فتح سندھ
712ء نوں اموی خلیفہ ولید بن عبدالملک دے دور وچ حجاج بن یوسف نے اپنے بھتیجے محمد بن قاسم نوں سندھ اُتے حملہ کرنے لئی بھیجیا۔ اس لشکر نے ملتان تک دے علاقے نوں فتح کرکے اسلامی قلمرو وچ شامل کیتا۔
وجوہات
[سودھو]فتح مکران دے موقع اُتے تصادم
[سودھو]راجہ داہر حاکم سندھ نے مسلماناں دے نال خواہ مخواہ دی دشمنی شروع کر دتی سی۔ 22 ھ وچ مسلمان مجاہد ایران فتح کرنے دے بعد مکران اُتے حملہ آور ہوئے تو سندھیاں نے انہاں دی بھرپور مخالفت کیتی۔ مسلماناں نے سندھ تے مکران اُتے دے متحدہ لشکر نوں شکست دتی۔ لیکن اس وجہ توں مسلماناں تے حکومت سندھ دے درمیان عناد دا بیج بویا گیا۔
باغیاں دی پشت پناہی
[سودھو]باہمی دشمنی دی فضا نوں راجا داہر نے برقرار رکھیا تے جدوں مکران وچ اک سردار محمد علافی نے مکران دے گورنر نوں قتل کرکے سندھ دی راہ لی تو راجا داہر نے اسنوں اپنے ہاں پناہ دی تے اپنی فوج وچ اسنوں عہدہ وی دتا۔
راجا داہر دی ظالمانہ حکومت
[سودھو]راجا داہر چونکہ متعصب ہندو تے برہمن زادہ سی۔ اس لئی اس نے بدھ مت دے پیروکاراں اُتے بے پناہ مظالم ڈھائے۔ تے بزور شمشیر انہاں نوں مٹانے دی پالیسی اُتے عمل کیتا۔ مظلومین وچ جاٹ تے لوبان قوماں وی شامل سن۔ جن نوں راجا داہر دے باپ چچ نے ذلیل و رسوا کرنے دے لئی انہاں اُتے پابندی لگیا دی سی کہ اوہ اصلی دی بجائے مصنوعی تلوار اپنے کول رکھن۔ قیمتی کپڑے، ریشم مخمل تے شال استعمال نہ کرو۔ گھوڑے دی ننگی پیٹھ اُتے سواری کرو ننگے سر تے ننگے پیر رہاں تے گھر توں باہر نکلتے ہوئے اپنا کتا نال رکھن۔ راجا داہر نے وی انہاں پابندیاں نوں قائم رکھیا۔ سندھ دے ایہ مظلوم طبقے مسلماناں توں مدد دے طالب سن۔
سندھ قدیم زمانے وچ ساسانی حکومت دا حصہ رہیا۔ جو ہن مسلماناں دے قبضے وچ آ چکی سی۔ اس لئی مسلمان اسنوں اپنی حکومت دا اک ٹوٹا ہویا حصہ قرار دیندے سن۔
فوری وجہ
[سودھو]راجا داہر دا ڈاکوواں دی سرکوبی کرنے توں انکار
[سودھو]تجارت دی غرض توں کچھ مسلماناں تاجر لنکا وچ آباد ہو گئے سن۔ لنکا دے راجا دے حجاج دے نال بوہت خوشگوار تعلقات سن۔ اس نے انہاں تعلقات نوں ہور خوشگوار بنانے دے لئی کچھ قیمتی تحائف تے وفات شدہ تاجراں دے بیوی بچے اک جہاز وچ سوار کرکے بصرہ روانہ کر دتے۔ لیکن جدوں دیبل دے قریب پہنچا میدھ قوم دے کچھ ڈاکوواں نے اسنوں لوٹ لیا تے عورتاں نوں قیدی بنا لیا۔ انہاں عورتاں وچوں اک عورت نے حجاج دے ناں دہائی دی۔ اس واقعہ دی اطلاع جدوں حجاج نوں ملی تو اس نے فوری کارروائی کرنے دا ارادہ کیتا۔ اس نے راجا داہر نوں سامان واپس کرنے، یتیماں تے عورتاں نوں رہیا کرنے تے ڈاکوواں نوں اسلامی حکومت دے حوالے کرنے دا مطالبہ کیتا۔ لیکن اس نے وڈا روکھا جواب دتا۔ تے کہیا ڈاکوواں نوں اُتے میرا کوئی اختیار نئیں تے نہ اسیں انہاں دی تلاش کر سکدے نیں۔ جتھے تک قیدی عورتاں دا تعلق اے انہاں تو خود ای چھرانے دی کوشش کرو۔ حجاج ایہ جواب سن کر اگ بگولا ہو گیا۔ تے فوراً فوجی کارروائی دا انتظام کیتا اس طرح راجا دی ہٹ دھرمی نے عرباں نوں سندھ اُتے حملہ آور ہونے اُتے مجبور کر دتا سی۔
مفروراں دا حوالے نہ کیتا جانا
[سودھو]اس حملے دی دوسری وجہ محمد بن حارث علافی تے اس دے پنج سو ساتھی نوں امویاں دے حوالے نہ کیتا جانا وی دسیا جاندا اےحوالےدی لوڑ؟۔ حجاج دے مقرر کردہ مالیاندی عامل جس دا ناں سعید سی، نے سفہوی بن لام الحمامی نوں قتل کر دتا، جواب وچ علافی قبیلے والیاں نے سعید نوں قتل کر دتا، حجاج نے علافیاں دے کئی لوگاں نوں قتل کروایا۔ اس دے علاوہ حجاج نے اپنے نویں گورنر نوں کہیا " علافیاں نوں تلاش کرنا تے کسے طرح وی انہاں قبضہ وچ کر دے سعید دا انتقام لینا "۔ اسی وجہ توں علافی قبیلہ دے لوک بھج کر راجا داہر دے ہاں پناہ لینے آ گئے۔
واقعات
[سودھو]عبید اللہ تے بدیل دی مہمات دی ناکامی
[سودھو]حجاج بن یوسف نے راجا داہر دے نامعقول رویہ دی وجہ توں 710 ء وچ عبید اللہ دی قیادت وچ اک فوج بھیجی لیکن اسنوں شکست ہوئی۔ اگلے سال دوسری مہم بدیل دی سرکردگی وچ بھیجی گئی لیکن اسنوں وی راجا داہر دے بیٹے نے شکست دی۔ انہاں دوناں مہمات دی ناکامی دے بعد مسلم حکومت دے وقار نوں بحال کرنے دے لئی سندھ دی فتح ناگزیر ہو گئی سی۔ اس لئی حجاج بن یوسف نے خلیفہ ولید بن عبد الملک توں اس دی اجازت حاصل دی۔
محمد بن قاسم دی فتوحات
[سودھو]محمد بن قاسم حجاج دا بھتیجا سی بعض روایت دے مطابق چچیرا بھائی سی۔ اوہ اس وقت فارس دا گورنر سی۔ ستاراں سال دا کم عمر نوجوان ہونے دے باوجود انتہائی ہوشیار تے قابل جرنیل سی۔ حجاج بن یوسف |حجاج]] نے اس دی نگرانی وچ 12 ہزار فوج تیار دی تے سوئی دھاگہ توں لے کے منجنیق تک ضرورت دی ہر چیز دا سامان مہیا کیتا۔ بھاری سامان اک بحری بیڑے دے ذریعے روانہ کیتا گیا۔ حجاج بن یوسف |حجاج]] نے گزشتہ مہمات توں سبق لیندے ہوئے وڈی احتیاط توں کم لیا۔ فوج دی اصل کمان اس دے اپنے ہاتھ وچ سن۔ تے محمد بن قاسم نوں ہدایت کیتی گئی کہ اوہ فوجی کارروائی دے دوران مرکز دی ہدایات اُتے عمل کرے۔
دیبل دی فتح 712ء
[سودھو]محمد بن قاسم مکران دے راستے سندھ ول روانہ ہویا تے پنجگوار تے ارمن بیلہ نوں فتح کردا ہویا دیبل پہنچا۔ بحری راستے توں روانہ ہونے والی فوج ایتھے ای اس توں آملی۔ دیبل دی باندر گاہ کراچی دے قریب سی۔ اہل شہر قلعہ بند ہو کے بیٹھ رہے۔ کئی مہینے محاصرہ جاری رہیا لیکن شہر فتح ہونے وچ نہ آندا سی۔ آخر کار حجاج بن یوسف دی ہدایت دے مطابق منجنیق نوں اک خاص زاویہ اُتے نصب کرکے شہر اُتے سنگباری شروع کیتی گئی اسی اثناء وچ محمد بن قاسم نوں معلوم ہویا کہ جدوں تک شہر دے وسط دا گنبد محفوظ اے۔ شہر والیاں دے حوصلے بلند رہے گا۔ چنانچہ محمد بن قاسم نے خصوصی طور اُتے گنبد نوں نشانہ بنایا۔ گنبد گرنے توں اہل شہر دے حوصلے پست ہو گئے تے راجا داہر دا حاکم شہر چھڈ کر بھج گیا۔ محمد بن قاسم نے شہر اُتے قبضہ کرکے اک مسجد تعمیر کروائی۔ اس نے دشمن کر مرعوب کرنے دے لئی تمام مخالف لشکر نوں تہ تیض کر دتا۔ تے بدھ مت دے پجاریاں تے مسلمان قیدیاں نوں ظالم ہندوواں توں نجات دلائی۔ اس توں بدھ مت دے حامی کھلم کھلا مسلماناں دی حمایت کرنے لگے۔
نیرون
[سودھو]نیرون دی آبادی تے حاکم بدھ مت دا پیروکار سن۔ اوہ مسلماناں توں خائف وی سی۔ تے انہاں اپنا نجات دہندہ وی سمجھدے سن۔ اس لئی محمد بن قاسم دے نیرون پہنچنے توں پہلے ای نیرون دے حاکم نے حجاج توں امان نامہ منگوا لیا سی۔ چنانچہ اسلامی لشکر دے پہنچنے اُتے اس نے امان ناہ پیش کیتا۔ سالار لشکر دی خدمت وچ تحائف پیش کیتے تے سندھ دی تسخیر دے لئی قابل قدر مشور ے دتے۔ اسلامی لشکر دے لئی اس نے رسد دا وی انتظام کیتا۔ محمد بن قاسم نے وی اس دی ہر طرح قدر افزائی دی۔ شہر وچ اک مسجد تعمیر کیتی گئی تے مسلماناں دی کالونی بسائی گئی۔
سیوستان دی فتح
[سودھو]نیرون دے بعد محمد بن قاسم سیوستان ول ودھیا۔ نیرون دا بدھ راجا رہنمائی دے لئی نال سی۔ راستے وچ بہرج دی بدھ آبادی نے اطاعت قبول کر لی۔ سیوستان اُتے راجا داہر دا بھتیجا بجہرا حکومت کردا سی۔ اگرچہ ایتھے دے عوام مسلماناں دی اطاعت کر لینے اُتے تیار سن لیکن راجا مقابلہ کرنا چاہدا سی۔ پر جدوں مقابلہ ہو ا تو شہر دی آبادی نے اس کاساتھ نہ دتا۔ تے اوہ شہر چھڈ کربھاگ گیا شہر اُتے مسلماناں دا قبضہ ہو گیا۔
سیسم دی فتح
[سودھو]راجا بجہرا سیوستان توں بھج کر سیسم چلا گیا۔ جتھے دا راجا بدھ مت دا پیروکار سی۔ تے مسلماناں توں لڑنا نہ چاہدا سی۔ اس نے مسلماناں دی خدمت وچ حاضر ہو کے اطاعت قبول کر لی۔ محمد بن قاسم نے اس دی بوہت عزت افزائی دی۔ جس توں اہل سندھ بوہت متاثر ہوئے۔ تے کاکاکو اس دی ریاست دا انتظام دوبارہ سونپ دتا گیا۔ اس نے تسخیر سندھ وچ تعاون دا وعدہ کیتا تے آئندہ مہمات وچ نال رہیا۔ راجا بجہرا نوں جو حالے تک سیسم وچ ای مقیم سی۔ اوتھے توں کڈیا نہ جا سکیا۔ اس اُتے محمد بن قاسم نے سیسم اُتے حملہ کر دتا۔ راجا بجہرا نے دوسرے سرداراں دے نال مل کر مقابلہ کیتا تے سبھی مارے گئے۔ سیسم اُتے مسلماناں دا قبضہ ہو گیا۔ باقی ماندہ فوج نے مسلماناں دی اطاعت قبول کر لی۔
اشیہار دی فتح
[سودھو]سیسم دی فتح دے بعد حجاج ول توں حکم ملیا کہ راجا داہر دے پایہ تخت اُتے حملہ کیتا جائے تے خود راجا داہر توں مقابلہ کیتا جائے۔ اس لئی محمد بن قاسم نیروان واپس پہنچا تے داہر دے پایہ تخت پہنچنے دی تیاریاں کرنے لگیا۔ چنانچہ اس نے اشیہار دے قلعہ اُتے حملہ کیتا۔ جتھے لوگاں نے خندق کھود کر زبردست حفاظتی انتظامات کر رکھے سن۔ اک ہفتہ دے سخت محاصرہ دے بعد اہل قلعہ نے اطاعت قبول کر لی۔ تے محمد بن قاسم انہاں توں حسن سلوک توں پیش آیا۔
راجا موکا دی اطاعت
[سودھو]محمد بن قاسم دے لئی دریا عبور کرنا مشکل سی۔ جدوں تک اسنوں سورتہ دے حاکم راجا موکا دا تعاون حاصل نہ ہو۔ چنانچہ اس نے موکا نوں خط لکھ کر اطاعت اسلام قبول کرنے دی دعوت دی تے اسنوں اپنے علاقے دے علاوہ کچھ دا حکمران وی بنانے دا وعدہ کیتا۔ راجا نے لکھیا کہ میری داہر دے نال قرابت داری اے۔ اس لئی اگر کھلم کھلا وچ تسیں دا نال دیدا آں تو خاندان دی ناک کٹتی اے۔ اپنے بیس سرداراں دے نال لڑکی دی شادی کرنے دے بہانے ساکڑ جاندا ہوں۔ تسیں اک ہزار سپاہ بھیج کر مینوں گرفتار کرو لیجیے۔ چنانچہ محمد بن قاسم نے موکا نوں گرفتار کر لیا۔ تے اسنوں بیس ٹھاکر گرفتار ہو گئے۔ محمد بن قاسم نے راجا موکا دی عزت افزائی دے لئی انہاں دے رواج دے مطابق اسنوں سردربار کرسی اُتے بٹھایا تے خلعت فاخرہ توں نوازا تاکہ تالیف قلب ہو سکے۔
راجا داہر نال مقابلہ
[سودھو]محمد بن قاسم چاہدا سی کہ دریائے سندھ نوں عبور کرکے داہر دا مقابلہ کرے کہ داہر نے موکا دی اطاعت توں برہم ہو کے اک فوج بھیجی جو دریائے سندھ نوں عبور کرکے مسلماناں دے مقابلہ اُتے آئی لیکن شکست کھادی۔ محمد بن قاسم نے اک نو مسلم نوں راجا داہر دے دربار وچ سفیر بنا کر بھیجیا۔ سفیر جو دیبل دا اک معزز ہندو گھرانے توں متعلق سی تے راجا داہر اسنوں چنگی طرح جاندا سی۔ اس دے دربار وچ شاہی آداب بجا لانے توں انکار کر دتا۔ اس اُتے راجا داہر سخت برہم ہویا تے کہیا کہ ’’افسوس تو سفیر بن کر آئے ہو ورنہ قتل دے سوا تمہاری کوئی سزا نہ سی۔‘‘ سفارت ناکام ہو گئی تے راجا داہر اپنا لشکر لے کے دریائے سندھ دے مشرقی کنارے اُتے خیمہ زن ہو گیا تے اپنے اک سردار نوں دریائے سندھ دی حفاظت اُتے متعین کر دتا۔ تاکہ اسلامی لشکر دریا عبور نہ کر سکے۔ اسی دوران سیوستان وچ بغاوت ہو گئی۔ جس نوں فرو کرنے دے لئی محمد بن قاسم نوں اک دستہ روانہ کرنا پیتا۔
محمد بن قاسم دے لئی وڈا مسئلہ دریا عبور کرنا سی۔ داہر نے موکا دے بھائی راسل نوں دریا دی حفاظت اُتے متعین کر رکھیا سی۔ مسلماناں نے کشتیاں دا پل بنانے دا ارادہ کیتا۔ لیکن دوسرے کنارے اُتے راسل دے سپاہی اس کوشش نوں کامیاب نئیں ہونے دیندے سن۔ بالآخر اک رات مسلماناں نے کشتیاں نوں دریا دے طول دے رخ اُتے کھڑا کرکے انہاں عرض دے رخ اُتے کھینچ دتا۔ راجا راسل دے جن سپاہیاں نے مزاحمت دی اوہ تیر اندازاں دے ہاتھ توں مارے گئے تے مسلماناں فوج نے دریا عبور کرکے راسل دی فوج اُتے بھرپور حملہ کر دتا تے انہاں دے قلعے فہم دے پھاٹک تک انہاں دا تعاقب کیتا۔ صبح راجا داہر نوں مسلمان فوج دے دریا عبور کرنے تے راسل دی شکست دی خبر سنائی گئی۔ تو اس نے اسنوں بدشگونی قرار دتا تے راجا راسل نے وی بدلتے ہوئے حالات نوں بھانپ کر محمد بن قاسم دی اطاعت قبول کر لی۔
اسلامی لشکر پیش قدمی کردا ہویا۔ نرانی۔ نامی گاواں اُتے قابض ہو گیا۔ راجا داہر دے بالکل سامنے واقع قصبہ کاجی جاٹ وچ مقیم سی۔ درمیان وچ صرف اک جھیل سی۔ موکا تے راسل نے اک کشتی دے ذریعے تن تن آدمی جھیل دے پار بھیجنے شروع کر دتے۔ ایتھے تک کہ تمام لشکر پار جا اترا۔ راجا نے اپنے اہل و عیال نوں دراوڑ دے قلعے وچ بند کر دتا تے خود لڑائی دی تیاری دی۔
راجا داہر اک سو ہاتھیاں، دس ہزار زرہ پوش سوار تے تیس ہزار پیدل فوج دے نال دریائے سندھ دے کنارے مقابلہ اُتے آیا۔ چار دن تک مقابلہ جاری رہیا۔ منہ زور ہاتھیاں دے سامنے مسلماناں دا زور نہ چلدا سی۔ آخر پنجویں مسلماناں مسلماناں نے پچکاریاں دے ذریعہ آتش گیر مادہ ہاتھیاں اُتے پھینکنا شروع کیتا۔ جس توں اوہ بھج کھڑے ہوئے۔ راجا داہر دا ہاتھ وی میدان توں بھاگا۔ لیکن راجا داہر ہاتھی توں اتر کر پیادہ لڑتا رہیا ایتھے تک کہ اک عرب نے اس دا کم تمام کر دتا۔ اس دے مرتے ای فوج قلعہ دراوڑ ول بھج گئی۔ اس معرکہ وچ محمد بن قاسم دی کل فوج ساڑھے پندرہ ہزار سی جن وچ 4 ہزار سندھی جاٹ وی شامل سن۔ تے تن ہزار فوج موکا دی سی۔
رواڑ دی فتح
[سودھو]راجا داہر دے لڑکے جے سنگھ نے شکست خورہ فوج نوں راوڑ وچ جمع کیتا تے مقابلہ دی ٹھانی لیکن اس دے دوستاں نے مشورہ دتا کہ رواڑ دی بجائے برہمن آباد زیادہ محفوظ مقام اے اوتھے جاکر مقابلہ کرنا چاہیے۔ جے سنگھ تو برہمن آباد چلا گیا۔ لیکن راجا داہر دی بیوی رانی بھائی (راجا داہر دی بہن جس دے نال اس نے خود شادی وی دی سی۔ تریخ سندھ 78) نے مقابلہ کیتا۔ لیکن جدوں دیکھیا کہ قلعہ بچانا مشکل اے تو اس نے دوسری عورتاں سمیت ستی دی رسم ادا دی تے راوڑ اُتے مسلماناں دے قدم مضبوط ہو گئے۔
بہرور تے وہلیلہ دی فتح
[سودھو]محمد بن قاسم راوڑ توں برہمن آباد ول ودھیا۔ راستے مین بہرور تے وہلیلہ دو مضبوط قلعے پڑدے سن۔ محمد بن قاسم پہلے بہرور اُتے حملہ آور ہویا۔ تے دو مہینے دے سخت محاصرے تے شب و روز دی جنگ دے بعد بہرور اُتے قبضہ کر لیا۔ اس دے وہلیلہ اُتے حملہ کیتا۔ ایتھے دے لوک بد دل ہوکر بھج کھڑے ہوئے۔ تے قلعہ با آسانی فتح ہو گیا۔
راجا دے وزیر سی ساکر دی اطاعت
[سودھو]راجا داہر دا دور اندیش وزیر سی ساکر بھانپ گیاتھا کہ ہن مسلماناں دے حملے نوں روکنا ناممکن اے۔ اس نے محمد بن قاسم دے کول جان بخشی دی درخواست دی او ر تعاون دا یقین دلایا۔ تے اوہ عورتاں وی پیش کیتیاں جن نوں قزاقاں نے لودا سی۔ تے جنہاں دی وجہ توں سندھ اُتے حملہ ہویا سی۔ سی ساکر نے خیر خواہی تے وفاداری توں محمد بن قاسم دا اعتماد حاصل کر لیا۔ محمد بن بن قاسم نے وی اسنوں اپنا مشیر خصوصی بنا لیا او راس دے مشورے توں وہلیلہ دی حکومت اک ہندو نوبہ دے حوالے کیتی گئی۔
برہمن آباد دی فتح
[سودھو]راجا داہر دا لڑکا جے سنگھ اپنی فوج دے نال ایتھے مقیم سی۔ جن دناں برہمن آباد اُتے محمد بن قاسم نے حملہ کیتا۔ انہاں دناں جے سنگھ فوجی ضروریات دے تحت باہر گیا ہو سی۔ جدوں اوہ واپس لُٹیا تو اسلامی فوجاں شہر دا محاصرہ کر چکی سن۔ جے سنگھ نے مسلماناں دی رسد بند کرنے دی کوشش دی۔ لیکن راجا موکا دی قیادت وچ اک دستے نے اس اُتے حملہ کیتا تو اوہ شہر نوں اپنے بھائی گوپی دے حوالے کرکے کشمیر ول نکل گیا۔ چند دناں بعد شہر اُتے مسلماناں دا قبضہ ہو گیا۔ ایتھے راجا داہر دی بیوی لاڈی گرفتاری وئی۔ محمد بن قاسم نے حجاج دی اجازت توں اس دے نال شادی کر لی۔
ارور دی فتح
[سودھو]ارور جو روہڑی توں پنج میل دے فاصلے اُتے واقع اے، راجا داہر دی راجدھانی تے سندھ دا اہم ترین مقام سی۔ برہمن آباد دی فتح دے بعد حجاج بن یوسف نے ملکی انتظام دے بارے وچ بوہت سی ہدایات دتیاں تے نال ای ارور تے ملتان فتح کرنے دا حکم دتا۔ چنانچہ محمد بن قاسم برہمن آباد دی رہنمائی وچ اسلامی لشکر ارور پہنچا۔ اک مہینے دے بعد اہل قلعہ صلح اُتے آمادہ ہو گئے۔ تے عرباں نے شہر اُتے قبضہ کر لیا۔ داہر دا بیٹا گوپی قلعہ چھڈ کر بھج گیا۔
ارور دی فتح دے بعد محمد بن قاسم نے ملتان ول پیش قدمی دی راستے وچ قلعہ بابیہ سی۔ جن اُتے راجا داہر دا بھتیجا کسکا حکمران سی۔ جو داہر دے قتل دے بعد اس قلعہ اُتے قابض ہو گیا سی۔ محمد بن قاسم نے لوگاں توں تحقیق دی کہ اوہ واقعی داہر دے خاندان توں اے۔ اس دے بعد کاہ کہ اگر میرے کول آئے تو وچ اس دی قدر افزائی کراں۔ کسکا نوں معلوم ہویا تو فوراً حاضر خدمت ہویا تے وزیر مال مقرر ہویا۔ تے قلعہ فتح ہو گیا۔ اس دے بعد اسکندہ اُتے حملہ کیتا گیا جو کم و بیش اک ہفتہ دی مزاحمت دے بعد فتح ہویا۔ ایتھے دے حاکم سنگھ رائے بھج کر سکہ چلا گیا۔ جتھے دا حاکم بجہرا دا نواسہ سی۔ اس لئی اپنے نانا دا انتقام لینے دے لئی لڑا۔ لیکن اک رات قلعہ توں بھج کر ملتان ول نکل گیا۔ اورقلعہ مسلماناں دے قبضہ وچ آ گیا۔
ملتان دی تسخیر 714ء
[سودھو]ملتان سندھ دا اہم سیاسی، ثقافتی تے مذہبی مرکز سی۔ ایتھے گور سنگھ دی حکومت سی۔ جو بوہت مضبوط راجا سمجھیا جادا سی۔ اس نے دو روز تک قلعہ توں باہر نکل کر مسلماناں دا مقابلہ کیتا۔ سخت جنگ ہوئی۔ جس وچ بوہت سارے اہم مسلمان جرنیل شہید ہو گئے۔ اس دے بعد اوہ قلعہ بند ہو گیا۔ اس بے آب و گیاہ علاقہ وچ مسلماناں دے لئی زیادہ دیر تک محاصرہ جاری رکھنا ممکن نہ سی۔ انہاں دے لشکر وچ قحط پڑ گیا۔ اس لئی انہاں نے بھرپور حملہ کرکے شہر اُتے قبضہ کرکے قحط توں نجات پانے دا منصوبہ بنایا بوہت زودار معرکے ہوئے۔ بالآخر مسلماناں نوں اس نالے دا علم ہو گیا جو اہل شہر نوں پانی مہیا کردا سی۔ انہاں نے اس دا رخ بدل دتا۔ اہل شہر پیاسے مرنے لگے تے مجبوراً قلعہ توں باہر نکل کر لڑے۔ لیکن شکست کھا کر فیر قلعہ بند ہو گئے اتفاقاً اک قیدی توں مسلماناں نوں قلعہ دی فصیل دا کمزور حصہ معلوم ہو گیا۔ تے دو تن دن دی سنگ باری توں شہر دی فصیل ٹٹ گئی۔ تے مسلمان قلعہ وچ داخل ہو گئے۔ ملتان توں محمد بن قاسم نوں اک مندر دا محفوظ خزانہ ہاتھ لگیا جو سینکڑاں من سونے اُتے مشتمل سی۔ محمد بن قاسم نے اس خزانہ توں اوہ وعدہ پورا کیتا جو حجاج نے خلیفہ ولید توں کیدا سی کہ اوہ مہم اُتے خرچ ہونے والی تمام رقم دا دگنا شاہی خزانہ وچ داخل کر دے گا۔
ملتان محمد بن قاسم دی آخری قابل ذکر فتح سی۔ اس دے بعد اس نے کچھ سرحدی قلعے ہور فتح کیتے۔ انتظام سلطنت نوں درست کیتا۔ اوہ چاہدا سی کہ اوہ قنوج اُتے وی حملہ کرے۔ اس مقصد دے لئی اس نے اک لشکر روانہ کیتا تے اودہے پور تک گیا۔ خود اوہ کشمیر ول ودھیا۔ لیکن اس دوران وچ حجاج بن یوسف دا انتقال ہو گیا۔ نیز خلیفہ ولید بن عبد الملک وی چل بسا۔ تے نویں خلیفہ سلیمان بن عبد الملک نے محمد بن قاسم دی گرفتاری تے واپسی دے احکام صادر کر دتے
عرباں نے فتح سندھ ولید بن عبد الملک دے زمانے دی بوہت سی فتوھات وچوں اک اے۔ لیکن تریخ عالم وچ اس واقعہ نوں بوہت اہمیت حاصل اے۔ اس اہمیت دے چند نکات درج ذیل نیں
برصغیر جنوبی ایشیا وچ اسلام دی بھرپور لہرآئی۔ سندھ نوں باب الاسلام ہونے دا شرف حاصل ہویا تے اک ایسے خطہ زمین وچ اسلام دا بیج بویا گیا جو منگولاں دے فتنہ دے زمانے وچ تمام مظلوماں دی پناہ گاہ ثابت ہویا۔
سندھ وچ نویں حکمراناں دے نال نیا مذہب، نواں تہذیب تے سوچ دے نویں انداز وی داخل ہوئے تے اک زیادہ ترقی یافتہ نظام حکومت وی برصغیر وچ پہنچا جس وچ عوام دی فلاح دا خیال رکھیا جادا سی۔ لوگاں دے انسانی حقوق وی حاصل سن تے مذہبی آزادی وی۔ سب توں ودھ کر ایہ کہ انسانی جان و مال تے عزت و آبرو نوں تحفظ مل گیا۔
اسلامی تہذیب و تمدن نے سندھ نوں متاثر کیتا۔ تے اوتھے اک مشترکہ ثقافت وجود وچ آئی۔ سندھ زبان دا عربی رسم الخط، سندھی وچ شامل بے شمار عربی الفاظ تے معاشرت وچ عرباں دے اثرات اسی فتح دے نتیجہ دے طور اُتے وجود وچ آئے۔ عربی گھوڑا ور صحرائی جہاز اونٹھ، صحرائے سندھ وچ وی استعمال ہونے لگیا۔ فن تعمیر وچ محراب و مننبر تے مینار دا استعمال شروع ہویا تے کھلی تے ہویا دار عمارتاں بننے لگاں تے عوام وچ قنون و اخلاق دی پابندی دا جذبہ پیدا ہویا۔
فتح سندھ دے نتیجہ دے طور اُتے پرصغیر وچ تریخ نویسی دا آغاز ہویا۔ تے اس دے بعد دی برصغیر دی تریخ اندھیراں وچ ڈوبی ہوئی نئیں اے
فتح سندھ نے برصغیر دی فتح دا راستہ کھول دتا۔ کیونجے سندھ وچ اسلامی تہذیب و ثقافت دے مراکز قائم ہوئے۔ آبادی مسلمان ہو گئی تے مسلمان حکومتاں قائم ہوئیاں تے مسلماناں نوں اس خطہ زمین دے اندرونی حالات توں آگاہی ہوئی نیز ایہ وی اندازہ ہو گیا کہ اس ملک دی فتح دے لئی سندھ دے شمال وچ واقع زرخیز میداناں ول پیش قدمی ہونی چاہیے۔
ہورویکھو
[سودھو]| اہم اسلامی معرکے | |
|---|---|
|
معرکہ حیرہ| معرکہ عین التمر | معرکہ انبار | معرکہ ولجہ | معرکہ الیس | معرکہ دومۃ الجندل | معرکہ ذات السلاسل | معرکہ نہاوند | جنگ جمل | معرکہ نہروان | جنگ صفین| معرکہ اجنادین | معرکہ بویب | جنگ جسر | معرکہ قنسرین | معرکہ یرموک | فتح دمشق | فتح بیت المقدس | فتح مصر | معرکہ بیسان | معرکہ یمامہ | معرکہ بزاخہ | معرکہ فراض | معرکہ قریتین | معرکہ مضیخ| معرکہ ثنی | معرکہ زمیل | فتح بصرہ | معرکہ مرج راہط | معرکہ جلولاء | معرکہ فحل | فتح مدائن | فتح حمص | معرکہ قادسیہ | فتح حلب | فتح اندلس | فتح سندھ | معرکہ عموریہ | واقعہ حرہ|معرکہ حطین | معرکہ عین جالوت | فتح قسطنطنیہ |
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||