه (یا "د تور سیند جګړه")، د اګست 16، 1855
- د کینبرن جګړه، د اکتوبر 17، 1855
- د ازوف په سمندر کې سمندري جګړه، د می څخه تر نومبر 1855
- د کارس محاصره، د جون څخه تر نومبر 28، 1855
سرچینې
[سمول]- ↑ Badem 2010، م. 180.
- ↑ ۲٫۰ ۲٫۱ ۲٫۲ Clodfelter 2017، م. 180.
- ↑ ۳٫۰ ۳٫۱ ۳٫۲ ۳٫۳ ۳٫۴ Clodfelter 2017، م. ۱۸۰.
- ↑ Mara Kozelsky, "The Crimean War, 1853–56." Kritika: Explorations in Russian and Eurasian History 13.4 (2012): 903–917 online.
- ↑ کينډۍ:یادکرد کتاب
- ↑ کينډۍ:یادکرد وب
- ↑ کينډۍ:یادکرد وب
- ↑ کينډۍ:یادکرد کتاب
بېرونۍ تړنې
[سمول]