Jump to content

د بازار سوسیالیزم

د ويکيپېډيا، وړیا پوهنغونډ له خوا

د بازار سوسیالیزم، د اقتصادي سیسټم یوه بڼه ده چې عمومي، کوپراتیف یا د وسایلو د تولید بازاري اقتصاد په چوکاټ کې د مرستندویه یا ټولنیز مالکیت، یا یو سیسټم چې د کارګرانو اړوند، ملي شويو او خصوصي شرکتونو یو ترکیب رانغاړي. اصلي نظر دا دی چې، لکه سرمایه داري، سوداګري د ګټې د پیدا کولو لپاره له یوبل سره سیالي کوي، په داسې حال کې چې هغه به د هغو کسانو له خوا «اخیستل شوي وي یا لږ ترلږه اداره کېږي» چې په کې کار کوي. د بازار سوسیالیزم توپیر له غیربازاري سوسیالیزم سره په دې کې دی چې د بازار میکانیزم د سرمایه اي سامانونو او اوزارو د تولید او تخصیص لپاره کارول کېږي. د بازار سوسیالیزم ځانګړې بڼې پورې تړلې، د ټولنیز مالکیت لرونکو شرکتونو لخوا تولید شوې ګټې (یعنې خالص درآمد چې د شرکت د بیا پراختیا لپاره په پانګه ندي اچول شوي) کېدای شي په بل ډول کارګرانو ته د مستقیمې تادیې لپاره، په ټولنه کې د عمومي مالي سرچینې په توګه وکارول شي، یا د نفوس په منځ کې د ټولنیزې ګټې په توګه ووېشل شي.[۱][۲][۳][۴][۵][۶][۷]

د بازار سوسیالیزم انحصاري نه دی، خو کولی شو، د ګډ اقتصاد له مفهوم څخه هغه جلا کړو، ځکه چې د بازار سوسیالیزم ځینې موډلونه د ګډ اقتصاد په خلاف، بشپړ او خپله تنظیموونکي سیسټمونه دي. د بازار سوسیالیزم په سرمایه دارۍ بازار اقتصادونو کې د سوسیال دیموکراتیکو اعمال شویو سیاستونو سره تضاد لري. په داسې حال کې چې د سوسیالې دیموکراسۍ موخه د سیاستي کړنو لکه مالیات، سبسایډي ګانو او ټولنیزې هوساینې برنامو له لارې د ثبات او لا ډېرې اقتصادي برابرۍ ته لاسرسی ده، د بازار سوسیالیزم موخه د شرکت د مالکیت او مدیریت د نمونو د بدلون له لارې د ورته موخو لاس ته راوړل دي.[۸][۹]

د بازار سوسیالیزم لومړني موډلونه د آدام سمېټ په کار او د کلاسیک اقتصاد په نظریو کې ریښې لري چې د کوپراتیفي شرکتونو لپاره سپارښتنې په کې وې چې د آزاد بازار اقتصاد کې یې فعالیت کاوه. د داسې سپارښتنو موخه وګړو ته د خپل کار د محصول بشپړ ترلاسه کولو اجازې سره د استحصال له منځه وړل وو او په عین حال کې د خصوصي مالکانو کوچنۍ طبقې له لوري د شتمنۍ او مالکیت تمرکز له امله پر بازار د ناوړه اغیزې له منځه وړل وو. د بازار د دا ډول سوسیالیزم د لومړیو مدافعینو په منځ کې، ریکارډي سوسیالیسټ اقتصادپوهان او همیاره فیلسوفان وو، خو د «بازار سوسیالیزم» اصطلاح یوازې په ۱۹۲۰مه ز لسیزه کې د سوسیالیستي محاسباتو بحث کې راښکاره شوه.[۱۰][۱۱]

که څه هم ځینې وختونه د «بازار سوسیالیزم» په توګه بیانېږي، د لانج موډل د بازار د تقلیدي برنامه ریزي شوې بڼه ده چې په کې د مرکزي پلان جوړونې پلاوي پانګه اچونه او پانګه ییز توکي له د عاملي بازار تقلید لپاره تخصیص کېږي، په داسې حال کې چې بازارونه کار او مصرفي توکو ته تخصیص ورکوي. دا سیسټم د سوسیالیسټي اقتصادپوهانو له لوري رامنځته شو چې باور یې درلود سوسیالیستي اقتصاد نشي کولی د طبیعي واحدونو د محاسبې په اساس او نه هم د معادلاتو د یوه سیسټم د حل لارې په یوه وخت کې د اقتصادي همغږي لپاره عمل وکړي.[۱۲][۱۳]

جاکومو کورنیو، د برلین په آزاد پوهنتون کې د عمومي مالیې او ټولنیز سیاست پروفیسور، د «بازار سوسیالیزم د تازه شوې نسخې» څخه ملاتړ کوي چې په هغه کې لوی شرکتونه په عامه ملکیت کې شاملېږي (البته کوم چې له ۵۱سلنې څخه یې سهم ډېر ندی)، کوم کار چې دولت ته اجازه ورکوي ترڅو ټولنیزه ګته وویشي، په داسې حال کې چې نور شرکتونه به په شخصي ملکیت کې شامل شي او د کارګرانو، مصرف کوونکو او چاپېریال د ساتنې مقرراتو کې شامل وي.[۱۴][۱۵]

نظري تاریخ

[سمول]

کلاسیک اقتصاد

[سمول]

د بازار سوسیالیزم لپاره کلیدي نظري بنسټ په نورو تولیدي طریقو کې اساسي مالکیت ته د شته اضافي ارزښت نفي کول دي. هغه سوسیالیستي نظریې چې د بازار پلوي وې ریکارډي سوسیالیستانو او آنارشیسټ اقتصادپوهانو ته ورګرځي چې له عمومي مالکیت سره د آزاد بازار یا د اوزارو د تولید له متقابل مالکیت څخه یې ملاتړ کاوه.

د بازار سوسیالیزم لومړني پلویان عبارت دي له: ریکارډي سوسیالیسټ اقتصادپوهان، کلاسیکه لېبرال فیلسوف جان ستوارت میل او انارشیست فیلسوف پیر جوزف پرودون. د سوسیالیزم دا موډلونه بشپړېدو یا هم د استحصال، خصوصي مالکیت او بې ځایه کار له امله رامنځته شويو انحرافاتو له منځه وړلو له لارې د بازار میکانیزم او آزادې بیې سیسټم پراختیا ته اړتیا لرله.

د بازار سوسیالیزم دې بڼې ته د آزاد بازار سوسیالیزم هم ویل کېږي، ځکه چې په دې کې پلان جوړوونکي شامل نه دي.[۱۶][۱۷]

جان ستوارت میل

[سمول]

د میل لومړنۍ اقتصادي فلسفه یو له آزادو بازارونو څخه وه چې هغه د یوه لا سوسیالیستي خوځښت خوا ته حرکت وکړ او د سوسیالیستي لیدلوري او د سوسیالیستي ځینو موخو په دفاع کې یې، د سیاسي اقتصاد په اصولو کې ځینې څپرکي ورزیات کړل. په دې بیاکتل شوي کار کې، هغه همدارنګه یو رادیکاله سپارښتنه وړاندې کړه چې د معاشاتو ټول سیسټم دې د کوپراتیفي معاش سیسټم په ګټه لغوه شي. سره له دې، د مالیاتو نظر په هکله د هغه ځینې لیدلوري ثابت پاتې شول، که څه هم د سیاسي اقتصاد اصولو په دریمې نسخې کې یې بدلون وموند ترڅو د نه ترلاسه شوي عاید چې د هغه د خوښې وړ وو، او د ترلاسه شوي عاید چې د هغه ترې ملاتړ نه کاوه، ترمنځ د محدودیتونو توپیر وشي.[۱۸][۱۹][۲۰]

د میل اصول چې په لومړي ځل ۱۸۴۸ز کال کې خپاره شول، په هغه دوره کې د اقتصاد یو له پراخه لوستل شوي کتابونو څخه وو. هماغه ډول چې د آدام سمېت د ملتونو شتمنۍ کتاب په مخکنیو دورو کې اغیز درلود، د میل اصولو کتاب هم د اقتصاد په ښوونې باندې تسلط درلود. د آکسفورد پوهنتون په هکله، تر ۱۹۱۹ز کاله پورې دا سټانډارډ لیکنه وه، له هغه وروسته د آلفرډ مارشال اقتصادي اصولو یې ځای ونیوه.[۲۱]

د سیاسي اقتصاد اصولو په وروستیو نسخو کې، میل استدلال کوي چې «ترهغه ځایه چې اقتصادي نظریې پورې تړاو لري، اصولاً په اقتصادي نظریه کې داسې څه شتون نلري چې د سوسیالیستي سیاستونو پر مبنا اقتصادي نظم منع کړي».[۲۲][۲۳]

میل همدارنګه د کوپراتیفي کارګرۍ له خوا د کاپیتالیستي سوداګرۍ ځای نیول تبلیغ کړل او داسې یې ولیکل:

که څه هم د ټولنې دا بڼه چې که بشر په کې خپل پرمختګ ته دوام ورکړي، نو باید تمه ولرو چې په پایله کې غالب کېږي، هغه بڼه نه ده چې وکړی شي یو کاپیتالیست د رئیس په توګه او د کار وګړي پرته له کوم غږه په مدیریت کې ومني، بلکه په خپله د کارګرو ټولنه چې په برابرۍ باور لري او کاپیتالان هم په ګډ ملکیت کې شاملوي ترڅو هغوی خپل عملیاتونه ترسره کړي او د دوی لخوا ټاکل شوو او د لرې کېدو وړ مدیرانو تر څار لاندې کار وکړي.[۲۴]

همیاري

[سمول]

پیره جوزف پروډون د همیارۍ (موچولیزم) په نوم یو نظري سیسټم جوړ کړ چې د شته مالکیت حقونو، سبسایډي ګانو، شرکتونو، بانکدارۍ او کرایې په مشروعیت برید کوي. پروډون د غیرمتمرکزه بازار تصور کاوه چې په هغه کې وګړي له مساوي ځواک سره بازار ته د ننه شي او د معاش غلامي رد کړي. پلویان یې په دې باور دي چې کوپراتیفونه ، کریډیټ اتحادیې او د کارګرۍ د مالکیت نورې بڼې پرته له دې چې د دولت تابع وي، دوام راوړلو توان به پیدا کړي. د بازار سوسیالیزم د فردپلوه آنارشیست د ځینو کارونو بیان لپاره کارول شوی ده چې استدلال کوي آزاد بازار کارګرانو سره مرسته کوي او شتمن یا سرمایه داران کمزوري کوي.[۲۵][۲۶][۲۷]

سرچينې

[سمول]
  1. Schweickart, David; Lawler, James; Tickten, Hillel; Ollman, Bertell (2016-04-22). Market Socialism: The Debate Among Socialists. Taylor & Francis. p. 105. ....it is important to realize that the school of thinking calls itself "market socialism" is further divisible along three different lines: (1) whether it's goal, market socialism, involves only worker-owned enterprises, or a mix of enterprises some worker-owned, some privately-owned, some nationalized, etc. (2) whether market socialism will eventually by followed by communism...
  2. Corneo, Giacomo (2017). Is Capitalism Obsolete? A Journey through Alternative Economic Systems,. Cambridge, MA: Harvard University Press. pp. 192–197.
  3. Dagger, Richard; Ball, Terence. "socialism". Encyclopedia Britannica. Encyclopedia Britannica. نه اخيستل شوی 31 January 2022. Proposals have varied, but the basic idea is that businesses will compete for profits, as in capitalism, but they will be owned, or at least governed, by those who work in them.
  4. O'Hara, Phillip (September 2000). Encyclopedia of Political Economy, Volume 2. Routledge. p. 71. ISBN 978-0415241878. Market socialism is the general designation for a number of models of economic systems. On the one hand, the market mechanism is utilized to distribute economic output, to organize production and to allocate factor inputs. On the other hand, the economic surplus accrues to society at large rather than to a class of private (capitalist) owners, through some form of collective, public or social ownership of capital.
  5. Buchanan, Alan E. (1985). Ethics, Efficiency and the Market. Oxford University Press US. pp. 104–105. ISBN 978-0-8476-7396-4.
  6. Gregory, Paul R.; Stuart, Robert C. (2003). Comparing Economic Systems in the Twenty-First Century. p. 142. ISBN 0-618-26181-8. It is an economic system that combines social ownership of capital with market allocation of capital...The state owns the means of production, and returns accrue to society at large.
  7. Marangos, John (2004). "Social Dividend Versus Basic Income Guarantee in Market Socialism". International Journal of Political Economy. 34 (3): 20–40. doi:10.1080/08911916.2004.11042930. JSTOR 40470892. S2CID 153267388.
  8. Bockman, Johanna (2011). Markets in the name of Socialism: The Left-Wing origins of Neoliberalism. Stanford University Press. ISBN 978-0-8047-7566-3.
  9. Roosevelt III, Franklin Delano; Belkin, David (1994). Why Market Socialism?. M.E. Sharpe, Inc. p. 314. ISBN 978-1-56324-465-0. Social democracy achieves greater egalitarianism via ex post government taxes and subsidies, where market socialism does so via ex ante changes in patterns of enterprise ownership.
  10. McNally, David (1993). Against the Market: Political Economy, Market Socialism and the Marxist Critique. Verso. p. 44. ISBN 978-0-86091-606-2. [...] [B]y the 1820s, 'Smithian' apologists for industrial capitalism confronted 'Smithian' socialists in a vigorous, and often venomous, debate over political economy.
  11. Steele, David Ramsay (September 1999). From Marx to Mises: Post Capitalist Society and the Challenge of Economic Calculation. Open Court. p. 177. ISBN 978-0875484495. It was in the early 1920s that the expression 'market socialism' (marktsozialismus) became commonplace. A special term was considered necessary to distinguish those socialists prepared to accept some role for factor markets from the now mainstream socialists who were not.
  12. Stiglitz, Joseph E. (1996). Whither Socialism?. Cambridge, MA: MIT Press. ISBN 9780262691826.
  13. Roemer, John (1 January 1994). A Future for Socialism. Harvard University Press. p. 28. ISBN 978-0674339460. The first stage was marked by the realization by socialists that prices must be used for economic calculation under socialism; accounting in some kind of 'natural unit,' such as the amount of energy or labor commodities embodied, simply would not work. The second stage was characterized by the view that it would be possible to calculate the prices at which general equilibrium would be reached in a socialist economy by solving a complicated system of simultaneous equations [...]. The third stage was marked by the realization, by Lange and others, that markets would indeed be required to find the socialist equilibrium [...].
  14. Corneo, Giacomo (2017). s Capitalism Obsolete? A Journey through Alternative Economic Systems. Cambridge, MA: Harvard University Press. ...the federal shareholder should retain only 51 percent of their shares. Private ownership of the remaining 29% percent has a key role to play in creating an incentive structure that leads those firms to maximize profits.
  15. "Towards Shareholder Socialism? | An interview with Giacomo Corneo". Medium. The blueprint has private ownership in the means of production with respect to small- and medium-sized firms, because we think that individualism at the level of entrepreneurial initiatives is an important ingredient for economic dynamism. But all large firms would be in public ownership, and this would be the key difference with respect to today’s economic system.
  16. Hunt, E. K. (20 November 2002). Property and Prophets: the evolution of economic institutions and ideologies. M.E. Sharpe. p. 72. ISBN 978-0-7656-0609-9.
  17. Carson, Kevin (16 July 2006). "J.S. Mill, Market Socialist". Mutualist Blog: Free Market Anti-Capitalism. نه اخيستل شوی 2 March 2016.
  18. Mill, John Stuart (2004). Bentham, Jeremy; Ryan, Alan (eds.). Utilitarianism and other essays. London: Penguin Books. p. 11. ISBN 978-0-14-043272-5.
  19. "John Stuart Mill: Political Economy". Stanford Encyclopedia of Philosophy. (2007). Stanford University. 
  20. Mill, John Stuart (1852). "On The General Principles of Taxation, V.2.14". Principles of Political Economy. [Online Library of Liberty]. نه اخيستل شوی 6 January 2013. (3rd edition; the passage about flat taxation was altered by the author in this edition, which is acknowledged in this online edition's footnote 8. This sentence replaced in the 3rd ed. a sentence of the original: "It is partial taxation, which is a mild form of robbery".
  21. Ekelund, Robert B. Jr.; Hébert, Robert F. (1997). A history of economic theory and method (4th ed.). Long Grove, Illinois: Waveland Press. p. 172. ISBN 978-1-57766-381-2.
  22. "John Stuart Mill: Political Economy". Stanford Encyclopedia of Philosophy. (2007). Stanford University. 
  23. Baum, Bruce. (2007). "J. S. Mill and Liberal Socialism". In Urbanati, Nadia; Zachars, Alex (eds.). J. S. Mill's Political Thought: A Bicentennial Reassessment. Cambridge: Cambridge University Press. Mill, in contrast, advances a form of liberal democratic socialism for the enlargement of freedom as well as to realize social and distributive justice. He offers a powerful account of economic injustice and justice that is centered on his understanding of freedom and its conditions
  24. Mill, John Stuart (1909). Ashley, William James (ed.). Principles of Political Economy with some of their Applications to Social Philosophy (7th ed.). London: Longmans, Green and Co.
  25. Bookchin, Murray (1992). The Ghost of Anarcho-Syndicalism.
  26. Graham, Robert. The General Idea of Proudhon's Revolution.
  27. Carson, Kevin (19 January 2006). "Eugene Plawiuk on Anarchist Socialism". Mutualist Blog: Free Market Anti-Capitalism. نه اخيستل شوی 2 March 2016.